La Divina Comèdia: Complete - English title is Dante's Divine Comedy, Complete

Project Gutenberg's La Divina Comčdia, Complete, by Dante Alighieri This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. ** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright guidelines in this file. ** Title: La Divina Comčdia, Complete Author: Dante Alighieri Translator: Ermes Culňs Release Date: May 28, 2019 [EBook #16190] Language: Friulian Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COMČDIA, COMPLETE *** LA DIVINA COMČDIA By di Dante Alighieri Tradusiňn furlana di Ermes Culňs 2006 CONTENTS DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN Translator’s note (Ermes Culňs, Ashcroft, June [2006])Preŕmbul INFIČR Cjŕnt Prin Cjŕnt Secňnt Cjŕnt Ters Cjŕnt Cuŕrt Cjŕnt Cuěnt Cjŕnt Sest Cjŕnt Sičtim Cjŕnt Otŕf Cjŕnt Nonu Cjŕnt Dčcim Cjŕnt Undicčšin Cjŕnt Dodicčšin Cjŕnt Tredicčšin Cjŕnt Cuatordicčšin Cjŕnt Cuindicčšin Cjŕnt Sedicčšin Cjŕnt Dišisietčšin Cjŕnt Dicjotčšin Cjŕnt Dicjanovčšin Cjŕnt Vincjčšin Cjŕnt Vincjunčšin Cjŕnt Vincjadučšin Cjŕnt Vincjatrečšin Cjŕnt Vincjacuatrčšin Cjŕnt Vincjasincučšin Cjŕnt Vincjasejčšin Cjŕnt Vincjasietčšin Cjŕnt Vincjotčšin Cjŕnt Vincjanovčšin Cjŕnt Trentčšin Cjŕnt Trentunčšin Cjŕnt Trentadučšin Cjŕnt Trentatrečšin[209] Cjŕnt Trentacuatrčšin PURGATORI Cjŕnt Prin Cjŕnt Secňnt Cjŕnt Ters Cjŕnt Cuŕrt Cjŕnt Cuěnt Cjŕnt Sest Cjŕnt Sičtim Cjŕnt Otŕf Cjŕnt Nonu Cjŕnt Dčcim Cjŕnt Undicčšin Cjŕnt Dodicčšin Cjŕnt Tredicčšin Cjŕnt Cuatordicčšin Cjŕnt Cuindicčšin Cjŕnt Sedicčšin Cjŕnt Dišisietčšin Cjŕnt Dicjotčšin Cjŕnt Dicjanovčšin Cjŕnt Vincjčšin Cjŕnt Vincjunčsin Cjŕnt Vincjadučšin Cjŕnt Vincjatrečšin Cjŕnt Vincjacuatrčšin Cjŕnt Vincjasincučšin Cjŕnt Vincjasejčšin Cjŕnt Vincjasietčšin Cjŕnt Vincjotčšin Cjŕnt Vincjanovčsin Cjŕnt Trentčšin Cjŕnt Trentunčšin Cjŕnt Trentadučšin Cjŕnt Trentatrečšin PARADĚS Cjŕnt Prin Cjŕnt Secňnt Cjŕnt Ters Cjŕnt Cuŕrt Cjŕnt Cuěnt Cjŕnt Sest Cjŕnt Sičtim Cjŕnt Otŕf Cjŕnt Nonu Cjŕnt Dčcim Cjŕnt Undicčšin Cjŕnt Dodicčšin Cjŕnt Tredicčšin Cjŕnt Cuatordicčšin Cjŕnt Cuindicčšin Cjŕnt Sedicčšin Cjŕnt Dišisietčšin Cjŕnt Dicjotčšin Cjŕnt Dicjanovčšin Cjŕnt Vincjčšin Cjŕnt Vincjunčšin Cjŕnt Vincjadučšin Cjŕnt Vincjatrečšin Cjŕnt Vincjaquatrčšin Cjŕnt Vincjasincučšin Cjŕnt Vincjasejčšin Cjŕnt Vincjasietčšin Cjŕnt Vincjotčšin Cjŕnt Vincjanovčšin Cjŕnt Trentčšin Cjŕnt Trentunčšin Cjŕnt Trentadučšin Cjŕnt Trentatrečšin FOOTNOTES DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN Translator’s note Friulian is the language of my childhood, the language I spoke with my parents and brothers and friends in my hometown in the northeastern region of Italy known as Friuli. It is still my preferred language of conversation with my brothers and Friulian-speaking with friends. What’s Friulian? Maybe the best way to describe it is by imagining what England was like, say, a hundred years or so after the Normans invaded it & settled in for the long haul. In doing so they pretty much changed the cultural and linguisticic landscape of England. In pre-Norman times, the English were quite contčnt to do their rough & tumble business in the old “Saxon” language; but with the coming of the Normans, the old Saxon was just not good enough for the conquering overlords. It needed something more to enable them to take care of their educational, religious, social and commercial needs. And so you had a situation where the ruling classes spoke a sort of Frenchified Saxon (which was to become the English of today), while the workers, the peasants—you know, the lower sort—went on speaking Saxon. And so those rude folks kept on raising and butchering pigs and cattle for their masters; but they never ever served pig or cow steak for them. No—their masters insisted on being treated with luscious chunks of pork or beef (boef). That, in more ways than one, has been the case in Friuli. Italian has been—and continues to be—the educational, commercial and administrative language of the region, while Friulian has traditionally been the language spoken by the common folk, mainly in the rural areas. Time was when speaking Friulan in a public, “polite” setting, would give away your “peasant” origin, and that wouldn’t do. But let’s not think that this sort of linguistic snobbery is a peculiarity of Italian only. Every language has its Professor Higgins & Eliza Doolittle. Friulian itself is not squeaky clean when it comes to that. My Dante itself may, by some purists, be seen as a Friulian aberration, since it does not conform to what is generally regarded as the “classical” Friulian, the Friulian spoken in such strongholds as Udine or San Daniele del Friuli. My Friulian translation of Dante, then, is, in part at least, a reaction to that sort of thing. Could Friulian—the lowly, peasant Friulian, particularly the Friulian used in the fields and alleys and bars of Pasolini’s Casarsa—cope with the supreme sophistication of Dante’s language and concepts? The readers will, of course, judge for themselves. Certainly they will get at least a sense of what would have happened if Dante’s muse had been weaned on the banks of the Tagliamento instead of the Arno. (Ermes Culňs, Ashcroft, June 2006)Preŕmbul Chista tradusiňn a č stada fata par divičrsis rašňns. Ta li mčs ůltimis věšitis a San Zuan i’ai notŕt che i zňvins a no ůšin cuaši maj il furlŕn cuant ca discňrin fra di lňu. Cuaši sempri a si esprěmin in taliŕn—encja cuant ca cjacarčjn cuj so genitňus. Che chistu al sedi in ducju i sens un ben o un mal a č roba discutěbil. A somča, perň, che sta ušansa daj zňvins a stŕ segnalŕnt un mandi a la lenga furlŕna. Cuant che scju zňvins a sarŕn encja lňu pŕris e mŕris, cuaši sensaltri a ghi parlarŕn taliŕn ai so fioj, cul rišultŕt che paj fioj di che generasiňn lě il furlŕn al sarŕ na curiošitŕt e basta; sensaltri a nol sarŕ pě che lenga viva ca ušŕvin i so nňnus. Cussě chista tradusiňn a č un me pěsul contribůt a la prešervasiňn da la lenga daj nustri včcjus. I me fioj, nasůs in Canada, a cognňsin amondi puc il furlŕn. Una dě, forsi, a sarŕn tentŕs di parlŕ il furlŕn si no altri par capě sč cal ŕ scrět so pari. A pňl dasi encja che il me lavoru a ju incuriošarŕ a leši Dante—ca no sarčs tant na bruta roba. A mi par di capě che La Divina Comčdia a č stada zŕ tradušuda in furlŕn, perň in tal furlŕn clásic, di Ůdin, di San Dančj. Da sé ch’i saj jň, li ňperis di Dante a no sňn maj stŕdis tradušůdis (par complčt) tal furlŕn di San Zuan di Cjašarsa—cal sarčs il me furlŕn, la lenga daj me včcjus, daj me frŕdis, da li me memňris da frut. Par traduši Dante a no mi ocorarčs altra rašňn che chista. Pasolini, in ta un daj so scrěs, al ŕ sugerět che par tant valňu culturŕl cal včdi, il furlŕn al resta pur sempri la lenga dal contaděn; a me mňut di capělu, na lenga che, encja se coma spičli a fŕ ben jodi se cal č un furlŕn, a resta pur sempri na lenga semplicjňta, adatada a la vita da paešůt, cu la so parlada daj cjamps, da li stŕlis, da la plasa, dal bar, da la marěnda e sčna, da li nňsis, daj funeraj, e daj odňus e rumňus da li sčris di estŕt. Una lenga, duncja, sensa nisuna pretčša di podej tirasi sů da la cjera e rivŕ a esprěmi valňus culturaj pě als e astrŕs. E che lě, che di jodi se Dante al varčs podůt ušŕ il furlŕn coma il so “dolce stil novo” invensi dal toscŕn—che lě a č stada na roba ca mi’a incuriošět tant e ca mi a pocŕt un bičl puc a fŕ stu cňmpit.Guida a la pronuncja dai vocŕbuj ušŕs in ta chista tradusiňn Vocŕls: Li vocals a vŕn pronuncjŕdis coma chčs dal taliŕn. Il acčnt vičrt ( ` ) al č ušŕt par indicŕ la sělaba ca risčif ’l acčnt naturŕl da la perŕula o pur par indicŕ significŕs diferčns da la perŕula, coma par ešempli “nňta” e “notŕ.” Par rašňns di semplicitŕt a no sňn ušŕs altri acčns (coma chčl sierŕt o chčl dopli). Coma tal cašu di “nňta” e “notŕ,” la distinsiňn di significŕt a č rinduda asaj ben dal acčnt vičrt. Consonŕntis: 1. La i-lůngja ( j ) a č ušada par indicŕ il sun da la “j” in perŕulis coma “jň” e “cjŕša.” 2. La “z” a č sempri dolsa, coma ta li perŕulis “zěn” e “zěmul.” 3. La “s” a č cuaši sempri dura, coma in ta li perŕulis “stala,” “strapŕs” e “mestri.” Ogni tant a ritčn il sun dols, coma tal taliŕn; par ešempli “sdrondenŕ, “sbati,” e “slungjŕ.” Cuant che la “s” in mičs di dos vocŕls a č dolsa, a včn indicada cul sen diacrětic “?”, coma in ta scju eščmplis chě: “cauša,” “mulišěn,” “Cjašarsa.” 4. La “c” o la “g” seguida da la i-lůngja a ghi conferěs a la “c” o a la “g” il sun mol coma ta li perŕulis “dincj” e “grancj” o půr “dongja” e “stangja.” 5. La tradusiňn a no fŕ distinsiňn fra la “c” dura e la “q.”Ešigčnsis di rima: La tradusiňn a mantčn il pě pusěbul la tersa rima dal originŕl, encja se ogni tant a rěmin doma li ůltimis dos lčteris di na riga (o adiritůra l’ůltima e basta), cŕšus ca susčdin raraměnt in Dante. La tradusiňn a si atčn pur a la endecasělaba dal originŕl. Purtrňp, rěghis di dčis o dňdis sělabis, na volta chě, na volta lě, a sbrěsin jů. A č da notŕ, perň, che encja Dante ogni tant al uša cualchi sělaba in pě o in mancu.Riconosiměnt: Ta la me tradusiňn a mi’a tant asistět La Divina Commedia, Testo Critico della Societŕ Dantesca Italiana, riveduto, col commento Scartazziniano rifatto da Giuseppe Vandelli. A mi’a pur judŕt la version eletrňnica Mediasoft da La Divina Commedia. Par mancjŕnsa di un vocabolari dal furlŕn di San Zuan di Cjašarsa, i’ai ušŕt il Vocabolario della Lingua Friulana di Maria Tore Barbina, ca mi č stŕt amondi ůtil, coma che ogni tant a mi č stŕt ůtil pur Il Nuovo Pirona. A standardišŕ la me ortografěa a mi ŕ pur judŕt tant me fradi Tony. Edizione riveduta aprile 2019. INFIČR Cjŕnt Prin A metŕt strada dal nustri lambicŕ mi soj cjatŕt in ta un bosc cussě1 scur che’l troj just i no podevi pě cjatŕ. A contalu di nňuf a č prňpit dur: stu post salvadi al sgrifava par dut che al pensŕighi al fŕ di nňuf timňur! Che colp amŕr! Murě al era puc pě brut! Ma par tratŕ dal ben ch’i vevi cjatŕt i parlarŕi dal altri ch’i vevi jodůt. I no saj prňpit coma ch’i eri entrŕt: cul grant sůn che’n chel momčnt i vevi, la strada justa i vevi bandonŕt. Necuŕrt che’n riva in sů i zevi prňpit lŕ ca finiva la valada— se tremarola’n tal cňu ch’i sintevi— in alt jodůt i vevi la so spalada vistida belzŕ dai rŕis dal planeta cal mena i ŕltris dres pa la so strada. Mancu poura alora—maladeta— sintůt i vevi che'n tal cňu a lunc durŕt mi veva'n che nňt di dolňu, puareta. E coma chčl che cuj so sfuŕrs da mat al č rivŕt da l’onda a la riva al vuarda di nňuf il perěcul scjampŕt, cussě jo cu la měns ca mi buliva voltŕt davňu mi eri a vuardŕ il pŕs che maj, ma maj, lasŕt al ŕ zent viva. Dopo čsimi ripošŕt dal strapŕs mi eri metůt a zě’n sů pa la riva, fašěnt che’l pič fer sempri’l fňs il pě bas. Jňt tu, in ta la culěna, viva, na lins tant svelta e lišeruta cu’ na pičl macjada ca la vistiva davŕnt di me dut ta’un colp ’si buta e tant intrěc a mi dŕ, sta trapela che'n davňu e tant mi poca la trojuta! In ta sta matěna amondi biela al zeva sů’l soreli cun che stčlis che cun luj a črin cuant che’l amňu divěn al veva par prin movůt důtis che rňbis bičlis; cussě che i vevi rašňn di sperŕ da la linsa dal pčl piturŕt e lěs cul timp e’l dňls da la stagjňn cal era; ma ben i no savčis se poura che fŕt mi veva'l jodi un leňn che da la siera ben cuntra di me si veva slancjŕt cul cjavňn alt e na fŕn rabiňša che l’aria stesa, po, a veva tremŕt. E na lupa par sigůr bramoša par via da la so gran magresa —a cuj volčvia fŕighila peloša?— a mi a mi era di tanta gravesa cul terňu cal vegneva fňu dai so vuj che věa luj il sperŕ da l’altesa! E coma chčl che da fŕ si dŕ doma par luj, cuant cal riva il momčnt cal pičrt su dut al stenta alňr di crňdighi ai so puňrs vuj; cussě i eri restŕt jň’n ta chel trojůt parsč che’l nemŕl mi pocava sensa pŕs fin lŕ che d'jodi'l soreli i no vevi pě podůt. Intŕnt ch’i mi ruvinavi lŕ a bŕs davŕnt daj vuj no mi čria capitŕt chčl che scoltŕt puc i věn tai timps pasŕs. Cuant che davŕnt di me si veva mostrŕt “Mišerere di me,” ghi vevi sigŕt, “se sotu tu, ombrena o omp fŕt?” E luj cussě: “Omp no; omp i soj zŕ stŕt, e i mčs a črin důcjus doj lombŕrs; tant il un2 che ’l altri bon mantovŕn’l č stŕt. Nasůt sub Julio, encja se un puc tars, vivůt i'ai a Roma sot il bon Augůst tal timp dai děus dal dut fals e bušiŕrs. I soj stŕt počta e cjantŕt i'ai dal just fi d’Anchiše, vegnůt uchě da Troja, dop’che’l Iliňn brušŕ jodůt oh al veva cun disgust. Ma tu, di vigně chě parsč’i ŕtu voja? Parsč’i no scjŕlitu la culinuta che di dut sč ca č di bon n’invoja?” “Sotu tu chel Virgělio, font maj suta, che dal bičl parlŕ maj no ti sňs siděn?” ghi vevi rispundůt cun la front basuta. “O! dai altri počtas onňu e rimpěn, i speri cal zňvi’l grant leši e amňu ca mi’an fŕt zě’n sercia dal to luměn. Ti sňs tu il me mestri e autňu; chčl ti sňs che da chčl i’ai cjňlt il stil bičl che cussě tant mi’a fŕt onňu. Jňt che lupa che fŕt fŕ mi’a un ziravňlt: liberčimi di ic, tu ch’i ti sŕs tant, che ic cussě tant lasŕt mi'a stravňlt.” “Cambia strada prima da zě ’ndavŕnt,” al veva dita, věnt jodůt li me lŕgrimis, “se stu brut bosc ti vůs lasŕ scjampŕnt, che la bčstia che par chč ti plŕnzis a no lasa nisůn pasŕ par sta via. A lu copa e basta—cussě a lu ’mpeděs. A č tant colma di cativčria che maj vučita a no č di brama— sempri a si stonfarčs, sta bruta trňja! Cun tancju nemaj a fŕ da putana e pě ’ncjamň a sarŕn fin che’l Veltri3 a la farŕ ben crepŕ, sta rufiana. Chistu nol mangiarŕ nč cjera nč peltri, ma cognosensa, amňu e gran virtůt, e luj al vivarŕ tra feltri e feltri. Sta puora Italia a varŕ alňr salůt che par chč a č muarta la Camiluta ferida cun Euriŕl, Turn e Nišůt. Chistu a la scorsarŕ da cjaša e viluta, fin ca la varŕ’n tal Infičr ributada, ’ndŕ che’nradišad’a č l’invědia bruta. Jň pal to ben i ghi l’ai zŕ pensada; tenti davňu di me; stami visěn; i zarěn fňu di chě par l’eterna strada, indulŕ che i disperŕs a sěghin, e si lamčntin li ŕnimis včcis che důtis la seconda muŕrt a brŕmin; t ’jodarŕs, po, chčs ca sňn contčntis tal gran fňuc, parsč ca spčrin di zě lě, un bičl dě, fra li ŕnimis beŕdis. Dopo, se cun lňu i ti volarŕs zě, ti zarŕs cun ŕnima ben pě degna: e cun ic ti lasarŕi al me partě; chel imperatňu che lasů al regna par ch’jň’i soj stŕt ribčl al so alt comŕnt, par chel post, jňt, a mi stima ŕnima ’ndegna. Chě’l stŕ chčl che di důt al č comandŕnt, chě al č il so post e la so sitŕt: beŕt chčl che chě al clŕma ’ndavŕnt!” “Ti implori di nňuf, poeta laudŕt, par chel diu che tu no ti’ŕs cognosůt, fŕ’n mňut ch’i scjampi stu mal disgrasiŕt, mčnimi’n ta chel post ch’i ti’as jodůt, ch’i vuej jodi la puarta di San Pičri e chej ch’al jodi a ti’ŕn tant displašůt.” Movůt si veva, e jň stŕt dongja ghi'eri. Cjŕnt Secňnt Il dě al steva finěnt, e’l imbruně al cioleva i nemaj ca sňn in cjera da li faděis sos, e doma jň uchě mi preparavi par scombati che guera tant dal cjaminŕ e pě da la pietŕt che'n dut jodi i faraj com’ca era. Judŕimi, Můšis; e ’Nzčn4, tenti alsŕt. O měns che scrět ti'as chel ch’i’ŕi jodůt, jodi uchě si farŕ la to nobilitŕt. I ŕi tacŕt: “Počta, vuŕrdimi důt, jňt se di virtůt in d’ai asaj, e cňu, prin di včimi’n tal pas pě alt metůt. Tu ti děs che di Silvio il genitňu,5 encjamň corutěbil, al imortŕl sčcul zůt al č, cun cjŕr e pičl par fňu. Perň, se’l aversari di ogni mŕl stŕt bon cun luj al č pensŕnt al alt efičt che da luj vegnůt al sarčs, e'l cuj e'l cual, no ghi par un gran mŕl al omp di intelčt, che luj al era di Roma e dal impčr dal grant empěreo par pari elčt: e chč, po, a volej diši dut il včr, stabilid'a č stada coma il post sant ’ndŕ cal věf il sucesňu dal grant Pičr. Par chist’ andada che tu ti ghi dŕs vŕnt, al veva cjatŕt fňu rňbis che a vinsi judŕt lu včvin, fin pal Papa, pě’ndavŕnt; il Vas6 d’elesiňn si era pur inoltrŕt par partŕighi cunfuŕrt a chej puňrs fedej che di podej salvasi a včvin sperŕt. Ma jň parsč’i včgniu? No’n d’eše di miej? I no soj jň Enča, e nčncia Pauli; ca crňdin ch’i lu mčriti, a'n d'eše, po, di chej? A č par chistu che se jň’i mi lasi zě lě dal dut mat i pňl vigně considerát: tu ch’i ti sŕs, děs tu, ch'i no rivi jň fin lě.” E coma chčl che pě nol vňu il bramŕt, e nňuf pensčis a ghi cŕmbin propňšit, che sč che prin al era, dut al č cambiŕt; cussě i’ŕi fŕt jň’n ta chel post scurět, parsč che'n tal pensej bandonŕt i'ai l'impreša, che prňpit bruta a mi'era dal prinsěpit. “Se jň i ŕi ben capět la to inteša,” rispundůt mi ŕ la bun’ ombrena, “ti sňs un bičl puc paurňus, no zova scuša; e sta poura tanti vňltis il omp a frena e gh’impeděs di creŕ rňbis bičlis; cussě a fŕn li bčstis cuant ca ŕn ombrena. Par che da stu timňu lěbar ti sčdis, i dišarŕi di te dut chčl ch’i saj da cuant ch'i'ai par prin jodůt i to pensčis. Lě i'eri cun chej che pě’n alt no zarŕn maj, e una, beŕda fra li beŕdis, clamŕt mi'a, e jň dět ghi'ai, ‘Děšmi, daj.’ Ghi luščvin i vuj pě da li stčlis, e scuminsiŕt a veva, dolsa e buna, cun vňus da ŕnzul’n ta li perŕulis: ‘O tu buna ŕnima mantovana, famoša encjamň’n tal mont e'n sů, e fin che’l mont al dura e si lontana, il me bon compaj, e no par cašu, ’n ta chel rivňn deščrt tant al č’mpedět dal cjaminŕ che dal timňu al vňu zě jů. Poura i'ai cal sedi cussě’nsiminět ch’jň tars al judalu mi sedi levada, coma ch'i ŕi di luj lasů capět. Adčs mňviti: cun perŕula ornada e cun sč che pě a zova par tčgnilu sů, jůdilu, ch’jň mi sěnti consolada. Beatrěs jň i soj, ch’i ti prej da ca sů; i včn dal post ’ndulŕ ch’i vorčs tornŕ; parlŕ mi fŕ’l amňu cal č pi’n sů. Cuant ch’i torni cul me signňu a tabajŕ, di te i mi lodaraj tant spčs cun luj.’ Tašůt a veva: e pront jň a favelŕ. ‘O fiňla di virtůt, unica par cuj la nůstra rasa a’ncolma pě di důt chel cjčl che tant mancu grancj’ al ŕ i sěrcui. Tant mi plŕs il ňrdin ch’i ŕi risevůt, che’l ubidě, se belzŕ’l fňs, al sarčs tŕrs: děs pur il to volej; al sarŕ sintůt. Ma děšmi parsč che riguŕrt no ti’as cuj muŕrs di vigně ca jů’n tal scur di stu centri da chel grant post, ’ndulŕ che di tornŕ ti ŕrs.’ ‘Volěnt tu cul savej zě tant in dentri, i ti děs sůbit,’ ghi veva rispundůt, ‘parsč ch’i no’ai poura di stu post ch’i čntri. Si ŕ di tčmi doma di chčl, di dut chčl, cal podarčs a ŕltris fŕighi mal; d’altri no, ca n’ocňr cal sedi temůt. Jň’i soj fata, par grŕsia di Diu, tal, che tocjada i no včn da la vustra miščria, e par chčl stu grant fňuc no mi č letŕl. Fčmina gentěl7 a stŕ lasů’n pensej e sčria par chist’impediměnt che par me ti vŕs, che dal judiši ver lasů cori no si pňl via. Chěsta a ghi’a fŕt sen a Lůsia8, pě’n bŕs e ghi’a dita: —Al ŕ di te’l to fedčl amondi bišugna; chistu adčs ti lu sŕs. Lůsia, che cuntra a č di ogni crudčl, vegnuda a č li ’ndulŕ ch’i’eri jň, beŕda, sintada cun l’antěca Rachčl. Dět a veva: Beatrěs, lode di Dio, no jůditu chčl che tant ben ti ŕ volůt, che par te al bas e volgŕr ghi ŕ dět aděo? No sěntitu il so planzi penňus e crut? No jňditu la muŕrt ch’al stŕ combatěnt ta che curěnt che’l mar nol ŕ maj vinsůt? Tal mont cussě svelta no č maj stada zčnt a fŕ’l so cňmut o di vej un so perěcul scjampŕt, coma me, che dopo un momčnt i soj vegnuda jů dal me post beŕt, fidada duta dal to ončst parlŕ cal onora te e chej cal ŕn scoltŕt.’ Dopo di včjmi fŕt dut stu rašonŕ, si’a voltŕt cuj vuj lušěns di lŕgrimis, chč sensa tontonŕ svčlt mi soj movůt e’i soj vegnůt da te, lě ch’i ti čris; scorsŕ fŕt i vevi che troja ch’i ti včvis temůt, che sbrisŕ fŕt ti veva da li rěvis jůstis. Duncja se eše? Parsč rčstitu fer e mut? Parsč i’atu cussě tanti pňuris? Sů, dati coragiu, no butati jů dal dut! Vuarda che tre fčminis benedčtis a si cůrin di te lasů’n tal cjeli, e’l me favelŕ ti promčt rňbis bičlis.” Coma i florůs che di nňt il gčli a ju’ngrišigněs, e cun la prima lus a si vičrzin duciu dres’n tal so steli; cussě cun me, che di virtůt i’eri můs, a colp sintůt mi eri plen di coragiu; e dět i'ai, com’un che důbis no’n d’ŕ maj vůs: “O se buna chč che judŕt mi'a ca jů, e tu pur che ubidět ti’as sůbit a sč che dět ti ŕ, cun tant ben di lasů! Dešideri metůt ti mi'as tal cňu e spěrit, cussě che pě ’ndavŕnt i vuej zě cun te: tornŕt i soj prňpit tal prin propňšit! Vŕ, ch’un volej besňu ni uněs, te e me: tu duce, tu maestro e tu parňn.” Cussě ghi’ai dita, e dopo ca si’a movůt, entrŕt i soj’n ta chel alt e vert stradňn. Cjŕnt Ters PAR ME A SI VŔ LŔ DA LA VAL DISGRASIADA, PAR ME A SI VŔ LŔ DAL ETERNO DOLŇU, PAR ME A SI VŔ LŔ DA LA ZENT PIERDUDA. IL JŮST AL Ŕ MOVŮT IL ME GRANT FATŇU: I SOJ DA LA FUARSA DIVINA STŔT FŔT, DAL DUT SAVEJ E GRANT, E DAL PRIN AMŇU. NUJA DAVŔNT DI ME AL Č MAJ STŔT CREŔT, FŇU CHE CHČL CHE COMA ME’L Č SEMPRI CHĚ. DUT’L SPERŔ BANDONA NA VOLTA ENTRŔT. Sti perŕulis, scůris coma ’l imbruně, jodůt I vevi scrětis insima d’un puartňn; e jň: “Mestri, jůdimilis a capě.” E lůj a mi, coma un che dut al sŕ e benňn, “Chě a č miej bandonŕ ogni suspičt; chě a’č miej ca mori ogni bruta rašňn. I sěn tal post rivŕs ca nol č maj cujčt. T’jodarŕs zent che di mal an d’ŕ par dut e che pierdůt a ŕ il ben dal intelčt.” E avěnt la so man ta la me metůt, cun muša riděnt, ca mi’a dŕt cunfuŕrt, cun luj’n ta li rňbis segrčtis i soj zůt. Uchě lŕgnis, suspěrs, e planzi fuŕrt si sintčvin ta l’aria sensa stčlis, che jň dal me lagrimŕ mi soj necuŕrt. Lčnghis divičrsis e strambolotŕdis, colps di rŕbia e perŕulis di dolňu, vňus sů, vňus jů, cul sbati di mans judŕdis, a fčvin un mulinŕ di rumňu cal era sempri lě’n ta l’aria scura: coma'l scombati di vint e savolňn, ňu! Alňr jň, pecjadňu, cun gran primura dit i'ai: “Mestri, sč ca č ch’i sěnt? E cuj soni chej ca l’ŕn cussě dura?” E luj a mi: “Chistu grant viliměnt a l’ŕn li ŕnimis puarčtis di chej che fŕt no ŕn nč mal nč ben, vivěnt. Misturŕdis a sňn cun chel scjap intej di chej anzůi ca no si sňn ribelŕs, ma nencja stŕs ’ghi sňn a Diu fedej. , il Alt i’u ŕ fňu butŕs; nencja dal profňnt infičr no sňn volůs; e cussě, po, nisuna gloria paj danŕs.” E jň: “Mestri, sč ca ŕn chej uchě vegnůs che sempri si lamčntin e cussě tant fuŕrt?” E luj a mi: “Ti lu děs s’i ti lu vůs. A no'an chěscjus speransa da la muŕrt; la so vita svuŕrba a č tant basa, ca ’nvidičjn dut sč ca no ghi fŕ part. Fama di lňu il mont a no ghi’n lasa; tant Bontŕt che Gjustěsia ’jů trata mal: lasŕnju lě ca sňn; vuarda e pasa.” E jň, rivuardŕnt, jodůt i’ai un segnŕl che zirŕnt cussě tant svelt al zeva che al jňdilu ben al pareva mal; e davňu na fila lungia’l veva di zent, che jň i no varčs maj crodůt che cussě tanta la muŕrt disfada a‘n veva. Dopo ch’i vevi qualchidůn cognosůt, necuŕrt mi'eri da l’ombrena di chčl che par viltŕt fŕt al veva’l grant rifiůt.9 Capět i vevi prňpit a volu che chčl scjap che chě i'jodevi a črin i paurňus rifiutŕs dai aměs e dai neměs dal cjčl. Scjů puňrs disgrasiŕs maj vivůt a včvin; důcjus nůs a črin, e becŕs par dut da čspis e da moscjňns a vegnčvin. Rigŕdis di sanc ghi včvin li můšis rindůt; ai so pič s’implombava’l pantŕn di lŕgrimis e’l vegneva da vičrs schifňus lecŕt dut. Věnt sůbit dopo notŕt altri trňis, e zent jodůt ta la riva d’un grant flun; dět i vevi: “Mestri, a’č miej ch’i ti cňntis cuj ca sňn chej lŕ e parsč che ognidůn al pŕr tant pront di zě ta che altra banda: lus an d’č pucja e i no’n cognňs nencja un.” E luj a mi: “Dut ti sarŕ avonda clar cuant ch’i fermarěn i nustri pŕs lŕ dal Acherňnt, ta la so banda. Alora cuj me vuj vergognňus e bŕs, teměnt che’l me tabajŕ puc ghi plaščs fin’n riva dal flun dět mi'eri: Tŕs. Alora’n ta’un barcjňn cuj’ i jňdiu adčs? Un vecjŕt10 dut blanc dal pelŕn stravčcju, cal sigava: “Guaj a vuŕltris, spirs maladčs! No rivarčis maj i poscj’ als a jňdiu: i vuči menavi’n ta che altra riva, ’ndŕ che’n cjŕlt o’n frčit, il scur al včn sempri jů. E tu ch’i ti sňs chě, ŕnima viva, vŕ via da scjů chě, ca sňn důcjůs muŕrs.” Ma jodůt ch’i no lasavi la riva, dět al al veva: “Par altra via o puŕrs par pasŕ'n spiŕgja ti rivarŕs, no chě: una barcjuta, jňt, ti menarŕ pě tars.” E’l me capo a luj: “Carňn, stŕ fer lě: al vňu cussě ’ndulŕ che dut si pňl vej e sč ca si vňu; nňsta domandŕ di pě.” E čco che fers 'črin stŕs chej cragnňus pej dal barcjadňu di che lěvida palůt, cuj vuj coma bňris rňsis, puc biej. Ma scju spirs, ognidůn dal dut nut, s’impaliděvin e batčvin i dincj’ apena ca sintčvin il parlŕ crut: a bestemŕvin Diu, pari, mari e parěncj’, la zent e’l post e’l timp e’i gragnej da la so siminsa—e via cuj dincj’. Sul pě tars, tegněnsi stres insičmit, chej, frignŕnt fuŕrt, čco ca zčvin tal salvadi rivňn cal cjoj sů chej che di Diu no vňlin savej. Cuj vuj in bora, chel demňni, Carňn, a ghi fŕ un sen e důcjus al cjoj sů; par chej ca vŕn plan, al č'l remo bastňn. Coma che d’autůn li fučis a cňlin jů una dopo l’altra, fin che da li brŕghis důtis in cjera a cňlin jů da la sů, cussě a era cun che brůtis siměnsis di Adŕm, che dal rivňn si butŕvin, un’a’una, com’chel usičl ch’i ti clŕmis. E jů che’n ta l’onda scura a zčvin, ma prima ’ncjamň di rivŕ par di lŕ, chě di cŕ ŕltris tŕntis a vegnčvin. “Cjŕr’l me bon zňvin,” dět al veva'l me mestri ulŕ, “chej ca vŕn a murě’n ta l’ira di Diu, důcjus da ogni paěs a včgnin cŕ; indŕ che prons a sňn di trapasŕ chel flun la jů, spronŕs—e coma!—da la gjustěsia dal’Alt; cussě che, timňu o no, no si pňl, po, fermŕju. Par chě, maj nisůn al pasa sensa tuŕrt; perň, se Carňn di te si lagna, zŕ ti sŕs il parsč dal so laměnt fuŕrt.” A la fin di chistu, sta scura cjampagna tremŕt a veva tant fuŕrt che pal spavěnt il sudňu la front encjamň mi bagna. Lagrimŕnt a veva la cjera soflŕt fuŕrt un vint, e di un un colňu ros lampŕ i vevi jodůt, che cjňlt mi veva a colp ogni sintiměnt; e jů che’nsiminět a cjaf in jů i'eri zůt. Cjŕnt Cuŕrt Rňt dut ta'un colp si era chel sun profňnt da’un rumorŕt ch'i vevi alňr sintůt, com’un ch’a colp sveŕt al torna tal mont. E’n zěru i vevi il vuli ripošŕt movůt; sů i'eri a colp levŕt e'i vevi atňr vuardŕt par cognosi’l post ’ndulŕ ch’i’eri vegnůt. I vevi’ntivŕt di čsimi'n tal orli cjatŕt di che valada dal burňn dolorňus che sensa fin al risčif un laměnt scunfinŕt. Scůr e profňnt al era stu burňn nulňus, tant che par cuant ch’i vuardavi tal font, nuja'i no jodevi ca nol fňs dal dut pietňus. “Adčs včn, ch’i zěn jů’n ta stu svuŕrp di mont,” tacŕt al veva il poeta, palidůt: “jň prin i saraj e tu ti sarŕs secňnt.” E jň, che’l so colňu i vevi ben jodůt, dět ghi vevi: “Coma’i farŕju, s'i ti pčnsis che coragju ti’as da dami in dut?” E luj: “Il grant patě di che persňnis ca sňn ca jů mi fŕn tant impalidě dal dolňu che tu poura ti lu stěmis. Zěn, ch’i věn tanta strada da fŕ’n ta stu dě.” Cussě dišěnt partět al era e menŕt mi vevaal prin sěrcul cal ’mbrŕsa chel aběs lě. Ta chel post chě, da chčl ch'i včvin scoltŕt, no'l era tant il planzi ma'l suspirŕ che tremŕ’l feva dut par l’eternitŕt. Chistu al era’un patě sensa turtura par cussě tŕncjus di lňu da no crodi: frůs, fčminis e ňmis a’n d’era na vura. Il bon Mestri a mi: “No vutu di chej spěris lě ch’i ti conti cuj ca sňn? Prima di zě ’ndavŕnt i vuej fati jodi che lňu maj pecjŕt no'an, ma'i mčris ca ŕn no bŕstin, parsč che maj no’an vůt batičšin, cal parta a chel crodi cal č par te tant bon. Věnt lňu vivůt davŕnt dal Cristiančšin, Diu no’an vůt ocašiňn di adorŕ; e un di chěscjus i soj jň medčšin. Par difičs cussě, e no par mal operŕ, i sěn pierdůs, e dom’ di chistu ufindůs: che dut i dešiderŕn, sensa nisůn sperŕ.” Fŕt tant mal mi včvin i pensčis apena sintůs— ma cuancju di lňu dal pě grant valňu jodůt i vevi, e důcjus in ta chel limbo tegnůs! “Cňntimi, Mestri, cňntimi, signňu,” par volej čsi sigůr (i vevi scuminsiŕt) di che buna fede ca věns ogni erňu: “fňu da stu post chě, cal vedi meritŕt o no, no eše maj nisůn stŕt beŕt?” Capět a volu il me significŕt, al veva dita: “Dut nňu i eri'n ta stu stŕt cuant ch’jodůt i vevi un grant omp e potčnt, cun un clar sen di vitňria coronŕt.11 Cun luj al era il pari da la zent, il fi Abčl e l’ŕnima di Noč, e di Mošč, legista e ubidičnt; il vecju Abramo e Davět il re, Isračl cun so pari e cuj so fioj, e Rachčl che tant al voleva vej cun sč: chěscjus e ŕltris . črin da Luj; e ti’as di savej che prima di lňu nisůn si salvava, s’a no’črin ŕnzui.” Al parlava ma’i no stčvin in davňu; scjavasŕnt il bosc i parŕvin via, stu bosc plen di spěris d’ogni colňu. No črin ’ncjamň tant lontŕns zůs věa dal post dal sun, cuant ch’i’ai jodůt un fňuc che’l scur di chel mont al scorsava via! I’črin encjamň un puc lontŕns dal lňuc ma mi veva dut ta’un colp parůt di jodi se zent in gamba ca vegneva da stu lňuc. “O tu che sičnsa e ŕrt bon ti sňs da godi, cuj sonu chěscjus ca’an cussě tant rispičt? Che coma i ŕltris no sňn si pňl ben crodi.” E luj: “Di cussě tant onňu a sňn sogčt, e cussě ben lasů di te a sňn tratŕs, che’l cjčl’ju grŕsia e’n davŕnt ju mčt.” Intŕnt na vňus sintůt i vevi uchě a bŕs: “Fčjghi tant onňu a stu grant počta: al’tňrna’l spirt di chčl ca ni veva uchě lasŕs.” Cun la vňus adčs di nňuf cujčta, cuatri spěris jodůt i vevi vigně uchě, cu la muša nč trista nč contenta. Il me bon mestri tacŕt al veva cussě: “Vuarda chel lŕ, cu la spada'n ta la man, che cjaminŕnt al stŕ davŕnt di chej tre lě. Chistu al č Omero, poeta sovrŕn, ’l altri’l č Orŕsio, satěric, cal včn; Ovidio’l včn ters e par ultin Lucŕn. Perň coma che ogni un al convčn tal nňn cal ŕ sunŕt cu’na vňus besola,12 a mi fŕn onňu, e di stu chě a fŕn ben.” Jodůt cussě i vevi duta la biela scučla di chel siňr cal ŕ cussě alt il cjŕnt, che pě’n alt daj ŕltris com’aquila’l svuŕla. Stŕs ca črin un puc insičmit, rašonŕnt, vičrs me si črin voltŕs e fŕt mi včvin bon sen, e’l me mestri ridůt mi veva, e tant. Pě onňu encjamň fŕt mi včvin—oh in plen!— e considerŕt mi včvin un da la so schiera, cussě che sest i eri tra chel grant inzčn.13 Zůs cussě i črin fin lŕ da la lumiera, parlŕnt di rňbis che’l taši’l č bičl, prňpit coma’l parlŕ ’ndulŕ cal era. Rivŕs i črin al pič di un nňbil cjascjčl, circondŕt sičt vňltis da grandi můris, e difindůt dut atňr da un rěvul bičl14. Chistu i věn nu pasŕt coma cjčris důris; cuj grancj počs i soj entrŕt par sičt puŕrtis ca ni’ŕn partŕt ta un prŕt di črbis včrdis. Uchě a era plen di zent cun můšis grŕvis, che di grant autoritŕt a parčvin; tant puc a parlŕvin, ma cun vňus dňlsis. Cussě, tirŕs un puc in bŕnda i si črin, in ta un post vičrt, luminňus e alt, che jodi důcjus cuŕncjus i podčvin. Prňpit li’n davŕnt, in ta chel bičl vert di smŕlt, li grandi ŕnimis a mi včvin mostrŕt, che di vej jodůt i’ŕi ‘ncjamň tant riguŕrt. Elčctra cun tancju compŕis i vevi notŕt, che fra chej cognosůt i vevi Čtor e Enča, e Sešar dut armŕt cul vuli 'nflamŕt. Jodůt i vevi Camila e Pantasilča da l’altra banda, e encja il re latěn cal era lě cun so fia Lavinča. Jodůt i vevi il Brut, scorsadňu diTarcuěn, Lucrčsia, Gjůlia, Mŕrsia e Cornčlia; e’n banda, besňu, jodůt i vevi Saladěn. Dopo ch’un puc alsŕt i vevi li sčis par aria, Jodůt’i vevi'l mčstri di chej ca sŕn15 sintŕt cuj grancj'da la filošofia. Důcjus lu měrin, důcjus onňu ghi fŕn: uchě jodůt pur i vevi Socrate e Plŕton che davŕnt daj ŕltris sempri visěn ghi stŕn; Democrito che’l mont a cašu al pňn, Diogene, Anasagora, e Tal, Empedocle, Eraclito e Zenňn; E jodůt i vevi'l bon risevitňu dal cuŕl— di Diňscoris i parli—e pur Orfčo, Tulio, Lino, e chel Seneca morŕl; Euclide’l geometra e Tolmčo, Ipocrate, Avicena e Galičn, Averňis e’l so timňn, Aristotčo. I no pňs jň diši di důcjus in plen parsč ch’i’ŕi encjamň tant da contŕ, e’i fŕs, no’l contŕ, ogni tant a vŕn a sen. Intŕnt, daj sčis ch’i črin, in doj i sěn cŕ: e’l duca, cal sŕ, mi’ŕ menŕt via di lŕ, fňu da la calma, lŕ ca si sěnt tremŕ; lŕ che nuja, po, no si pňl pě luminŕ. Cjŕnt Cuěnt Cussě, zěnt jů, il prin sěrcul i vevi lasŕt e jů’n tal secňnt, che mancu spŕsiu al ŕ, ma di dolňus e laměns tant pě colmŕt. Měnos—orěbil!—a si sěnt rugnŕ: al vuarda li cňlpis’n ta chist’entrada, e’l lasa’l codňn ca si rangj’ a gjustisiŕ. I děs che cuant che ŕnima mal nasuda, a ghi včn davŕnt, dut’a si confesa; luj, che di pecjadňus s’intěnt avonda, a la mčt’n tal infičr com’che ben al sŕ: a si rodolča la coda atorotňr, secňnt cuant jů ca varčs da zě a stŕ. Sempri tŕntis di lňu a ghi stŕn intňr; un’a’una a vŕn al so juděsi; a děšin e jňdin, e dopo jů’n tal fňr. “O, sňtu chě tal post daj dolňus tu, sě?” dět mi veva Měnos al včimi ulě jodůt, pal momčnt bandonŕnt il so ufěsi, “Atčnt dal entrŕ e no fidati di dut: crňt puc a la grandesa da l’entrada!…” E’l me siňr a luj: “Parsč sěghitu, brut? Nosta ’mpedě’l destěn da la so strada: al ŕ volůt cussě ’ndulŕ ca si pňl sč ca si vňu; pě di tant no domandŕ.” A chistu punt il penňus lagnasi nol’ ŕju tacŕt a sěnti! Ulŕ i eri vegnůt che’l grant planzi pierdi mi feva’l contrňl. Rivŕt’i eri ’ndulŕ che’l luši’l era mut, e’un rugně si sinteva da temporŕl cuant che'l mar al č da vins contrŕris sbatůt. Maj si straca sta bufera infernŕl, ma i spirs a malmena e strisina, a ju svolta e sbŕt coma che fŕ al sŕ’l mal. Cuant ca rěvin davŕnt da la ruvina, a sěntin tant sigŕ, planzi e laměns, e bestemŕ fuŕrt la virtůt divina. Capět i vevi che’a sta sorta di turměns danŕs a črin i pecjadňus carnaj, ch’al apetět a sotomčtin la měns. E com’che l’ŕlis a pŕrtin i sturniej fis coma nůlis cuant cal fŕ’l grant frčit, cussě chel věnt i spirs mal nasůs, chej, jů sbalotča chě, lě, sů, jů, prňpit tant; nisuna speransa’a ghi dŕ maj cunfuŕrt, no di fině, ma d’un sufrě mancu grant. E coma i grů che’n alt a cjŕntin da muŕrt, fasěnt’n ta l’aria na riga lungja, cussě jodůt i'ai vigně, strisinŕnt tuŕrt, ch’ombrčnis che’l vint’l partava dongja. Par chistu dět i vevi: “Cuj sonu, Mestri, chej che l’aria nera cussě tant ju stangja?” “La prima di lňu che tu i ti’as estri di cognosi,” rispundůt mi vev'alora, “a era regina di lčnghis—un mostri! Ai věsis dal cuŕrp butada, sta siora, i plaščis libidinňus a veva fŕt lčcit, par scušŕ chej che per chej ic a era siora. Semirŕmis a era, e d’ic a č stŕt scrět, che suseguět a veva Nino, dopo včjlu spošŕt: a regnava cjčris che’l Sultŕn al ŕ par dirět. L’altra a č chč ca si veva par amňu copŕt,16 rompěnt fede cu la siniša dal so omp; dopo a včn Cleopatra, spirt ’mpasionŕt. E Člina pur t’jňdis, che par un omp tant timp corňt a ŕ; e t’jňdis il grant Achěl che fin’n fin par amňu al ŕ lotŕt, puňr omp. I t’jňs Paride, Tristŕn,” e pě di mil ňmbris mostrŕnt e nominŕnt mi'era zůt, ch’amňu scurtŕt’l vivi ghi veva'n mňut sěmil. Dopo che'l me bon insegnŕnt i vevi sintůt nomŕ che siňris antěchis e’i so siňrs, e pietŕt sintůt e'i sintiměns cuaši pierdůt, scuminsiŕt i vevi, “Poeta, dami la vňus par parlŕ cun chej doj che ’nsičmit a vŕn e lišerůs a somčin ’n ta stu vint estrňus.” E luj a mi: “Ti’u jodarŕs cuant ca sarŕn pě visěns; alora tu ti’u’mplorarŕs pal amňu ca ju mňuf, e lňu a vegnarŕn.” Alňr’ apena che’l vint visěns ju veva menŕs, clamŕs i'u vevi: “O ŕnimis afanŕdis, parlŕini pur, se ŕ ŕltris no ghi displŕs.” Coma colňmbis da voja clamŕdis, ŕlis alsŕdis e’n tal dols nit fčrmis, a včgnin par l’aria dal volej partŕdis; cussě lňu, li zens di Didňn lasŕdis, a nů vegnůdis a črin par l’aria tonfa, cussě fuŕrt che stŕdis a črin d'afičt clamŕdis. “O tu ŕnima dal cussě tant bon fŕ, che višitŕnt ti vŕs par stu vint scur nů, che’l mont tinzůt di sŕnc i věn timp fŕ, se’l re dal universo no ni fňs dur, di cňu lu prearčsin di dati pas, a ti che’l nustri grant mal ti fŕ’un dňu pur. Di chčl che scoltŕ e che parlŕ vi plŕs, nu’i scoltarěn e’i vi parlarěn a vuŕltris mentri che’l vint, com’cal č cal fŕ, al tŕs. Jň, scoltŕit, i soj nasuda’n ta li bŕndis dongja il mar ’ndulŕ che’l Po al včn jů par mčtisě’n pas cuj so tributŕris. ’L amňu, che tal cňu bon si taca sůbit sů, su chistu chě dal bičl aspičt si veva pojŕt e cjňlt mi'era stŕt; il coma nol vňu zě jů. ’L amňu che’l amŕnt al vňu sempri riamŕt, dŕt mi veva di chistu un plašej cussě fuŕrt che, coma ch’i t’jňs, no mi’ŕ ’ncjamň lasŕt. ’L amňu menŕt ni veva a la stesa muŕrt: maladčt chčl che la vita ni’a robŕt.” Sti perŕulis di lňu tocjŕt mi včvin fuŕrt. Puňr’ŕnimis, i vevi pensŕt, sč ca ŕn pasŕt! Sbasŕt i vevi'l cjŕf, e tegnůt tant bas, fin che’l poeta “Sč atu?” mi veva domandŕt. Rispundůt ghi vevi cussě: “O sč sfurtunŕs! Cuancju pensčis dols, cuancju dešidčris, che menŕt a ŕn scju chě’n tal dolorňus pŕs!” A lňu zirŕt, movůt da chisti rňbis, tacŕt i vevi: “Francesca, il to sufrě grant e lagrimŕ tant dňu mi fŕn, tu ti lu capěs. Ma děšmi, al timp dal dols suspirŕ e tant, a sč e coma vi ŕja ’l amňu concedůt di savej chčl ch’i stčvis dešiderŕnt?” E ic a mi: “No’č nuja di pě brut che’l recuardasi daj momčns pi biej ’n ta la miščria; e chistu’l to mestri lu sŕ dut. Ma se la prima raděs ti vňus savej dal nustri amňu, se prňpit ti lu vňus, alora planzěnt contŕtilu i vuej. I stčvin na dě lešěnt chel toc gustňus di Lanselňt e’l amňu cal sinteva: besoj i črin e par nuja sospetňus. Pě di na volta i vuj ni voltava chel leši, e palidůs i restŕvin; ma doma un momčnt ni ruvinava. Cuant ch’i leščvin com’che’l ridi amŕt al vegneva tant busŕt da tal amŕnt, chistu che di me no si’a maj distacŕt, la bocja’mi’ŕ busŕt e’l ŕ tremŕt tant. Galeňt al era’l lěbri e’l so autňu: da chel dě lešůt i no včvin pě ’ndavŕnt.” Mentri che un daj spirs al contava di cňu, Chel altri al planzeva, cussě che di pietŕt mi soj sintůt mancjŕ, coma un cal mňu. E jů’i eri zůt, coma un cuŕrp muŕrt colŕt. Cjŕnt Sest Al tornŕ da la měns, che sierada si’era via pa da la grant pietŕt daj doj cugnŕs, che plen lasŕt mi včvin di malincuněa, turměns nňufs e tancju altri spirs tormentŕs i’mi jňt atňr: che uchě i mi movi, o ch’i mi vňlti ulŕ, par dut i jňt danŕs. I’soj’n tal ters sěrcul, ’ndulŕ che’l plovi eterno al č, maladčt, frčit e tant grčif; chě dut al č sempri’l stes; maj nuja ca zovi. Tampiesta grosa, aga sporcja, e nčif a si discŕrga in ta chist’ŕria nera e’a marsěs la cjera che dut chistu a risčif. Cerberus, crudčl e orěbil fiera, al zeva cainŕnt cu li so tre gňlis su zent impantanada che chě a era. Vuj ’nflamŕs, barbňn grisignňus e grěs, pansňn sglonf e ňngulis lůngis, al sgrifa, al spela e’l sventra i spěris. La plňja ju fŕ sigŕ coma cŕgnis: si ripara ognidůn'n tal altri cjantňn e sempri si stuŕrzin, chisti carňgnis. Cuant ch’ jodůt ni veva, Cerberus, stu vierňn, li bňcis vierzůt al veva e li sgrěnfis mostrŕt; dut il cuŕrp si moveva di stu bestiňn. Il me duca al veva li so mans sbasŕt, e cul puj plen di fangu fŕt si veva’ndavŕnt e’n ta li gňlis afamŕdis lu veva casŕt. Coma un cjŕn che bramŕnt al včn bajŕnt e si cujčta cuant che alc nenfra'i dincj’ ghi včn metůt e par divoralu tant da fŕ si dŕ, lotŕnt, cussě a fčvin chčs, dal aspičt sporc e brut, di Cčrberus, il demňni; ogni so bajŕ un repetňn, che ogni danŕt sort al voleva čsi dal dut. I zčvin su l’ňmbris che sbatůdis a sňn da stu scrosňn di ploja, e’i pič i pojŕvin su li vanitŕs17 che vera zent no sňn. Distirŕdis par cjera důtis’a črin, fňu che una che svelta si veva sintŕt cuant ch’jodůt a veva che davŕnt ghi zčvin. “O tu che’n ta stu infěčr ti sňs entrŕt,” dět mi veva, “děs cuj ch’i soj, s'i ti lu sŕs: stŕt ti sňs tu, prin che jň’i fňs disfŕt, fŕt.”18 E jň a ic: “Il tant dolňu ch’i ti ŕs, forsi da la me mins a ti tira fňu: i cŕmbius tos, purtrňp, in mins no mi sňn restŕs. Ma děšmi cuj ch’i ti sňs che stu dolňu ti ŕs e chista tant granda pena che, se no la pě granda, a fŕ tant dňu.” E luj a mi: “La to sitŕt, che tant a č plena d’ invidia che zŕ fňu a včn daj ňrlis, tegnůt mi veva in ta na vita serena. Vuŕltris sitaděns Cjaco i mi clamŕvis: par via di che stupida di gola i’soj’n ta la plňja, com'che tu ti jňdis. E jo, puorŕnima, no soj besola; sti ŕltris a sufrěsin il stes afŕn pa la stesa colpa,” e dět nol vev' altra perŕula. Ghi vevi rispundůt: “Cjaco, il to malŕn mi’č pešŕnt, e al lagrimŕ m’invida; ma děšmi, si ti lu sŕs, ’a sč ca vegnarŕn ducju chej da sta sitŕt dividuda; s’an d’č di drčs; e děšmi la rašňn che di tant malvolej a č batuda.” E luj a mi: “Dopo ’na lůngja tensiňn, a vegnarŕn al sanc, e la part salvŕdia, che altra fňu a butarŕ cun violensa e pasiňn. Pě’ndavŕnt a susedarŕ che chist’a si sesti via entri tre ŕis, e ca zedi a vinsi l’altra par fuarsa di chčl, po, ca la sŕ lungja. Par un bičl puc i cjŕfs als a tegnarŕ, pocŕnt chej ŕltris amondi in jů, coma, po, che di diplŕšighi a včs na vura. Di drčs a'n d’č doj, ca sňn puc scoltŕs sů: supiŕrbia, invědia e’varěsia ’sňn li tre falěscjs che rovŕns i cňus ni tčgnin, a nu.” Dět alora'l veva sč che fŕt mi veva compasiňn; e jň a luj: “Di pě i vuej ch'i ti m’insčgnis: di pě parlŕ alora fami un regŕl bon. Farinŕta e’l Teghiŕl, zent ch’črin dčgnis, Jŕcu Rusticůs, ‘Rigo e’l Moscja e daj ŕltris ch’al ben fŕ s’inzegnŕvin19, děs ’ndulŕ ca sňn, che d’jňdiu i vuej riscjŕ; che jň i’ai prňpit tanta voja di savej s’a sňn la sů o se ’l infičr ju pescja.” E luj: “Lňu a sňn nenfra l’ŕnimis dal neri p’intej: divičrsis cňlpis ju tira vičrs il font: s’i ti vŕs p’in jů, ti jodarŕs ben chej. Ma cuant che lasů ti sarŕs in tal dols dal mont, i speri ch’i ti mi metarŕs in měns di ŕltris: basta; di děšiti di pě i no soj pě pront.” Da chě, di sbičgu mi deva ocjŕdis; mi sbircjava, e dop’un puc al veva i vuj sbasŕt, e’l rest, cun che altr’ ŕnimis infangŕdis. E’l duca a mi: “Pě nol vegnarŕ sveŕt fňu che dal sun da l’angčlica tromba, cuant ca vegnarŕ la nemiga potestŕt: ognůn al riodarŕ la so puora tomba, sů’l cjolarŕ la so cjŕr e figura, e’l sintarŕ chčl che sempri’l rimbomba.” Scjavasŕt i včvin sta sporcja mistura di ombrčnis e plňja, zěnt amondi plan, tocjŕnt un puc da la vita futura: fin ch’jň dět i vevi: “Mestri, scjů turměns ca’an, a cresarŕnu dopo la gran sentensa o pě pěsul al doventaraja dopo ogni so afŕn?” E luj a mi: “Tňrna ta la to siensa, ca vňu, cuant che pě a č la roba perfeta, che pě si sint’l ben, ma encja’l mal s’intensa.20 Par che lňu—ognidůn di sta ziněa maladeta— in vera perfesiňn maj pě no zarŕn, di lŕ pě che di cŕ chistu ognůn si speta.” Atňr di che strada zůs i črin man a man, parlŕnt tant di pě di chčl ch’jň i’ŕi dita; e rivŕs i črin indulŕ ca č pě malŕn: e Pluto, il grant neměc, a č chě cal stŕ. Cjŕnt Sičtim “Papč Satŕn, papč Satŕn, alepě!”21 al ŕ tacŕt Pluto cu la so vňus rŕuca; e chel omp gentěl che tant al sŕ, e pě, par dami cunfuŕrt dět mi veva: “Včn cŕ, no vej poura, che par tant che luj’l provi, di lasŕ sta riva no ni tegnarŕ.” Alora, voltŕt vičrs chčl dal sglonf lavri, dět ghi veva: “Lupo maladčt, tŕs sů: cu la to rŕbia rošečiti pur par dentri. A no č sensa rašňn ch’i zěn chě jů: Cussě’l č volůt’n tal alt, ’ndŕ che Michčl vendicŕt si'a par che ribeliňn la sů.” Coma včlis sglonfŕdis da’un vint puc bičl a cňlin spleasŕdis a bas dal ŕrbul, cussě colada a era’n cjera sta bčstia crudčl. E rivŕs i črin tal orli dal cuŕrt sěrcul entrŕnt sempri pě ta la riva dulěnt ca ’nsŕca dut’l mal dal mont, grant e pěsul. Ahi, gjustěsia di Diu! Cuj tčgnia’n mint i nňufs patiměns e dolňus ch’i’ŕi jodůt? Parsč cjastiani cussě? diši i intint. Coma ca fŕ l’onda ulŕ’n ta chel stret brut22 ’ndŕ ca si rňmp cun chč ca včn dal altri mar, cussě a convčn ch’uchě la zent si tegni lontanůt. Che chě a era pě zent dal sňlit a era clar; da na banda e da l’altra, sigŕnt fuŕrt, remenŕnt pčis cun un sfuŕrs grant e clar,23 a si sbatčvin intňr, e sintěnt tuŕrt, ognidůn si zirava e voltava ’ndavňu, sigŕnt: “Parsč cussě tirchio?” e “Parsč no, stuŕrt!” A si zirŕvin lě ca era puc lušňu, dapardůt par na banda e basta, e via cul sigŕ plomp di dolňu; alňr’a si voltŕvin, sensa sosta, pal so mičs sěrcul ta che altra gjostra. E jň, cul cňu cal steva mal e basta, dět i vevi: “Mestri, fami 'na mostra da la zent ca č uchě: soni důcjus clčrics chej tonsurŕs a la nustra sinistra?” E luj a mi: “Důcjus’ stŕs a črin strŕbics di měns cussě tant in ta la so vita, che spčšis bůnis maj fŕt no včvin24, scjů lamběcs. A včgnin zŕ ben bajŕs,” al ŕ dita, “cuant ca rěvin in taj doj puns dal sěrcul indulŕ che colpa contrŕria a ju smista. A črin, chěscjus, prčdis, che di tčt pelňus sul cjŕf no'n včvin, coma pur pŕpis e cardinŕi, che cruměros a črin, grant e pěsul. E jň: “Mestri, fra chěscjus, ognidůn tramaj, i varčs jň da cognosi qualchidůn di chej che 'nfangŕs si sňn di scju mŕi.” E luj: “Pensčis strans ti ŕs, ogni un: pa la vita ’gnoranta ca ju’a tant sporcjŕs, scurs doventŕs adčs a sňn, ognidůn. A pararŕn via par sempri a fŕ fracŕs: chěscjus25 fňu a vegnarŕn dal sepulcri cul puj sierŕt, e’i ŕltrěs cuj cjŕfs spelŕs. Il mal dŕ e il mal tegni il mont pulcri a ghi’ŕ cjňlt, e menŕs’n ta sta barufa: sčdin se ca sčdin, jň’i no ju ’mpulcri.26 Adčs ti jňs, fiňl me, ca no fŕn mufa i bens metůs in man da la Furtuna, che di lotŕ par chej la zent maj si stufa; pars’che dut il oru cal č sot la luna, e cal č zŕ stŕt, a’chist’ŕnimis strŕchis a no ghi zovarčs, nencja, po, a una.” “Maestri,” dět ghi vevi, adčs ti mi děšis: “Chěsta Furtuna che tu ti’as minsonŕt, sč ca č, che’i bens dal mont’a ŕ’n ta li sgrěnfis?” E luj: “Puori creatůris, cuant stonŕt ch’i včis—cuanta gnoransa—e chist vi ufěnt! Adčs capěs ben il me significŕt. Chčl che dut’l savej al ŕ sempri prešěnt, i cjčlos fŕt al ŕ e ghi’a dŕt la guida, cussě ch’ogni part’n t’ogni part a vŕ risplenděnt, e la lus par dut compaj al fida; cussě cu li rňbis bičlis d’ogni dě: al vňu ca vegni ogniduna in tal mňut spartida che ulě sempri ferma no resti, di dě’n dě; ma che da zent a zent e sanc a sanc sensa ’l impediměnt dal omp a zedi. Pars’che la zent a vŕ’n sů e’n jů, flanc a flanc, seguěnt da la Furtuna il juděsi, che platŕt al č com’na bišŕta’n tal fanc. A no č contrast fra ic e’l vustri cognosi: chěsta a prejňt, a gjůdica, e a proseguěs a regnŕ; pur altri děus a fŕn cussě. Li so permutasiňns a no ŕn pŕušis: la necesitŕt cori ’la fŕ a fuŕrt, cussě spes zens a'n d'č ca si můtin, e tŕntis. Chěsta a č chč ca risčif sempri tant tuŕrt encja da chej ca varčsin da plauděla; a ghi dŕn colpa, lňu, cun vňus ca ŕ dal stuŕrt; Ma ic a č cuj beŕs; colpa non d’č ulŕ: cun l’altri prin’ creatůris contenta, a si la gňt a zirŕ la so rodela. Adčs zěn jů lŕ che di pietŕt an d’č tanta; zŕ a cola ogni stela che’n sů a zeva cuant ch’jň movůt mi'eri, e al č’l pě stŕ vietŕt.” Zůs i’črin atňr dal sěrcul; ulě si jodeva na fontana ca boleva e colava in ta un fosŕl che da lě’l vegneva. Ulě na vura l’aga scura a rugnava e nu, zěnt davňu di che onda cjalinňša, jů i črin zůs, pa’un troj che’n banda’l menava. Styx si clama sta zona paludoša; uchě a cňr sta puora roja, vegněnt jů al pič di sta riva griša e pietoša. E jň, che da chě i vuardavi fis la jů, jodůt i vevi zent ’nfangada’n ta chel pantŕn: nus e cul mušu che důcjus a tegnčvin in jů. Chěscjus si malmenŕvin cu la man e cul cjŕf e cul pet e encja cuj pič, e a si sbranŕvin cuj dincj’, plan a plan. Alora’l bon mestri: “Fiňl me bon, chě a č l’ŕnima di ognidůn vinsůt da l’ira; i’vuej pur che tu ti včgnis a crodi che sot da l’aga a č zent ca suspira e ca fŕ bulě chist’aga fin parzora coma che’l vuli a ti děs, lŕ cal zira. Dal fangu a děšin:”Vilěs i’črin na vura ’n ta l’aria dolsa che’l soreli al ’legrěs, rošeŕs dentri da rabia e malora. Adčs i sěn chě malcontčns’n ta scju fŕngus grěs. Chist’ ěn27 a lu sgorgolčin scju puňrs brůs che’n perŕula clara no ti’u sěntěs.” ‘Cussě da stu cragnňus di post via i’sěn zůs. Tegněnsi tra la riva secja e’l mičs, e vuardŕnt chej ca včvin in ta sta melma il singlůs, dongja di na tor i stčvin rivŕnt adčs. Cjŕnt Otŕf Jň’i děs, zěnt ’ndenŕnt, che amondi prima ch’i rivŕsin al pič di che alta tňr i nustri vuj a črin zŕ zůs insima, ’nta che do flamůtis ch’i ghi včvin jodůt ’ntňr e n’altra che da lontŕn ni feva sen: se faděja a cjňlighi'l vuli d’intňr! Jň, vičrs il mar voltŕt cul cňu dut plen, dět i vevi: “Chistu sč’l děšia, e sč cal rispůnt chel altri fňuc, e cuj’l eše ca lu mantčn?” E luj a mi: “In ta l’onda sporcja belzŕ tant ti pňdis tu jodi chčl ca si speta, se’l fangu fumňus no lu plata a stu punt.” Na cuarda no’a maj pocŕt da sč sačta, ca corčs via par l’aria finuta com’ch’jň’i’ai jodůt ‘na nŕf pisuluta vigně par aga vičrs nu, sta navuta, governada da doma un galeňt, cal sigava: “Ti sňs chě, ŕnima bruta!” “Flegiŕs, Flegiŕs, nosta fŕ tant’l simiňt,” dit al veva il me siňr, “in ta sta grota: ti ni’as doma pasŕnt’n ta chistu cašňt.” Coma chčl che’l grant ingŕn al scolta, ca ghi’č stŕt fŕt, e al č dopo malcontčnt, cussě Flegiŕs: rabia’n d’aveva, e tanta.28 Il me duca al era alňr montŕt in barcja, atčnt che jň dopo di luj i ghi zčs dentri; che plena’a era alňr cun me preščnt. Dentri i sěn entrŕs, cun me al centri, e seŕnt a zeva la prua antica ’n ta l’aga tant di pě che se vůt a včs altri. Cuant ch'i pasŕvin la palůt muarta par cŕ, davŕnt di me metůt si'era un infangŕt a plen che dět al veva: “Prin da l’ora, se fatu cŕ?” E jň a luj: “Jň’i no resti, encja si včn; e tu cuj sotu, ch’i ti sňs cussě brut?” E luj: “I soj un che dal planzi no si tčn.” E jň a luj: “Cul planzi e pur cul lut, spěrit maladčt ti sňs’n ta scju ledŕns. Ti cognňs, encja s'i ti sňs spňrc par dut.” Alňr’l schifňus pojŕt'l veva sul lčn li mans, ma’l Mestri, necuarzůt, jů a lu veva pocŕt, dišěnt: “Cňr jů di chě cun chej altri cjŕns!” Sůbit dopo, il cučl a mi veva 'mbrasŕt, e busŕt pur, dišěnt: “Ti sňs plen di sdegnu; beŕda ic29 che par te a si ŕ ’ncintŕt! Chel lě tal mont stŕt plen di orgňliu; bontŕt non d’č ca imbielisi 'l so recuŕrt: par chčl stu danŕt tant furiňus al č ca jů. An d’č tŕncjus lasů adčs ca fŕn riguŕrt, che chě fasěnt a stŕn doma pursitčs, lasŕnt di sč stes un pensŕ brut e fuŕrt.” E jň: “Mestri, sč ch’i mi la godarčs a jňdilu a tufasi’n ta sta melma, prin di bandonŕ stu lac nualtri’ stes.” E luj a mi: “Pě’n davŕnt ca si rema e ca si jňt, e pě ti sarŕs pasůt: gňditi pur, po, chista granda brama.” Sůbit dopo i vevi il grant turměnt jodůt che fŕt a veva di luj chista cragnňša zent. che Diu ’ncjamň i lŕudi e ringrasi dut! Důcjus a sigŕvin: “A Filěp Arzčnt!” E stu puňr disgrasiŕt di spirt fiorentěn sč stes si rošeŕva, chel sacramčnt. Altri no vi děs, dopo che chě lasŕt lu včvin; ma’n ta l’orčlis sintůt i vevi un rumňu che costrčt mi veva a vuardŕ fěs lŕ ch’i zčvin. Il bon mestri dět al veva: “Adčs, fiňl me, si visina la sitŕt dal nňn di Dit, cu la so zent sčria, che sě tanta’n d’č.” E jň: “Mestri, li so moschčis, si’ai capět, lŕ in ta la val i pňl zŕ ben jodi; rňsis coma il fňuc a sňn, i soj prňpit sigůr.” E luj mi veva dět: “Ben ti pňdis crodi che ’l eterno brušŕ li mostra rňsis, coma che’n ta st’infičr ti pňsis ben jňdi. Nu pur rivŕs i črin dentri da li fňsis ca circňndin che cjera sconsolada: dut di fičr a pareva ca fňsin fŕtis. Dopo včighi atňr fŕt na granda zirada, rivŕs i črin’ndulŕ che chčl dal timňn “Vegnčit fňu,” sigŕt al veva , “che chě a č l’entrada.” Jodůs i'n vevi jň pě di mil tal puartňn, plovůs dal cjčl, che rabiňus’a diščvin: “Stu chě nol somča muŕrt; par sč rašňn al eše cŕ ’ndulŕ che důcjus muŕrs i sěn?” E il me bon mestri ghi veva fŕt sen di volčighi parlŕ, sensa me visěn. Alora calŕt a včvin l'ŕlis dal so disdčn, e dět a včvin: “Včn tu, besňu, sensa chčl ca si’a ’zardŕt di entrŕ’n ta stu terčn. Cal torni besňu, chel mŕt, se di fŕ chčl al sŕ e bon al č; che tu chě ti restarŕs che’n ta stu troj scur compagnŕt ti'as stu strambčl.” Pensa ben, letňu, a cuant che jň’i mi disperŕs al sun di che perŕulis maladčtis, che poura i vevi di restŕ fra’i danŕs. “Bon’l me duce, che pě di vňltis sičt ti mi’as tegnůt tant cont e liberŕt da gran’ dificultŕs, c’an d’era tŕntis, nosta lasami,” i ŕi dět, “cussě disfŕt; e se’l pasŕ pě’n davŕnt a ni č proibět, tornŕn ’ndavňu pal troj che chě ni’a menŕt.” E chel siňr che fin chě mi veva ’sistět, dět mi veva: “Nosta temi, che il nustri pas nisůn cjňinilu al pňl: da Tal, po, ni č dŕt. Ma stami atčnt, e’l spěrit strac ch’i ti ŕs, tenlu sů e nudrěs’lu di bon sperŕ che jň no ti lasarŕi’n ta stu mont bŕs.” Cussě’l vŕ, e besňu lě i soj cal era il me dols pari, e jň’i resti’n forsi, che’l si e’l no’n tal cjŕf mi fčvin guera. Masa lontŕn i eri par ch’i lu sintesi, ma luj ulŕ cun lňu tant a lunc nol era stŕt: e dentri ognidůn al era svelt tornŕt a mčtisi. I nustri ’versŕris li puŕrtis ghi včvin sierŕt in muša al me siňr, che fňu al era restŕt, e vičrs me vegnůt al era cun pas moderŕt. Cuj vuj par cjera e li sčis che mostrŕt no včvin baldansa dět al veva suspirŕnt: “Fňu da sti puori cjŕšis mi’an sierŕt.” E a mi: “Tu, parsč ch’i mi rabiči tant, nosta vej poura, che jň’i věns sta prova, che lňu dentri a lňtin tant, ma tant. Sta so tracotŕnsa no č miga nova; belzŕ a l’ŕn ušada’n ta puarta pě nota30, ch’encja ’dčs, sensa cjadenŕs a zova.31 Insima di ic ti jňdis la scrita muarta:32 e zŕ da chě di ic al včn jů pa la riva, pasŕnt par chej sěrcui sensa na scorta, un tal che par luj dut vičrt ’ni vegneva. Cjŕnt Nonu Chel colňu vil che di fňu mi veva tocjŕt joděnt il me duca tornŕ indavňu, pitňst dentri di sč si veva ritirŕt. Si'era a colp fermŕt, com’un cal sěnt rumňu, parsč che’l vuli nol mena tant ’ndavŕnt in ta’un scůr e caligu d'un cussě gros spesňu. “E pur a nu ni tňcja vinsi lotŕnt,” tacŕt al veva, “si no...Tal33 si veva ufrět: Oh, ch’altri al rivŕs i vorčs cussě tant!” Ben jodůt i vevi com’cal veva platŕt sůbit il scuminsiŕ cun altri cal veva dita, ma divičrs di chčl che prima’l veva dět; ma la poura nol veva podůt evitŕ, parsč ch’jň’i ghi devi a la perŕula rota pě pčis si no a chčs cal veva dopo dita. “In tal font di chista conca puareta, no včgnia maj jů nisůn dal prin scjalěn che par pena di sperŕ pě no ghi speta?” Cussě ghi vevi domandŕt; e luj: “Mo i joděn,” al veva dět: “a no cŕpita spes che un di nu al cjaměni lŕ ’ndulŕ che nu i zěn. N’altra volta, a č pur ver, i soj vegnůt chě jů, cativŕt da la Eritňn, che strěa, che’n taj cuŕrps a riclama i spirs da lasů. Da puc mi’eri da la cjŕr liberŕt via, che ic mi veva fŕt entrŕ dentri di chel mur, par mčtighi un spirt dal sercli di Giudčia. Chčl al č il post pě bas e il pě scur, e’l pě lontŕn dal cjčl che dut al zira: i’saj ben com’cal cňr; perň stŕ ben sigůr. chista palůt, che tanta spusa a suspira, a circonda sta doloroša sitŕt ’ndŕ ch’i no entrarěn pě sens’ira.” Di pě al veva dět, ma in mins no mi’č restŕt, parsč che’l vuli a si’era zŕ voltŕt e che tňr da la pica’n bora vuardŕt, ’nda ca si črin alsŕdis, rňbis da mat, tre ’nfernŕl’ fůriis di sanc macjŕdis; che forma feminěl a včvin, e’l ŕt; ’nglusŕdis a’črin d’ědris bičlis včrdis cun madrŕs invensi di cjaviej, e sbis, ca sbušigŕvin ta che frons tant fičris. E luj, che ben al cognoseva sti sčrvis di che regina che tant’a lagrimča,34 “Vuarda,” dit al veva, “sti bčlvis d’Erěnis. Chist’a sinistra’č la Megerča; chč che a destra a plŕns a č Alčt; tal mičs,” al veva finět, “a č Tesifonča.” Cun l’ňngulis a si sgrifŕvin il pet; a sbatevěn li mans e a bestemŕvin il alt che par timňu mi eri strinzůt al počt. “Meduša’ a včn ben, e’i lu farěn di smalt,” a diščvin sti strěis vuardŕnt in bas: “maladčt chel Tesčo, e’l so asŕlt.” “Vňltiti’n davňu e tčn i vuj sierŕs; che se’l Gorgon si mostrŕs e tu ti lu jodčs, tornŕ no si pod’rčs pě’n taj nustri pas.”35 Cussě dět al veva il maestro; e luj stes mi veva zirŕt, e bastŕt no ghi včvin li me mans, ma’nglusŕt al veva cun li so mans li mčs. O vuŕltris ch’i včis ulŕ i intelčs sans, mirŕit la dutrina ca s’infonda sot il vel daj vers ch’i stčis lešěnt e strans. Zŕ’l vegneva sů par sta sporcja d’onda un grant fracŕs di suns, plen di spavěnt, che tremŕ al feva ogni sponda; nol era stŕt fŕt d’altri che da un vint scjaldinňus, par via di contrari pasiňns, cal ferěs il bosc e, zěnt cussě fašěnt, brŕghis al romp e sbŕt via cun scju soflňns; cuant’ŕriis ca si dŕ, zěnt via polvarňus, fašěnt scjampŕ bčstis e pastňus daj mons. I vuj mi veva vierzůt e dět: “Adčs ti vňus indresŕ i vuj vičrs che splum’ antica par la via, lŕ che’l fun al č pě sindiňus.” Coma rŕnis cuant ca jňdin madrŕs cŕ o lŕ, da l’aga a sparěsin důtis e’n ta la cjera a si vŕn a platŕ; jodůt alňr’ i’ai tant’ŕnimis distrůtis scjampŕ via di front di un che cul pas il Styx al scjavasava a gjŕmbis sůtis. D’intňr dal cjŕf a si sclariva chel gras di calěgu cu la man cal menava spes ’ndavŕnt; altri a no’n d’era ca lu disturbŕs. Da la sů, si sŕ, al era vegnůt stu sant; voltŕt mi eri al mestri, ca mi veva fŕt sen ch’i stes cujčt e ch’i mi inchinŕs tant. Ahi cuant ca mi pareva plen di disdčn! A la puarta al včn; e cun che bacheta a la vičrs, coma ca no včs vůt ritčn. “O casŕs dal bon cjčl, zent maladeta,” al veva luj dět in ta l’orěbil entrada, “’ndulŕ’i cjolčišu sta’ rogansa bruta? Parsč puntŕ cuntra chčl che’l alt al manda, il fin dal cual nol pňl maj vigně fermŕt, e che’a vňltis pě dolňu ’ncjamň vi dŕ? Cuntra'l destěn no eše 'nvŕn che un il cjaf al sbŕt? Chel Cčrber vustri, ch’ognůn’l recuarda, al č ’ncjamň’n barba e'n gola ben spelŕt.” Si veva dopo voltŕt vičrs la strada lorda, sensa fani motu, ma dut someŕnt a un’omp che ben altri rňbis al vuarda che chčl di che zent ca ghi stŕ lě davŕnt; e nu i pič movůt i včvin vičrs la cjera, sintěnsi sigůrs dopo chel parlŕ sant. Lě i črin entrŕs sensa rabia o guera; e jň, ch’i vevi prňpit tanta gola di jodi sč che sta fortesa a siera, apena entrŕt, vuardŕt i vevi cŕ e lŕ; e a ogni man jodůt i vevi un grant prat che nč dolňu nč grant turměnt al veva ulŕ. Coma che al Arli da’un Rodŕn stagnŕt, e coma a Pola, visěn dal Cjarnŕr, lě che da l’Italia a tčn il cunfěn bagnŕt, dut al č doventŕt un grant sepulcrŕr, cussě a era chě’n ta důtis li bŕndis, doma che chě dut a era tant pi amŕr; di tňmbis e flŕmis’n d’era tŕntis, e ogni tomba li flŕmis a brušŕvin, cussě che’l fičr al era mol e pront paj fŕbris. Ducju i so cujčrtis a si vierzčvin e a mandŕvin fňu pietňus laměns, che da puarčs e ufindůs a parčvin. E jň: “Maestri, cuj a soni che zčns che, soterŕdis dentri di che tňmbis, a si pňl sinti ca sňn di dolňu plen’s?” E luj a mi: “Chě’a sňn i erešiŕrchis cuj so disčpuj di ogni stamp, e ben pě ch’i ti crňdis a sňn li tňmbis cŕrghis. Chě sěmil cun sěmil soterŕt al včn, e i monuměns a sňn pě e mancu cjals.” Di zě a man destra a mi veva dopo fŕt sen; e pasŕs i črin tra i martěrs e i murs als. Cjŕnt Dčcim A zě par un troj segrčt a si era 'des metůt, tra i murs da la cjera e i sepůlcris, il me mestri, e jň davňu ghi eri zůt. “O mŕsima virtůt, che par scjů sčrclis gris ti mi mčnis,” dět ghi vevi, “com’ ca ti plŕs pŕrla e sodisfa i me dešidčris. Chej che’n ta sti tňmbis a sňn distirŕs, si podarčsia jňdiu? A sňn zŕ alsŕs ducju i cujčrtis, e da nisůn badŕs.” E luj a mi: “A sarŕn důcjus sierŕs cuant che da Josefŕt36 chě’a tornarŕn cun chej cuŕrps che la sů a sňn stŕs lasŕs. Il so simiteri da sti bŕndis a’an chej che cun Epicuro a sňn butŕs, che ŕnima e cuarp muŕrs al stes timp a fŕn.37 Perň a la domanda ch’i ti mi fŕs, chě dentri ti sarŕs sůbit sodisfŕt, coma pur il dešideri ch’i ti mi tŕs.” E jň: “Bon’l me duca, i tčn spostŕt da te il cňu me doma par diši puc, e tu a chist’ ti mi’as ben preparŕt.” “O, tu, Toscŕn che par la sitŕt dal fňuc věf i ti vŕs cul parlŕ cussě ončst, resta pur cňmut uchě’n tal nustri lňuc. Dal to mňut di tabajŕ a si capěs prest in ta cual nňbil paěs ch’i ti sňs nasůt, che a chčl forsi ghi soj stŕt masa molčst.” Stu sun al era sůbit ben clar fňu vegnůt da na tomba, ma jň’i mi eri visinŕt paurňus al me duce, e lě mi eri tegnůt. E luj a mi’ŕ dět: “Stŕ fer; se ŕtu fŕt? Jňt lŕ che Farinata’ si’a alsŕt sů: ti lu jodarŕs dut adčs cal č levŕt.” Jň’i lu vevi zŕ cuj me vuj fisŕt sů; e luj si levava cul pet e cu la front coma se cul infičr a la včs tant sů. E svelt cu li so mans il duca, e pront, tra li tňmbis pocŕt mi veva vičrs di luj dišěnt: “Di sč ch’i ti ghi děs, tčn ben cont. Rivŕt a’pič da la so tomba, i so vuj fisŕt mi včvin, e dopo, un bičl puc sdegnňus, domandŕt mi veva: “I to parincj’ a soni cuj?” Jň ch’i eri di ubidě dut bramňus nuja no ghi vevi platŕt ma dut vierzůt; alora li sčis al veva alsŕt e la vňus; “Cuanta rogansa cuntra di me ca’an vůt,” al veva dět, “e cuntra i mčs e la me part; cussě che do vňltis ju’ai mandŕs fňu dal dut.” “Butŕs fňu sě, ma a sňn tornŕs da ogni part,” ghi’ai dět, “l’una e l’altra volta; ma i vůstris a no’an ben capět che art.” A chistu punt, da la tomba discujčrta jodi si veva fŕt di n’altri spirt la muša:38 in zenoglňn al era, visěn di n’ombrena pě alta. In ziru al veva vuardŕt, cun l’aria curioša d’un cal voleva jodi si’eri besňu; e dopo vej cunsumŕt il curiošŕ, planzěnt al veva dita: “Se tal tant neri dolňu di sta prešňn ti vŕs par altesa di inzčn, me fě ’ndulŕ cal č? L’ŕtu lasŕt fňu?” E jň a luj: “ Dut di besňu i no včn: chčl cal speta lŕ, par chě a mi mena, che forsi’l vustri Guido’l veva’n disdčn.” Sč cal diševa e la so granda pena mi včvin zŕ’l nňn di stu chě sugerět; ma la risposta, po, a era cussě plena. Levŕt sů a colp, al veva sigŕt: “Sč ŕtu dět? Děs sů! Al ŕ vůt? Nol eše pě’n vita? Il dols luměn daj so vuj nol včn pě ferět?” Cuant che rindůt si veva cont dal ešitŕ che jň fŕt i vevi prin di rispůndighi, colŕt al era lě che par sempri al resta.39 Ma chel altri dal cňu grant, sul sč ch’i ghi vevi dita restŕt al era, cul stes aspičt, sensa motu, roba da no crňdighi; e al era sůbit tornŕt’n ta chel prin sogčt, “Se lňu a sňn bňis,” al veva dět, “di tornŕ, chčl a mi da pě turměnt di chistu ličt. Un sincuanta vňltis s’jodarŕ ’mpijŕ la muša di che siora che chě a regna,40 e'i ti savarŕs cuant pčis cal ŕ’l tornŕ. E se maj il mont dols a ti impegna, děšmi: Parsč sonu sempri cussě spietŕs cuntra i mčs in ta ogni so lagna?” Alňr’ jň a luj: “Il turměnt e’l grant fracŕs ca’a fŕt l’Arbia di ros colorada, prňpit cussě a fŕn fŕ’n taj nustri palŕs.” Věnt scjasŕt’l cjŕf e dŕt na suspirada, “Uchě no soj stŕt doma jň,” al veva dět; “cun rašňn cuj ŕltris i soj zůt in strada. Ma doma jň’i soj stŕt, lŕ cal ŕ sufrět ognidůn pal mal da la puora Firensa, chčl che tant al ŕ lotŕt pal so dirět.” “Pal ripošŕ da la vustra siminsa,” i lu vevi preŕt, “liberŕimi da chel důbit cal tčn duta ’ngropada la me sičnsa. I sěnt ch’i sčis bon d’jodi, si’ai ben capět, sč che’l timp’l varŕ cun luj’n davŕnt ma il prešěnt no lu cognosčis sůbit.” “Nu’i joděn, com’chčl che di lustri no’n dŕ tant, li rňbis,” al ŕ dět, “ca ni sňn lontŕnis; che tant ’ncjamň’l risplěnt’l duce pě grant. Pě ca si visěnin o ca sňn, pě’a sňn vŕnis pal nustri ’ntelčt, e s’altri nol včn, nuja’i savěn da li rňbis umŕnis. Perň ti pňs capě ch’i no věn ’l inzčn di podej cognosi pě lontŕn di chel punt cuant che il futůr sierŕt ni č’n plen.” Alora, coma par colpa me compůnt, dět ghi vevi: “Diščighi duncja a chel colŕt che’l so frůt al čncjamň cuj vifs, apůnt; e se puc fŕ al rispundi mut i soj stŕt, fčighi savej ch’i lu’ai fŕt belzŕ pensŕnt tal mňut sbaliŕt ch’i mi včis puc fŕ spiegŕt.” E zŕ’l me mestri mi zeva clamŕnt; che jň’i ghi vevi preŕt al spěrit pě a man cal diščs cun cuj cal era lě’n davŕnt. Dět mi veva: “I soj chě, lě che pě di mil a stŕn: che dentri al č il secňnt Federic, e’l Cardinal; i ŕltris ulě i’u lasŕn.” Si veva pojŕt jů, e jň vičrs l’antěc poeta i vevi voltŕt i pas, ripensŕnt a chel parlŕ ca mi era parůt neměc. Movůt si veva; e dopo, cussě seguitŕnt mi veva dět: “Parsč sotu cussě stupidět?” E jň i ghi vevi ben rispundůt, zěnt indavŕnt. “Tčn cont di sč che la to mins a’a capět cuntra di te,” chel sŕviu mi’ŕ comandŕt. “Adčs speta chě,” al ŕ dět levŕnt il dčit: “Cuant che’n front dal dols raj ti sarŕs rivŕt di chč41 che’l vuli bičl a ŕ cal jňt dut, da ic ti savarŕs ’ndŕ ch’i ti sňs aviŕt.” Un puc dopo’l pič a sinistra al veva metůt: lasŕt’l mur i včvin e’i črin zůs vičrs il mičs par un troj cal zeva’n ta na val ch’jodůt i včvin che da butŕ fňu mi feva 'dčs. Cjŕnt Undicčšin In tal orli di un rivňn alt e salvadi, plen in ziru di grandi pičris spacŕdis, scjŕps pě crudej i črin rivŕs a jodi; e chě’n ta che orěbilis soflŕdis da la pusa che’l burňn sů al buta, jodůt i včvin da visěn tra’ i cujčrtis chčl d’un grant sepulcri cun sů sta scrita chě: “Anastaši papa jň’i protčs, giavŕt da Fotin da la via dreta.” “Prima di zě jů, da spetŕ ni convegnarčs par abituŕ un niněn’l nustri nas al brut odňu; dopo da 'mpuartani no varčs.”42 Cussě’l mestri; e jň: “I sarěn compensŕs,” ghi vevi dět, “sercjŕnt che’l timp ’nol finisi pierdůt.” E luj: “Coma me pensŕt ti’as.” “Fiňl me, nenfra scju claps a sňn da notasi,” di nňuf al veva tacŕt, “tre sirculůs che pě stres a si fŕn cul pě sprofondasi. A sňn důcjus plens di spirs maladčs e brus; ma par che uchě ti basti doma la vista, capěs parsč che a ristrěnzisi a sňn zůs. Ogni malěsia che ňdiu’n cjčl a cjata,43 a ŕ coma fin l’ingjůria, e ogni fin tal, par fuarsa o imbroj, zent mal a fŕ stŕ. Ma pars’che ’l imbroj al č dal’omp un mal, a Diu tant ghi displŕs, che par chčl sot i’mbrojňns a stŕn patěnt dolňu fatŕl. Daj violčns’l prin sěrcul al č plen, i crňt; ma pars’che violčns si’č vičrs tre persňnis,44 in tre zirňns al č dividůt, cussě i lu jňt. A si pňl a Diu, a sč, e ai ŕltris fŕighi violensa; a lňu, i děs, e a rňbis sňs, coma ch’i ti capirŕs da sč ch’i děs. Muŕrt violenta e ferě pě ca si pňs al prňsin si ghi dŕ, e’n tal so vej ruvěnis, incčndios e un robŕ al ingrňs; cussě i sasěns o chej ca sňn crudej, chej ca guŕstin o ca fŕn preda, tormentŕs tal prin zirňn a vegnarŕn chej. Da sč stes a pňsin i ňmis vigně copŕs o danegjŕ’i so bens; ma’n tal secňnt ziru nol vŕl’l pentěsi di scjů danŕs, no ’mpuŕrta coma ca si prěvin dal mont, o a zůjn di scomčsis e a pičrdin sč ca’an, o’a plŕnzin lŕ che’l spirt al varčs d’čsighi gjocňnt.45 Zě cuntra di Diu a si pňl e fasi dan, o maledilu o pur negalu cul cňu, dišěnt: di bontŕt so tal mont i sercjŕn invŕn; ma al sigilča il zirňn minňu cul so sen tant Sodoma che Caorsa,46 e chčl cal bestema Diu dentri e fňu. ’L imbrojŕ, cal beca ogn’una cosiensa, ’l omp usŕ’l pňl’n ta chčl ch’in luj si fida coma’n ta chčl che di fidasi nol ŕusa. Chista maniera di trufŕ a juda a copŕ’l věncul dal amňu naturŕl; duncja’n tal sěrcul secňnt a si ’nnida l’ipocrišia, il lusingŕ, encja’l robŕ, magěis, falsitŕs, rufianŕ, simoněa, baratŕ e altri mal. Altri maničris ’l amňu a fŕn ruvinŕ: chel naturŕl e chčl che’n pě si zonta,47 cal crča che fede speciŕl e buna; par ultin, tal sěrcul minňu, lŕ cal stŕ il centri dal’univčrs e Dit pur, ognůn cal traděs sempri arděnt al resta.” E jň: “Mestri, amondi clar e sigůr Al č’l to rašonŕ, e ben ti fŕs clar stu burňn e il pňpul cal tčn tant dur. Ma dismi: chej di chel fŕngu paludŕr, malmenŕs dal vint e che la ploja pur a sbŕt ca s’incůntrin cun parlŕ tant amŕr, parsč no dentri’n ta la rovana sitŕt a včgnini, se Diu’l vňu, cussě puněs? e s'a nol vňu, parsč’l ŕja ognidůn li butŕt? E luj a mi: “Il deviŕ tant a mi stupěs,” dět al veva, “dal to inzčn di lŕ cal era; che la to mins a č’n t’altri, ben lu capěs. Ŕtu ben prešěnt che sesiňn intera ’ndulŕ che la to Etica a trata di che tre rňbis48 ch’al Alt ’ghi fŕn guera: incontinensa, malěsia, e mata bestialitŕt? E com’che l’incontinensa Diu mancu a ufěnt e mancu colpa’a parta? S'i ti consěderis ben sta sentensa, e s'i ti tčns in mins cuj ca sňn chej che lasů di fňu a fŕn penitensa, t’jňdis che scju traditňus volentej a lŕsin, e parsč che cun puc fastidi la divin’vendeta’ a uša i so marcej.” “O soreli ch’i ti sŕnis ogni mal jodi, ti mi contčntis tant cuant ch’i ti risňlvis, com’cuant che, no savěnt, dubitŕ i podi. Encjamň’n davňu i vuej ch’i ti tňrnis,” dět i vevi, “lŕ ’ndulŕ che ušůria’a ufěnt, secňnt te, la divin’ bontŕt, e’l grop ti děsfis.” “La filošofia,” mi veva dět, “se ben s’intěnt, a no deriva doma da una part, com’che la natura a cjňi la so curěnt, ma dal intelčt divěn e da la so art; e se ben che la to Fišica i ti jňs, al’iněsi ti notarŕs, sensa tuŕrt, che la vustr’art, la natura, cuant ca pňs, a seguěs, com’che’l mestri al fŕ’l student; a Diu la vustr’art a č com’che gnesa ghi fňs. Da chisti dos, se tu i ti’as preščnt la Gčneši dal prinsěpit, a convičn ca č miej tacŕ a vivi e a ’vansŕ la zent; e parsč ch’ušůria altra via’a tčn, tant natura che chč ca ghi stŕ davňu a dispresa, e’n t’altri a spera in ben49. Ma včgnimi davňu, che di chě i’ai gust zě fňu; che i Pes a slětin sů’n tal orišňnt, e l’Orsa di stŕ sů cul Coru a vňu, e al scjalěn lŕ’n davŕnt ghi fěn front. Cjŕnt Dodicčšin Al era’l post alpěn ’ndŕ che zě jů pal rivňn si podeva e, par altri che lě al era,50 ognidůn al era par poura plen di causiňn. Com’che’n tal flanc na frana intera che di cŕ di Trent ’l Adige a veva sbatůt, o par taramňt o par mal sostčn di cjera, che d’insima dal mont, ’ndŕ ca si veva movůt, fin a bas a era la rocja fracasada, che da lasů cualsěasi'l sarčs vegnůt; cussě’l burňn cu la so bruta strada; e’n tal orli di chel turměnt di rocja l’orěbil bčstia51 di Creta’era pojada, che concepěda’era stada da la fals’vacja; e cuant che jodůt ni veva, se stesa si veva muardůt, com’chčl che dentri al ŕ la rabia’n clňcja. Il me sŕviu ghi veva sigŕt a chel brut: “Crňjtu tu che chě’l sedi’l duce d’Atčn,52 chčl che tal mont la muŕrt ti’a dŕt e uchě metůt? Via di chě, bčstia: che chčl che chě’l včn nol e stŕt maestrŕt da la to sňu53 ma’l včn par jodi’l vustri sufrě’n plen.” Coma chel toru cal včn lasŕt zě fňu al stes timp ca ghi’č stŕt dŕt il colp mortŕl, saltůs al fŕ ma nol sŕ sč cal vňu, cussě’l Minotŕur jodůt i vevi, cul stes mal; ma chčl, atčnt, sigŕt al veva: “Cňr tal pas: intŕnt cal č in furia, a č miej tacŕ’l cal.” Alňr paj pierňns tacŕt i včvin a zě’n bas, stěnt atčns, parsč che spes si movčvin cuant che pčis nňufs ghi vegnčvin ’ntňr pojŕs.54 “Pčnsitu tu,” dět al veva 'ntŕnt che’n jů i zčvin, “forsi a sta ruvěna ca’a da vuardiŕn l’ira che domŕt i'ai di chel mostru Cretěn? Capěs chistu: cuant che, belzŕ a č cualchi ŕn, che vegnůt i eri jň’n ta stu bas infičr, sti rňcis no včvin encjamň fŕt stu dan; ma sigůr a č che puc prima (chistu’l č pur ver) cal vegnčs chel tal55 che na granda preda ghi veva cjňlt a Dit in ta chel sěrcul primičr, da dut atňr la val sporcja e fonda, tremŕt a veva ch’jň pensŕt i vevi che’l univčrs al sintčs amňu, che par chčl an d’č che avonda a crňdin che al cŕos il mont spes ghi vŕ vičrs; e a chistu punt chista rocja vecja a č rodolada jů a č in sens invičrs. Ma vuarda la jů a val, ca s’jňt encja chel grant flun di sanc che’n chčl al bulěs chčl che di ušŕ violensa al altri si macja.” O voja svuŕrba e fůriis mŕtis che tant ’ni spironejn’n ta sta vita curta, e’n ta l’altra ogni danŕt tant al surfrěs! ’Na gran fňsa jodůt i’ai bigulota56 coma chč che dut’l plan a imbrŕsa second sč che dět a veva la me scorta; e tra ic e’l pič dal rivňn, na fasa di centŕurs a filava, di frčcis armŕs com’che’n tal mont a ušŕvin zě a cjasa. Joděnt ch’i vegnčvin jů, si sňn fermŕs e da la so fila’n tre fňu a sňn vegnůs cun ŕrcos e frčcis belzŕ preparŕs; e da lontŕn’l prin sigŕt al veva: “’N ta stu bus, par cual sufrě i vegnčišu jů da lasů? Diščit a colp o’i vi cňpi, intindůs?” Il mestri dět ghi veva: “Ghi rispunděn nů a Chirňn, che dongja i joděn luj stes: mal ti’a zůt la voja che lasů spes a včn sů.” Dopo mi veva tocjŕt e dita: “Chčl al č Nčs, che muŕrt al č pa la bičla Deianěra57 e di sč vendicŕt si’a da sč stes. E chčl di mičs, che al pet a si mira, il grant Chirňn al č, che nudrět al veva Achěl; chel altri al č Fol, che stŕt al era plen d’ira. Atňr da la fňsa a vŕn a mil a mil, saetŕnt li ŕnimis vagabňndis ca tčntin di bandonŕ 'l orěbil ašěl.” Visinŕs si črin a li fičris snčlis:58 Chirňn cjňlt’l veva na frčcia, e cul so cul la barba’l spartiva da li mosčlis. Liberŕt’l bocjňn dal barbňus ostŕcul, dět ghi veva ai so compŕis: “Vi sčišu necuŕrs che sč che chčl davňu’l tňcja al mňuf’n ta stu sěrcul? Cussě no pňsin fŕ i pič dai muŕrs.”59 E’l me bon duca, che zŕ zůt ghi'era dret, lě che omp e nemŕl uněs a črin fuŕrs, rispundůt al veva: “Al č ben věf, e’a stu puarčt mostrŕighi a mi convičn la val scura: necesitŕt chě ni custrěns, no’l dilčt.” Lasŕt ’l alelůia par nustra cura, tal60 consegnŕt mi'a chistu cňmpit nňuf: a nol č lari, nč jň ŕnima lara. Ma par che virtůt pa la cual i mňuf par chista strada salvŕdia i me pas, dani un daj tňs, che adčs no si mňuf, ca ni guidi al di lŕ daj poscj’ sanganŕs e cal pŕrti stu chě fin lŕ insima, ca nol e spirt e svualŕ nol pňl cuj so bras.” A si veva Chirňn voltŕt vičrs chej di prima e a Nes ghi veva dět: “Volta e guědiu e protčšiu se n’altri scjŕp vi ferma.” Cussě, ben compagnŕs si črin movůs la jů lunc ’l orli dal lac cal boleva dut ros, e i bulěs a sigŕvin O Diu! A črin sot fin ta li sčis’n ta stu pastrňs; e’l grant Centŕur al veva dět: “Chej a sňn tirŕns, che’n tal sanc e’n tal vej fŕt a ŕn li sňs. Chě a si lamčntin daj so crudej dŕns; chě al č Lesandro e Dioněšio’l fičr, che a Sicilia dŕt ghi'a tŕncju brus ŕns.61 E che front ca’a il so pčl cussě ner, al č Asolěn; e chel’altri cal č blont, al č Uběs daj Čstis che, com’ca č prňpit ver, distudŕt 'l č stŕt dal fiŕstri sů tal mont.” Alňr mi soj voltŕt al Poet, cal ŕ dět: “Chistu adčs’ti’č prin e jo ti soj secňnt.”62 Puc pě’n davŕnt’l Centŕur si veva 'nserět in ta’na zent che fin’n ta la so gola a pareva che fňu a vegnčs da stu lěcuit. ’N’ňmbra mostrŕt ni veva in banda, besola, dišěnt: “Chel lŕ al ŕ 'mpirŕt in tal templi di Diu chel cňu che’l Taměs ’ncjamň nol mola.” Dopo, zent che fňu dal flun, i jodevi la jů, il cjŕf e dut il so pet a tegneva, e di lňu, tŕncjus rivŕt i eri a cognňsiu. Cussě, puc a puc, pě bas a si feva chel sanc, cussě cal scuetava doma i pič; alňr encja nu visěns dal pas ’si zeva. “Com’che da sta part pusěbil jodi ti’č chel bulě che sempri al vŕ calŕnt,” dět al veva il Centŕur, “ti’as pur di crodi che da st’altra, puc a puc, si stŕ visinŕnt il so font, indulŕ che , tčnlu ben prešěnt, che infŕm di tirŕnia a geměs tant. La divin’ gjustěsia cŕ a vŕ spunzěnt chel Ŕtila che’l mont tant al ŕ flagelŕt, coma Pir e Sest; e a vŕ in eterno molzěnt il lagrimŕ, che’l bulě a ghi’a molŕt, a Rinier da Cornet, a Rinier il Mat, che a li strŕdis tanta guera ghi’ŕn fŕt.”63 Dět chistu, voltŕt si veva e’l splŕs ripasŕt. Cjŕnt Tredicčšin Nčs a nol era ’ncjamň par di lŕ rivŕt che nuŕltris entrŕs i črin’n ta un bosc che da nencja un troj al era segnŕt. Fučis včrdis no’n d’črin, ma di colňu fosc; nencja brŕghis lěsis, ma gropolňšis; milůs no’n d’era, ma bachčtis cun tos’c: a no ŕn brůsis cussě spinňšis e dčnsis chej nemaj salvŕdis che’n ňdiu a ŕn tra Cecina e Cornet64 che cjčris cultivŕdis. Chě li bruti Ŕrpis65 il so nit a fŕn ca včvin scorsŕt da li Strofŕdis i Trojŕns cul avěs ca veva da rivŕighi ’un grant dan. Cun l’ŕlis lŕrgis e můšis e cuej umŕns, sgrěnfis taj pič, e pŕnsis plumňšis, a si lamčntin in ta chej ŕrbuj strans. E’l bon mestri: “Prin che pě’n dentri ti zčdis, capěs che adčs ti sňs tal secňnt zirňn,” tacŕt al veva a dismi: “e lě ti rčstis fin ch’i ti rěvis tal’orěbil savolňn:66 perň stŕ ’tčnt; lě ti jodarŕs rňbis che pešu di sč ca si crodarčs a sňn.” Dapardůt a pareva ca vegnčsin lŕgnis, ma i no jodčvin nisůn ca li feva; fčr i eri restŕt, cu l’idčis cunfundůdis. Ch’jň’i včs crodůt i crňt che luj’l crodeva67 che li vňus a vegnčvin fňu da sti brŕghis da zent che da nuŕltris si platava. Ma’l mestri al veva dita: “Se tu ti spŕchis una da li frascjůtis che lě a stŕn, i pensčis tos a vegnarŕn důcjus sclarěs.” Alňr un puc ’ndavŕnt slungjŕt i vevi la man, e cjňlt da un grant ŕrbul na braguta; e’l tronc sigŕt68 al veva: “Parsč stu dan?” Cuant che’nsanganada a era sta frascjuta, dět al veva di nňuf, “Parsč ch’i ti mi spŕchis? Dal to spirt la pietŕt a eše dut’ suta? I sěn stŕs ňmis, e adčs i sěn plŕntis: la to man pě buna stada a sarčs encja si fňsin stŕs ŕnimis di sběsis.” Coma che se un stec vert da brušŕ ti včs ta na banda, l’altra lagrimŕ t’jodarčs e’l alsasi dal vint cjulŕ ’la farčs, cussě da la stecja rota in tal momčnt stes sanc e perŕulis fňu a ’sghisŕvin; e ic jů mi era zuda; e jň fer, com’che vůt poura i včs. “Se luj’l včs crodůt prima di colŕ jů,” il me sŕviu al veva dět, “puňr’ŕnima, chčl che contŕt i ŕi tal me libri lasů, a no ti varčs la man pojŕt insima; ma mi’č faděja capě coma ch’i ghi’ai fŕt fŕ roba me par me dura, e no doma. Ma ’nvčnsi di fŕighi tegni’l to venc curŕt, děsghi di te, che’l to onňu’l rinfrčscj' in ta chel mont lasů cuant cal sarŕ tornŕt.” E’l tronc: “Il to dols diši ben lu pescj'; i no pňs taši; i speri ca no vi peši, parsč ch’un puc a rašňnŕ m’invěscj’. I soj prňpit chčl che li do clafs i vevi dal cňu di Federic, e li’ai doprŕdis sierŕnt lě, vjerzěnt lŕ, com’ch’i volevi, e’l segrčt ghi’ŕi cjňlt a cuaši ducju i ňmis: fede ghi’ŕi partŕt al gloriňus ufěsi, cussě tant ch’ŕn sufrět i me pols e durměděs.69 La trojuta70 che maj da chel ospěsi di Sešar a veva movůt i vuj putŕns, muŕrt comůn, e daj palŕs dai grancj’ věsi, a veva’nflamŕt cuntra di me důcju i spirs malsŕns; che ’nflamŕs a včvin tant inflamŕt Augůst, che i me miej onňus cambiŕs si črin in malŕns. Il spěrit me, par via di un spresŕnt gust, croděnt che’l murě mi cjolčs dal disdčn, ingjůst a mi veva fŕt cuntra di me just.71 Par li raděs nňvis di chistu puňr len, vi zuri che disleŕl no ghi soj maj stŕt al me siňr, che d’onňu al era cussě plen. Cuant che un di vu’n tal mont’l sarŕ tornŕt, che cunfuŕrt ghi dedi a la memoria me, ca sěnt encjamň il colp che l’invědia ghi’a dŕt.” Tašůt al veva, e dopo: “Al stŕ tašěnt,” dět mi vea il poeta; “nosta pičrdi il momčnt; ma pŕrlighi se cussě ti’as in mint.” Alňr jň a luj: “I sarčs pě contčnt s'i ti ghi domandŕs tu se ch’jo’i vorčs; jo’i no pňl: masa pietŕt i sěnt al momčnt!” Cussě al veva di nňuf tacŕt: “Se’l omp al fčs di so volontŕt sč ch’i ti ghi domŕndis, spěrit incarcerŕt, gust a si varčs s'i ti diščs com’che l’ŕnima s’uněs a chiscju lencs; e děšini, s'i ti pňs, se spirs da ŕrbuj cussě a sňn maj partěs.” Fuŕrt alňr soflŕt al veva’l tronc, com’ch’i t’jňs, e convertět chel vint in ta sti perŕulis: “Contavi i pňs sč che ben i cognňs. Cuant ca partěsin l’ŕnimis ferňcis d’indulŕ che stŕdis a sňn disradišŕdis, tal sěrcul sičtim da Minos a sňn mandŕdis. A cňlin tal bosc, e no’n ta bŕndis sielzůdis; ma lŕ ’ndulŕ che furtuna ’li distira, a bůtin coma blava’n ta li sčdulis. Da frosc ogn’una a doventa planta salvŕdia e dura: l’Ŕrpis, che dopo’a si mŕngin li so fučis, a cŕušin dolňu che fňu a lŕsin na vura. Coma l’ŕltris i zŕrin ta li nustri sŕlmis, ma nencj’una a podarŕ rivistěla; che vej li rňbis a no č just ch’i věn distrušůdis. Chě li strasinarěn, e dentri ta la selva a sarŕn i nustri cuŕrps ’mpicjŕs, ognůn tal ŕrbul da la s’ombrena crudela.”72 Nuŕltris i’črin encjamň al tronc leŕs, croděnt che Pieri altri al volčs děšini, cuant che surprindůs da’un grant rumňu i’črin stŕs, coma chčl ch’in maniera sěmil vigně al sěnt’l cinghiŕl e la cjŕsa dal so post, e al sěnt da li bčstis e frŕscjs’l grugně. A stu punt, da la me sinistra, pitňst nus e scravagnŕs, doj a scjampŕvin fuŕrt, e’l bosc dut a distruščvin, puňr post. Chel davŕnt al veva dět: “Včn chě, včn chě, O Muŕrt!” E’l altri, ca pareva che masa’l tardŕs, al sigava: “Lan, mancu svčltis in gran part li to gjŕmbis no črin’n tal gjostrŕ dal Topŕs.” E cuant che forsi pě no ghi la podeva, luj e un barůt a si črin ingropŕs. Par davňu di luj il bosc s’impleniva di cŕgnis nčris, bramňšis e, corěnt, com’ levričris che un, cjasŕnt, al molava. Ta chčl cal’era colŕt jů metůt ghi včvin il dint, e sbranŕt lu včvin un toc a la volta, e via strisinŕt a včvin ogni so toc dulěnt. Alora cjapŕt par man mi veva la me scorta e partŕt lŕ di chel bar cal planzeva invŕn pal sanc di ogni ramasa rota. “O Jŕcu da Sant’Andrča,” al diševa, “sč ti ŕja zovŕt ušami da ripŕr? Colpa me se la vita to puc di bon a veva?” Cuant che’l mestri ghi era li visěn, clar ghi veva dět: “Cuj čritu che par sti ferědis ti sňflis cul sanc stu cjacarŕ penňus? Děs clar.” Alňr luj: “O ŕnimis che rivŕdis i sčis a jodi la strage imorŕl da li me frŕscjs da me stes sbregŕdis, cjolčilis sů da chel bar cal stŕ tant mal. Jň’i soj da la sitŕt che cul Batista73 cambiŕt a ŕ il prin parňn, e chel tal cu la so art sempri la farŕ trista, e s’a no fňs parsč che tal Punt Vecju di luj a resta ’ncjamň un puc in vista, chej sitaděns che rifŕta a l’ŕn dal jů su la siniša d’Ŕtila vansada, invŕn par rifala si varčsin dŕt sů. E la me cjaša i vevi'n in fňrcja74 cambiada.” Cjŕnt Cuatordicčšin Sicom’che l’amňu dal me post di nŕsita mi veva'l cňu strenzůt, cjapŕt sů i vevi li ramŕsis e'ndavňu tornŕdis a chčl in fin di vita. Sůbit rivŕs i črin lŕ ca si spartěs il secňnt zirňn dal ters, e indulŕ che dal Just s’jňdin li orěbilis rňdis. Par ben mostrŕ li rňbis ca črin lŕ, i dišaraj ch’i črin rivŕs ta un grant prat ch’erba verda non d’aveva, nencja zala. Dal bosc dolorňus al č’l prat atňr ghirlandŕt coma che’l bosc al č dal grant fosŕt: chě’n tal’orli dal splŕs i včvin i pas fermŕt. Par dut a era savolňn sut e ’mpacŕt e’l post ghi someŕva tant a chčl che sot daj pič di Catňn al era stŕt pestŕt.75 O vendeta di Diu, cuant timňu che vigně ti ghi fŕs a ognůn cal lčs chčl che dut manifčst stŕt a mi č! Tanti ŕnimis nůdis jodůt i vevi, e chčs in mňut mišerŕbil a planzčvin e ognůn a pareva che’l stes sufrě ’nol včs. Cers di lňu su la schena si distirŕvin; altra zent si sintava dut’atenta, e ŕltris pur sempri a si movčvin. La zent che’nziru a zeva a era tanta, e mancu chč che sdrajada a era al turměnt, ma pešu di dut a stčvin chej da la lengata. Cun colŕ lent, su dut’l savolňn presěnt a plovčvin fŕldis infogŕdis, coma di nčif in ta li ŕlpis sensa vint. Com’che Lesŕndri in ta che bŕndis cjŕldis da l’India jodůt al veva ’nsima daj so fans76 fin in cjera flŕmis colŕ sŕldis; che par pestasŕ metůs ’si črin, visěns e lontŕns, luj e li so schičris, par che’l vapňu si distudŕs prin ch’a caušŕ’l zčs altri dans; cussě’l vegneva jů ’l eterno calňu; e’l savolňn al impijŕva com’la lescja sot ’l asalěn, e’l radoplava’l dolňu. Sensa maj ripošŕ a’era l’intrescja da li puňri mans, che chej fňucs pě visěns via a scjasŕvin—che arsůra frescja. Scuminsjŕt i vevi: “Maestro, tu ch’i ti věns duti li rňbis, fňu che ognůn demoni fuŕrt ch’jodůt i věn al entrŕ e che’ncjamň ni sňn in mins, cuj’l eše chel grant ca par ca no si vedi necuŕrt dal fňuc, sdrajŕt com’cal č e cul vuardŕ brut, ca no si rěnt nencj’a la ploja, che tant a ŕrt?” E chel stes che cont si veva ben rindůt ch’jň ghi domandavi al me duca di luj, al vevafreysty sigŕt: “Věf e muŕrt: il stes i soj in dut. Se Gjove al straca’l so fŕbri77 da cuj tant infastidět cjňlt ghi veva la sačta che a la fin da bŕtimi a veva, e pě di un puj; o se luj’l stufa’i ŕltris un’a la volta a Monzibičl ta la fušina nera, sigŕnt ‘Bon Vulcan, ajůta, ajůta!’, cussě com’che fŕt al veva’n ta la lota di Flegra,78 e me cal sačti cun granda fuarsa a nol podarčs vej vendeta ’legra.” Alňr il me duce parlŕt al veva cun fuarsa, tant ch’jň no lu vevi maj cussě fuŕrt sintůt: “O Capŕnio, pa la rašňn ca no s’indolsa la to ’rogansa, i ti sňs tu punět: nisůn martiri, fňu da la to rabia, al tegnarŕ’l to terňu di dolňu ’mplenět.” Dopo, cun me, pě serčn, al veva parŕt via dišěnt: “chel lě al č stŕt un daj sičt regnŕns che Tebe judŕt a ŕn; e’l a vůt, e ’l para via, a veju Diu’n’disdčn, ca lu crňt cauša daj so dans; ma, coma che jň’i ghi’ai dět, i so dispičs a no sňn par luj nencja un puc malŕns. Adčs stami davňu, e i no volarčs ch'i ti metčs i pič’n tal savolňn arděnt; ma dentri tal bosc tčn i pič strčs.” Tašěnt i črin rivŕs ulŕ cal zeva surgěnt un rěvil piciněn da la foresta; tant ros al era che di butŕ fňu i sintevi muviměnt. Com’che dal Bulicŕm79 a včn fňu ’na rojuta che dopo li pecjadňris si spartěvin, cussě’n tal savolňn a zeva ic duta. Il so font e li dos bŕndis a črin fŕtis di piera, coma pur i mŕrgins; par chčl necuŕrt mi’eri che pal pas i zčvin. “Fra dut chčl ch’i’ai volůt ch’i ti tegnčs a mins, dopo che nu’i sěn entrŕs pa la puarta che ducju a pňsin pasŕ o zighi visěns, ’na roba ca no ŕ notŕt la to vista, e ca varčs da vej, al č stu rěvul chě, che sů di sč’l distuda ogni flamuta.” Sti perŕulis dětis li veva’l duce a mi; alňr jň preŕt lu vevinca m’ingranděsi’l past, che la voja’l era zŕ zůt a ’ngrandimi. “In mičs dal mar si pňs cjatŕ un post guŕst,” al veva alňr dita, “ca si clama Creta, ca veva un re cal tegneva’l mont cast. Ulŕ a č na montagna dal dut bondanta di aga e di frŕscjs, cul non d’Ida; com’na roba vecja a č adčs dešerta. Rhea a la sielzuda com’na cuna fida par il so frutůt, e par platalu dut s’al planzeva, a deva na sigada. In tal mont un grant vecju’l č stŕt jodůt cal tčn li spŕlis voltŕdis vičrs’l Egjt, e Roma’l jňt, ’ndŕ che’l sperŕ al ŕ metůt. Il so cjŕf al č di oru fin finět, e di pur arzčnt a sňn i so bras e pet, e di ram fin lě che’l cuŕrp a si divět; da li’n jů dut’l č fŕt di fičr sclet, al di fňu dal pič destri cal č di madňn; e’l stŕ’n ta chčl pě che’n ta 'l altri dret. Duti li pars, fňu che ’l oru, rňtis a sňn da na fesůra ca gota lŕgrimis ch'l sclap a lŕsin cul zě da la stagjňn. E zěnt ju a sbůšin li altri rňcis fašěnt ’l Ŕcheront, il Styx, e ’l Flegetonta;80 e dopo a vŕn jů cun che altri gňtis, e’n fin a rěvin lŕ che pě no si dismonta: a fŕn pur Cocit; e sč ca sedi che posa, pě tars t’jodarŕs, perň chě no si conta.” E jň a luj: “Se sta pěsula fosa a deriva da lasů tal nustri mont, parsč i jodinu ch'encja in ta stu post si'ngrosa?” E luj a mě: “Tu ti sŕs che’l post81 al č rotňnt; e se pur a č ver ch’i ti sňs vegnůt jů tant pa la sinistra, zěnt la jů vičrs il font, no ti’as encjamň il sěrcul zirŕt dut cuant: duncja, s’a včn fňu cualchicjusa di nňuf, nosta maraveŕti pě di chel tant.” E jň di nňuf: “Mestri, ’ndulŕ ca si mňuf Flegetňnt e Lete pur? che dal un i ti tŕs, e ’l altri’l včn fŕt, ti děs, cuant che chě a plňuf?” “Ta duti li to domŕndis ti mi plŕs,” al veva rispundůt, ma’l bulě da l’aga rosa da risolvini a veva una ch’i ti mi fŕs. Lete t’jodarŕs, ma fňu di sta fosa, ’ndulŕ ca vŕn l’ŕnimis a lavasi cuant che pentět si’a ogn’ŕnima colpoša.” E ’nfěn: “Belzŕ a č ora di lontanasi dal bosc; stŕ atčnt davňu di vegnimi: i ňrlis a no sňn ’nfogŕs; lě tegněnsi, parsč che lě a no č nuja ca s’inflami. Cjŕnt Cuindicčšin Adčs si mověn par un daj durs mŕrzins; e’l fun da la rňja fer’n alt’l stŕ e tant, che dal fňuc al salva aga e ŕrzins.82 Coma i Flamčncs tra Brugia e Gujsčnt, teměnt il mar alt che vičrs lňu si buta, a fŕn ripŕr par che’l mar nol vegni ’ndavŕnt; e com’ca fŕn pur i Padovŕns lunc’l Brenta par difěndi li so vělis e cjascjej, prin’che’l cjŕlt a sěntin Cjarnia e Carinta83; in maniera sěmil a črin fŕs chej, encja se no prňpit cussě als e grancj’, ma črin lo stes dal so mestri’l volej. I si črin zŕ tant lontanŕs da scjů poscj’ che scjů ŕrbui no varčs pě d’jodi podůt, nencja se’i boscs a fňsin stŕs tant pě grancj’, cuant che na fila d’ŕnimis i včvin jodůt ca vegnčvin lunc ’l ŕrzin, e ognuna mi fisava coma cuant ca si scurěs dut un al vuarda ’n altri sot na nova luna; e cussě vičrs di nu li sčis a spisŕvin com’cal fŕ’l vecju sartňu cun vista puc buna. Da tal famča cjalŕt cussě da visěn, cognosůt da un i eri stŕt, ca mi veva tirŕt la mŕnia e sigŕt: “Ben si cognosěn!”84 E jň, cuant che a mi’l bras al veva slungjŕt, fěs vuardŕt lu vevi tal so brustulět di aspičt, cussě che ’mpedět no ghi veva'l so mušu brušŕt di cognňsilu, po, al me intelčt; e sbasŕnt la me man vičrs la muša, rispundůt ghi vevi: “Sčišu chě vu, Siňr Brunčt?” E luj: “O’l me bon fiňl, al pňsia ausŕ un puc di timp cun te il Brunčt Latěn di stŕ, s’i ghi děn timp ai ŕltris di avansŕ?” E jň dět ghi vevi: “Stčimi pur visěn; e s’i volčis che cun vu i mi sinti, vŕ ben, se ben’l vŕ cun chčl dal me cjaměn.” “Fiňl me,” al veva dět, “se alc un di scju chě’l vňu disti, e’l resta fer, par sent ŕis al stŕ dopo sdrajŕt e i so bras dal fňuc no’l pňsin pě asěsti. Ma vŕ pur indavŕnt: jň ti staraj al lat; daj me compŕis i tornaraj dopo jů, che ognidůn al plans da eterno danŕt. Di zě jů’n strada i no vevi’l corŕgju par stŕ cun luj, ma’l cjŕf bas i tegnevi com’un cal riverěs chej ca sňn pě’n sů. Al veva tacŕt: “Sč cal č cal destini di fati vigně chě prin dal ůltin sen? e děs di chčl ch’jodi ti fŕ par indlŕ zě” “Lasů’n alt, ulŕ cal č ogni dě serčn,” ghi vevi rispundůt, “ta na val mi soj pierdůt, prin ca včs la me etŕt tocjŕt il plen. Dom’aličj di matina’l č chist susedůt: chistu si’a fŕt jodi, tornŕnt jň ulŕ, e a cjŕša di nňuf mi partarŕ par stu post tant brut.” E luj a mě: “Seguěs pur la to stela e maj ti sbaliarŕs di rivŕ tal gloriňus puŕrt, se ben mi soj necuŕrt ta la vita biela; e se jň’i no fňs cussě da timp muŕrt, joděnt che’l cjčl a ti’č stŕt cussě benčvul, ghi varčs dŕt a la to ňpera cunfuŕrt. Ma chistu ingrŕt e malěn di pňpul che da Fiešul al č vegnůt jů’n timp antěc, e cal tčn encjamň dal mont il perěcul, si farŕ par te, pal to ben fŕ, neměc: e a č rašňn, che par scjů schers crudej a no convičn prňpit fŕ frutŕ dols il fěc. Da timps antěcs a vegnčvin clamŕs svuarbej; sta zent a č avŕra, invidiňša’e ’rogŕnta: da l’ušŕnsis sňs di tčgniti a č miej. La to furtuna tant onňu ti planta che na part e l’altra di te a varŕn fŕn,85 ma l’erba dal bec a sarŕ distanta. Cal fedi strage il bestiŕn fiešolŕn di sč stes, e ca nol toci la planta che forsi ’ncjamň fňu a včn dal so ledŕn, che’n chčl a rivěf la siminsa santa di chej romŕns ca črin restŕs cuant che stŕt fŕt’l era’l nit di malěsia tanta.” “Se’l me volej’l fňs stŕt tant pě ’mportŕnt,” rispundůt ghi vevi, “vu ’ncjamň no sarčsis da l’umana natura lasŕt dibant;86 che’n mins encjamň mi’č fisa e m’intristěs la cjara e buna imagin’ paterna di vu cuant che’n tal mont cul zě da l’ňris m’insegnŕvis com’che ’l omp a si’eterna: e cuant ch’i podaraj, mentri ch’i vif, il nňn vustri i vuej falu lasů tornŕ. Sč ch’i mi contŕis tal me cjŕf i lu scrěf, e cont lu tegnaraj par spiegŕ cun altri test a ic87, se lŕ i rivaraj, par intěf. I vuej doma ca sedi ben manifčst, che sč la cosičnsa no mi impeděs, la Furtuna i confrontaraj, cun alc di sest. A no sňn nňvis par me sti capŕris: ca ziri pur Furtuna la so roda com’ca vňu, e i contaděns li so sŕpis.” Il me mestri alora in ta la banda destra a si veva ’ndavňu voltŕt a vuardami; e dět al veva: “Ben scoltada se ben notada.” Ma lo stes a cjacarŕ i zaraj a mčtimi cun Ser Brunčt, par cjatŕ fňu cuj ca sňn i compŕis sos pě famous, com'ch'i stimi. E luj: “Savej di cualchidůn al č bon; di chej ŕltris a sarčs di taši tant miej, ch’i věn puc timp, e rňbis da diši tŕntis a sňn. Che důcjus a črin clčrics ti varčs di savej e leterŕs grancj’ e di fama granda, e dal stes sporc pecjŕt tal mont a črin chej. Prisiŕn tacŕt ghi stŕ a che zent lorda, cun Checo d’Acors pur; encja d' jňdilu, se di un tal schifo voja ti'n včs vuda, chčl ti varčs podůt, encja se trasmutŕt lu včvin (dal servo daj serfs) dal Arno al Bachiliňn, la che’l so malŕn zůt al era a lasalu. I dišarčs di pě, ma’l contalu sensa fal masa lunc al sarčs, parsč che jň’i jňt fun nňuf ca si leva sů dal savolňn da la val. A riva zent cu la cual no pňl stŕighi sot: ti racomandi tant il me Tešňu,88 che’n ta chčl encjamň i věf, pur uchě sot.” Alňr a si veva voltŕt com’un coridňu cal cňr a Verona 89cul colňu dut vert paj cjŕmps, e al somča di důcju lňu chčl cal věns, e sens’altri no chčl cal pičrt. Cjŕnt Sedicčšin Rivŕt zŕ i eri indulŕ ca murmurava l’aga ca colava’n tal altri sěrcul, prňpit com’un vespŕr cal sbušinava, cuant che tre ňmbris jodůt al veva'l me vul vigně fňu da’un scjŕp cal pasava sot di che dura plňja ca no bŕt maj mŕncul. Vičrs nu a vegnev’ognuna e a sigava: “Fčrmiti tu che dal vistět ti somčis un che dal nustri puňr paěs90 al riva.” Puňr me, se plŕis ca včvin parfěn ta li sčis, nňvis e včcis, da flŕmis caušŕdis! Encjamň mal i mi sěnt al pensŕlis. Si veva fermŕt il mestri a li so sigŕdis; vičrs me voltŕt si veva e dita: “Speta. A scjů chě bišugna ušŕighi cortešěis. E s’a no fňs par chel fňuc cal sačta, ca č natura dal post, jň’i dišarčs che miej a č par te che par lňu di fŕ svelta.” Esěnt nu lě fčrs, di nňuf tacŕt a včvin chej puarčs il vers antěc91; e cuant ca črin da nu rivŕs, chej tre na roda fŕt a včvin di sč stes.92 Com’ca fŕn i campiňns, nus e sudŕs, cuant ca studičjn com’otegni vantŕgju, prin’che al bŕtisi a vegněn impegnŕs; cussě zirŕnt, ognidůn in sů e’n jů mi vuardava, cussě che par na banda’l cučl si stuarzeva ma ai pič no ghi zeva davňu. E “Se’l mal di stu post mol ma tant crudčl dispičt a mi fŕ e al nustri preŕ,” al veva un tacŕt, “e al brušaměnt da la pičl, ca posi la nustra fama’l to spirt pleŕ par děšini cuj ch’i ti sňs che cuj pič vifs ognůn a ti jňt cussě sigůr ’l infičr freŕ. Chistu, che li so trŕcis i me pič a pčstin restěfs, e che dut nut e spelŕt al č’n strada, grant al č stŕt pě di chčl che crodi t’intěv’s: Nevňut al č stŕt da la buna Gualdrada; a si clamava Guido Guera, e’n vita tant fŕt al veva cul cjaf e cu la spada. ’L altri davňu di me’l savolňn al pesta: Luj al č Teghiŕr Aldobrŕnt, e la so vňus tal mont a sarčs da godi e basta. E jň, ch’i soj metůt cun lňu’n ta sta crňus i’eri Jŕcu Rusticůs, e, tenti di mins ben vičrt, la me fčmina dŕt mi veva ducju i malŕns.”93 Se jň’i fňs stŕt’ ndŕ che dut a č di fňuc cujčrt, nenfra di lňu di sot i mi sarčs butŕt, e'l me siňr al varčs sufrět, chčl al č cčrt; ma parsč ch’jň i mi sarčs cučt e brušŕt, la poura vinsůt a veva la me buna voja che d’imbrasŕju mi veva ’ngološŕt. I vevi alňr tacŕt: “Dolňu, no malěsia, la vustra condisiňn dentri a mi’a fisŕt, tant che tant’ghi volarŕ par zě via, apena che stu me siňr mi’a contŕt perŕulis che par chčs pensŕt i vevi che sč ch’i sčis, cussě vi vevi pensŕt. Di lŕ daj vůstris i soj, e’i scoltavi sempri l’ňpera vustra e’i biej nňns che cun tant gust i sintevi e contavi. ’L amŕr i lasi e’ai milůs i vaj che prons prometůs mi sňn stŕs dal me duca ončst; ma jů’n tal mičs i’ai prin da zě, paj rivňns.” “Ca conduši par tant timp cun chistu bon sest l’ŕnima’l to cuŕrp,” luj dita'l veva di nňuf, “e dopo ca luši pur la to fama cul rest, ma děs se ’l ončst e bon vivi si mňuf ’ncjamň’n ta la nustra sitŕt com’na volta, o se zůt al č’l soreli e’nvensi a plňuf; che Guličlmo Borsej, ca si lamenta cun nu da puc e al č lŕ cuj compŕis, asaj cul so diši a ni tormenta.” “La zent nova e ducju chej so guadŕis e věsis a sňn a dismišura generŕs, Firčnse, in te, cussě che zŕ ti sěns li plŕis.” Cussě i’ai sigŕt, cun muša e vuj alsŕs; e’i tre, che capět a včvin chistu coma risposta, vuardŕs si črin com’davŕnt dal ver ’mpipinotŕs. “Sč ch’altri vňltis cussě puc ti costa,” a včvin rispundůt, “il sodisfŕ důcjus, beŕt tu se cussě ti pňsis parlŕ a pusta! Cussě, s’i ti scjŕmpis da scju poscj’ tant brus e a jodi ti tňrnis li bieli stčlis e diši ti podarŕs: ‘I sěn zůs,’ fŕ che di nu a la zent ti pŕrlis.” A stu punt rňt a včvin la roda, e’al scjampŕ ŕlis a parčvin li gjŕmbis sos snčlis. Un frosc d’erba i no varčs podůt gjavŕ prima che cussě svels sparěs a fňsin; alňr il mestri’l troj just volůt al veva cjapŕ. Ghi eri zůt davňu, e puc ’ndavŕnt i črin che zŕ’i sintčvin il rumňu da l’aga, ch’al parlŕ apena i si sintčvin. Coma chel flun che pur sempri al vaga ben prin dal Monviso, vičrs il levŕnt, a sinistra dal Apeněn, fašěnt na riga ca si clama Agacujčta in sů, tant prin che jů a val al zčdi’n tal bas ličt, e a Forlě cun chel nňn nol vŕ pě ’ndavŕnt, ulŕ al rimbomba ’nsima di San Benedčt dal’Alp, par colŕ ’n ta na cascata che a fŕ la part di pě di mil a si mčt; cussě, in front di ’na riva dut rota, sintůt i včvin il fracŕs di che aga tinzuda, che čco alňr rumňu e orčla ’n lota. Jň’i vevi ’ntňr ’na cuarda rodolada e cun ic i vevi pě vňltis pensŕt la lonsa di cjapŕ da la pičl macjada. Dopo vej dut chel torzeaměnt molŕt coma che’l duce mi veva comandŕt data ghi la vevi ta un grop dut invilusŕt. Alňr luj si veva voltŕt vičrs il destri lat e un bičl puc pě lontŕn da la sponda stu arnčis al veva ’n ta stu profňnt casŕt. “E pur alc di nňuf al ŕ prňpit da dŕ,” i mi diševi a me stes, “al nňuf sen che’l mestri cul vuli al zarŕ a secondŕ.” Ahi cuant ai ňmis stŕ atčns a ghi convičn visěn di chej ca no jňdin doma l’ňpera, ma jodi’a vňlin sč che’l pensej’l ritčn.” E mi veva dět: “Adčs chě sů al vegnarŕ chčl ch’i speti e che’l to pensej’l insumiča: a č alora miej che a tč a si fedi mostrŕ.” Sempri a chel ver cal ŕ muša di bušěa ’l omp al ŕ da tčgnisi pě cal pňl dal diši par che bušiŕr a nol zedi a someŕ; ma paj včrs di sta—chistu i no pňl taši— comčdia, i ti zuri, cjŕr letňu, che lňu a no zarŕn par tant timp a luši,94 se jodůt no’ai par l’ŕjar plen’di dolňu vigně nodŕnt na figura in sů ca deva maravča al cňu sigůr, cussě com’cal torna’n sů chčl cal vŕ jů a molŕ l’ŕncora ca s’ingrňpa o ta’un scoj o altri che’l mar al siera sů, e’n sů al torna, cun’un grant colp di talpa. Cjŕnt Dišisietčšin “Čco la bčstia cu la coda spisa ca pasa montŕgnis, ca rňmp murs e ŕrmis; čco chč che par dut il mont a spusa!” Cussě tacŕt al veva il me duca a contŕmilis; e fŕt sen ghi veva di vigně’n tal orli, lě che’l mŕrmul ch’adčs i’ ušŕn al finěs. Cun cjaf e pet che sporcja figura di imbroj lě vegnuda fňu a era; ma oh cuant puc gust d'jňdila ca era; ma la coda lasada a la veva dentri lě. La so muša a era muša di omp just, tant buna a ghi someŕva la pičl, e d’un sarpěnt gros dut il rest dal fust; do gjŕmbis pelňšis a veva fin sot il cučl; schena, pet, e důtis dos li bŕndis di grops e risňs cujčrtis ’črin, dut puc bičl: cun pě colňu e cussě ben tesůdis Tartars o Turcs maj fŕt’no’an tal’ tčlis, nč maj no'n d'ŕ la Arŕcne ideŕdis. Com’che a vňltis i joděn li bŕrcis, ca sňn un puc’n ta l’aga e’un puc par cjera, e coma ulŕ tra cjňchis sgjvěgnis todčscjs95 il běvar ’si tčn pront pa la so guera96, cussě la bruta bčstia a si pojava sul orli di piera che’l savolňn al siera. In ta l’aria duta la so coda a zuisava, strinzěnt in sů la velenoša fňrcja che com’un scorpiňn la so punta ’armava. Il duc dět al veva: “Tacŕn a la largja a fŕ un puc di strada vičrs che bruta e trista bčstia che ulŕ s’imbancja.” Ma jů’i črin zůs vičrs la destra tetuta e in tal orli i včvin fŕt un dčis pas par scansŕ’l savolňn e la flamuta.97 E cuant che ulě di ic i črin rivŕs, pě lontŕn jodůt i včvin in tal savolňn cčrs che visěn dal burňn a črin sintŕs. Uchě il mestri: “Sicom’che tant benňn, e a font, i ti cognňs chistu sěrcul,” a mi’a dět, “vŕ, e jňt la so condisiňn. Vŕ pur a rašonŕ cun lňu, ma ’n pěsul: in tal fratěmp i parlaraj cun chista, ch’ušŕ’i volěn li so spŕlis da črcul.” Cussě ’ncjamň ’n sů par l’estrema cresta di chel sičtim sercli prňpit dut besňu i eri zůt, ’ndŕ che che puora zent a stŕ. Fňu daj so vuj al scopiŕva’l so dolňu; di cŕ, di lŕ, si judŕvin cu li mans tant da chel savolňn cjŕlt che dal vapňu: prňpit coma che d’estŕt a fŕn i cjŕns cun ghigna o cun sata cuant che muardůs a sňn da puls, da mňscjs o da tavŕns. Cuant ch’in muša di cčrs i mes 'črin zůs, indulŕ che’l fňuc dolorňus al cola, cognosůt no vevi nisůn, ma lě a črin důcjus cu na borsuta jů dal cučl, a pěndula, ca veva un cert sen e un cert colňu, ch’ognůn al someŕva di gňdila. E cuant che jň, vuardŕnt, mi eri metůt cun lňu, ta na borsa zala jodůt i vevi un blu98 che di mňut e muša’l veva di leňn, ňu. Dopo, parŕnt via stu post a vuardalu, jodůt in d'avevi n’altra coma’l sanc rosa cu n’ŕucja blancja pě dal butiru. E un che cu na scrofa blu e grosa segnŕt al veva il so sachetůt blanc, dět mi veva: “Se fatu tu ’n ta sta fosa? Vŕ via; e parsč ch’encjamň ti zira’l sanc, ti’as di savej che’l me visěn Vitaliŕn a sinistra si sintarŕ dal me flanc. Cun chiscju florentěns i soj padovŕn: tanti vňltis l’orčlis mi’an intronŕt sigŕnt: ‘cal včgni pur ’l cavaličr sovrŕn, cal varŕ borsa cun tre cjavrňns menŕt!’” Chě fŕt sl veva na bocjŕta e butŕt fňu la lenga com’un nemŕl ca si tčn’l nas lecŕt. E jň, teměnt d’infastidě’l me signňu, che da puc di stŕ puc mi veva višŕt, da che puor’ŕnimis tornŕt i eri’ndavňu. Cjatŕt i vevi che’l me duca’l era montŕt belzŕ tal schenňn di chel crudčl nemŕl, e dět mi veva: “Adčs tenti fuŕrt e’ncorŕt. Ormaj cussě i zěn jů ’n ta stu fosŕl: monta davŕnt, che jň’i vuej čsi’n tal mičs, cussě che la coda no podarŕ fŕ dal mal.” Coma chčl ch’intňr al sěnt il brividčs da la cuartana, cun l’ňngulis blŕncis, e che dom’a vuardŕ’l vert al tremarčs; tal i’eri jň al sinti che perŕulis; ma la vergogna mi li veva ben sunŕdis, che’n front dal parňn al serf ghi da pě fuŕrsis. I mi eri cussě sestŕt su che spalŕtis: Mut i eri restŕt cuant che diši i volevi, ma i no vevi podůt: “Fŕ ch’i ti m’imbrŕsis.” Luj belzŕ mi veva judŕt cuant che mal i stevi, e pě’ncjamň; apena ch’i eri montŕt, mi veva tant judŕt che dur mi tegnevi; e dita'l veva: “Geriňn, mňuf il cuarpŕt: che’i zěrus a sčdin larcs e il zě jů puc: pensa al pčis nňuf ca ti’č stŕt cargŕt.” Com’che la navuta a včn fňu dal so lňuc puc par puc prima da lasŕ il so puŕrt, e dopo che’n dut si sinteva tal so zňuc, lŕ cal era’l pet, il so codňn stuŕrt al veva, e com’na bišata si veva movůt, e cu li sgrěnfis l’aria movůt al veva fuŕrt.99 Pě poura di cussě i no crňt cal včs vůt Fetňn cuant che bandonŕt al veva i frens, e’l cjčl, com’ch’i savěn, si veva cučt cuaši dut; e nencja’l puňr Icar cuant che’i rognňns si veva sintůt splumŕ da la cjalda cjera, cul sigŕ dal pari, “Brut vivi ti tčns!” O se poura! Di fňu altri no era che aria’n t'ogni banda, e dut platada a era ogni vista fňu che la bčstia ’ntera. Jodinla che ic plan planěn a č lě ca noda: a zira e a vŕ jů, ma jň’i no mi necuŕrs fňu che dal vint sot la muša, e la soflada. A destra’i sintevi zŕ chej rumňus fuŕrs che sot’l feva’l svuatarŕ da li ŕghis che’i me vuj d’jodi la jů no črin avŕrs. Ma poura vůt i vevi di sbrisŕ jů da li bŕndis, ’ndŕ ch' jodůt i vevi fňucs, e planzi i vevi sintůt; che jň tremŕnt strenzůt i vevi di nňuf li gjŕmbis. Alňr jodůt i vevi sč ch’i no vevi prin podůt, il zě jů e il zirŕ par chej grancj' maj che plan plan si fčvin visěn dapardůt. Com’l falcňn che stŕt al č su l’ŕlis asaj, che sensa jodi nč lescja nč usičl, diši ghi fŕ al falconičr, “Ventu jů, tramaj!”, e al včn jů, strac, ma ben pur sempri snel, fašěnt sent rňdis e lontŕn si depňn dal so mestri, spresŕnt e plen di fičl; cussě ni veva metůt jů’n tal font Geriňn, ulě’n tal pič di che parčit di rocja e, discargŕt chčl cal veva tal schenňn, svignada si la veva, coma da’un arco na frecja. Cjŕnt Dicjotčšin Al č un post ca si clama Malbňls in tal infičr dut di piera e colňu tra fičr e cjalěn, coma chel sěrcul ca ghi stŕ dut atňr. In tal mičs di stu cjamp di malignitŕt plen a si jňt un pos na vura larc e profňnt, e di stu post i vuej adčs spiegŕ’l diščn. Chel sercli ca s’jňt par dut cussě rotňnt tra il pos e il pič di chel rivňn dur, al tčn dividůt di dčis valŕdis il font. Coma lŕ ’ndulŕ che par vuardŕ ’l mur pě e pě fňsis a circňndin i cjascjej, il post ’ndŕ ca sňn a s’jňt ben di sigůr, la stesa figura chě a faščvin chej; e com’dal entrŕ di tŕlis fortčsis fin a la riva di fňu a s’jňdin pontišej, cussě da che parčit di piera daj scňis s’jodeva ca zčvin sovr’ŕrzins e fosŕs fin tal pos, ’ndŕ ca črin troncŕs e uněs. In ta stu post, da la gran schena scjasŕs di Geriňn si črin cjatŕs, e’l počta a sinistra’l era zůt, seguět daj me pas. A man destra a era ’ncjamň zent puareta, nňufs turměns par lňu e tancju frustadňus,100 che ’n plen a colmŕvin la prin’ bušata. Tal pě bas a črin nus i pecjadňus: dal mičs in cŕ ’ni vegnčvin incuntri, di lŕ, cun nu, ma pě svčls cjaminadňus,101 com’che’i Romans’ cuj so pelegrěns dentri in tal ŕn dal Giubilčo, sů e jů pal punt a veva la zent di pasŕ un mňut scaltri, che da na banda důcjus a půntin, apůnt, vičrs’l cjascjčl102 e a vŕn a San Pieri; in ta che altra, vičrs la culina ca ghi stŕ’n front. Di cŕ, di lŕ, insima di chel clap neri jodůt i vevi diŕus cornůs cun grŕndi věscjs ca ju frustŕvin davňu visěn di lě ch’i’eri. Ahi, com’che a lňu ghi fčvin vigně li plŕis cu li primi legnŕdis! E lě nisůn li secňndis al spetava nč li tčrsis. Mentri ch’i zevi, i me vuj cun chej di un scuntrŕs ’si črin, e jň dět ghi vevi sůbit: “Di jodi stu chě, po, i no soj a dišůn”; cussě ch’jň di parlŕighi mi sintevi’n dčbit: e’l me dols duca cun me si era fermŕt, e permetůt mi veva di stŕighi un puc ’nsičmit. E di platasi crodůt al veva chel danŕt sbasŕnt la muša, ma ghi veva ben puc zovŕt ch’i ghi vevi dět: “Tu che’l vuli ’n cjera ti’as butŕt, se i to lineaměns no ti’as falsŕt, Veneděc ti sňs tu, di Cjašaneměs; ma’n ta stu brňut picŕnt se ti ŕja menŕt?” E luj a mi: “Puc volentej i lu děs; ma mi cunvěns la to clara favela,, ca mi recuarda ben i me včcjus děs. Jň’i soj stŕt chčl che la Ghisobičla i’ai menŕt a fŕighi voja al marchčis, ca diši se ca vňu la sporcja novela. E’i no soj’l ůnic chě ch’i plŕns Bolognčis; ŕnsi, al č chistu post tant plen, che chej poscj’ a dovčntin sempri pě vučis103 ulŕ che la zent a děs ‘sipa’ tra Savena e Ren; e se di chist ti vňus vej testimoni, tčn ben a mins il nustri tirŕt di sen.”104 Sul diši chistu al era stŕt viscjŕt da un demňni cu la scoria, ca ghi veva pur dita, “Via, rufiŕn! Fčminis chě non d’č da trufani.” Di nňuf i eri zůt cul duce’n compagněa; puc a puc, dopo cualchi pas, i rivŕvin lŕ ’ndulŕ ch’un scoj mi feva da via. Plan planěn chčl lu věn ušŕt com’scjalěn; e zirŕs a destra sů par la schegja, lasŕt i včvin chej ch’in eterno a zirŕvin. Cuant ch’i črin lŕ ’nsima da la bolgja di sot par dŕighi pas a chej puňrs sbatůs, il duc al veva dět: “Ferma, e fŕighi slungjŕ il vuli sů di te a chiscju ŕltris mal nasůs, che di lňu no ti ghi’as ’ncjamň jodůt la muša sicoma che par lŕ ch’i zěn nu a mo sňn vegnůs.” Da chě i vuardŕvin chej che sensa pauša a vegnčvin vičrs di nu da l’altra banda; svels a zčvin, e la viscja ghi era cauša. E’l bon mestri, sensa’l me domandŕ, mi veva dět: “Da n’ocjada a chel grant cal včn e’l pŕr che par dolňu lagrima pě nol ŕ: se aspičt da re ch’encjamň al ritčn! Chčl al č’l Gjŕson che cul sen e cul cňu il montňn ai Cňlcis ghi veva cjňlt ben. Pasŕt al era par l’išula di Len, besňu, dopo che l’ardědis fčminis spietŕdis dŕt la muŕrt ai so mŕscjus ghi včvin, ňu. Chě cun sen e cun perŕulis ornŕdis, Isifěl al veva ’nganŕt, che zovenuta che prin a veva duti li ŕltris ’nganŕdis. Chě lasada la veva, plena, besoluta; chista colpa a stu martěr lu condana; e encja di Medea si fŕ vendeta. Cun luj’l vŕ chčl che coma luj’l ingana:105 ca basti stu chě di chista prima val savej e di chej ch’in sč a intana.” Zŕ i’črin ulŕ ’ndulŕ che sta streta cal cul ŕrzin secňnt a vŕ a’ncrošasi, e a fŕ di chčl un’altri arc—da schenŕl. Da chě i včvin sintůt zent lamentasi in tal altri bus, zent che sempri a sborfa mentri ca si mčt besola a menasi.106 Cujčrtis a črin li rěvis di mufa fata dal flat di sot ca s’impasta, e che cuj vuj e cul nas al feva barufa. Il font al č uchě tant scur ca nol basta par nija par jodi sensa montŕ ’nsima dal arc, ’ndulŕ che’nsima dal scoj al stŕ. Chě i érin vegnůs; e jů’n ta la fosa colma jodůt i vevi zent tufada’n ta un ledŕn vegnůt da ceso umŕn, cuj saja maj coma. Mentri che la jů i provavi a jodi lontŕn, jodůt i'n vevi un cul cjŕf cussě sporc di merda che se lŕic al era, o predi, doma lňu lu sŕn.107 Mi veva chčl sigŕt: “Sč zent ch’i sčis ingorda! Parsč vuardŕ me pě che chej ŕltris brus?” E jň a luj: “Parsč che—ben mi riguarda— ti’ai na volta jodůt cuj cjaviej sus e Alčsiu Intermenei da Luca ti sňs: e ti m’interčsis pě daj ŕltris, důcjus.” E luj alňr si veva dŕt’n ta la sucja un colp gros: “Ca jů mi’an implombŕt plen di chej lechčs che maj sasiŕt mi včvin prin di stu pos.”108 Sůbit dopo il duca: “Jň’i pocarčs,” mi veva dita, “ i vuj un puc pě’n davŕnt, cussě che la muša miej jodi ti podarčs di che sporcja sdrondina ca stŕ gratŕnt il cjŕf so cun l'ňngulis smerdojňšis che prin a cola jů e dopo’n pič si stŕ voltŕnt. Tŕide a č, la putana che dětis cussě ghi li veva al so druid, “I’ŕju grŕsis grŕndis da te?” “Ŕnsi, maraveňšis!” E ca sčdin chě li nustri ocjŕdis sŕsis. Cjŕnt Dicjanovčšin O Simon magu109, o disgrasiŕs di compŕis che li rňbis di Diu, che di bontŕt a’an di čsi spošis e invensi i adulterŕis par oru e arzčnt, cal č un orěbil pecjŕt; adčs a č miej ch’i vi suni la tromba dal momčnt ch’i sčis dentri tal ters fosŕt. Zŕ i’črin, insima di che altra tomba, zůs in sů di chel scoj prňpit in ta la part che tal bičl mičs da la bolgja a plomba. O grant savej, cuant granda ca č che art ch’i ti mňstris’n tal cjčl, in cjera e pal mont; e’l just che par dut ti fŕs, com’cal č fuŕrt! jodůt jň’i vevi 'n ta li rěvis e’n tal font la piera lěvida ’mplenida di bus důcjus larcs compŕis e ognůn rotňnt. Pě grancj’ no črin chej apena jodůs di chej dentri dal me bičl San Zuan,110 che da batiešatňus ušŕs a sňn zůs; un di chej, zŕ al č cualchi bičl ŕn, i l’ai rňt pars’che dentri un a si ’nnegava: e ca tŕšin li cjŕcaris, ca fŕn doma dan. Da la bocja di ognůn, fňu ghi vegneva di’un pecjadňu il pič111 e da li gjŕmbis fin tal gros, e’l rest dentri a ghi steva. Li plŕntis ghi črin a důcjus impijŕdis; e li zuntůris a dčvin colps cussě sclčs, che rňt a varčsin vencs e cuŕrdis fuŕrtis. Com’che’l flameŕ lŕ cal č un grisignčs a si mňuf in sů e jů pa la scusa, cussě lě daj talňns ai dčicj’ al era’l stes. “Cuj’l eše chčl, mestri, che rabia nol lasa e cal svuisča tant pě daj so compŕis,” ghi vevi dět, “e che pě’l supa sů la flama rosa?” E luj a mi: “S'i ti vňus che’n ta chej scňis ti parti ca sňn taj rivňns pě’n jů ’mpostŕs, da luj ti savarŕs di luj e da li so plŕis.” E jň: “Par me a vŕ dut ben sč ca ti plŕs: tu ti sňs’l siňr me e jň’i ghi staj visěn al to volej, e’i ti sŕs sč ca si tŕs.” I črin alora rivŕs in tal cuŕrt ŕrzin: voltŕs si včvin, e a man sanca’l pas i včvin metůt fin che ulŕ in tal bušarňt stret i’črin. Il bon mestri dal flanc so nol veva volůt ch’i mi liberŕs, e cussě rivŕs i črin tal post rot di chčl che cuj pič al veva sempri planzůt.” “O cuj sotu che chčl di sů ti tčn sot, ŕnima puareta, coma pŕl plantada,” i vevi tacŕt a diši; “s'i ti pňs, fŕ’un mot.” Com’un frari i’eri che confesiňn ghi dŕ a un cjan di sasěn, che apena ’mbušŕt, “Vŕ ’ndavňu,” ghi děs, par tegni’l murě’n banda.112 “Sňtu zŕ chě dut dret,” al veva chčl sigŕt, “sňtu zŕ chě dut dret, tu, Bonifasi? Da divičrs ŕis il scrět bušiŕr 'l č stŕt. Sňtu tu belzŕ di chel posiedi sasi che par chčl no ti’as vůt poura di inganŕ la biela siora113 par dopo fŕighi strasi?” Di stuc esěnt restŕt, la me mins lontana dal capě sč ca ghi’era stŕt rispundůt; cuaši scuarnŕt, altri fŕt no vevi che il mona. Alňr Virgělio dět mi veva, cal veva jodůt: “Cussě děs: ‘No soj chčl, no soj chčl ch’i ti crňs”; e jň dět i vevi com’ca mi veva imponůt. Il spirt alňr dut stuarzůt al veva i pič sňs; ma dopo, e cuaši planzěnt e suspirŕnt’ mi veva dět: “Duncja, se vůtu da chčl ch’i t’jňs? Se di savej cuj ch’i soj ti sňs calŕt tant, e vegnůt jů par sti rěvis di corsa, ti dišaraj ch’i’ai pur vistět il grant mant; e ’l č tant ver ch’i soj stŕt fi da l’orsa,114 plen di voja di avansŕ i orsŕs; la sů a ŕn, e jň’i soj chě in borsa. Sot’l me cjŕf a sňn zŕ’i ŕltris stŕs strisinŕs, che prin di me a sňn vegnůs simonegjŕnt, e’n ta li fesůris da la piera platŕs. Ma La jů’i colaraj encja jň dut ta’un colp cuant che chě’l sarŕ chčl ch’i pensavi che tu ti fňs. cuant che puc fŕ vegnůt ti mi sňs davŕnt. Ma pě al č zŕ’l timp che jň’i me pič i scňs e che cussě mi cjati cul cul in sů che luj’l restarŕ plantŕt cuj so pič ros: che dopo di luj’l vegnarŕ un schifňus chě jů, da la Fransa, un pastňu tant sensa lčs, tal ca č miej che luj stes e me’l cujčrzi sů. Un nňuf Gjasňn’l sarŕ, di cuj a si lčs taj Macabej; e coma ca ghi’č mol stŕt il so re, cussě a luj chčl che re al č’n Fransa adčs.” Jň’i no saj chě se jň’i eri stŕt masa mat, cuant che rispundůt ghi vevi in chistu metri: “Alňr diš’mi: cuŕncju bes al ŕja domandŕt il Nustri Signňu prin’che a San Pieri li clafs di lasů ghi včs slungjŕt via? ‘Včgnimi davňu,’ ghi’a dět, dut lě, ti siguri. Nč Pičr nč’i ŕltris a ghi’an cjňlt a Matia oru e arzčnt, cuant cal č stŕt sielzůt pal post di chčl che’l Signňu al veva tradět via. Ma stŕ ben chě, ch’i ti včns punět dut; e vuarda pur la moneda mal cjolta ch’ŕrdi ti’a fŕt cuant che cuntra Carli ti sňs zůt. E s’a no fňs pars’chč ’ncjamň mi vieta la riverčnsa da li clafs grŕndis che tu ti včvis’n ta la biela vita, i’ušarčs perŕulis tant pě důris: chč la vustr’avarěsia’l mont mal a fŕ stŕ, pestŕnt zens bůnis e alsŕnt ches trěstis.115 Di vu’ pastňus necuŕrt si’a’l Vangelista, cuant che chč116 ca č sintada ’nsima da l’ŕghis cuj re’a putanava, a luj ghi’era’n vista; che nasůd’ a era cun sičt cjŕfs, lu savčis, e che asistid’ a era daj dčis cuŕrs fin che ’l omp so sielzůt al varčs strŕdis virtuňšis. Di oru e d’arzčnt Diu’i včis fŕt, stuŕrs: puc a vi sepŕra dal’ idolatri fňu che luj un, e vuŕltris ni preŕis sentenŕrs! Ah, Tinůt, di cuant mal ch’i ti sňs stŕt mari,117 no la to conversiňn, ma l’ereditŕt che da te al ŕ cjňlt il prin siňr pari!” E mentri sti nňtis gh’vevi cussě cjantŕt, o che rabia o cosiensa lu muardčs, cu li dos gjŕmbis al veva scalsetŕt. Jň’i crňt che al me duca a ghi plaščs, pars’che contčnt sempri atčnt’l steva, il sun di dut sč ch’i vevi dita adčs. A stu punt, cuj bras a tracučl stret mi veva: e dopo ch’i’eri stŕt dut stret tal so pet, di jů ch’i’črin al era tornŕt ulŕ che’n sů’l zeva. E no si stracava di tčgnimi tant stret; cussě partŕt mi veva fin tal colm dal arc che dal cuŕrt al cuěnt ŕrzin al parta dret. Chě, plan planěn al veva pojŕt jů ’l so car’c, plan planěn parsč che’l post sporc al čra e dur che nencja par cjŕvris nol sarčs stŕt parc. Da chě n’altra val jodůt i vevi la jů’n tal scur. Cjŕnt Vincjčšin Di castigu nňuf mi convičn fŕ daj vers e dŕighi materiŕl al vincjčšin cjŕnt da la prima cansňn, ca č chč daj somčrs. Jň i mi eri zŕ disponůt dut cuant a rivuardŕ la jů tal discujčrt font, che di planzi tormentŕt si steva bagnŕnt; e jodůt zent i vevi’n ta chel valňn rotňnt vigně, tašěnt e tant lagrimŕnt, al pas ca fŕn li orasiňns in ta chistu mont. Com’che’l me jodi jů’ghi zeva sempri pě’n bas, stran a era jodi com’cal era stravoltŕt ognůn da la barba al pet, cal č pě’n bas; che vičrs i rognňns il cjŕf al era zirŕt e di vigně ’ndavňu ghi convegneva, chč di zě ’ndavŕnt nol podeva’l puňr danŕt. Parŕliši a podarŕ čsi ch’ognůn’l veva par stravoltasi prňpit cussě dal dut; ma i no crňt che di stu mal cussě’l steva. Se Diu a ti lasa, bon letňu, fŕ frut da la to lesiňn, pčnsighi ben tu stes com’che fŕt i vevi a tčgnimi in muša sut, cuant che la figura di nuŕltris puarčs cussě stuarta jodůt i vevi che’l planzi daj vuj li culŕtis a ghi bagnava prňpit tal mičs. Cuant ch’i planzevi, pojŕt in t’un daj spiguj di chel scoj dur, cussě che la me scorta “Sotu’ncjamň tant stůpit?” dět mi veva luj. “Chě a věf la pietŕt cuant ch’č ben muarta:118 cuj’l pňsia čsi pě disgrasiŕt di chčl cal děs ch’al divěn judisi di vej pietŕt no ghi’mpuarta? Alsa’l cjŕf, ŕlsilu, e jňt chčl che par chčl si’a vierzůt ai vuj dai tebŕns la cjera; par chčl ghi sigŕvin důcjus: ‘Anfiarčl, ’ndŕ i vatu? Parsč lŕsitu la guera?’ e a no restava che zě’n jů’n ta li vŕlis fin a Minos, ch’ognůn’l brinca, la fiera. Vuarda ben cal ŕ fŕt pet da li spŕlis: parsč ch’jodi ’l ŕ volůt masa ’ndavŕnt, ’ndavňu al jňt e par lě ghi vŕn li gjŕmbis.119 Jňitu Tirešias, che 'l aspičt al ŕ cambiŕt tant cuant che da mascju ’n fčmina’l č doventŕt, e ogni toc dal cuŕrp si veva cambiŕt, dut cuant; e prima, e dopo, di bati ghi veva tocjŕt cu la věscja’i doj sarpěns involusŕs par che la forma di mascju ghi fňs tornŕt. Arňnt si schena’n pansa di Tirešias,120 chčl, che taj mons di Luni, ’ndŕ cal svangja il Cararčis, che’i cjŕmps di sot ’l tčn cultivŕs, al ŕ vůt in taj mŕrbui blancs, la spelňncja par cjaša, d’indulŕ che’d’jodi li stčlis e’l mar d’ostrusiňn a'n d’aveva pucja. E che lŕ ca si stŕ cujerzěnt li tčtis, che tu no’t jňdis, cu li strčsis disfŕdis, e a ŕ di lŕ důtis li pars pelňšis, Manto a č, ca č zuda’n ta tanti cjčris; e stabilět si’a’n fin ulŕ ch’jň i soj nasůt; e a mi plŕs duncja che’un puc ti mi scňltis. Dop’che so pari fňu di vita'l era zůt, e serva vegnuda a era la sitŕt di Bac, chista pal mont par tant timp a’a vivůt. La sů ta la biel’Italia al č un lac, ai pič da l’Alp ca sjera l’Alemagna, insima di Tirŕl, e cal ŕ’n nňn Benac. Da pě di mil fontŕnis, i crňt, si bagna tra Garda, Val Camonica e’l Peněn, da l’aga che tal lac lasů si stagna. Al č un post la’n’tal mičs indulŕ che’l Trentěn pastňu e chčl di Brčsia e’l Verončis, segnŕ’l podarčs, s’al fčs chel stes cjaměn. Peschičr al č lě, bičl e fuŕrt arnčis par fŕ front ai Bresiŕns o Bergamŕscui cuj rivňns intňr che’n jů ghi vŕn liščis. Chě a cŕpita che dut sč ca včn daj rěvui e che’n ta’l grin dal Benac pě nol stŕ, flun si fŕ la jů’n ta chej biej vers pŕscui. Apčn’che l’aga a cori di nňuf si presta, no pě Benac ma clamŕt al včn Mincju fin a Governŕl, ’ndŕ ch’in tal Po si svučjta. Puc al ŕ corůt prin di cjatasi’n val la jů, indŕ ca si slargja e s’impaluda; e d’estŕt a intiva a sbasasi tant pě'n jů. Pasŕnt par uchě, la včrgin cruda jodůt a veva cjera’n tal mičs dal pantŕn, sensa coltivasiňn e, di zent, nuda. Lě, par scjampŕ d’ogni consorsi umŕn, cuj so serfs a fŕ la maga si veva fermŕt; ě'n jů lě a veva vivůt e lě i so vučs a stŕn. I ňmis, che pus in ziru si varčs cjatŕt si črin dopo riuněs’n ta chel post, fuŕrt par via dal pantŕn par dut cumulŕt. La sitŕt fondŕt a včvin su chel vuesŕn muŕrt; e par chč che’l post par prin a veva sielzůt, Mantua l’an clamada, e sensa tuŕrt. Il nůmar da la so zent al era zŕ cresůt prima che’l cjastronŕ dal Casalodi da Pinemňnt ingŕn al včs risevůt. Perň stŕ ’tčnt che se maj ti včs da jodi un che da la me cjera altri ti contŕs, bušiŕr’l sarčs; il ver tu ti’as di crodi.” E jň: “I rašňnaměns ch’i ti mi fŕs a sňn cussě juscj’ e’i ghi crňt cussě tant che i ŕltris a sarčsin cjarbňns distudŕs. Ma dišmi da la zent ca vŕ’n davŕnt, s'i t’jňs cualchidůn di mčrit’n ta la fila; lě al č’l me pensej; il rest nol č ’mportŕnt.” Alňr dět al veva: “Chčl che da la mosela la barba jů ghi vŕ’n ta li spŕlis scůris, stŕt al era—cuant che volůt a včvin la Grecja svueitala, lasŕnt’n davňu dom’chej pa li cůnis— orŕcul, e’l via dŕt al veva cun Calcŕnt, a Aulid, di molŕ via li cuŕrdis. Eurěpilo al veva’n nňn, e cussě cjantŕnt a vŕ ta’un punt la me alta tragčdia: chist ti sŕs, che’l libri121 ti lu cognňs dut cuant. Chel’altri che ’n cuŕrp al č puc e nuja, Michel Scot al č stŕt, cal era, tegněn in mint, in gamba cun chel so magic imbrojŕ. Jňt lŕ Guido Bonŕt; e jňt pur Asděnt, che di podej tornŕ al spac e’al corŕn al vorčs, ma masa tars pentěnt. Jňt che puňris che gušičla lasŕt a ŕn e’l tesi e’l filŕ, par doventŕ ’nduvěnis; fŕ striaměns a volčvin, com'che i mŕgus a fŕn. Ma parŕn via; che zŕ a sňn visěnis daj doj emisfčros, e a tňcin l’onda sot di Sěvilia, Caěn e li spěnis122; e belzŕ stanňt la luna ’era tonda: recuŕrditi benňn com ’ca ti’a zovŕt na volta ’n ta che selva profonda.” Cussě luj, mentri che' davŕnt i včvin parŕt. Cjŕnt Vincjunčšin Cussě di punt in punt, di altri tabajŕnt che’l me drama di cjantŕ no si cura, i črin rivŕs; e i si cjatŕvin tal pě alt cuant ch’i si včvin fermŕs par jodi l’altra fesura di Malbňls indulŕ che ognidůn invŕn al plŕns; e a era, mirŕbil d’jodi, dut scura. Coma che’n tal arsenŕl daj venesiŕns la pecja tichignňša d’unvičr a bňl par spalmŕ, da li nafs ca spŕndin, i legnŕns— che di navigŕ no pňsin; ma chčl cal pňl, a si fŕ na naf nova; n’altri al comeda li brčis di chčs che viagjŕt a ŕn, da pol a pol; un al inclŕuda a popa, e un in banda; un rčmos al fŕ e n’altri sů al fŕ cuŕrdis o al tersarňu o artinňu tacňns ghi dŕ;123 cussě, no par fňuc, ma par mans divěnis, la jů a boleva na malteca densa ca inviscjava důtis dos li rěvis. Jň’i la jodevi, ma’i la jodevi sensa jodi altri che bňlis che’l bulě’l feva; dut’si sglonfava, e dopo a era di nňuf lisa. Mentri che’l me vuli jů al jodeva, il me duca, dišěnt “Stŕ ’tčnt, stŕ ’tčnt!”, a sč tirŕt mi veva, lě che luj al steva. Mi eri alňr voltŕt coma chčl cal č contčnt di jodi chčl ca sarčs miej cal scjampŕs ma che’l timňu dal momčnt ghi cjoj ’l intčnt, tant che, par jodi, nol č bon di fŕ’un pas; e par davňu di me jodůt i vevi un diŕu ner’ che su’n scoj corěnt al vegneva dal bas. Ahi cuant cal era in tal aspičt fičr! e cuant che’n tal fŕ’l pareva ’nsidiňus cun l’ŕlis spleŕdis e cul pič liščr! Il so schenňn, alt al era e musculňus, e jů al pocava un pecjadňu cuj so flancs, e pa li cragnňlis al tegneva'l cragnňus. D’insima’l punt dět al veva: “O Malbrŕncs, chě al č un daj ansiŕns di Santa Zita! Metčilu sot vuŕltris ch’i no sčis maj stracs, ch’i vuej zě di nňuf’n ta maniera dreta lŕ che ogni omp baratadňu al č, fňu che Bontůr; un no al č un sě, basta bes ’n sacheta.” Ta la Bolgja butŕt lu veva, e pal scoj dur voltŕt si veva; e maj al era stŕt mastěn molŕt cussě svelt a cňrighi al lari davňu. Chčl tufŕt si veva e dut stuŕrt sů al era tornŕt; ma’i demňnis che dal punt a včvin un tet, sigŕt a včvin: “Chě’l Sant Volt nol včn tratŕt: chě no si noda miga coma’n tal Serclčt! Ma s'i no ti vňus da nu vigně sgrifŕt, nosta fŕ ’nsima di sta melma un tet.” Dopo včilu cun tancju rimpěns rimpinŕt, dět ghi včvin: “Cujčrt a č miej che chě ti bŕlis; para pur via a baratŕ, uchě platŕt!”124 A č cussě che li cňghis a li ’sistčntis ’ghi fŕn tufŕ ’n mičs da la cjaldera la cjŕr, par ca no galegi, cuj fičrs a půntis. Il bon mestri “Par ca no somej vera ch’i ti sňs uchě,” mi veva dět, “vŕ a platati pě ch’i ti pňdis davňu di na piera; e se n’ofčša mi vegnčs a bati, nosta vej poura, che jň’i ai dut a punt; in t’altri timps i’ai dovůt cussě combati.” Ta’un tic e tac zůt al era di lŕ dal punt; e com’cal era rivŕt’n ta la riva sesta, un cňu bon da vej vůt al veva, e di včilu chě apůnt. Cun chel furňu e grant menŕ di sata ca ghi cňrin i cjŕns davňu dal singarčl, che sůbit al domanda s'al pňl uchě fŕ sosta, cussě a črin vegnůs fňu chej di sot dal puntiščl e cuntra di luj mostrŕt a včvin ducju i so rimpěns, ma luj sigŕt al veva: “Nisůn’l sedi crudčl! Prin di vigně becŕt daj vustri rimpěns, a scoltami cal vegni un di vu’ndavŕnt; rimpinŕimi dopo se cussě i včis in mins.” Důcjus a včvin sigŕt: “Malacoda, vŕ’n davŕnt!”; un alňr si veva movůt, e’i ŕltris fers a črin restŕs; e a luj ghi era zůt, dišěnt; “Ghi zňvia tant?” “Jňdimi chě, Malacoda; miga ti crodarŕs ch’i sedi vegnůt,” al veva dět’l me mestri, “sigůr ch’i mi varčsis’mpedět il pas, sensa’l volej divěn e’l destěn destri? Lasŕit ch’i zedi, che’n tal cjčl a č volůt ch’jodi ghi fedi a’un’altri stu cjaměn silvestri.” Alora’l so fŕ rogŕnt tant jů ghi era zůt, che’l so rimpěn ai pič ghi era colŕt, e ai ŕltris ghi veva dět: “Ca nol vegni spunzůt.” E’l duca a mi: “O tu che sintŕt cussě cujčt ti sňs taj scňis dal punt, torna pur, che chě ’n pas ti sarŕs lasŕt.” Mi eri a colp movůt e a luj congjůnt; ma’i diŕus si črin důcjus fŕs indavŕnt, che temůt i vevi che d’acňrdu a fňsin a stu punt: in ta stu mňut i vevi jň zŕ jodůt ogni fant cal vegneva fňu dopo'l pŕt di Cjavrona, se stes joděnt fra’l neměc, ch’an d’era tant. I vevi jň visinŕt duta la me persona dongja dal me duca, e’i vuj no ghi cjolevi da la ’parčnsa so, ca no era buna. Sbasŕnt i rimpěns, “A tocjalu i provi,” un ghi veva dět a 'n altri, “in tal so schenňn ?” e rispundůt ghi včvin: “Sě, falu ben movi!” Ma chel demňni che cul me bon parňn al discoreva, a si era a colp voltŕt dišěnt: “Calma, calma, Scarmiliňn!” A nu ni veva dopo dět: “Roba da mat il sorpasŕ stu scoj, parsč ca si jňt un fracŕs par dut, e fin il sest arc al č spacŕt. E se di parŕ via ’ndavŕnt vi plŕs, i varčsis da zě sů par chista creta; visěn a ghi č n’altri scoj cal parta a un pas. Aličj, sinc ňris prin di st’ora puareta, ben mil e dušěnta e sesŕnta sčis ŕis a sňn che sta strada a č ca sě sgreta.125 I mandi via par lŕ chiscju me compŕis par jodi se nisůn di lňu fňu si scjŕsa: zčit cun lňu che sans e salfs i restarčis.126 “Včn avŕnt, Alichěn, e Pestabrusa,” al veva tacŕt a diši, “e tu pur Cjagnŕs; e che’i dčis al guědi il Barbarěsa. Encja Lěbicos cal včgni e Draghignŕs, Coma pur Siriŕt palotŕt e Sgrifacjŕn, Farfarčl e’nfěn Rubicŕnt daj mas. Zčighi atorotňr di chel bulěnt di ledŕn: tegnčit cont di chěscjus fin tal’altri scoj, che dut ’ntej al pasa ’nsima d’ňgni fosŕn.” “Oh, mestri, puňr me, se jňdiu chě ch’i soj?” i vevi dět. “Daj, parŕn via sensa scorta, se tu ti sŕs zě; a č miej ch’i zěni besoj. Se tu ti sňs necuŕrt, com’ben’altra volta, no jňditu ca stŕn i so dincj’ crustŕnt, e di minŕcis ’an plen la muša bruta?” E luj a mi: “Nost’čsi paurňus cussě tant: lasa ca ’ncrůstin i dincj’ tant ca vňlin, cussě a fŕn paj puarčs ca si stŕn lesŕnt.” Par ’l ŕrzin di sinistra adčs’i zčvin; ma’ntŕnt si tegneva ognidůn di lenga strčt: dal duca so důcjus un sen a spetŕvin; e luj alňr cul so cul trombetŕt al veva, e sclet.127 Cjŕnt Vincjadučšin Jodůt i’ai jň soldŕs in marcja metůs prons par combati e par fŕ di sč mostra; encja scjampŕnt indavňu i’u’ai jodůs; drapej i’ai pur jodůt’n ’ta la banda vustra, o Aretěns, e encja’l zě daj cavalerěs e’l combati daj turnaměns, e’l gjostrŕ; a sun di trňmbis o di cjampŕnis, cun tambůrs e cun segnaj di cjascjej, e cun rňbis forčstis e nostrŕnis; ma maj, prňpit maj, cun un mulinŕ cussě intej, jodůt i’ai cavaličrs mňvisi o pedňns, nč pur nŕfs ca jů nč stčlis in taj cjej. Nu’i zčvin ’ndavŕnt cuj dčis demňns: O che nňbil compagněa! Ma cuj sans in glišia e in taverna cuj cjochetňns. Ma lŕ da la pčula a era la me mins, par capěghi da la bolgia dut’l inzčn e com’che dentri a vegnčvin cučtis li zens. Com’che i delfěns, cuant ca ghi mandin un sen ai marinŕrs cul arc da la so schena, che di salvasi dal veličr si prepŕrin ben, cussě, mo, par lišerěsi da la pena, cčrs daj pecjadňus jodi a fčvin il gobňn, e sůbit lu platŕvin com’la balena. E com’tal orli da l’aga a sňn ta’un fosŕl li rŕnis cul mušu di fňu, cussě che’i pič a si plŕtin e’l pansňn, cussě’l steva par dut ogni pecjadňu; ma cuant ca si visinava Barbarěsa, a colp a sparěvin sot dal bulišňu.128 Un i’ai jodůt—o se schifo e spěsa!— cal spetava lě, com’cuant che un al incůntra na rana ca stŕ e n’altra ca sclapěsa; e Sgrifacjŕn, ca ghi era zůt cuntra, ingancjŕt lu veva paj so tichignňus di cjaviej e tirŕt sů, cal someŕva na lodra. Il nňn di důcjus zŕ’i savevi di savej, cussě ben notŕs i’u vevi cuant ca Erin stŕs elčs; ma’i nňns ca si dčvin forsi no črin chej. “O Rubicňn, joděn com’ch’i ti ghi mčs intňr li sgrěnfis par gjavŕighi la pičl!” a sigŕvin ducju ’nsičmit i maladčs. E jň: “Mestri, prova, s'i ti pňl fŕ chčl, cjatŕ fňu cuj cal č chel puňr disgrasiŕt ch’ai so ’versŕris al č par lasŕighi la pičl.” Il me duca a chčl si veva visinŕt domandŕnt d’indulŕ cal era, e chčl: “Tal regnu di Navara i soj stŕt latŕt. Me mari dŕt mi vev’a’un siňr par ch’i servěs chčl, ic, che generŕt mi veva da’un farabůt, che distruzůt si’veva e lasŕt nencja un pel. Pě tars, serf dal bon re Tebŕlt i eri zůt: lŕ i mi eri metůt a fŕ’l baratadňu; e adčs, par chčl, chě ch’i soj, ta stu cjaldůt.” E Ciriŕt, che da la bocja’l veva fňu da li bŕndis do palňtis com’i pursěs, sěntis a ghi li veva ben fŕtis par davňu. Tra li gjatŕtis čco ca včn la surěs; ma Barbarěsa cuj so bras lu veva sierŕt, děšěnt: “Stčit’n lŕ mentri ch’i lu’nforcěs.” E al me mestri la muša ghi veva voltŕt: “Domanda pur,” al veva dět, “se pě ti vůs savej di luj, prin che daj ŕltris al vegni disfŕt.” Duncja’l duc: “Děs sů: daj ŕltris i varčs miej savej se cualchidůn di lňu al č latěn129 sot sta pece.” E chčl: “Puc fŕ i eri cun chej ca včvin tra di lňu un di lŕ visěn: magari jň ’ncjamň cussě cujerzůt! ch’i no temarčs nč ňngula nč rimpěn.” E Libicňs, “Ma vutu vej prňpit dut?” al veva dět; e cjapŕt ghi veva'l bras cul rimpěn, che, tirŕnt, sbregŕt via ghi'n veva un tocůt. Encja Draghignŕs volůt al veva da’un colp di rimpěn la jů’n ta li gjŕmbis; ma’l so decuriňn si veva voltŕt atorotňr cun brut murběn. Cuant ca era un puc calada la tensiňn, a chč, che la ferida si veva sbircjŕt, domandŕt ghi veva il duca: “Atensiňn! Cuj’l eše chčl che, ti děs, da puňr disgrasiŕt ti’as lasŕt par vigně’n ta sta riva?” “Al era il frari Gomita,” al veva tacŕt, “chčl di Galura, che tancju ’mbrňis al veva, e věnt vůt i neměs dal so siňr in man, ben tratŕs, i'u veva ch’ognůn si la godeva. Si veva fŕt dŕ i so bes e lasŕs fňu di man,130 com’che luj al děs; e’n taj altri cňmpis encja al era stŕt baratňu, ma grant, po, e sovrŕn. Al pratica cun stu siňr Michel Zancja di Logador; e di contŕ di Sardegna e da li so lčnghis, strŕca’n sěntin pucja. Ma puňr me, jodčišu ’l altri cal grugna: vi dišarčs di pě, ma poura i’ai che chčl si prepari a gratami la rogna.” E Barbarěs stes, voltŕt a Farfarčl, che’i vuj al stralunava, pront par bati, ghi veva dět: “Via di chě tristŕt d’usičl.”131 “Se vuŕltris i volčis jodi o sinti,” tacŕt al veva chel danŕt, ca nol era feso, “Toscŕns o Lombŕrs, jň ju faraj vigně; ma ca stčdin i Malebrŕncs encjamň ’n ceso, par no vej di temi da li so vendčtis; e jň, sintŕt coma ch’i soj chě, po, par un ch’i soj, i farŕi vigně tant’ŕnimis brůtis cuant ch’i fiscjaraj, com’cal č nustri ušu di fŕ cuant che cualchidun’l mčt li sŕtis.” Sintůt chist, Cagnŕs alsŕt al veva'l mušu e scjasŕnt il cjŕf al veva dět: “Sěnt se malěsia che par butasi jů al ŕ pensŕt sů!”132 Alňr luj, cal era plen di furběsia, al veva rispundůt: “Malisiňus i soj, sigůr; s'i pňs ghi faj ben ai mčs cualchi malagrŕsia.” Al contrari daj ŕltris, Alechěn dur nol era stŕt, ma ghi veva dět: “Se tu jů ti vŕs, galopŕnt i no ti včn in davňur, ma svualŕnt parzora da la pece ti mi sintarŕs: lasŕn il orli, e’l rivŕl coma scut, par jodi se pě di nu ti valarŕs.” O bon letňu, čco chě n’altri zogůt: ognůn dal ŕrzin i vuj al veva voltŕt; e il prin di důcjus, Cagnŕs, il pě crut. Il Navarčis il so timp al veva ben ušŕt: fisŕt al eva i pič’n cjera e tic e tac al era saltŕt e da Barbarěsa si veva molŕt. Colpa ognidůn sintůt al veva di stu distŕc ma pě chčl che caušŕt al veva'l difičt; perň si veva movůt e sigŕt: “Ti’ai, viliŕc!” Ma puc ghi veva zovŕt: che li ŕlis al suspičt no ghi la včvin fata: chčl sparět al era lŕ di sot, e’Lechěn’n’davňu al veva svualŕt, alsŕnt il pet: prňpit cussě a fŕ la rasa di bňt: cuant che’l falc si visina, jů a si tufa, e luj, zěnt’n sů, a si sěnt com’un pipinňt. Pestabrůsa, dut rabiňus da la trufa, davňu ghi era zůt svualŕnt, e al era ’nvaghět che chčl al vivčs, par vej na barufa. Sicoma che’l baratňu al era sparět, mostrŕt ghi veva li sgrěnfis al so compaj e’nsima dal bušarňt si včvin asalět. Ma ’l altri al era falc pě scaltri che maj e dopo včjlu ben sgrifŕt, ducju doj plombŕs a črin in ta chel bulěnt di staj. Il cjalt a colp spartět al veva i doj; ma di tornŕ’n alt no ghi la fčvin, nencja volěnt; cun l'ŕlis tichignňšis restŕs a črin besoj. Barbarisa alňr, cuj altri sičt dulěnt, cuatri an veva fŕs svualŕ’n ta l’altra riva cun ducju i gŕncjus, e svelt fašěnt, di cŕ e di lŕ ognidůn tal so post al zeva: i rimpěns a slungjŕvin vičrs chej impecjŕs, che ognidůn la cjŕr sot la pičl zŕ cučt al veva; e cussě i’u včvěn lasŕs, ducju ’mpacjŕs133. Cjŕnt Vincjatrečšin Sidinůs, besoj, e sensa compagněa i zčvin, un davŕnt e 'l altri dopo, coma che'n tal zě i frŕris a pŕrin via. Mi veva partŕt ta la fiaba di Isopo il pensej daj tramŕis ca barufŕvin, chč ca conta da la rana e surěs, po; che tant com’”cumň” e “adčs” a si somčjn i uns e’i ŕltris, s’a si tčn ben da mins com’che d’acňrdu a vŕn prinsěpit e fin. E com’ch’un pensej al nŕs d’ŕltris visěns, cussě da chel pensej 'n altri al era vegnůt, che doplŕt mi veva’l timňu taj sintiměns. Jň lu jodevi cussě: “Tegněnt cont di dut, par cauša nustra scjů chě sňn stŕs befŕs, tant ch’adčs a stŕn pasŕnt un momčnt brut. Se mal’ intensiňn e rabia ’sňn spošŕs lňu mi corarŕn indavňu pě crudej daj cjŕns ch’al ličvri davňu ghi cňrin, ’famŕs.” Zŕ si stčvin indresŕnt i me cjaviej da la poura, e vuardŕnt sempri ’ndavňu, i vevi dět: “Maestri, no eše prňpit miej ch’ti ni plŕtis ducju doj? Jň i’ai timňu daj Malbrŕncs; davňu a mi stŕn vegněnt: a mi par che di rivŕ chě ’ncjamň puc ghi vňu.” E luj: “Se un spičli i fňs dut lušěnt, la to imŕgin di fňu no tegnarčs prin di chč che dentri a ti da turměnt. A sňn apena rivŕs i to pensčis taj mčs, cun chej stes timňus daj mčs e’l stes aspičt, cussě che par ducju doj’l me consej’l č’l stes. S’a nol č’l rivňn a destra masa dret d’impeděni ta l’altra bolgia di zě jů, i scjamparěn di st’imŕgin di cjŕsa134, i scomčt.” No včvin nencja tacŕt a zě in jů cuant che no tant lontŕn, cun l’ŕlis tirŕdis par věgnj a cjňini, rivŕs i črin a jňdiu. Il me duc mi veva sůbit cjapŕt sů, jň’i děs, com’che la mari, sveŕda dal rumňu, visěn joděnt li flŕmis impiŕdis, a cjoj sů’l fě e’a cor, sensa jodi’n davňu, avěnt amondi pě di luj che di sč cura, tralasŕnt par chčl di metisi majuta 'ntňr, ňu ;135 e jů d’insima da la riva dura a pansa ’n sů al era zůt jů da che creta che una da li bŕndis dal fosŕt ’a siera. Ta’un canŕl no’a maj aga corůt svelta cussě par fŕ cori roda di mulěn cuant che ic pě visěn da li pŕlis a stŕ, com’il me mestri cuant ch’jů dal orli i zčvin, cun me che ben stret mi veva al so pet, coma ch’i fňs fě so, no doma un compajn. Apena che’i so pič tocjŕt a včvin il ličt dal sest bušarňt, belzŕ a črin lňu lasů tal orli, sensa, po, podej fani dispičt; che volůt a veva la providensa dal pě’n sů fŕju miněstros da la fosa cuěnta, ma’l podej zě via di lě ghi veva cjňlt sů.136 La jů’i včvin cjatŕt zent lustra, e tanta,137 che plan planěn a zeva atňr cuj so pas, planzěnt, straca tant, e sensa grinta. Mantelěnis a včvin cun capůcjos bas di front dai vuj, fŕs důcjus secňnt il taj di Clugně, ’ndŕ che daj frŕris a črin ušŕs. “Ndorŕs a črin di fňu, e lůstris pě che maj,138 ma dentri důtis di plomp, pešŕnt, mo, e tant, com’i condanŕs di Fed’rěc e’i so guaj. Oh se faděja’l etčrno partŕ di stu mant! Nu’i včvin ’ncjamň parŕt via a man sanca, insičmit cun lňu, il so planzi scoltŕnt; ma pal grant pčis, che zent lě, ch’era straca, a zeva’n davŕnt cussě plan che compŕis nňufs i cjatŕvin ca zčvin pě svels ucŕ. Par chčl jň al duca: “Di scju puňrs tramŕis a’n d’ese di chej ca si cognňs di fŕt o nňn? Si’n jňdia cualchidůn ta scju viavŕis?” E un che’l toscŕn’l cognoseva benňn, “Stčit fers lě ch’i sčis,” di davňu ni veva sigŕt, “vuŕltris ch’i corčis’n tal scur di stu burňn! Forsi i varčis sč ca vi’a ’nteresŕt.” Alňr il duca voltŕt si veva e dět: “Fčr, e dopo vŕ ’ndavŕnt, tu, cul so pas ralentŕt.” Apena fermŕt, doj premurňns—chistu al č ver— jodůt i vevi che’n spěrit čsi cun me a volčvin; ma plan, che chě a era stret e’l pčis coma fičr. Cul vuli di travičrs, cuant che chě a črin, fěs mi vuardŕvin, sensa fŕ perŕula; voltŕs si’črin dopo a sč stes e si diščvin: “Stu chě al par věf da com’cal mňuf la gola, e s’a sňn muŕrs, cuj ghi dŕja’l privilčgju di zě lěbars dal gran pčis da la stola?” Dopo a mi: “O Toscŕn ch’al colčgju di chej puňrs d’ipňcritis ti sňs vegnůt, di děšni cuj ch’i ti sňs no včjlu’n disprčgju.” E jň a lou: “Nasůt i soj e cresůt ta la gran’ sitŕt dal bičl Arno’n riva e’i soj chě cun chel cuŕrp ch’i’ai sempri vůt. Ma vuŕltris cuj sčišu, che tant lušignŕnt il dolňu vi cňr jů pa li mosčlis? Se pena i včišu ca ŕ un lušňu cussě grant?” E un dět al veva: “Sti mantelěnis zŕlis a sňn fŕtis di plomp tant gros che’i pčis sos a fŕn tant cjulŕ li so balŕnsis. Frŕris Goděns i sěn stŕs, e bolognčis; chistu Loderingo e jň Catalan i’črin clamŕs, e a Firense ni včis elešůs, ’ndŕ che prin sielzůt dom’ůn an d’ŕn par tegni la so pas, e'i sěn stŕs taj che’i efičs lŕ dal Gordingo139 ’ncjamň a stŕn.” Jň i vevi tacŕt: “O frŕris, i vustri maj…”; No vevi dět di pě, ch’al vuli un mi era vegnůt cal era'n cjera ’in crňus metůt cun tre paj. Cuant che jodůt ni veva a si ers dut cuntuarzůt, in ta la barba cun grancj’ suspěrs soflŕnt, e’l frari Catalŕn, ca si era necuarzůt, mi veva dět: “Chel conflit ch’i ti stŕs oservŕnt al veva consiliŕt i Fariščos cavera miej pal pňpul un omp ai martěrs mandŕ ’ndavŕnt. A travičrs al č—e nůt—di stu troj intej, com’ch’i ti jňs; e a č just cal sinti d’ognůn cal pasa’l gran pčis cal ŕ da vej. Cussě a č volůt ch’encja so misičr al stenti ta sta fňsa, e’i ŕltris dal consělio:140 grant dŕn paj Ebrčos; chist’in mins tčnti.” Alňr maraveŕt al era stŕt Virgělio di chčl cal era dut distirŕt in crňus e pestasŕt ta stu eterno ešělio. Ghi veva alora 'ndirisŕt al frari sta vňus: “Vi displašarčsia, poděnt, di děšni se’n davŕnt a destra’n’dč post pě spasiňus par podej fňu—nuŕltris doj—zěghini, sensa vej da costrěnzi i ŕnzui nčris di vigně fňu da stu font a butani.” Al veva duncja rispundůt: “Pě ch’i no ti spčris a si visina un scoj che dal grant sěrcul al taca e al cujčrs důtis li bňlgis, fňu che chista; chě’l para via’l pericul: ma’i podčis ben zě sů par chista frana141 che’nsima’l rivňn a fŕ un puc di rincůl.” Il duca, penserňus, al era jů di vena; ma dopo: “Bušiŕr al č stŕt’n ta sta fogna chčl che’i pecjadňus par ca’l rimpina.”142 E’l frari: “Contŕ i’ai sintůt a Bologna daj věsis di stu diau, che fra chej i’ai sintůt cal č pari dal fals, sta gran carňgna.” Alora il duc a cjaminŕ si veva metůt, cun encjamň’n muša un sen di rabia; e jň pur daj ’ncargŕs via’i soj zůt, seguěnt dal me bon duc la segnada via. Cjŕnt Vincjacuatrčšin Lŕ ’ndulŕ che’l ŕn al č’ncjamň zovenůt cuj rŕis dal soreli dal’Acuŕri temprŕs e zŕ li nňs dě čsi compŕgnis dal dě’an volůt, cuant che’n taj cjŕmps a sňn da la bruša lasŕs i sens lušěns da la so biela sňu blancja, ma ai rŕis cjŕls a včgnin sůbit platŕs; chel pastňu che roba par li piňris ghi mancja, al leva sů, al vuarda, e’l jňt ducju i pras ca lůšin blancs; a si bat’l cjŕf, e duncja in cjaša’l torna; al scjŕsa rabiňus i bras, com’un puňr diŕu ca nol sŕ prňpit se fŕ; dopo al torna fňu e’l sperŕ ghi rinŕs joděnt che il mont a si vňu dut rifŕ, lě par lě; e al cjoj sů la scoria, e li so piňris vičrs il pŕscul zě a li fŕ. Plen di poura i’eri cuant che dal duc l’aria jodůt i vevi che la so front’a turbava, ma’l serčn stu mal al scorsava sůbit via; chč, cuant che nu al punt guŕst si rivava, il me duca vičrs di me a si'era voltŕt cul bičl fŕ che al pič dal mont’zŕ’l mostrava. I bras al veva vierzůt, e dopo vej pensŕt un puc sul miej mňut di podej frontŕ la frana, in sů cuj so bras mi veva pocŕt. E coma chčl cal fŕ ma encja atčnt al stŕ, e’l pensa sempri sul se fŕ pě 'ndavŕnt, cussě, cuant ch’i črin rivŕs’n ta la cresta d’un scoj, zŕ’l vuli’l veva’n ta’un clap pě’ndavŕnt e dět mi veva: “Tenti ben dur’n ta che piera lě, ma stŕ ’tčnt ca no sedi una ca stŕ sbrisŕnt.” No si podeva zě cun tant di cjapičl ulě, che nu alora, luj lišej, e jň pocŕt, sů’i scalŕvin, cun man e pič, che parčit lě. S’a no fňs che dal rivňn lě ch’i’eri ’mpostŕt pě dal’altri’l orli al era a man, no saj luj, ma jň, po, i sarčs lě restŕt. Ma parsč che’l Malbňls vičrs chel ledŕn da la cort pě'n bas al vŕ sempri’n riva’n jů, li rěvis d’ogni un daj fosŕs a ŕn un ŕrzin cal vŕ’n sů e un cal vŕ’n jů: ma’i črin lo stes plan plan rivŕs ta la punta ’ndŕ che l’ůltima piera a steva par colŕ jů. Di tirŕ flat i fevi faděa, e tŕnta, che cuant ch’i eri sů i no la podevi pě, ŕnsi sintŕt mi eri apena’n cresta. “Ŕlsiti sů, poltrňn; no ti pňs stŕ chě,” mi veva dět il mestri; “che sintŕs in pluma no si otčn fama, nč stŕnt tal jčt di dě; e cuj che sensa d’ic la vita’l cunsuma, amondi puc di sč’n ta la vita’l lasa, coma fun in aria o in aga la spluma. Leva sů: věns’l ’viliměnt ca ti sbasa cun chel spirt ch’ogni batŕlia al věns, se il cuŕrp pešŕnt a no lu sclisa. Da scalŕ ti’as encjamň tancju scjalěns; no basta da scju chě čsi partět: daj, mostra’l to mčrit, s'i ti mi ’ntěns.” Alňr mi soj levŕt e mostrŕt furnět di lena miej di chčl ch’i mi sintčs, e dět i vevi: “Vŕ, che jň i soj fuŕrt e ardět.” I věn tacŕt a zě sů par chel scoj stes cal era stret, ’ncrepŕt e malmetůt e rěpit tant pě di chčl di puc di prin d’adčs. Zěnt sů’i parlavi par no someŕ fiacůt, cuant che dal’altri bus i vevi sintůt ’na vňus che di fŕ perŕulis a varčs puc podůt. Sč cal veva dět no vevi capět nencja dal colm rocjňus di chel arc che punt ghi fŕ chě al fosŕt: in mňtu al era e scura la so vňus. Ma’i vuj vifs—encja s’in jů i’eri voltŕt— a no podčvin rivŕ’n font, pal grant scur; alora jň: “Tu ti sas, Mestri, sč ca tocja vej fŕt par rivŕ’n ta l’altr’ ŕrzin e zě jů dal mur; pars’che, com’ch’jň i sěnt ma i no capěs, cussě la jů i jňt ma cognosi a mi’č dur.” “Diši i podarčs,” al veva dět. “ma nuja’i ti děs che’l fŕ; parsč che la onesta domanda si’a da seguě cul fŕ e no cun cjacarŕdis.” Nuŕltris i črin zůs jů dal punt par che banda ’ndulŕ ca si uněs cul otŕf ŕrzin; da chě la bolgia i la věn ben joduda; e jů jodůt i vevi ca si’ntorgolŕvin sarpěns orěbils di důtis li sňrtis che al recuardaju’ncjamň mi tormčntin. Nisůn pě vant, Libia, pa li to důnis! che se di jŕcui, fŕres, e calědros ti prodůšis, e ŕltris coma li cčncris,143 nč si tancju nemaj ’mpestŕs e lůdros ti’as maj mostrŕt, nencja’n duta l’Etiopia o adiritura insima dal Mar Ros. ’N tŕ stu sbušighčs di sbis fŕighi spěa si podeva a la’mpaurida zent nuda, sensa’l sperŕ d’un bus o ’litropěa144: daj madrŕs ghi era stada ogni man leŕda; par davňu gh’imbušŕvin cjŕf e coda, e par davŕnt a črin duta na’ngropada. Čco che a un cal era da sta banda intňr ghi veva svuisŕt un sarpěnt e muardůt lŕ che la cadopa a č cul cučl unida. Il scrivi na “i” tant svelt no’ai maj jodůt com’che chčl si’a’mpijŕt e brušŕt, e dut in siniša colŕnt a si’a ridušůt; e cuant ch’in cjera a si era cussě distrušůt, il pňlvar si'era metůt a rifasi da sč e chčl di prima ’l era tornŕt dut par dut:145 par chej che di dut a sŕn, cussě a č che la fčnis a mňu e dopo a rinŕs cuant ch’a la fin dal cuint sčcul visina a č: nč d’črba nč blava in vita ’no pŕs ma doma di gňtis d’incčns e d’amňma, e nard e měra a ghi sňn’l ůltin imbrŕs. E com’chčl cal cola, e nol sŕ coma, par fuarsa d’un brut spirt che’n cjera lu tira, o di cualch’altri malŕn che’l omp al doma, cuant ca si alsa e intňr si mira, dut stupidět da chel grant patiměnt cal veva sufrět, vuardŕnt al suspira; cussě’l pecjadňu dal so 'nsiminiměnt. O potčnsa di Diu, cuant ca č severa, che cussě’a slavinča cuant ca stŕ puněnt! Il duca ghi veva ’lňr domandŕt cuj cal era; e chčl: “I soj plombŕt da la Toscana puc timp fŕ’n ta sta salvadia di galera. La vita bestiŕl mi’a plašůt, no l’umana, parsč che mul i soj stŕt; e’i soj Vani Fus, bčstia, e Pistňja mi’era na tant degna tana.” E jň al duca: “Ca no si la svěgni da stu bus! Domŕndighi par se colpa cal č ca jů; che jň’i lu ai jodůt com’omp di sanc e rabiňus.” Il Fus chistu al era ben rivŕt a capilu e vičrs di me’l cjŕf e’l so spirt al vev' alsŕt e plen di vergogna si podčva jňdilu; dopo al veva dět: “Pě mi displŕs ch’ti mi’as cjatŕt in ta che mišeria ’ndŕ ch’i ti mi jňs che cuant che da l’altra vita i’soj stŕt troncŕt. Negŕ chčl ch’i ti mi domŕndis i no pňs: chě jů i soj metůt parsč che jň’i soj stŕt ta la sacristěa lari di mňbui e cros, e di chistu 'n altri’l č stŕt acušŕt. Ma par che tu di sta vista no ti gňdis, se maj chiscju poscj’ scurs ti varŕs lasŕt, di sč ch’i ti viši i vuej ch’i ti scňltis: Pistoja daj Nčris a včn dimagrida: dopo a rinova Firense zent e ušŕnsis. Vapňu Marte’l tira fňu di Val Magrada cal č di nulňns scurs inglusŕt; e’n ta na violenta burascjada insěma dal Cjŕmp Picčn’l combati’l vegnarŕ fŕt; alňr luj a colp’l caligu al scorsarŕ cussě che ogni Blanc al vegnarŕ ferět. E’i ti l’ai dět pars’che displašej ti farŕ.146 Cjŕnt Vincjasincučšin Il lari, a la fin da li so perŕulis, li mans mostrŕt al veva cun důtis dos li fěghis, sigŕnt: “Ciň, Diu, čco chě li to mišůris!” E sůbit mi’črin li sběsis aměghis, parsč che una il cučl a ghi veva 'nsiarpŕt com’par dišghi: ‘Nuja pě i ti děšis’; un'altra ghi era zuda atňr daj bras, e leŕt inta’un grop cjŕf e coda lŕ ’ndavŕnt, cussě ca nol varčs maj pě nuja scjasŕt. Ahi, Pistňja, parsč no statu pensŕnt d’insinišěti e di fŕ colŕ i to murs, chč dom’pal mal la to siminsa a vŕ ’ndavŕnt? In ta stu 'nfičr, ta nisůn daj so sěrcui scurs, nol č maj stŕt cuntra Diu spirt cussě rogŕnt,147 nencja chčl colŕt a Tebe, jů daj murs. E par sempri mut al era zůt via scjampŕnt, e jň jodůt i vevi un sentŕuri dut rabiňus che “’Ndŕ cal č’l crůt?” al vegneva clamŕnt. I no crňt che Marema cussě tancju schifňus di madrŕs vůt a včs coma luj’n ta la schena— fin lě che omp al par—di ducju’i colňus. Davňu da la cadopa, in ta la schena, cu l’ŕlis vičrtis, pojŕt al era un dragňn; e chčl al brůša ognůn che’l cašu lě lu mena. Dět al veva'l mestri me: “Chistu al č Cacňn che sot la pica dal Mont Aventěn pě vňltis un lac di sanc fŕt al veva, il bestiňn. A nol vŕ cuj so frŕdis148 pal stes cjaměn, pa la trufa che 'l imbrojňn al veva fŕt di che gran mandria che vůt al veva visěn; alora il so fŕ da furfŕnt si era fermŕt sot li menŕdis di Črcul, che forsi sent ghi’n eva dŕtis, ma doma dčis ghi včvin bastŕt.”149 Luj’l parlava; chel altri ’lu jodeva zě; dut ta un colp tre spirs a črin lě capitŕs, che nč jň nč luj necuarzůs si črin, lě par lě, fin che sigŕt a včvin: “Coma’i sčišu chě fra’i danŕs?”: alora’l nustri parlŕ i včvin smetůt, e vičrs di lňu atčns ’si črin voltŕs. Jň’i no ju cognosevi; ma a era susedůt, coma ca era tanti altri vňltis capitŕt, che prin na roba, dopo n’altra i vëvin sintůt. E cussě: “Cjŕnfa ’ndulŕ cal č restŕt?” Jň alora, par che’l duca’l stčs atčnt, il me dčit da barba a nas i vevi pojŕt. Adčs tu, letňu, di crodi stŕ ben atčnt, che chčs ch’i conti, a no sňn maravčis, ch’jň stes ch’i li ŕi jodůdis li crňt a stčnt. Mentri ch’jň a lňu ghi alsavi li sčis, un grant sarpěnt cun sčis pič si veva butŕt intňr d’un di lňu, e svelt com’i pensčis cuj pič di mičs la pansa ghi veva ’ntorgolŕt e cun chej davŕnt i bras ghi veva cjapŕt; li mosčlis pur a ghi veva dopo ben becŕt; i pič di davňu ta li cučsis al veva slungjŕt e la so coda tal mičs ghi veva metůt, e davňu la schena di nňuf distirŕt. L’čdera sů par un ŕrbul i no’ai maj jodůt ca si rimpěna com’st’orěbil fiera che’n tal cuŕrp da l’altra si veva ’ncjastrŕt par dut. I doj cuŕrps si črin dopo uněs com’se cjera cjalda a fňsin stŕs, misturŕnt il so colňu, tant ca nol pareva pě, nencjůn, chčl cal era, coma ca si forma davŕnt dal brušňu da la cjarta un colňu cal č tant scur ma ca nol č neri, encja se’l blanc al mňu. I’ŕltris lu vuardŕvin, ognůn puc sigůr e sigŕnt: “Ejlŕ, coma ch’i ti stŕs cambiŕnt! Jňitu ch’i no ti sňs pě doj, nč un pur.” Zŕ a stčvin i doj cjŕfs dom’un doventŕnt; a someŕvin, chěscjus, do figůris miscjŕdis in ta na muša; e no pě dos da chě ’ndavŕnt. Doj bras si črin fŕs da cuatri menŕdis; cučsis cu li gjŕmbis, e pansa e pet, in rňbis maj jodůdis si črin cambiŕdis.150 Anulŕt’l era ogni inisiŕl aspičt: nč doj nč un st’imŕgin sformada a pareva; e plan si veva movůt’n ta stu stret. Com’che la sbisa sot da la scoria granda daj děs cjaniculŕrs, zěnt’n ta na nova brusa a vŕ scjavasŕnt la strada’n ta na lampada, cussě’l pareva, vegněnt vičrs la pansa daj altri doj, un madrasŕt impijŕt, lěvit e scur, com’na barba griša; e’n tal bugněgul, lŕ che par prin’l včn supŕt il nustri aliměnt, un di lňu si veva ’mpirŕt e davŕnt di luj al era sůbit dopo colŕt. Chel impirŕt, siděn, al veva doma vuardŕt; ŕnsi, cůj pič fermŕs, al sbadajŕva, coma che sun o fičvra lu včs tacŕt. Luj’l sarpěnt, e’l sarpěnt luj’l vuardava; un pa la plaja e l’altri pa la bocja fun a soflŕvin e’l fun si scuntrava. Cal taši ormaj Lucŕn ulŕ cal tocja daj puňrs diŕus di Sabčl e di Nasědio, e che ben al sinti sč ca ghi vŕ dongja. Cal taši di Cadmo e d’Aretus’ Ovědio; che se chčl in madrŕs e l’altra in font poetŕnt al convertěs i no lu ’nvidičj jň; che maj, ma maj, do natůris front a front al ŕ tramutŕt, cussě che li dos fňrmis a cambiŕsi di sostansa’ghi’an fŕt front. Insičmit tegnůt si včvin a sti rčgulis, che il sarpěnt la coda al veva 'nforcjŕt e’l ferět strenzůt al veva ben ben li tŕlpis. Li gjŕmbis pur cu li cučsis si včvin tocjŕt e’ncolŕt cussě che dop’un puc la zuntura zuntura a no varčs pě someŕt. La coda rota a cjoleva la figura ca si pierdeva’n tal’omp, e la so pičl si feva mola, e chč dal’omp dura. I bras, jňt ben, si ritirŕvin sot il cučl, e i doj pič dal madrŕs, che curs a črin, tant si slungjŕvin cuant che chej a zčvin sot pičl. I pič davňu a s’intorgolŕvin doventŕnt il coso che 'l omp al plata, mentri che dal so, puňr omp, in doj si fčvin. Intŕnt che al un e al altri si cambiava la fumata in colňu nňuf, e ghi feva vigně’l pel sů par chě, e par lě ghi deva na lisaduta, un a si era levŕt e’l altri al era colŕt jů, ma sensa distudŕ chej triscj’ di fanaj che sot di chej ducju doj’a cambiŕvin mušu. Chčl dret tirŕt si veva vičrs li tčmpis asaj, e di duta che roba che lŕ a era zuda, l’orčlis si včvin formŕt, che vůt nol veva maj. E da la matčria pě’n davňu restada, cun pucja in muša un nas si veva formŕt e cul rest na bocja d’omp ghi era formada. Chčl pojŕt, il mušu ’ndavŕnt al veva slungjŕt e li orčlis ritirŕt dentri dal cjaf, com’che da’un lacaj a včn cussě spes fŕt; e la lenga, ch’unida a era, e claf di tant trabascjŕ, sclapada si era; e chč a fňrcja ’n’tal altri sierada si era; e’l fun fer, da sclaf. L’ŕnima, che doventada ’era bčstia, a scjampava subulŕnt par il fosŕt, e’ndavňu ghi vŕ’l altri, cal spuda e’l tabŕja. Ma čco cal veva li spŕlis nňvis voltŕt, dišěnt al ters: “I vuej che Buoso151 al zedi e ca si strisěni ben in ta stu bušŕt.” Cussě la ziněa di sta bolgia jodi mutŕ e tramutŕ podůt i vevi, e ca mi scuši’l nňuf se sempri sclet i no pňl čsi. Cunfůs i me vuj mi era capitŕt cŕ ca fňsin un bičl puc, e’l me spěrit pur; lo stes i'u vevi ben jodůs zě via di cŕ; fra lňu al era Půcjo Sciancŕt, par sigůr, e luj al era ’l unic da li tre figůris la forma di prima a tčgnisi dur: chel altri’l era chčl152 che tu, Gaville, ti plŕnzis. Cjŕnt Vincjasejčšin Gňt, Firense, para via a dati vŕnt, bŕt pur par mar e par cjera li to ŕlis, che’n tal infičr al č’l to nňn ca si spant!153 Ca jů i’ai cjatŕt sinc daj to grancj’ lŕris, sitaděns tos, par me vergogna granda, e tu in grant onňu no ti ti ŕlsis. Ma se’l ver a s’insumiča’n matinada, tu ti vegnarŕs a provŕ fra puc timp la maldisiňn, e pě, da Prat augurada.154 Se cussě zŕ’a fňs, al sarčs il so timp: ca susedi pur, che cussě ghi tocja! Pě mal i staraj cul zě ’ndavŕnt dal timp. I črin partěs, e sů par chej tocs di rocja che prin a zě jů a ni včvin judŕt al era zůt il duca, che fŕt mi veva da clocja;155 e proseguěnt par chel solitari trat, tra che schčgis e che půntis dal scoj, sensa la man il pič ’si varčs blocŕt. Sč mal che sintůt i vevi, e encja ’dčs ch’i soj chě i sěnt cuant che’n mins mi včn chčl ch’i’ai jodůt, che’n ta dut il me inzčn i no mi poj,156 ca no si diši che chě a mancjava virtůt; cussě che, se stela buna, o encja miej, mi veva dŕt dal ben, i no vorčs’n me ’nvědia vej vůt. Cuant che’i contaděns si ripňšin taj pajňj in taj děs che chčl che il mont al sclarěs a si tčn mancu platŕt ai nustri vuj, e com’ca scambičjn post muscjns e mňscjs, tanti lušěgnis a s’jňdin jů ’n valada ’ndŕ che’l darŕt al č e li vendčmis; di altritanti flŕmis a era pur ’luminada l’otava bolgia, com’che jň mi eri necuŕrt da lŕ ca s’jodeva la part pě fonda. E coma chčl che cuj ňrs vendicŕt’l veva’l tuŕrt jodůt al veva’l cjŕr di Elěja al partě, cuant che’i cjavaj in sů si črin butŕs fuŕrt, che zighi davňu cuj vuj nol podeva pě, fňu che d’jodi la flamuta besola com’na nuluta, ch’in sů al jodeva zě; cussě a si mňuf ognuna pa la gola dal fosŕt, che nisuna a mňstra’l platŕt; ogni flama a tčn un pecjadňu e no lu mola. D’insima’l punt in jů’i vuardavi, pleŕt, che s'i no mi včs ta’un clap tegnůt dur, jů’i sarčs colŕt sensa vigně pocŕt. E’l duca, ch’jň i stevi atčnt si veva necuŕrt luj pur, mi veva dět: “A sňn spirs dentri li flŕmis; ognůn s’inglusa di chčl cal ŕrt sigůr.” “Mestri me,” rispundůt ghi vevi, “sč ch’ti mi děšis mi fŕ stŕ pě sigůr; ma zŕ’i vevi crodůt che cussě a fňs; ma i’ai pur gust ch’i ti mi cňntis. Cuj eše’n tal fňuc cal č cussě dividůt, lasů, cal par’l flamŕ da la foghera ’ndŕ ch’Entňcli cul fradi157 al era stŕt metůt?” E luj a mi: “Lŕ dentri a si martěra ’l Ulěs e Diomčt, e cussě ’nsičmit a vŕn a la vendeta com’a l’ira; in tŕ la flama si sinteva’l planzi, fit, da la vuŕita dal cjavŕl cal era puarta di ’ndŕ che chčl che fondŕt al veva Roma al era partět. Al era’l planzi, dentri, da l’art che, muarta, Deldŕmia ’ncjamň a sufrěs par Achěl, e pur dal Paladi’l dolňu a si parta.” “Se dentri di chel sfavilŕ ghi’e pusěbil parlŕ,” i vevi dět, “Mestri, jň’i ti vuej preŕ e preŕ di nňuf che’l me preŕ’l vali par mil, che dut par nuja nol sedi’l me preŕ che che ’ncuarnada di flama chě a vegni: jňdiu i vorčs cussě tant ch’in jů ti m’jňs pleŕ.” E luj a mi: “Il to preŕ i vuej tegni in granda stima, e ben i lu scolti; ma fŕ che la to lenga ’si ritegni. Lasa ch’i parli jň, che jň’i ti parti sč ch’i ti vňus; che lňu no volarčsin forsi—parsč che grčcs a črin—scoltati. Dopo che la flama vegnuda ni’era visěn ’ndŕ ch’al me duc ghi pareva just il lňuc, cussě ghi veva dět’a lňu che lě a scoltŕvin: “O vuŕltris ch’i sčis in doj dentri d’un fňuc, s’jň i’ai di vu’n vita alc meretŕt, se da vuŕltris meretŕt i’ai tant o puc, cuant ch’i’ai’n tal mont li ŕltis rěghis creŕt, stčit fers li; ma ’l un di vu’ cal diši cŕ ’ndulŕ che, pierdůt, al č muŕrt e soterŕt.” Il cuŕr pě alt da la flama antica tacŕt al veva a mňvisi bruntulŕnt coma chč che’l věnt lu scjasŕs in lŕ e’n cŕ; alora la punta’n cŕ e’n lŕ zirŕnt, nencja ca fňs stada na lenga ca parlŕs, com’na curěnt la vňus a veva fňu sgorgŕt: “Cuant ch’i’ai lasŕt Circe, che cun chel so lŕs mi veva par pě d’un ŕn dongja Gaeta tegnůt leŕt, prima che cussě Enea ’la clamŕs, nč’l ben ch’i volevi al fě, nč la pietŕt pal me pari vecju, nč’l dovůt amňu che a Penelope podůt i varčs včighi dŕt, mi veva dentri podůt věnsi chel ardňu ch’i vevi di doventŕ dal mont espčrt, e daj věsis dal omp e di ogni so valňu; ma’i mi eri dret butŕt'n tal mar alt e vičrt cun na navuta e cun che compagnia pěsula ca no mi veva maj lasŕt deščrt. Da spiŕgja a spiŕgja i’eri zůt, fin in Spagna, fin in Marňc, e in Sardegna encja, e’n ta l’ěšulis che’l stes mar al bagna. Jň e’i compŕis i’črin zent straca e vecja par cuant che rivŕs i črin ta chel post stret indulŕ che Črcul i sens lasŕt al veva'n rocja par che’l omp nol zčs pě’n lŕ dal stret: da la man destra lasŕt i vevi Sivěl; e da che altra belzŕ bandonŕt Set. ‘O frŕdis,’ dět ghi vevi, ‘che par sent mil perěcuj i sčis rivŕs fin a sta fin dal mňnt, in ta sta vča, ca ni č fina com’un fil, daj sčns ch’encjamň ni rčstin ta stu mont, no stčit diši di no a l’esperiensa di chel mont sensa zent, di lŕ dal tramňnt. Considerŕit ben la vustra siminsa: fŕs no sčis stŕs par vivi da salvŕdis ma par zě’n sercja di virtůt e cognosensa.’158 Cun stu discňrs stŕdis ghi črin ben ingusŕdis ai compŕis li rašňns par parŕ ’ndavŕnt, che par fermŕju i varčs fŕt grandi faděis; e voltŕt la nustra popa vičrs’l levŕnt, i rčmos ŕlis a doventŕvin p ar stu mat di svuŕl; plan plan a man sanca i zčvin voltŕnt. Belzŕ důtis li stčlis dal polo austrŕl a jodeva la nňt, e’l nustri al era tant bas che jů al steva’n compagněa dal scuŕl. Sinc vňltis a črin stŕs impijŕs e sierŕs chej luměns ca črin sot da la luna, dopo ch’i včvin scjavasŕt chel grant pas, cuant ch’jodůt i včvin, encjamň lontana, na montagna 159scura e alta tant che cussě maj no’n vevi joduda nisuna. La vista dŕt ni veva ’legrěa, fin cuant ca veva da stu nňuf post ’na bufera tacŕt ca veva ben batůt la prua lŕ’n davŕnt. Naf e aga tre vňltis zě ’n ziru a veva fŕt: a la cuarta la popa zuda a era’n sů e la prua’n jů, com’ca era destinŕt,160 fin che’l mar sů di nu ni veva sierŕt jů. Cjŕnt Vincjasietčšin La flama ’era zŕ ’ndresada e cujčta, dopo’l so parlŕ, e via da nu’ a zeva cu la licensa dal me bon počta, cuant che n’altra che davňu ghi steva i vuj mi veva fŕt voltŕ’n ta la so punta da ’ndulŕ ch’un sůn confůs al vegneva. Coma’l nemŕl siciliŕn, cun dentri’l lamentŕ di chčl—e par prin cun chčl al mugnava— che al falu, trist al era stŕt, cussě si conta;161 cu la vňus dal aflět al bovolava tant che, encja s’al era dut fŕt di ramp, lo stes a pareva che na vura al sufriva; cussě, sensa vej nč bus nč altra via di scjŕmp da cuant che’n tal fňuc, in ta’un sclopetŕ da mas si convertiva’l so puňr parlŕ, lamp a lamp. Ma dopo cal veva tacŕt il so viŕs vičrs la punta, e dŕt ghi veva chel guěs a la lenga cuant che'n sů’l zeva dal bas, diši i včvin sintůt: “O tu ch’i ti sěntis la me vňus e che’l to parlŕ al č lombŕrt, e’i ti’as dět: ‘Istra ten va; di piů non t’aděš’ ’,162 parsč ch’jň’i soj chě forsi un puc’n ritŕrt nňsta zě, ma tabŕja pur cun me un puc: t'jňdis ca no mi displŕs a mi, e jň’i ŕrt! Se tu i ti sňs’n ta stu mont svuŕrp da puc colŕt da la sů—da che biela cjera latina da’ndŕ che la colpa i’ai, puňr cuc— děšmi se’i romagnňi ’an pŕs o guera; ch’jň’i’eri di che montŕgnis fra Urběn e’l pas ca si vičrs al Tevere, a plera.” Jň’i vuardavi in jů, atčnt e siděn, cuant che’l me duc'a mi’a’n tal flanc tocjŕt dišěnt, “Tabŕja tu, che chistu al č latěn.” E jň che di diši i’eri preparŕt, sens’ešitŕ scuminsiŕt i vevi a parlŕ: “O spirt, ca pŕr ch’i ti sčdis la jů platŕt, la Romagna a no č, nč maj no era, ulŕ, sensa guera in tal cňu daj so tirŕns; ma al momčnt no si jňt ulŕ nisůn lotŕ. Ravčna a č com’ca č stada da tancju ŕins: ’l ŕcuila da Polenta lŕ a si cova, cussě ch’encja Cervia’a cujčrs cuj so pluměns. Sta cjera163, che zŕ fŕt a veva la so lungja prova, e daj fransčis un mar ros di sanc, miga puc, sot ramŕsis včrdis a si tegneva. E’l mastěn vecju e il nňuf da Verůc, che tant mal a včvin Montagna governŕt, a si’u jňt lŕ ca grugněsin, e pě di un puc. Lŕ di Lamňn e Santera, ogni sitŕt guidada ’č dal leonůt dal nit blanc, cal cambia banda da unvičr a estŕt. E chč ca včn dal Savio bagnada di flanc, cussě com’ca si cjata tra plan e mont, tal stes mňut a věf, sot tirŕn e stŕt franc. M’adčs cuj sňtu? Děšnilu ch’i lu tegněn cont: nost’čsi dur pě che cualc’altri’l č stŕt, se’l to nňn al mont al riva’a fŕighi front.” Dopo che’l fňuc al veva’un bičl puc rugnŕt tal so mňut, la so punta fina ’l veva movůt di cŕ, di lŕ, e’n fin a chistu ghi veva dŕt flat: “Se jň’i crodčs da rispůndighi in dut a cualchidůn che maj'l tornŕs tal mont, di flameŕ sta flama a no varčs pě volůt; ma sicoma che prňpit maj da stu font nol č maj tornŕt vif nisůn, s'i sěnt just, sensa timňu d’infŕmia di disti i soj prňnt164. Omp di guera i soj stŕt, e dopo frari cun gust, croděnt di fŕ, cussě sinturŕt, penitensa; e dut a sarčs susedůt ta stu mňut just, s’a no fňs pal grant predi165—che schifčnsa!— ca mi’a rimetůt’n ta li primi cňlpis; e coma e parsč, čco la sostŕnsa. Mentri ch’jň i eri forma cul sanc’n ta li včnis che dŕt mi veva me mari, il me fŕ nol era da leňn, ma da vňlpis. La furběsia, la scaltrčsa e’l imbrojŕ ben mi zčvin e tant i ušavi la so ŕrt, che fin’n fěn dal mont al era dut’un fŕ. Cuant ch’i mi eri jodůt rivŕ’n ta che part da la me etŕt ’ndŕ ch’ognůn’l dovarčs calŕ li včlis e zě ’ndavŕnt mancu fuŕrt, il plašej di prin schifo mi fev'adčs; dut pentět, al mont dět ghi vevi i me aděos; ah puňr bašovŕl! e zovŕt a varčs. Chel principe lŕ daj nňufs Fariščos, stěnt fašěnt guera dongja dal Laterŕn, e nč cuntra Saracčns nč Gjudčos, parsč ch’ ognůn daj so neměs al era Cristiŕn, e nisůn al era stŕt Acri a věnsi, nč mercjadŕnt al era stŕt lŕ dal Soldŕn; nč i ňrdins sŕcris nč pur ’l alt ufěsi ghi včvin fŕt da guida, nč in mč il cordňn che frŕris pě mŕgris a včvin par strěnzisi. Ma com’ Costantěn vůt al veva Silvčstri’l bon dentri di Sirŕt par vuarělu da la lčvra, cussě chistu volůt al veva ch’i lu judŕs benňn par vuarělu da la so granda fičvra: volůt al veva ch’i lu consiliŕs, ma'i vevi tašůt pars'che ogni so perŕula stramba a era. E dět al veva di nňuf: ‘Nosta sospetŕ dut; jň’i ti asňlf, e tu’nsčgnimi coma fŕ par che’l Penestrěn al zedi jů dal dut. Il cjčl jň’i pňl ben vičrzi e sierŕ, coma ch’i ti sŕs; perň a sňn dos li clafs che’l me antecesňu nol ŕ volůt curŕ.’ Alora pocŕt mi včvin i arguměns grŕfs lŕ ’ndulŕ che’l taši al sarčs stŕt pešu, e dět i vevi, ‘Pari me, pars’che asolusiňn ti mi dŕs da chel pecjŕt ch’adčs mi fŕ colŕ’n jů, il prometi al lunc ma il mantegni puc fuŕrt ti farŕ trionfŕ tal to alt di la sů.’ Francčsc si veva fŕt avŕnt, dopo ch’i’eri muŕrt, par me; ma un di chej cjalinňus di cheruběns al veva dět: ‘Lŕsilu chě166. A no mi fŕ tuŕrt. Al ŕ da zě la jů, fra i me meschěns par chel consej da ludro cal veva spartět, che da chč’n cŕ ghi sěn stŕs sempri visěns; che asňlvi no si pňs chčl ca no si’a pentět, nč pentěsi e volej al stes timp si pňs, che stu contradě a nol včn consentět.’ Oh puňr me! Pě svelt sveŕsi nisůn’l pňs coma cuant che’ngrimpŕt mi veva e dět: ‘Forsi no ti pensŕvis che jň’un lňic167 i fňs’! A Minos mi veva partŕt, che la coda a voltasi atňr dal cuŕrp si veva metůt vot vňltis, e dopo che lŕ’l era zůt a muŕrdisi, dět al veva: ‘Stu chě al stŕ ben lŕ cuj lŕris’; a č par chčl che jň ’ndŕ ch’i t’jňs i soj pierdůt, e vistět cussě i sufrěs sti pčnis.” Cuant che’l so diši al veva cussě finět dut, la flama, cun grant dolňu, a era partida, stuarzěnt e sbatěnt il so spis di cuarůt. Nu i črin zůs’ndavŕnt, jň e la me guida, sů pal scoj fin insima dal’altri arc di chel fosŕt ’ndŕ che di fěo a’n pŕijn avonda ducju chej che dišuněnt a cjŕpin sů tant cŕr’c. Cjŕnt Vincjotčšin Cuj podarčsia maj cun perŕulis sclčtis diši di chel sanc e di che plŕis in plen ch'i vevi adčs jodůt, encja contŕnt pě vňltis? A no’č nisuna lenga cun chel inzčn ch’judŕ al posi’l nustri discňrs, e la mins jodi a fŕ di dut chel comprendi lě puc sen. Se chej a fňsin encjamň důcjus visěns che zŕ in ta la sfurtunada cjera da la Pulia a včvin vůt cussě tancju sufriměns par via daj Trojŕns e da la lungja guera che di anej a včvin 'mplenět doj biej zčis, com’cal děs Livio, che partŕt ai sbŕlius nol era, cun chč ch’an d’aveva lasŕs pus intčis par vej contrastŕt Berto il Guiscŕr; e l’altra che lasŕt a ŕ ’ncjamň vučs’n ta li contčis di Ceperňn, lŕ ’ndulŕ cal č stŕt bušiŕr ognůn puliešěn, e lŕ da Tajacňs, ’ndulŕ che sens’ ŕrmis vinsůt al veva’l vecju Alŕr; e par cuant che ferědis fňndis o vučs ros168 s’jodeva—dut chistu nencja’l včn visěn al orňu di sta nona bolgja lŕ che dut al č sňs. Caretej no’n dč che tant par dňvis a spŕndin com’un h'i vevi cun schifo jodůt, dut sbregŕt da la barba fin lŕ che corčis ’si těrin: i bugjej tra li gjŕmbis ghi včvin colŕt; cňu e polmňns s’jodčvin, e chel puňr sac cal fŕ merda di chčl ca si’a mangjŕt.169 D’jodi dut di chistu’i no eri ’ncjamň strac cuant che luj mi veva vuardŕt, e vierzůt si veva'l pet, dišěnt: “Jňitu ch’i mi vičrs coma un sac? Jňt ben cuant strupiŕt cal č Maomčt! Davŕnt di me al č Ali cal vŕ planzěnt, rňt in muša da la barba al cjufčt.170 E ducju i ŕltris che chě ti vŕs joděnt, seminadňus di scŕndul e di scisma, věfs a črin, m’adčs, sclapŕs, a stŕn puc goděnt. Un diŕu al č cŕ davňu ca ni sistema, crudčl cal č, cul taj da la so spada, e ducju di nňuf al sbugjela cu la so lama cuant ca rifŕn che doloroša strada; no prin, perň, che zěnt atňr, com’ch’i děs, ogni ferida si sedi zŕ sierada.171 Ma tu cuj sňtu che dal scoj i ti vuŕrdis, puc sigůr, forsi, di zě a la pena che Minos segnŕt ti’a pa li to acůšis?” “Muŕrt nol č ’ncjamň, nč colpa ’lu mena,” rispundůt al veva'l mestri, “a tormentalu; ma par dŕighi n’esperičnsa pě plena, a mi, ch’i soj muŕrt, mi convičn menalu pal infičr ca jů, di zěru in zěr, e ver al č com’ch’jň ti staj dišěnlu.” Cuant che sintůt lu včvin, pě di sent ca zčvin’n zěr si črin fermŕs tal fosŕl a vuardami par maravča, dismintiŕnt il martěr. “Děšghi duncj’adčs a Fra Dulcěn ca si ŕrmi— tu che’l soreli t’jodarŕs forsi di nňuf fra puc, se pě ca nol vňu vigně sůbit a cjatami— ben di věvars172, che se’l timp al siera stu lňuc la vitňria no ghi zčdi al Novarčis, che sinň nol vinsarčs sensa’un grant truc.” Un pič a lu veva zŕ alsŕt di pčis Maomčt cuant che dět mi veva sta perŕula; dět chist, věa cal era zůt cu li so idčis. ’N altri, che un bus al veva’n ta la gola e troncŕt il nas fin prňpit sot li sčis, e nol veva altri che un’orčla, restŕt lě a jodi chisti maravčis cuj ŕltris, prin d’ŕltris vierzůt al veva la cana, rosa di sanc ca ghi colava di sot li sčis, e dět al veva: “O tu, che colpa no ti condana, e ch’i’ai jodůt in ta cjera latina, se’l grant someŕ a no mi’ngŕna, recuŕrda Pieri da la Midišina, se maj ti tňrnis a jodi chel bičl plan che da Versčl a Marcabň s’inclina. E fŕighi savej a chej doj pě miej di Fan, al Siňr Guido e encja al Angjolčl, che se’l jodi ’ndavŕnt chě no si lu fŕ’nvŕn, a vegnarŕn butŕs fňu dal so vasčl e mašenŕs visěn di Catňlica pal tradiměnt di un tirŕn tant crudčl. Tra l’ěsula di Cipro e di Majorca, nol ŕ maj un cussě grant delět jodůt Netůn nč da pirata nč da zent argolca.173 Chel traditňu che pur al jňt dom’ cun’ un , e al tčn la cjera che un tal chě di me di jňdila al vorčs čsi stŕt dišůn, a ju farŕ zě al parlaměnt cun sč; dopo al farŕ di mňut che al vint di Folŕra preŕ ghi zovarŕ puc, e si sŕ’l parsč.” E jň a luj: “Mňstrimi a la clŕra— s'i ti vňus che lasů di te i fedi scuela— cuj cal č chčl da la siera amara.” Alňr’ al veva pojŕt la man ta la mosčla d’un so compaj e la bocja ghi veva vierzůt, sigŕnt: “Čco chě chčl, e nol favela. Chistu, ešiliŕt, il dubitŕ ghi veva cjňlt dut a Sešar, afermŕnt che chčl ben furnět, ešitŕnt, dŕns al era sempri a pičrdi zůt.” Oh puňr diŕu, cuant cal someŕva spaurět cu la lenga ta la goša tajada, Curio, che al diši’l era stŕt cussě ardět! E un ch’al veva l' un’e l’altra man troncada, alsŕnt i zumpěns pa l’aria fuscada, cussě che’l sanc ghi veva la muša sporcjada, sigŕt al veva: “Encja il Moscja recuarda, cal ŕ dět—ňsti!—, ‘Cjŕf a ŕ la roba fata,’174 che mala siminsa pa la zent tosca a č stada.” Alňr jň: “La to rŕsa pur a č muarta”; luj, puarčt, cun pě dolňu sul so dolňu, zůt al era, cu’na malinconěa mata. Jň a vuardŕ’l scjŕp i eri restŕt ’ndavňu, e jodůt i vevi roba ch’i varčs poura sensa pě prova a contala besňu; s’a no fňs che la cosičnsa mi sigura, che compagna ca rěnt l’omp sigůr di sč, sot la corasa di sěntisi pura. Jodůt i vevi com’ch’encjamň’l fňs’n front di me un cuŕrp sensa cjŕf ch’avŕnt al zeva com’i’altri puňrs disgrasiŕs davŕnt di me; e’l cjŕf troncŕt paj cjaviej al tegneva, pindulŕnt da la man com’un lampiňn; e chčl mi vuardava e “Puňr mč!” al diševa.175 E a sč stes si feva lustri benňn,176 e a črin doj in un e un in doj: e coma maj, ben al sŕ chčl dal lamp e tňn. Cuant che sůbit sot al era dal nustri scoj, a ni vev’ alsŕt il bras cul so cjŕf, dut, par che’l so parlŕ’i sintčsin ducju doj. E dět al veva: “Adčs t’jňs stu patiměnt brut tu che, rispirŕnt, ti vŕs joděnt i muŕrs: vuarda s'i ti’n cjŕtis n’altri cussě crut. E pars’che tu che nňvis ti mi pŕrtis, sensa cuŕrs,177 ti’as di savej ch’jň’i soj Bertran dal Bornio, chčl ca ghi’a dŕt al Re zňvin chej crus cunfuŕrs. Jň’i’ai fŕt pari e fě doventŕ’l un dal altri ribčl: pě no ghi’a fŕt Achitofčl a Absalon e David cun chel becotŕ da crudčl.178 Di zent ben unida i’ai fŕt divišiňn; par chčl che’l me puňr sarvičl al č stŕt spartět dal so prinsěpit, stu tronc, che prin ghi era parňn. Da chě’l me cuntrapatě179, com’ch’i včis capět. Cjŕnt Vincjanovčšin Al jodi che zent e che plŕis straněsimis a si včvin i me vuj cussě tant'ncjocŕs, ca črin di lŕgrimis doventŕs cunčtis; ma Virgělio a mi veva dět: “Sč ch’i ti fŕs? parsč ghi vani i to vuj ’ncjamň dongja lŕ che scjů puňrs spirs a sňn cussě mal cunsŕs? Cussě no ti’as fŕt’n ta nisun’altra bolgja: se tu ti crňs di rivŕ a contŕlis, sta val par pě di vincj měis a para via! La luna a č belzŕ sot di nuŕltris: a ni resta puc dal timp a nu concedůt, e altri’n d’č da jodi che tu no t’jňdis.” “Se tu ti včs,” i ghi vevi sůbit rispundůt, “’tindůt a la rašňn che par chč jň’i vuardavi, forsi di stŕ pě a lunc ti mi varčs permetůt.” Intŕnt’l zeva—e jň davňu ghi stevi— il duca; jň zŕ’i ghi fevi risposta: “La dentri di sta cava,” i zontavi, “’ndulŕ ch’jň’i vevi i vuj fisŕs a pusta, i crňt che un spirt dal me sanc al planzi la colpa che la jů cussě tant a costa.” “No dati,” al e a tacŕt il mestri a diši, “tant pensej par luj d’adčs in davŕnt: ’těndighi a altri e lasa che luj al pŕusi: ch’jň’i lu’ai jodůt al pič dal pontůt, cuant che cul so dčit fuŕrt a ti minacjava e Geri dal Bičl al zeva nominŕnt. Intŕnt sč che dut’l to timp al ocupava, al era in těndighi a chčl d’Altafuŕrt, e’n lŕ no ti vuardŕvis, e luj’l partiva.” “O bon il me duca, che violenta muŕrt ca no č’ncjamň vendicada,” ghi vevi dět, “dal parěnt che’l dišonňu fŕt ghi veva tuŕrt, lu’a rindůt disdegnňus180; e’l č partět sensa parlami, com’che jň’i la pensi: e chčl par luj di simpatěa mi’a’mplenět.” Cussě i parlŕvin fin lě ca tocja čsi par prin podej dal scoj l’altra val jodi, s’a fňs pě lustri, fin in font, o cuaši. Cuant ch'i črin tal ůltin clŕustri rivŕs a zě di Malbňls, cussě che chej brŕfs di frŕris jňdiu důcjus i podčvin prňpit lě, di laměns i vevi sintůt divičrsis frecjŕdis, ca včvin di pietŕt li půntis infierŕt; ch’jň cu li mans mi eri sierŕt l’orčlis. Cuant dolňu al vegnarčsia coletŕt se da Valdichiŕna a vegnčsin d’estŕt, cun ducj’i maj di Sardegna e dal Maremŕt e’n ta na fňsa’l fňs il dut insembrŕt? Cussě a era chě, cun che gran pusa di zent ca si marsiva zŕ da un bičl trŕt. Zůs i črin pal ůltin ŕrzin, sensa pauša, lunc il scoj lunc, sempri a la siněstra, fin lŕ ch’jodůt i vevi daj laměns la cauša: lŕ a era, vičrs il font, lŕ cal miněstra chel siňr dal alt ’l infalěbil gjustěsia, puněnt i falsadňus che li al regěstra. Pě malincňnic cuj al crodarčsia ca fňs stŕt in Egina181 cun ducju’i malŕs cuant ca era’n aria tanta malěsia che’i nemaj taj pŕscuj a črin důcjus colŕs, encja i vičrs, e dopo li zens antěchis, secňnt chej počs ca ni cňntin scjů fŕs, coma li furměis si črin rinovŕdis; chě a era d’jodi’n ta che valada scura, l’ŕnimis languě chě e lŕ ’ngrumŕdis. ’N ta spŕlis o pansa ’diritůra daj ŕltris ’črin pojŕs, e chčl a gjŕt plan plan al zeva ta la viůta puora. E nu, pas a pas, siděns i včvin cjaminŕt, vuardŕnt atňr e scoltŕnt chej disgrasiŕs nisůn daj cuaj’l varčs podůt stŕ’ndresŕt. Doj in d'avevi jodůs un sul altri pojŕs, com’che li padčlis si mčtin a sujŕ, důcjus da cjŕf a pič di rňgnis macjŕs; e’i no vevi maj jodůt un cussě fuŕrt stringhiŕ da nisůn frutůt spetŕt dal so parňn, o che la strěnghia’l menava par falu sveŕ, com’che ognůn si menava svelt’l spisňn da l’ňngulis intňr pa la gran rŕbia dal spisŕ che maj ju farŕ stŕ pě benňn; li rňgnis cun l’ňngulis a gratavin via com’cal fŕ’l curtěs dal cogu cu li scŕis di pčs grŕndis pě di na scŕja. “O tu che cun i to dčicj’ i ti ti dismŕis,”182 al veva tacŕt a děšghi’l duca a un di lňur “e che ogni tant ti fŕs di lňu tanŕis, děšni se cualchi latěn al č’n tal dolňur di stu post, e che n'ongula ti bastŕs in etčrno a fŕ chistu lavňur.” “Latěns183 i sěn, che tu t’jňs cussě guastŕs, ducju dňj,” al veva rispundůt planzěnt; “ma cuj sotu che sta domanda ti ni fŕs?” E’l duca: “Jň’i soj un che jů’l stŕ vegněnt cun chistu vif chě, da scoj a scoj, e di mostrŕighi ’l infičr a luj i intěnt.” Alňr si črin a colp separŕs, chej doj, e tremŕnt ognůn si veva vičrs me voltŕt, e ŕltris pur: i doj no črin besoj. Il me bon mestri si era vičrs di me premurŕt, dišěnt: “Děšghi pur a lňu sč ch’i ti vňus.” Věnlu luj volůt, cussě i vevi alňr tacŕt: “Se’l vustri pensŕ—di chist i soj curiňus— nol resta tal prin mont da l’umana měns, ma al vif sů encja dopo da la so crňus, diščimi cuj ch’i sčis e di cuali zčns: la vustra sporcja e fastidiňša pena di fami jodi ca no vi crej brus sintiměns.” “Jň i’eri d’Ŕrčs, e Arbul da Siena,” dět al veva un, “fŕt meti mi veva'n tal fňuc; ma chčl pal cual i soj muŕrt chě no mi mena. A’č vera perň che dět ghi vevi par zňuc: ‘Jň’i soj bon di stŕ’n aria com’na pluma; e chčl—curiňus dal nňuf amondi puc— volůt al veva ch’i ghi mostrŕs l’art, e doma pars’chč jň no lu vevi fŕt Dčdal, a mi veva fŕt brušŕ da un ca lu tegneva par fě; ma ta l’ůltima bolgia da li dčis i soj stŕt, pa l’alchiměa che tal mont i vevi ušŕt, da Minos, ca nol pňl sbaliŕ, butŕt.184” E jň al počt ghi vevi dět: “Sta vanitŕt si cjŕtia’n t’ŕltra zent che la Saneša? Sens'altri no'n ta che fransčša, in veretŕt!” Alňr chel altri levrňus alsŕt al veva la muša e rispundůt: “Al di fňu di Strěsa cal veva savůt benňn coma fŕ la so speša, e Nicolň che la costoša ušansa dal garňful al veva luj par prin scuprět in tal ort ’ndŕ che sůbit a cjŕpa la siminsa; e pur di chel scjŕp cal veva pičrdut da stupit la vigna e’l gran bosc cun Cjaša d’Ašiŕn e’l so uděsi’l veva mostrŕt ’l Imbarlumět. Ma par ch’i ti savčdis cuj ca ti’a dŕt na man cuntra’i Sančis, ingusa vičrs me’l to vuli, cussě che chčl ca ti rispůnt no t’jňdis invŕn: ch’jň i soj’l spirt di Capňc t’jodarŕs ben sě, ch’jň i’ai falsŕt metaj cun l’alchiměa: e ti’as da recuardati, s'i t’jňs ben chě, com’ch’jň i eri prňpit ’na buna sěmia.185 Cjŕnt Trentčšin Taj timps che Gjunňn a era rabiada par via di Semčl cuntra’l sanc Tebŕn, roba altri vňltis da ic mostrada, cussě tant mat al era doventŕt Atamŕn,186 che joděnt la fčmina cuj so doj fis zě ’ndavŕnt insičmit cun un di lňu par man, al veva sigŕt: “I vuej cjapŕ cu li rčtis la leonesa e’i so leonůs al pŕs,” e fňu al veva dopo metůt li crudčl’ sgrěnfis: Learco al eva cjapŕt, un daj puňrs frus disgrasiŕs, e’n alt alsŕt, a lu veva sbatůt cuntr’un mur; e ic e’l altri si črin dopo ’nnegŕs.” E cuant che la furtuna voltŕt si veva vičrs’l bas scur, da l’altesa daj Trojŕns, che dut a ausava, cussě ch’insičmit cul regnu’l era colŕt il re pur, la puora Čcuba, vilida e sclava, dopo ch’jodůt a veva Palisena187 muarta, e dal so Polidoru’n ta la riva dal mar la puareta si'era necuarta, fňu di sč, dal dut, a veva bajŕt com’un cjŕn;188 cussě tant ca si’era di dolňu la so mins stuŕrta. Nč da Tebe nč da chistu post Trojŕn nisůn al ŕ maj jodůt fůriis cussě crůdis ca becŕvin no bčstis ma chčl cal era umŕn, com’che do ňmbris, pŕlidis e nůdis, che muarděnt a corčvin ta la maniera dal pursět che dal pursitŕr ti mňlis. Una ’ngancjŕt a veva Capňc, e ghi’era cuj dincj’ ta la cadňpa, cussi che, tirŕnt, ghi feva gratŕ la pansa in cjera. E’l Aretěn, che restŕt al era tremŕnt, mi veva dita: “Chel spirt lŕ al č Gjani Schichi, che, rabiňus, al stŕ i’ŕltris cussě cunsŕnt.” “Ah!” ghi vevi dět, “se chel altri a no ti mčt uchě i dincj’ intňr, no ti farŕs faděja a děšni cuj cal č, prin cal sparěsi di chě.” E luj a mi: “Chist’č l’ŕnima vecja di Mira, l’infŕma dal pari doventada compagna, fňu dal amňu sensa macja. A pecjŕ cul pari cussě a era vegnuda, falsificŕnt in sč la forma di n’altra,189 com’che ausŕt al veva chel lŕ190—ca s’jňt par strada— par guadagnasi dal cjarůt la siora,191 in sč falsificŕ il Buoso Donŕt, e fašěnt dal testaměnt ’na camora.” Dopo che’i doj rabiňus mi včvin pasŕt, che jň i’u vevi ben di vuli tegnůt, i evi alora i’altri malnasůs vuardŕt. Un i'n vevi jodůt cal someŕva un liůt, com’che s’al fňs stŕt dal bas da la pansa troncŕt dal rest che’l omp al ŕ biforcůt. La bruta idropišěa, che puc benňn a sesta che pars che’l umňu al convertěs, cussě che’l mušu a nol rispůnt al pansňn, a ghi feva tegni ben vičrs i lŕvris coma cal fŕ il těšic, che pa la sčit un vičrs la barba e’l altri’n sů al invertěs. “O vuŕltris che di pena i sčis al vučit in ta stu mont di dolňu, e’l parsč i nu lu saj,” dět ni veva a nu, “vuardŕit e tindčit al mestri Adam e a ducju i so maj; tant in daj vůt da vif di chčl ch’i’ai volůt, e adčs doma brama par un pu’ di aga i’ai. Pa li včrdis culěnis ogni rivulůt dal Cešentěn cal vŕ jů in tal Arno e frčsc e mol al fŕ’l so canalůt, a mi’č sempri vif in taj vuj, in eterno, e l’imŕgin so sempri pě mi sůja chel mal ca mi scarněs, magŕri cussě no. A mi tormenta la dura gjustěsia, ca cjoj ocašiňn d’ndulŕ ch’i’ai pecjŕt192 e mi fŕ suspirŕ di malinconěa. Lŕ a č Romčna, lŕ ’ndulŕ ch’i’ai falsŕt la lega cul sen di San Zuan Batěsta193; e par chel lasů il cuŕrp mi’an brušŕt. ma se jo’i jodčs chě l’ŕnima trista di Guido, di Sandro o di so fradi, par Font Branda i no darčs la vista.194 Un al č zŕ dčntri, s’a si pňl crodi che ňmbris ca vŕn atňr rabiňšis; ma no zova, che chě, leŕt, mi’č puc da jodi. Si včs li me gjŕmbis asaj bůnis par mňvimi in sent’ŕis un tant cussě, jň’i li varčs zŕ tal troj metůdis, in sčrcja di luj fra sta scrofňna di zent chě, cun dut il so ziru di ůndis měis e mičs, o mancu, di travičrs ca pňl včighi. La colpa a’č so s'i soj cun tal famčis: a mi’an lňu costrčt a bati i florěns ca včvin tre carŕs di porcarěis.” E jň a luj: “Chej doj puňrs diŕus a nu visěns, ca trčmin coma mans bagnŕdis d’unvičr, cuj soni ch’a destra a stŕn daj to cunfěns? “Chě i ju’ai cjatŕs e chě a sňn, com’cal č ver,” al veva dět,”cuant che plovůt i soj’n ta sta cava chě, e’i no crňt che maj pě a lasarŕn st’infičr. Chista a č la falsa che acušŕt a veva Bepi;195 chel’altri al č’l fals Sinňn grec da Troja:196 pa la mala fičvra a spůsin cussě.” E un di lňu dět al veva “Porco boja” par čsi stŕt nominŕt’n ta’un mňut cussě dur, e dal pansňn ghi veva batůt la dura crňdia. Chč fŕt a ti veva un sůn coma un tambůr; e Mastr’Adŕmo ghi veva batůt il mušu cul so bras, cal era altritŕnt sigůr, dišěnghi: “Encja s’a mi’č stŕt cjňlt’l ušu da li me puori gjŕmbis, ch’i no pňl movi, a mi resta’l bras par dati casňs in sů.” Alňr luj al veva dět: “Cuant ca ti’an fŕt zě vičrs il fňuc, cussě svčlt no ti lu včvis: ma prima, par fŕ’i bes fals, alora sě.” E l’idrňpic: “Di chist’l ver ti děšis: ma nencja tu’l ver no ti’as testimoniŕt a Troja, ulŕ che diši’l just i ti dovčvis.” “Se jň’i’ai dět’l fals, e tu i bes ti’as falsŕt,” al veva dita Sinňn, “i soj chě par un fal, e tu par pě di d’ogn’altri diaulŕt!” “Recuŕrditi, fals zuradňu, dal cjavŕl,” al veva rispundůt chčl da la pansa sglonfa; “ben ti stŕ s’ognůn lu sŕ par mont e val!” “A tě tant pešu se la sčit sclapŕ ti fŕ la lenga,” al veva dět’l grec, e l’aga marsa che tal pansňn davŕnt daj vuj ti stonfa.” Alňr’l banchej: “Ca si sbreghi che strasa di bocja to pal to mal, com’ca dovarčs; che se jň’i’ai sčit e ’l umňu m’ingrosa, tu ti’as bocja sčcja e pě dolňus daj mčs; e par zě a lecŕ’l spičli di Narcěs amondi puc tontonŕ ti bastarčs.”197 Jň i eri lě ch’i ju scoltavi dut fěs, cuant che’l mestri mi veva dět: “Adčs jňt chě, fantŕt! a mi bastarčs puc par molŕtilis!” Cuant ch’i lu vevi sintůt parlami secjŕt, vičrs di luj mi eri voltŕt dut vergognňus, che stu momčnt in mins vif mi’č restŕt. Coma chčl ca s’insumiča da la so crňus, tal so sůn al volarčs insumiŕsi che chčl cal č a nol č, e doma di chčl cal č bramňus; no poděnt parlŕ, i eri restŕt jň cussě, che volěnt scušami, i mi scušavi lo stčs sensa che jň mi necuarzesi. “Che difičt pě grant mancu vergogna ti lavi di chčl ch’i ti’as vůt tu, i saj,” luj al veva dět; ma adčs basta fŕ lŕgrimis plovi: ma pensa ch’i soj sempri cun te, e sůbit, s’a capitŕs che la furtuna ti metčs. in banda di cjacarňns, cul stes čšit; che sěnti scju chě voja basa a sarčs.198 Cjŕnt Trentunčšin La stesa lenga prin’ mi veva muardůt, che fŕt inrosŕ mi veva la me muša blancja, e dopo midišina mi veva'ntňr metůt: cussě sintůt i vevi ca feva la lancja d’Achěl, che par so pari stada ’era rašňn prin di bruta e dopo di buna mancja.199 La schena ghi včvin voltŕt al brut valňn, sů pa la riva ca lu siera ’torotňr, scjavasŕnt siděns siděns stu post puc bon. Nč dě a era nč nňt uchě atňr, cussě che’l me vuli’l jodeva puc ’ndavŕnt; ma ’mňndi fuŕrt i vevi sintůt sunŕ un cuŕr, fuŕrt, sigůr, encja pě dal tňn pě grant, che vičrs di luj avěnt brincŕt la me atensiňn, al veva guidŕt i me vuj’n ta’un post pě avŕnt. Dopo la gran sconfěta di che asiňn ch’al Grant Carli costŕt ghi veva la santa gčsta, sunŕt nol veva’l Orlŕnt cun pě terěbil pasiňn. In davŕnt i’eri zůt un puc e basta che d’jodi mi veva parůt tanti tors ŕltis; alňr jň: “Mestri, děs, se cjera ’eše chista?” E luj a mi: “I crňt che tu’i ti vuŕrdis in ta sti tčnebris masa a la lungja, stimŕnt cussě d’jodi sč ch’i no t’jňdis. T’jodarŕs ben, se tu lŕ ti ghi vŕs dongja cuant che il sens a s’ingana da lontŕn; ma fŕ pě svčlt, che dut fra puc si rangja.” Alora cun bičl fŕ mi veva cjapŕt par man, e dět al veva: “Prin ch’i rivani pě’n davŕnt, par che’l fŕt no ti pari masa stran, pensa che ulŕ nisůn al č tňr ma gigŕnt; důcjus a sňn tal pňs, da la riva dut atňr, dal bugněgul in jů, e gjŕmbis altritŕnt.” Coma cuant che’l calěgu si sclarěs d’intňr, il vuli puc a puc ghi dŕ figura a chel cal platava’l vapňu atorotňr. Cussě sbušŕnt che aria densa e scura, pě e pě rivŕnt vičrs da la sponda, mi veva lasŕt l’ilušiňn e cresůt la poura; ma com’che su la murŕlia tonda Monteregiňn di tňris si corona, cussě’l rivňn che’l aběs al circňnda al era toregjŕt da mičša la persona di chej gigŕns orěbils, che dal alt Gjove ’ncjamň’l minacja cuant ca tona. E’n ta la muša di un zŕ ’fčvin i me vuj un salt, e’n ta spŕlis e pet e pansa’n gran part, e’n taj doj bras ca pindulŕvin dal alt. La natura, sigůr, cuant che lasŕt a veva l’art di fŕ nemaj cussě, fŕt ben a veva, si sŕ, a cjňighi gueričrs coma chistu a Mart. E se ic ’lefŕns e balčnis di fŕ no si pentěs, chčl cal vuarda di sutěl, ca č just cussě al vŕ sůbit a cjatŕ; ’l omp, dopodůt, al č di pensŕ tant ŕbil, e di fŕ dal mal al č purtrňp partŕt, che’l lagnasi al doventa masa sutěl. Il so mušu lunc e gros al era fŕt, coma la pigna di San Pičri a Roma, e’l rest al someŕva proporsionŕt; cussě che la riva ca era perišoma200 dal mičs in jů, a’n mostrava cussě tant in sů, che zighi taj cjaviej insima fin par tre di Frěšia ’sarčs stŕt un vant; jň pur ghi’n jodevi un trenta cuŕrtis dal post pě’n jů d’indŕ che’l omp si tŕca’l mant. “Raphčl mai amecche zabi almis,” la bocja crudčl a sigŕ ’veva tacŕt cussě, e no cun orasiňns pě dňlsis. E’l me duca a luj: “Ňu, puňr disgrasiŕt, tenti pur il cuŕr e cun chčl sfňghiti cuant ch’i ti včns da cuŕlchi pasiňn ’nsuriŕt! Il corŕn ti l’as lě’n tal cučl—pŕlpiti— cal tčn leŕt, ŕnima cunfuša, chel cuŕr che’n tal to grant pet ti pňs sěnti.” E dopo a mi: “Luj stes a si acuša; chistu’l č Nembrňt, e pal so mal pensŕ nencj’una di che lčnghis’n tal mont si uša. Lasŕnlu stŕ e invŕn no stěn parlŕ, ch’ogni tabajŕ par luj al č dibŕnt, coma'l so paj ŕltris, che nisůn capě’l sŕ.” Alňr i včvin parŕt via a zě ’ndavŕnt, e di lě a un puc, a sinistra sempri, chel altri ’věn cjatŕt, pě salvadi e grant. Par tegnilu leŕt, cuj cal fňs stŕt’l mestri i no pňs diši, ma ghi tegneva pleŕt e leŕt di front un bras e davňu’l destri na cjadena ca lu tegneva ’ntorgolŕt dal cučl in jů, di mňut che tal discujčrt a lu veva almancu sinc vňltis zirŕt. “Stu rogŕnt al veva volůt meti al vičrt la so potensa cuntra Gjove il grant,” al veva dět’l me duc, “e par chčl al ŕ stu grant mčrt. Fiŕl al č’l so nňn, e’l veva fŕt cussě tant cuant che i gigŕns ai Děus ghi včvin fŕt timňu: i bras cal veva menŕt ju varŕ sempri dibŕnt.” E jň a luj: “Poděnt, mi colarčs il cňu di dŕighi dal smišurŕt Briŕreus ai me vuj ocašiňn di podej jňdilu lňu.” Alňr al veva dita: “Ti jodarŕs Ŕnteus dongja di chě, cal parla e lěbar al č molŕt, ca ni menarŕ’n tal font di chistu bus. Chčl ch’jodi ti vňus, che pě’n lŕ al č postŕt, al č leŕt e fŕt coma chistu, tal e cual, doma che di muša’l mostra pě crudeltŕt.” No č maj stŕt teremňt tant infernŕl che na tňr al scjasŕs cussě a fuŕrt, com’che pront al era stŕt a scjasasi Fiŕl. Alňr i vevi jň temůt pě che maj la muŕrt, e n’ocoreva altri che la poura, se cjadčnis jodůt no ghi včs ta ogni part. Pě’ndavŕnt encjamň i črin zůs alora, fin a Ŕnteus, che ben cuaranta pič, sensa’l cjŕf, fňu al era da la gran fesura. “Oh tu che ta la furtunada val ca č chč che tanta Gloria dŕt ghi vev’ a Sipiňn cuant che batůt ’l veva il grant Anibale, ti’as par preda partŕt leňn dopo leňn, e che se stŕt ti fňsis’n ta l’ŕlta guera daj to frŕdis, si’a ’ncjamň l’impresiňn che vinsůt a varčsin i fěis da la cjera; la jů mčtini e ca no ti vegni schif, indulŕ che’l gran frčit Cňcit al siera. No fani zě nč a Těsio nč a Tif: chist al pňl dŕ chčl che chě a si brama; ma adčs ŕlsiti, nosta fŕ il restěf. Tal mont ti pňs encjamň rindi fama, che luj al č vif e a lunc al vivarŕ se a sč prin dal timp Grŕsia no lu clama.” Dět cussě al veva’l mestri; e chčl, cun primura, slungjŕnt li mans, sů’l duca al veva cjapŕt ’ndŕ ch’Črcul strenzůt na volta stŕt al era. Virgělio, cuant cal steva par čsi alsŕt, dět mi veva: “Včn chě svčlt ch’i ti cjapi sů,” e me e luj in fŕs ni veva’ngrimpŕt, dět e fŕt. Com’che cuant che la Gar’senda201 a s’jňt’n sů dal di sot’nclinada, cuant che na nula ghi pasa ’nsima, a par ch’intňr ti coli jů; cussě mi era someŕt Ŕnteus ulŕ, cuant ch’i lu vevi jodůt sbasasi; e alora i vevi doma chč, po, di svignŕmila. Ma atčnt e lišerůt, in tal font cal divora Lusěfar e Gjuda, a ni veva pojŕt jů; e, cussě’nclinŕt, nol era stŕt lě na vora, ma com’ ŕrbul in nŕf a si veva levŕt sů. Cjŕnt Trentadučšin S’jň i včs li rěmis důris e rňtis com’ca sarčs just par chistu bušarňt ’nda ca spůntin li altri rňcis e důtis, il miej dal me pensej i sclisarčs fňu, jňt, tant pě benňn; ma sicňma ch’i no li’ai, i děs sů, ma cul timňu cal včn di nňt;202 che coma roba da puc nisůn’l tratarčs maj chč di descrivi il font dal’univčrs, nencja cun lenga ca clama pari e mari: ma ca jňdin che fčminis203 il me vers che tant judŕt a včvin Anfiňn a sierŕ Tebe, chč dal fŕt il diši nol sedi divičrs. Oh pě d’ogn’altra mal creŕda plebe ch’i ti sňs tal post ’ndŕ che’l parlŕ’l č dur; miej cjŕvris čsi chě o bčstis dal bč! Cuant che rivŕs i črin in font dal pos scur, sot i pič dal gigŕnt, m’asŕi pě bas, e’i paravi via a vuardŕ’l grant mur, i vevi sintůt děšimi: “Vuarda i to pŕs; stŕ ’tčnt di no zě a pestŕ cuj to pič i cjŕfs di chiscju puňrs frŕdis disgrasiŕs.” Alňr, voltŕt, jodůt i vevi davŕnt di me, e sot i pič, un lac cussě tant gelŕt che veri’l pareva, e no aga, par me! Sens’altri a no si’a maj’n ta stu mňut velŕt d’unvičr il cors dal Danubio’n Austria, nč lŕ sot dal frčit cjčl Rus il Tanŕt, com’ca era chě, che se il Tamberněchia ghi fňs colŕt sů, o pur Pierapŕna,204 nencja’n tal orli al varčs cricŕt via. E com’che a grasulŕ si mčt la rana cul mušůt fňu da l’aga, cuant ch’al suspirŕ daj cjŕmps si mčt di nňuf la contadina; lěvids, fin lŕ che rosňu si mostra, a’črin scju spirs ca patěvin tal glas, i dincj’ batěnt com’da la cicogna’l tra-tra. La muša’n jů’l tegneva ognůn daj danŕs: da la bocja’l frčit e daj vuj il cňu pešŕnt, s’jodeva tra lňu’l sufrě di scju disgrasiŕs. Dopo che atňr i vevi ben vuardŕt dut cuant, vuardŕt i vevi’n jů, lě ca črin doj cussě stres che i so cjaviej, jňt tu, si zčvin miscjŕnt. “Contŕimi, vuŕltris ch’i stčis strinzěnt i pčs,” i vevi dět, “cuj ch’i sčis.” Lňu zirŕt a včvin i cuej; e dopo vej vičrs me voltŕt i vuj stes, i so vuj, che prin’a črin dentri mulišej, gotŕt a včvin taj lŕvris, e’l frčit al veva’ndurět li lŕgrimis, che’i vuj sierŕs si včvin coma spuartej: stŕngja di fičr no’a maj len a len unit cussě fuŕrt; che lňu coma doj cjavrňns si včvin ben strucŕt, da rabia ognidůn ’nguerět. E un che pierdůt al veva i orelňns pal gran frčit cu la muša voltada’n jů al veva dět: “Parsč ti fěs’tu taj lastrňns ch’i sěn205? Se savej ti vus cuj ca sňn chiscju, la val ’ndŕ che’l Bišensio s’inclěna, di Berto’l pari al era, e daj fioj ca sňn ch’jů.206 A sňn fioj d’un cuŕrp; e di dut’la Caějna ti pňs zě’n sercja sensa cjatŕ ombra che pě a mčriti di fině’n gelatina; no chčl cal ŕ vůt il pet rot, e l’ombra pur, da’un colp par man d’Arturo, chel re grant; no Fogasa; e no chistu ca m’ingňmbra tant cul cjŕf ch’jň’i no pňl jodi pě’ndavŕnt e cal era clamŕt Sŕsol Mascherňn; se tosc ti sňs ti sŕs di cuj ch’i staj parlŕnt.207 Di fami parlŕ par no dati pě ocašiňn, ti’as di savej ch’i’eri Cjamešňn daj Mŕs; e Carlěn i spčti cal discolpi’l me nňn.” Dopo, mil můšus jodůt i vevi sblancjŕs dal gran frčit; ch’al pensŕ mi fŕ’ncja’dčs schifčs, e mi lu farŕ sempri’n ta poscj’ gelŕs. E mentri ch’i parŕvin via vičrs il mičs, ’ndulŕ ch’ogni gravesa si raduna, e che, s'i stes, pal frčit sempri i tremarčs, ca sedi par volej o cŕšu o furtuna i no savarčs, ma fra’i cjŕfs cjaminŕnt di sti můšis cul pič i'n d'avevi batud’una. E ic planzěnt: “Parsč mi statu scalsŕnt? se tu no ti včns par fŕ cresi la vendeta dal Montvičrt, parsč mi statu molestŕnt?” E jň: “Mestri me, mi postu chě spetŕ ch’jň’i vorčs cjňimi un důbit su chistu chě; ti mi farŕs dopo zě pě a la svelta.” Il duca si era fermŕt, e jň a děšghi i eri zůt a chčl ch’encjamň’l bestemava: “Cuj sotu ch’ai ŕltris ti vŕs a cridŕighi?” “E tu cuj sňtu che’l to pič’l scalsava tal Antenňr,” al veva dět, “il mušu d’altri che, se vif ti fňs, tant mancu a bastava?” “Cjŕr a pňl čsiti che vif i soj chě dentri,” rispundůt ghi vevi, “s’i ti ti spčtis fama, ch’jň, fra’i ŕltris, il to nňn pur i entri.” E luj a mi: “Dal contrari i’ai brama; vŕ via, e no dami pi fastidi, che pucja gola mi fŕ se ch’ti fŕs lŕ ’nsima!” Alňr pa la cadopa i lu vevi strčt amondi e dět ghi vevi: “Děs sůbit il to nňn o nencj’un cjavičl ti podarŕs pi godi.” E luj: “Gjŕvimi pur i cjaviej, cjastrňn; tant no ti děs cuj chi soj, nč mostrŕtilu i vuej; pčstimi pur mil vňltis, encja un miliňn!” Jň ghi vevi zŕ’n man ’ngrimpŕt i cjaviej e cun gust ghi’u tiravi da la sucja, e luj cuj vuj’n jů’l bajŕva com’un levriej, cuant che n’altri’l veva sigŕt: “Se ca’č, Bocja? no ti bŕstia’l scrocŕ da li grŕmulis? ocňria’l bajŕ? Se dal diŕu ti tňcija?” “Ormaj,” i vevi dět, “n’ocňr che tu ti pŕrlis, tristŕt d’un traditňu, che dal to dišonňu i farŕi ben cňri altri cjŕcaris.” “Via!”al veva dět, “e děs pur s’a ti vŕ a cňu; ma no taši, s’i ti tňrnis fra’i toscs, di che lengata chě, cuant ch’i ti vŕs fňu. Luj chě al č cal plans i bes daj Francčscs: ‘Jodut i’ai,’ ti dišarŕs, ‘chčl da Duera lŕ ’ndulŕ che i pecjadňus a stŕn frčscs.’ Se domandŕt ti fňs cuj altri ca era, da na banda ti’as chčl di Becaria, che a chčl Firčnse ghi’a seŕt la gorziera. Giani daj Soldaničrs al č chčl lŕ via, insičmit cun Ganolňn e Tebaldčl, che di nňt di Fačnsa ’l ŕ vičrt la via.” I včvin belzŕ ’bandonŕt chel strambčl cuant ch’jň’n ta’un bus i vevi jodůt doj inglasŕs tant che’l cjŕf dal un ghi feva al altri cjapičl;208 e com’che i pančs par fŕn a včgnin mangjŕs, cussě cuj dincj’ chčl sů chčl jů al veva tacŕt ’ndulŕ che sarvičl e cadňpa a sňn zontŕs: ’ntŕ stu mňut Tideo’l veva rošeŕt li tčmplis di Menalěp par disdčn, com’che chistu al feva cul cjŕf dal danŕt. “O tu ch’i ti mňstris cun un cussě bestiŕl sen il to ňdiu vičrs chčl ch’i ti stŕs mangjŕnt, děšimi il parsč,” ghi vevi dět, “di stu diščn, che se cun rašňn di luj ti ti stŕs lagnŕnt, ben savěnt cuj ch’i sčis e il so pecjŕt, tal mont lasů i podaraj zě di te contŕnt, se la me lenga no si varŕ ’ntŕnt secjŕt. Cjŕnt Trentatrečšin209 Alsŕt al veva la bocja dal crudčl past chel pecjadňu, netŕnt via i cjaviej dal cjŕf cal veva par davňu rindůt guŕst. Alora: “Ti vůs ca mi torni dut intej chel dolňu disperŕt che com’na smuŕrsa il cňu mi strěns, encja prin di contŕ, dom’tal pensej. Ma se’l me diši al ŕ di čsi siminsa ca ghi rindi mal al traditňu da me rošeŕt,210 t’jodarŕs coma che’l contŕ’l lagrimŕ nol scansa. Cuj ch’i ti sňs i no saj, nč coma capitŕt ca jů ti sňs; ma mi par che fiorentěn ti’as di čsi dal coma ch’i ti mi’as parlŕt. Ti’as di savej ch’i soj il Cont Ugolěn, e stu chě al č il arcivčscul Rugeri: adčs ti děs parsč ch’i ghi soj visěn. Par efičt—dopo che fidŕt di luj mi eri— daj so brus pensčis i soj stŕt cjapŕt e i soj dopo muŕrt; chist nol č misteri;211 perň a savej no ti pňs čsi rivŕt— i děs, com’che la me muŕrt a č stada cruda— a sinti, ma čco l’ofeša ca mi’a fŕt. Un bus pisulůt dentri da la Muda,212 che par me a vňu diši doma che fŕn, ca dovarčs tegni altra zent sierada, a mi veva belzŕ mostrŕt, encja se invŕn, lůnis prin cuant ch’i vevi vůt chel sůn brut che dal vigně sbregŕt mi veva il velŕn.213 Chistu a mi’era siňr e mestri parůt, che lupo e lupůs al cjasava’n tal mont che Luca e Piša'l separa dal dut. Cun cŕgnis mŕgris, bramňšis fin in font, i Gualŕndos cuj Sismňns e cuj Lanfrŕncs, al veva metůt lŕ ’ndavŕnt e in front. Dopo amondi puc a mi parčvin stracs il pari e fioj214, e cuj so dincj’ gusŕs mi pareva d’jňdiu muŕrdighi i flancs. Sveŕt bunora, cuj me vuj stralunŕs, sintůt i vevi’n tal sun i me fioj planzi uchě cun me, ca volčvin che pan ghi pasŕs. Crudčl ti sňs se’l cňu no ti ti sěns strinzi, pensŕnt a sč che’l me cňu al sinteva; s’i no ti plŕns, sč maj ti faraja planzi? A črin sveŕs; l’ora si visinava al mangjŕ che di sňlit ni partŕvin, ma pal so sun ognůn al dubitava; i vevi sintůt che di sot a’nclaudŕvin la puarta da l’orěbil tor, e vuardŕt taj vuj i vevi un par un i me fioj, siděn. I no vevi planzůt, ma dentri mi eri ’mpierŕt: lňu sě a planzčvin; e’l me Anselmůt al veva dět: “Parsč, pari, mi tentu cussě fisŕt?” Nč par chistu i vevi lagrimŕt nč rispundůt durŕnt chčl dě nč durŕnt la nňt dopo fin che’l mont il soreli al veva di nňuf jodůt. Apena ch’un raj di lus entrŕt al era lě, po, ’n ta stu post di dolňu, e jo’i vevi jodůt ’n ta li cuatri můšis daj fioj la me, com’la so, li me mans pal dolňu i mi eri muardůt; e lňu pensŕnt ch’i fčs chistu pa la fŕn di mangjŕ, a črin levŕs sů, ogni frut, e dět a včvin: ‘Pari, par nu mancu mal e dan a sarčs s’i ti mangjŕs di nu; tu ti ni’as vistět cun sta puora cjŕr, e nu ti la tornŕn.’ Calmŕt mi eri par tčgnighi sů’l spěrit; chel dě e chel altri i črin restŕs důcjus mus; magŕri ch’ognůn di nu al fňs sparět! Cuant che nuŕltris i črin al cuŕrt dě vegnůs, Gaddo ai me pič jů si era butŕt e dět al veva: “Parsč no jůditu i to frus?” E lě al era muŕrt e—orěbil realtŕt!— i ŕltris tre a črin pur colŕs, un par un, tra’l cuěnt dě e’l sest; chč jň i mi eri dŕt, belzŕ svuŕrp, a colŕighi insima d’ognůn, e par doj děs clamŕs i’u vevi dopo ca črin muŕrs: pě tars, pě che’l dolňu, podůt al veva’l dišůn.” Chistu finit di diši, cuj vuj stuŕrs, i dincj’sos di nňuf il cranio a rošeŕvin tal dur dal vučs, coma chej d’un cjŕn, fuŕrs. Ahi, Pisa, grant insůlt d’ogni sitaděn dal bičl paěs indulŕ che’l sě al suna, se i to visěns encjamň no ti puněsin, ca si mňvin Cjavraja e Gorgona e ca sičrin pur dal Arno la bocja e ca ’nnčghin ogn’ŕnima Pišana! Chč se’l Cont’Ugolěn fama’l veva encja di čsi stŕt traditňu daj to cjascjej, a ocorčvia meti’n crňus ogni bocja? A črin ognidůn inocčns scju pivej, O nova Tebe, Uguicjňn e’l Brigŕt e’i altri doj—ma belzŕ i savěn di chej. Pě ’ndavŕnt i sěn zůs, ’ndulŕ che st’inglasŕt di post růvit un’altri pňpul al fasa, no in jů voltŕt, ma dut cuant riversŕt. Il planzi stes, lě, planzi no ju lasa, e’l dolňu che paj vuj nol pňl vigně fňu, dentri’l torna ’ndŕ che tant pě s’ingrosa; e’un grop a fŕn sti lŕgrimis di dolňu, e, doventŕnt coma un vel di cristŕl, sot li sčis s’ingrůmin cun tant pě mal di cňu. E encja s’a č pur ver che, com’un caj, pal tant frčit al veva ogni me sintiměnt smetůt di fami sěnti, o ben o mal, lo stes mi pareva di sinti un puc di věnt: par chčl jň: “Mestri, e chistu cuj lu mňvia? Vapňu ca jů nol varčs miga di čsi prešěnt?” E luj a mi: “Adčs i zěn lŕ via ’ndŕ cal varŕ’l to vuli la risposta e’l jodarŕ la rašňn di stu soflŕ di aria.” E un daj danŕs da la frčida crosta a mi veva sigŕt: “O ŕnimis crudčlis, tant che dŕt a vi č l’ůltima posta, cjolčimi daj vuj sti lŕmis důris, e ca si sbrochi’l dolňu che’l cňu mi sglňnfa, prin che di nňuf s’inglŕsin li me lŕgrimis. Alňr jň a luj: “Chist i podarčs fŕ, ma dišmi di te, e s’jň’i no ti asěst, in fin dal glas i vaj, sensa tant da fŕ.” “Jň’i soj’l frari Alberěgo,” al veva dět chist; “jň’i soj chčl di chel ňrt dal mal che chě dŕtul par fic mi’e dŕt, com’ca č just.” “Oh! Sotu belzŕ muŕrt?” ghi vevi dět a stu tal. E luj a mi: Com’cal fŕ a stŕ’l cuŕrp me la sů’n tal mont i no pňs savej’n ta sta val. A ŕ il gran vantŕgju sta Tolomč, ch’amondi spčs l’ŕnima chě a cola prin che’l via ghi vegni dŕt d’Atropošč.215 E par che tu ti zčdis a cjňimila sůbit daj vuj sta lastra di lŕgrimis, ti děs ch’apena ca traděs l’ŕnima ulŕ, com’ch’i’ai fŕt jň, il cuŕrp ghi’č cjňlt, com’ch’i děs, da un demňni, che dopo ghi la governa com’cal vňu pal rest, po, da li zornŕdis. Intŕnt ic a sufrěs chě’n ta sta tana; e forsi a jňdin encjamň’l so cuŕrp la sů da l’ňmbra che chě gčlida a s’intana. Tu ti’as di savej, s’i ti včns adčs ca jů: luj ’l č’l sior Branc d’Oria, e pě ŕis a sňn belzŕ pasŕs che chě ’l č stŕt sierŕt sů.” “Crňitu,” ghi vevi dět, “ch’i sedi un semplicjňn? Muŕrt nol č miga’ncjamň d’Oria il Branc? Tal mangjŕ, bevi e durmě al stŕ benňn.” “Ta chel fosŕt la sů,” al veva dět, “dal Malbranc, lŕ ’ndulŕ ca bol la tichignoša pčs, rivŕt a nol era’ncjamň Michel Zanc, che chistu’l ŕ lasŕt’n ta la so cjŕr e vučs che un diŕu, e un daj so nevňus, il dan dal tradiměnt insičmit cun luj al fčs. Ma’dčs a č miej ch’i ti mi dčdis na man; vičrzimi i vuj.” E jň no ghi’u vevi vierzůs; e gentěl i eri stŕt a čsighi vilŕn. Ahi, Genovčis216, ch’i sčis daj vůstris ůšus cussě divičrs, e plens di ogni magagna, parsč no sčišu vuŕltris’n tal mont spierdůs? Che cul pčšu spěrit da la Romagna un tal in daj cjatŕt che pal so malfŕ il so spirt in tal Cňcit zŕ si bagna, e la sů’l so cuŕrp al vŕ’ndavŕnt cul so da fŕ. Cjŕnt Trentacuatrčšin “Vexilla regis prodeunt inferni217 vičrs di nuŕltris; perň davŕnt, po, mira,” al veva dět il mestri, “s’i ti lu pňs disčrni.” Coma cuant che un caligu fis al tira, o che nňt tal nustri emisferi a včn, alc da lontŕn al pŕr un mulěn che’l vint al zira, na roba cussě mi veva parůt tal scur plen; riparŕt mi’eri dal vint, ca mi feva dut tremŕ, davňu dal duc; d’altri ripŕr no’era sen. Zŕ i’eri—e cun timňu lu faj rimŕ— lŕ ’ndulŕ che dal dut cujčrtis a črin l’ňmbris, che stecs a someŕvin cul glas insima. In pič an d’era e distirŕdis ŕltris; chista a veva’l cjŕf in sů, e l’altra i pič; n’altra, com’un’arco a pleava cjŕf e gjŕmbis. Cuant che zůt al era asaj ’ndavŕnt, cun me, plašej al veva vůt il mestri di mostrami chčl che bičl d’jodi al era stŕt in sč. Si veva spostŕt un puc, volěnt ch’i stes fer lě, e dět al veva: “Čco Dět218, e čco il post ’ndŕ ca convičn tanta fuarsa ritegni. Com’che gelŕt mi eri e doventŕt pitňst fiŕc, no domandŕ, letňu, ch’i no ti lu děs, e dišilu i no podarčs, nencj’a gran cost. Muŕrt no soj, ma nencja vif, s’i ti lu crňdis: pensa ben tu, s’i ti’as un puc di inzčn, com’ch’i eri, di chist e chčl sensa raděs.219 ’L imperatňu di chistu dolorňus di rčgn, dal pet in sů al vegneva fňu dal glas; e jň pě coma un gigŕnt mi ritčn che’i gigŕns stes a sňn visěn daj so bras: imagina cuant grancj’ ca sňn in dut chej altri poscj’ dal cuŕrp che luj’l tčn platŕs. Se luj ’l era stŕt cussě bičl com’cal č adčs brut, e cuntra’l so fatňu al vev’ alsŕt li sčis, luj stes al era la cauša d’ogni lut. Oh cuant ca mi črin parůdis maravčis che tre můšis ch’i ghi vevi’n tal cjŕf jodůt! Che davŕnt a veva dut rňsis li so plčis; Davňu altri dos i vevi jodůt, metuda ogn’una’n mičs da la so spala, unědis lě che un gjŕl la cresta’l varčs vůt: la destra ’era lě, fra blancja e zala; la sinistra ’era coma chej nčris ca včgnin da’ndulŕ che’l Nil si’avala.220 Sot d’ogn’una’ črin ŕlis grŕndis che ben ghi conferěvin a’un tal usičl: coma včlis a črin, ma pě grandiňšis. No cun plůmis ma coma chčs di pipistrčl a črin fŕtis, e chčs al svintulava cussě che tre věns a turbinŕvin da chčl. E par chčl dut Cocit s’ingelava.221 Cun sčis vuj al planzeva, e par tre bŕrbis ghi gotava’l planzi e’l sanc da la bava.222 Cuj dintŕs d’ognuna da li so bňcis un pecjadňu al era cal rošeŕva cussě che’n tre a sufrěvin sti brůtis pčnis. Davŕnt di chčl il muardi nuja’l pareva visěn dal sgrifŕ, ch’a vňltis la schena duta svistida di pičl a restava. “Che ŕnima lŕ cu la pě granda pena,” al veva dět il mestri, “al č Gjuda Scariňt; dentri al ŕ’l cjŕf, e fňu li gjŕmbis al mena. Daj altri doj ca ŕn il cjŕf par di sot, chčl cal pindulča dal ghignu neri al č Brut— jňt coma ca si stuŕrs e coma cal tas223—jňt! Chel altri al č Cŕssius, cal pŕr ben metůt. Ma a si fŕ nňt, e a nuŕltris adčs ni tocja partě, che dut i věn jodůt. Atňr dal cučl al eva volůt che’i bras ghi metčs; tal post just al veva spetŕt a gjŕmbis fčrmis fin che’l diŕu asaj li ŕlis al vierzčs; e, rimpinŕt ta li velutŕdis cučstis, a zě’n jů al veva a colp tacŕt, mans strčtis tal pelŕn fis e’n ta li gelŕdis crňstis. Cuant che rivŕs i črin lŕ che li cučsis a tŕchin, lě che’i flancs a s’ingrňsin, il duca, cun baticňu e grandi fadějs, voltŕt al veva’l cjŕf lě che li gjŕmbis a črin; a si veva ’ngrimpŕt pal pel com’un cal scala,224 che’n infičr mi pareva ch’i tornŕsin. “Tenti dur, perň, che par chista scjala,” dět al veva’l mestri, che strac al someŕva, “da dut stu mal a č miej svignŕsila.” Zůt fňu par na sfeša che’l mur al veva, al veva volůt che tal orli mi sintŕs; e sůbit dopo vičrs me si voltava. Jň’i’ai crodůt d’jodi, cuj vuj alsŕs, Lusěfar coma ch’i lu vevi lasŕt; ma’i pič—e gjŕmbis—al veva’n sů voltŕs; Se jň insiminět i eri lě restŕt, la zent ignoranta che ben ghi pensi a sč post cal era ch’i vevi apena pasŕt. Al veva dět il mestri: “In pič a tocja alsasi: la strada a č lůngja e’l cjaminŕ al č brut, e’l soreli belzŕ cjŕlt al taca a fasi.” Sala da palŕs a no era—i vevi ben jodůt— lě ch’i črin, ma na grota naturŕl cun paviměnt gropolňus e scur par dut. “Prima ch’jň’i bandoni stu aběs dal mal, mestri me,” i vevi dět cuant ch’i eri di nňuf ’ndresŕt, “cjňimi dal erňu ca mi tčn’n ta sta val: indŕ al eše stu glas? e stu chě voltŕt cul cůl in sů? e’n cussě puc timp com’al ŕja fŕt a čsisi’l sorčli da sera a prin dě zirŕt?” E luj a mi: “Pčnsitu di čsi restŕt encjamň di lŕ dal mičs, ’ndŕ che ’ngrimpŕt mi eri ta che bruta ruja ca tčn’l mont sbušŕt? Par lŕ ti čris cuant ch’i eri dismontŕt; e na volta voltŕt, tu’l post ti včvis pasŕt ’ndŕ ch’un pčis al včn da ogni banda tirŕt. E i ti sňs adčs sot di chel emisfčr rivŕt cal č al opňst dal post cal č dut secjŕt,225 chel stes tal colm dal cual al č stŕt copŕt chčl cal ŕ vůt di nasi e vivi sensa pecjŕt: tu ti’as i pič’n ta stu post piciněn cal sarčs da la Gjudčca226 il altri lat. Lŕ a č sera cuant che chě al č matěn: e chistu, ca ni’a fŕt scjala cul so pel, ’ncjastrŕt al č ’ncjamň lě com’cal era prin.227 Da sta banda chě al era colŕt jů dal cjčl; e la cjera, che prin fňu di chě a era, par poura di luj a veva fŕt dal mar un vel, e vegnuda a era’n tal nustri emisfčr; sta cjera par scjampŕighi via, chel vučit chě ghi veva lasŕt ca s’jňt di cŕ, e zuda a era parzora.” Al č la jů un lňuc da Belzebů lontanŕt tant com’ca’č lungja sta caverna, cal tčn al jodi, ma no al sinti, sierŕt un rěvul che jů al vŕ’n font di sta tana pal bus di na rocja che luj al veva sbušŕt a mo’di madrŕs, e puc s’inclina. Jň’e il duca par chel cjaměn platŕt i črin entrŕs par tornŕ’n tal clar dal mont; e sensa curasi di vej ben ripošŕt, i včvin cjaminŕt sů, luj prin e jo secňnt, fin cuant ch’jodůt i včvin tanti rňbis bičlis ca sňn la sů’n tal cjčl, par un bus rotňnt; e fňu tornŕs i črin a jodi li stčlis. PURGATORI Cjŕnt Prin Par zě’n tŕ miej ŕghis sů’a vŕn li včlis uchě’n ta la navuta dal me inzčn, che’n davňu’a lasa ňndis tant crudčlis. I vuej adčs cjantŕ di chel secňnt rčgn indulŕ ca si purga’l spěrit umŕn e di zě sů’n tal cjčl al doventa dčgn. Ma uchě, santi Můšis, dčimi na man: vustri i soj; elevŕit la me cansňn; e Calliope a no mi scoltarŕ invŕn, ma ghi darŕ al me cjantŕ chel sun bon che li puňri Chčchis, cuant ca lu včvin sintůt, a včvin disperŕt prňpit a colp dal perdňn.228 Com’d’un presiňus zefěr il colňu dolsůt229 ca s’jodeva in ta chel serčn aspičt dal aria, půr, visěn e lontŕn, par dut, ai me vuj a ghi veva di nňuf donŕt dilčt apena vegnůt fňu da l’aria muarta230 che urtŕt a veva tant i vuj mes e’l pčt. Il bičl planeta231 ch’a volej ben ni parta dut al feva ridi lŕ’n tal orient, e’l velava i Pes ca ghi fčvin scorta. A destra il me vuli voltŕt si veva, lent, vičrs ’l altri polo, ’ndŕ che cuatri stčlis a črin, jodůdis prin dom’da la prima zčnt.232 Godi al pareva’l cjčl da li so flŕmis: oh včdul mont lasů’n tal nort, puarčt tant da no podej mirŕ sti rňbis bičlis! Straviŕt chě ch’i vevi i vuj par un istŕnt, par dŕighi al altri polo na ocjada, indulŕ che zŕ sparět al era’l cjŕr grant,233 jodůt i vevi un vecju besňu, in banda, dal aspičt degnu di vigně tant onorŕt, com’che tant rispičt il fě al pari a’i dŕ. Na barba lungja d’un blanc misturŕt coma la so cjavielada al veva, e chista e chč al veva’n tal pčt ’nsembrŕt.234 Da li cuatri lus sŕntis al ornava ogni raj la so muša di tal lustri che’l soreli di vej’n front mi pareva.235 “Cuj sčišu vuŕltris che par chel flun neri i sčis scjampŕs da la prešňn eterna?” al veva tacŕt, dut luminňus, stu pari. “Cuj vi’aja guidŕt, o fŕt da lanterna, in tal vigně fňu da la profonda nňt che la val infernŕl sempri a’mbruna?236 In ta la lčs dal aběs a eše dut rot? o cambiŕdis sňnu’n cjčl li rčgulis che’n ta li me crčtis, danŕs, i vi jňt?”237 Il duca alňr mi veva tirŕt pa li mŕnis, e cun perŕulis e cun mans e cun mňtus238 par rispičt mi veva fŕt sbasŕ cjŕf e gjŕmbis. E a luj ghi vevi dět: “Besoj no sěn vegnůs: dal cjčl vegnuda, na fčmina mi veva preŕt chistu d’judŕ ulŕ ca si pňl zě pierdůs. Ma se’l to volej al č che pě miej spiegŕt i včdin la nustra condisiňn vera, alňr nol pňl il to dal me čsi negŕt.239 Chistu nol ŕ maj jodůt l’ůltima sera;240 ma věnt vůt puc judiši, ’ghi č zůt visěn, cussě visěn che cuaši lě al era. Coma belzŕ dět, mandŕt i eri stŕt tal so cjaměn par salvalu241; e a no er’altra strada che chč par indulŕ che nu zůs i sěn. Jodi ghi’ai fŕt duta la zent danada; e adčs i vorčs mostrŕighi chej spěris ca si půrghin chě, in ta la to contrada. Com’che chě i sěn rivŕs a sňn rňbis lůngis; ma jů a včn dal’alt na virtůt che judŕt mi ŕ fin chě, che chě luj a t’jňt e’l scolta sč ch’i ti děs.242 I speri ca ti plaši che chě al č, ’ndŕ che’n sercja al vŕ di libertŕt243 tant cjŕra, com’cal sŕ chčl che par ic la vita’l dŕ.244 Tu, po, no ti l’ŕs cjatada amara a Utica la muŕrt, ’ndŕ ch’i ti’as lasŕt la vestŕja245 che’l grant dě a sarŕ tant clara. No věn ’l etčrno decrčt par nuja violŕt; chč chistu’l vif, e Měnos me nol lča; dal Limbo’i včn, ’ndŕ che plens di cjastitŕt a sňn di Marsia i vuj ch’encjamň ti prča, o pet sant, che to pur adčs ti la tčgnis: par amňu so, mňstrini buna plča. Lŕsini zě paj sičt zirňns ch’i ti rčgnis: a ic di te il bičl fŕ ghi contaraj, se d’čsi minsonŕt la jů ti dčgnis.” “Di jodi Marsia vůt tant plašej i’ai mentri ch’i’eri par di lŕ,” alňr al veva dita; “da me sč c’a volůt, a ŕ vůt; un no, maj. Adčs che par di lŕ dal mal flůn246 si cjŕta, mňvimi a no pňl ic pě, par che lčs che, dopo vegnůt jň fňu, a’č stada fata. Ma se chč dal cjčl247 a ti mňuf e protčs, com’ch’i ti děšis, n’ocňrin cumpliměns: mi basta savej che ic chist’a vorčs.248 Duncja, vŕ, ma’ntňr di chistu—tčn in mins— mčtighi un včnc lěs249, e la muša lŕvighi da la cragna ’ngrumada’n ta chej brus cjaměns; ca no zŕrčs ben, cuj vuj velŕs, zěghi davŕnt—cu la vista nulada—dal prin ministro250, sensa’l miej di tč mostrŕighi. Atňr di st’išuluta, da l’aga visěn, la jů ’ndulŕ che tant fuŕrt a sbŕt l’onda, a si pňl cjatŕ včncs tal pantŕn mulišěn; nisun’altra ramasa’n ta sta sponda, s’a s’indurěs, par lunc a pňl vej vita, se a li sbatůdis a no si seconda.251 Na volta prons252, no stčit tornŕ par chista;253 zčit cul soreli, cal č cuaši spuntŕt; lasů a č la riva pě lišeruta.” Cussě al era sparět, e jň sů’i eri levŕt sidinůt; e’i me pas si črin ritirŕs lě dal me duca, e’i vuj a luj i vevi alsŕt. Luj cussě al veva tacŕt: “Seguěs i me pas: voltansi ’ndavňu, che di cŕ a s’inclina sta planůra vičrs ’l orli dal mar, lŕ a bŕs.” Il cricŕ dal dě al scorsava la matina che ’ndavŕnt’a scjampava, cussě che da lontŕn jodůt i vevi ogn’onduta picinina. Movůs si črin par chel terčn deščrt e plan com’omp cal sčrcja di nňuf la so strada, che fin ca no la jňt ghi par di zě invŕn. Cuant ch’i črin rivŕs ’ndŕ che la rušada cul soreli a barufava, e in part, pal frescůt, dur a tegneva la so sblancjada, li do mans’n ta l’erbuta, i mi eri necuŕrt, cul so fŕ amondi dols al veva pojŕt: e alňr jň, rindůt cont da la so art, plen di lŕgrimis la me muša ghi vevi mostrŕt: e luj uchě ai vuj ghi veva di nňuf vičrt chel colňu che ’l infičr al veva platŕt.254 Di lě a’un puc rivŕs i črin tal post deščrt che maj jodůt al veva l’ŕghis sos navigŕdis da omp che di tornŕ’l fňs dopo stŕt espčrt.255 Il včnc atňr mi veva metůt, com’d’altri volůt:256 Se maravča! che chel ůmil ŕrbul da luj sielzůt, ti feva rinasi dal dut, apena che cun stu včnc ti fčvis un sěrcul. Cjŕnt Secňnt Al era zŕ’l soreli al orišňnt rivŕt, chčl che cul sercli meridiŕn al cujčrs Gjerušalčm cul so punt pě elevŕt; e la nňt, che plan a plan ghi zeva vičrs, fňu a vegneva dal Gange cu li Balŕnsis257 che di man ghi cňlin cuant ca si fŕ tars; cussě che li mosčlis, blŕncis e rňsis, lě che jň’i eri da la clar’Aurora pa la bičl’etŕt a doventŕvin zŕlis.258 E’n ta stu mar lě i črin nu, a chist’ora, coma zent ca pensa al so cjaminŕ, cul cuŕrp fer, ma cul spirt ca si mňuf bunora. E jňt tu, coma che prest di matěna Marte un puc fuscŕt a si jňt rosůt, la jů amňnt da l’estensiňn marina, jodůt i vevi, e d’jodi pur lu speravi dut,259 un luměn che tant svčlt’l vegneva pal mar che nencja svualŕnt al varčs podůt. Dopo vejghi straviŕt al mestri’l vuli par vej pě clar il pensej sul lustri ch’jodůt i vevi, alňr pě’l luševa260, com’na flama dal fogolŕr. Da ogni banda che vuardŕnt lu stevi, un sŕju sč di blanc, e a luj di sot, un’altri plan plan vigně fňu i’jodevi. Encjamň nol veva’l me mestri fŕt mňt fin che’i blancs puc distŕns a parčvin ŕlis: věnt il timonej ben cognosůt, i crňt, al veva sigŕt: “Sů, i vuej che’i zenoj ti cŕlis: čco ’l ŕnzul di Diu: uněs li mans: da chě’n sů ti’n jodarŕs di sti rňbis. Jňt ben ca nol vňu ušŕ struměns umŕns, cussě ca nol uša nč rčmos nč včl ma l’ŕlis sos par zě’n ta poscj’ tant lontŕns. Jňt com’che drčtis li tčn vičrs il cjčl, e’l mňuf l’aria cun sti etčrnis plůmis ca no cambičjn com’cal fŕ’l mortŕl pel.” E pě visěn cal vegneva vičrs nuŕltris, st’usičl divěn cussě clar al luševa che’l vuli nol rivava a vuardalu fěs, ma jů sbasŕt lu vevi; e čco a riva cal riva cu’ na navuta lišera che l’aga cuaši cuaši a no tocjava. A popa’l celestiŕl pilota261 al era, che beŕt al pareva ’ntňr vej scrět; e pě di sent spěris cun luj a'n d’era. ‘In exito Israel de Aegět’262 ducju’ insičmit a cjantŕvin cu’ na vňus cun chčl che’n ta chel salm a včn dopo scrět. Dopo včighi fŕt il sen da la santa crňus, důcjus in ta la spiŕgja si črin butŕs: luj al era zůt, com’tal vigně, svčlt e silensiňus. Chel scjŕp di spirs, puarčs, ulě restŕs, tňntos, atorotňr par dut a vuardŕvin, com’un che sercjŕ’l vňu dut sč ca č’n taj plŕs. Par ogni banda, dal dě a saetŕvin i rŕis dal soreli, che cu li so sačtis dal mičs dal cjčl’l cjavrňn263 via a scorsŕvin, cuant che cun muša alsada sti ŕnimis ni včvin domandŕt, “Mostrŕini coma zě’n ta la montagna, s'i savčis.” E Virgělio al veva rispundůt, “Vuardŕini, di stu post nuŕltris i no věn prŕtica; coma vuŕltris, pelegrěns i sěn, crodčini. Un puc prin di vuŕltris i sěn rivŕs cŕ par n’altri trňj, tant dur e dirocŕt c’adčs ni sarŕ fŕsil zě sů par cŕ.” I spirs che necuŕrs si’črin, dut un trŕt, che dal me tirŕ flat i’eri’ncjamň vif, palidůs si črin fŕs, ognidůn maraveŕt. E coma’l mesagčr cal parta ’l ulěf zent al clama par sinti rňbis nňvis, e tal pocŕ ognidůn si mostra ben atěf, cussě davŕnt di me si črin metůdis che ŕnimis furtunŕdis a fisami tant, par puc dismintiŕnt di zě a fasi bičlis. Una in d'avevi joduda vigně ’ndavŕnt par imbrasami cun grant sen di afičt ca mi veva sůbit movůt a fŕ altritŕnt. Oh ňmbris vučitis fňu che in tal aspičt! tre vňltis a imbrasala i vevi provŕt, ma’nvŕn; vučitis a tornŕvin li mans al pčt! Maravča’n muša i vevi da vej mostrŕt, pars’che ic suriděnt ’ndavňu si veva movůt; e jň, par stŕighi visěn, pě dongja mi eri fŕt. Cun tant riguŕrt ch’i smetčs a veva ’nsistůt: capět cuj ca era, i la vevi preŕda tant di cjacarami par qualchi minůt. A veva dět: “Com’che ben ti vevi volůt e tant tal cuŕrp mortŕl, pur ben ti vuej sleŕda: chě i smčt; ma tu parsč vatu’ndavŕnt?”264 “Caro’l me Casela, par tornŕ’n strada ’ndŕ ch’adčs i soj265, stu viŕs i ti mi jňdis fŕ,” ghi vevi dět, “ma la to ora parsč tant rinviŕda?”266 E luj: “Cun nisůn i’ai vůt di barufŕ, ma chel stes267 cal cjoj chčl e cuant ca ghi plŕs, ’ndavňu mi’a lasŕt pě vňltis, cun biel fŕ, che’l volej divěn e’l so d’un stamp a sňn fŕs: ver al č che par tre mčis al ŕ partŕt chej ca’an volůt entrŕ, in santa pŕs.268 Alora jň, ch’i eri vičrs il mar voltŕt, ’ndŕ che l’aga dal Tčvar a s’insala, cun gran bontŕt da luj cjňlt sů i eri stŕt. Vičrs che fňs ’l veva luj adčs ’ndresŕt l’ala; e a č chě che sempri al včn cjňlt sů chčl che jů vičrs’l Acherňnt nol cala.”269 E jň, “Se lčs nova ’no ti’a robŕt sů nč memoria nč’l ušu dal to bičl cjŕnt che li me vňis na volta’l cuietava jů, di consolŕ ti displašarčsia tant il me spěrit che cu la me persona plen di afŕn al č stŕt vegněnt in davŕnt!” “Amor che ne la mente mi ragiona,” al veva tacŕt cun vňus tant biel’e dolsa che dentri ’ncjamň i la sěnt che ben mi suna. Jň e’l me mestri e la zent che fěsa ghi steva ’ntňr, a parčvin důcjus tant contčns, com’che altri no fňs ca tocjŕs la mins stesa.270 Nuŕltris i črin důcjus fěs e atčns al so cjantŕ; ma čco’l vecju ončst271 cal vegneva sigŕnt: “Spirs, parsč cussě tant lens? No stčit čsi negligčns; sčit zent di sest, zčit zvčls tal mont a cjňivi la scusa272 ca v’impeděs di vej Diu manifčst.” Coma che blava e altra siminsa a becotejn i colňmps’n ta la verdura, cujčs, tegněnt la plumarola lěsa, s’alc a cŕpita ca ghi fedi poura, dut ta’un colp, čco, a smčtin di mangjŕ, chč altri a’an cal scučit pě’ncjamň la so cura; cussě jodůt i vevi che frescja marmaja lasŕ la cansňn e zě vičrs la riva coma zent che, puc savěnt sč fŕ, a si sparpŕja: e coma lňu encja nu svels via di lě si zeva. Cjŕnt Ters Mentri ch’ognůn di scju spirs al scjampava, e a si spierdeva in ta sta cjampagna, ma vičrs’l mont ’ndŕ che’l just al spůns273 al zeva, jň di strěnzimi al mestri i vevi vůt bišugna: e sensa di luj ’ndŕ i sarčšiu zůt? coma’i varčsiu scalŕt sta montagna? A mi par che luj rimuŕrs al včs sintůt: O cosičnsa dignitoša e clara, se amŕr ca ti’č il fal pě pisulůt! Cuant che’i so pič lasŕt a včvin la primura che il decoru al fŕ sempri calŕ, la me mins ch’era prin plena di poura, si veva calmŕt e, com’usičl cal taca a svualŕ, il me vuli’n alt al era zůt’n ta chel mont che sů’n tal cjčl pě alt d’ŕltris jodi si fŕ. Davňu’l sflameŕva’l soreli, rotňnt, ma rot al era davŕnt da la me figura che ai so rŕis gh’impeděva di zě’n front. Jň’i mi eri voltŕt in banda par poura di čsi stŕt bandonŕt, cuant ch'i vevi jodůt besňu davŕnt di me la cjera scura;274 E’l me cunfuŕrt: “Parsč difěditu di dut?” voltŕt vičrs me a děšmi al veva tacŕt: “di crodi che cun te’i soj ti varčs podůt. A č zŕ sera lŕ cal č soterŕt il me cuŕrp cul cual i fevi ombrena: Napoli a lu’a, da Brindisi partŕt. S’adčs davŕnt di me nuja si ombrena , nosta maraveŕti pě che daj cjčlos ’ndŕ che sens’intrěc raj’n t’altri raj al mena.275 A sufrě turměns cjŕls, o chej daj gčlos, cuŕrps coma il me la virtůt a dispňn, ma’a no vňu ch’i savčdin li věis sos.276 Mat al č chčl cal crňt che la nustra rašňn a rivi a capě l’infinita via d’un’unitŕt in tre—e capě benňn.277 Contentŕisi, umana zent, dal quia;278 che s'i včsis pudůt jodi prňpit dut, parsč a varčsia parturět Maria?279 E la voja’i jodarčsis, sensa frut, di chej ca varčsin’l dešideri calmŕt che’n eterno’nvčnsi a ghi era dŕt par lut: d’Aristňtil e Platňn i děs, in fŕt, e d’ŕltris pur”; e chě al veva sbasŕt la front, e nuja pě ’l veva dět, restŕnt turbŕt. Rivŕs i črin intŕnt al pič dal mont: uchě la parčit a zeva sů cussě dreta che di scalala no včvin nencja fŕt cont. Tra Lericj’ e Turbia280, la pě dešerta e salvŕdia riva a č na scjala ben cňmuda in paragňn di chista. “Cuj sŕja ’dčs pa’ndŕ che’l rěpid al cala,” al veva dět il me mestri, fermŕnt il pas, “di mňut cal posi zě sů chel sens’ala?”281 E mentri che luj, penserňus, cul cjŕf bas, pa’ndŕ zě al era cal meditava, e’i me vuj atňr dal mur a črin voltŕs, da sinistra jodůt i vevi zent ca vegneva, spirs che vičrs nu i pič a movčvin, ma planěn, che cuaši fer ognůn’l pareva. “Mestri,” i vevi dět, “lasa che’i to vuj si ŕlsin: chě ca sňn chej che consej a ni darŕn s'i no ti lu cjŕtis in te medčšin.” Alňr’n alt al veva vuardŕt, e sens' afŕn al veva dět: “Zěn par lŕ, ca včgnin a plčn; il to sperŕ, fiňl me, a nol č invŕn.” Chel grup di lňu al era ’ncjamň lontŕn, dopo che nu i včvin fŕt un miŕr di pŕs, sě e nň com’un clap tirŕt da na man, cuant che di front ’la rocja’si črin pojŕs dal grant rivňn, e lě a črin stŕs fers e stres coma se plčns di důbis a fňsin stŕs.282 “O bunŕnimis, o spirs belzŕ elčs,” Virgělio al veva scuminsiŕt, “par che pas che, i crňt, ognůn di vuŕltris al vorčs, diščini’ndŕ che cjatŕ i poděn un pŕs ca ni permeti di zě sempri pě’n sů; che chčl che pě ’l sŕ pě ’l pičrdi timp ghi displŕs.” Com’agnčlis che pě no sňn sierŕdis sů, fňu, besňlis o’n grups, a včgnin plan plan, e ŕltris’n davňu a rčstin cul vuli’n jů; e com’ca fŕ la prima li ŕltris a fŕn, e ghi vŕn dongja se ic a si ferma, cujčtis, sensa un bč, e’l parsč ’nol sŕn; cussě jodůt i vevi jň vigně la prima ŕnima di che mandria furtunada, timiduta, ma dal mňvisi calma. Cuant che i prins jodůt a včvin dividuda la lus in cjera a la me destra, e l’ombrena fin a la rňcja zuda, spostŕs si črin di lě che l’ombrena a era, e’i altri spirs che’n davňu a vegnčvin, puc savěnt, il stes a včvin fŕt, vuardŕnt in cjera. “Jň’i vuej che důcjus chě a savčdin che chistu chě ’l č cuŕrp umŕn ch’i jodčis; i rŕis dal soreli a č par chčl che jů no rěvin.283 N’ocňrin maravčis, ma da crodi i včis ca no č sensa virtůt che dal cjčl a včn che stu chě’l provi a scalŕ sti parčis.” Cussě’l mestri; e lňu, věnt capět dut ben, “Tornŕit in davňu,” a včvin dět; “zčini’n davŕnt,” cu la schena da li mans fašěnt pur sen. E un di lňu al veva tacŕt: “Tu lŕ ’ndavŕnt, cuj ch’i ti sňs no’l saj, ma vuŕrdimi’n muša: mi’ŕtu maj jodůt prin di chistu istŕnt?” Vičrs luj voltŕt, ghi vevi dŕt n’ocjada fisa: biňndu al era e di gentěl aspičt ma na sča’l veva da’un colp diviša.284 Cuant ch’i ghi vevi fŕt sen di no, a stu puarčt,285 di včjlu maj jodůt, “Jňt chě,” al veva dět, e na plŕja ’mi veva mostrŕt in tal so pet. Suriděnt al veva dopo dět: “Jň’i soj Manfrčit, nevňut da la imperatrěs Costansa; ti prej che, cuant ch’i ti sňs di chě partět,286 i ti zčdis da me fěa, mari—pensa— dal onňu di Sicilia e Aragona, e děšghi che dal sperŕ’i no soj sensa.287 Dopo che ferět i eri stŕt di persona da doj colps mortaj, i mi eri bandonŕt planzěnt a chčl che volentej al perdona. Orěbil al er’ognůn daj me pecjŕs stŕt; ma bras tant grancj a ŕ la ’nfinida bontŕt, ca risčif di nňuf chčl che da ic si veva voltŕt. Se il pastňu di Cošensa, che cjasŕt mi veva seguěnt di Papa Clement ’l ňrdin, e mi včs in Diu bon ben oservŕt,288 i vučs dal me cuŕrp ’ncjamň a sarčsin visěn di Benevěnt, in cjŕf dal so punt, protešůs daj claps ca lu soterŕvin.289 Adčs ju bagna la plňja e ju mňuf il vint dal di fňu dal cunfin, cuaši lunc il Vert, ’ndŕ che sensa lus i'u veva partŕs avŕnt.290 Un cussě maladčt prňpit dut nol pičrt, ca nol posi tornŕ al etčrno amňu, mentri ch’al sperŕ ’ghi resta un puc di vert.291 Ver’al č che un che fňu di grŕsia’l mňu da la Santa Glěšia, s’a la fin ’si pentěs, al č costrčt a stŕ di stŕ riva al di fňu292 trenta vňltis pě dal timp sensa grŕsis, prin da pentisi, sč pě che’l decrčt scurtŕt a nol vegni da buni prejčris.293 Jňt tu se contčnt ti pňs fami e cujčt, dišěnghi a la me puora Costansa com’ch’i ti mi’as jodůt e di stu divičt;294 che chě par grŕsia daj vifs tant si’avŕnsa. Cjŕnt Cuŕrt Cuant che par dilčt o encja par dolňr che na virtůt nustra a comprčnt, l’ŕnima cussě ben a ic si fŕ intňr, ca pŕr che altri no podarčs vej che chel intčnt; e chistu al č cuntra chel sbŕliu cal crňt che’n nu n’ŕnima a ŕ su n’altra’l comŕnt.295 A susčit che cuant che alc si sěnt o jňt che fuŕrt al tegni l’ŕnima ’ndafarada, il timp al scňr e’l omp nol fŕ nisůn mot; chč su na roba a’č la so mins pojada mentri che altri a ŕ la so mins intera: l’una’č libera e l’altra leŕda.296 Di chist i vevi jň vůt esperiensa vera cuant ch'i vevi sintůt chel spěrit e amirŕt; che ben sincuanta grŕdos zůt sů al era il soreli, e jň i no lu vevi notŕt, cuant che rivŕs i črin ’ndŕ che ducju chej spěris ni včvin sigŕt, “Chě ’l č chčl ch’i včis domandŕt.”297 Bus pě larcs al stropa spes ta li věs cun menŕdis e ramŕsis spinňšis il contaděn cuant che l’ůa a si scurěs, di chel trojůt par indulŕ che partěs i’črin, nuŕltris doj, cun me davňu, besoj, cuant che chej spirs da nu a črin sparěs. Fin sů a Sanleo o jů par chel scoj di Nol o sů a Bismantov’e Cacum298 si pňl zě cuj pič, ma ŕlis a vňlin’n ta stu troj;299 cun l’ŕlis, i děs, slancjŕdis e cul plum300 tant bramňus, davňu di chčl che fin chě condňt301 mi veva e mi deva di sperŕ un barlům. Sů i zčvin dentri di chel rivňn rot, tegněnt i flancs pocŕs cuntra la parčit, ušŕnt pič e mans’n ta li rňcis di sot. Dopo che’i nustri flancs tocjŕt a včvin il vučit302 insima dal murňn dret, tal mancu ’nclinŕt, “Mestri me, se strada i cjapŕnu?” i vevi dět. E luj: “Si vŕ’n sů da lě ch’i ti’as sostŕt: tenti visěn; pur pě’n sů i zěn ta stu mont, fin che cualchidůn cal sŕ i varěn scuntrŕt.” Par jodi fin’n sů, masa alt al era’l mont, e’l zě’n sů al era cussě tant inclinŕt ca someŕva d’čsi’n mičs d’un cuadrant.303 Strac i’eri cuant che jň cussě i vevi tacŕt: “O bon pari, vňltiti, e chě mira cuant che, pal pas to, indavňu i ’soj restŕt.”304 “Fiňl me,” al veva dět, “fin chě li gjŕmbis tira,” e mostrŕt mi veva un puc pě’n sů un pajňu piciněn che da che banda lě dut intňr al zira. Li so perŕulis, che sempri un bon sburt a dčvin, sfuarsŕt mi včvin di zighi a gjat davňu fin che’l troj livčl i me pič cjatŕt a včvin. Lě i si črin sintŕs in ta stu pajňu, e par lŕ ch’i črin vegnůs, dal oričnt voltŕs, che’l vuardŕ tant ben mi feva al cňu.305 Prin di dut i vuj i vevi puntŕt vičrs il bas; dopo, voltŕs vičrs ’l est, mi maraveŕvi che da sinistra i vegnčvin luminŕs.306 Il poet si’a ben necuŕrt ch’jň i stevi mirŕnt il cjŕr da la lus coma un balůc che tra nu e l’acuilňn i jodevi. Alňr luj a mi: “Se Castor e Poluc dal gran spičli compagněa ’tegnčsin, che lus al parta, sů e jů307, in ta ogni lňuc, un puc rosůt il Zodiac ’jodarčsin encjamň visěn da li Ňrsis rotŕ se fňu al vegnčs dal so vecju cjaměn. Čco, a’č cussě: s’i ti lu vůs pensŕ, tenti ben atčnt; imagina Siňn che cun stu crčt in ta la cjera al stŕ,308 sě che ducju doj a ŕn un ůnic orišňn e divičrs emisfčrs; ’ndŕ che la strada tant mal manovrada ’era stada da Fetňn, t’jodarŕs com’che da chistu a sarčs ušada par zě da chě a Gjerušalčm stesa, se il to intelčt ben ghi stŕ a bada.309 “Mestri me, maj prin,”ghi vevi dět sensa pŕuša, “d’jodi no’ai podůt sč ch’jňt clar adčs, lŕ ’ndulŕ che d’inzčn i parevi sensa, che’l mičs sěrcul che pě alt di ducj’ al stŕ ca si clama Ecuatňu’n ta na cert’art, e che sempri tra’unvičr e soreli al resta,310 pa la rašňn ch’i ti’as dět, ma da sta part vičrs’l setentriňn al vŕ, cuant che’i Ebrčos a lu jodčvin lŕ che il cjŕlt al č pě fuŕrt311, ma tant contčnt i sarčs se bon i fňs di savej cuant’n sů ch’i zěn; che’n sů’l vŕ’l mont cussě alt che’l me vuli zě tant alt nol pňs.” E luj a mi: “Cussě a’č cun stu mont: che al iněsi, a bas, al č sempri dur; ma pě’n sů che l’omp al vŕ, pě al včn tegnůt cont.312 E cuant che’l zě ti včn pě dols e sigůr, cussě che’l zě’n sů ti cjatarŕs amondi lišej, com’che seguěnt la curěnt a vŕ na nŕf pur, alora ti sarŕs al fin di stu troj: uchě di ripošŕ ’l afŕn al speta. Basta; di chistu amondi sigůr i soj.” La so vňus si’er’apena fata cujčta che n’altra i včvin sintůt, ca veva ŕ dět: “Encja prin di rivŕ ti’as di stu post na voja mata!” Al sinti sta vňus sůbit zirŕs si včvin, e a man sanca jodůt i včvin un pierňn, che di chčl nč luj nč jň prin necuŕrs si’črin. Lŕ’i črin zůs, ’ndŕ che zent i včvin jodůt benňn ta l’ombrena davňu dal clap sintada e ognůn al someŕva un grant poltrňn. E un, strac, tal mičs di che zent sdrajada, sintŕt al era, cuj bras atňr daj zenoj e cu la muša’n taj so bras sbasada. “O bon’l me siňr,”ghi vevi dět, “jňitu ch’i soj ch’jňt chčl ca si mostra cussě tant svojŕt che luj e’un mus frŕdis a sarčsin ducju doj?” Alora voltŕt si veva vičrs me e vuardŕt, mověnt la muša un puc sů pa la cučsa, e dět al veva: “Vŕ sů tu, che ŕris ti ti sňs dŕt!” I lu vevi alora cognosůt, e la straca stesa che’l flat mi feva tirŕ ’pen’apena no mi veva'mpedět di zě da luj, chist si sŕ; na volta lě, al vev' alsŕt il cjŕf apena, dišěnt: “Ŕtu jodůt com’che’l Fetňn da la spala sinistra’l cjŕr al mena?” Il diši striminzět e’l fŕ da poltrňn cal veva a mi včvin fŕt un puc ridusŕ. Dopo i vevi tacŕt: “Bielaga, ti sňs benňn e’i soj contčnt; ma dišmi cualchicjusa: parsč prňpit chě? Spčtitu na scorta? O ŕtu encja chě la to vecja ušansa?313 E luj: “O frari, zě pě’n sů no’mpuarta, chč a pajŕ’l figo no mi lasarčs ’l ŕnzul di Diu sintŕt ta la puarta. A ocňr prin che’l cjčl mi fedi zirŕ adčs fňu di chč, a a lunc, com’ch’i’ai fŕt in vita, ’ndŕ che dom’in fin i’ai tirŕt suspěrs dres,314 se pě che na bun’orasiňn no vegnčs dita par me da’un gran bon cňu che’in grŕsia al č: n’altra puc a val, se’l cjčl nencja a la scolta.”315 E il poeta, belzŕ davŕnt di me, al diševa: “Zěn via; che zŕ da’un toc alt al č’l soreli, e lŕ da la riva al č belzŕ cal cujčrs la nňt cul so pič’l Marňc. Cjŕnt Cuěnt Jň i eri belzŕ da che ňmbris partět e davňu ghi zevi a li trŕcis dal me duca cuant che dongja di me, alsŕnt il so dčit, un al veva sigŕt: “Jňt, a nol pŕr luši ucŕ il raj a sinistra di chčl par di sot316 e coma věf a somča cal sedi cŕ!” Vičrs il sun di sta vňus i me vuj i vevi mňt e jodůt i vevi ca ocjŕvin cun maravča me, doma me, e’l luměn cal era rot. “Parsč’l zěria’l to spirt coma na fuča,”317 al veva dět il mestri, “che’l zě ti ralčntis? Se cčntria sč che sta zent a cjacarča?” Včn cun me, e ca pŕrlin pur scju spěris: stŕ ben fer com’na tor ca no ghi cola maj la pica, nencja’n ta grandi bufčris; chč sempri ’l omp cal ŕ'un pensej ca ghi svuala sovr’altri pensej da sč’l lontana’l sčn pars’che’l podej di un chčl dal altri’l mola.” Se podčviu jň diši sino “I včn”? Cussě i vevi dět, di che tinta tant cujerzůt che a vňltis a rěnt ’l omp di perdňn dčn.318 E intŕnt a travičrs la riva i vévin jodůt un puc davŕnt di nu zent ca vegneva cjantŕnt, vers a vers, il Miserere, dut.319 Cuant ca si črin necuŕrs ca nol lasava il me cuŕrp trapasŕ i rŕis dal soreli, a colp il sŕlm in un lunc Oh si mutava;320 e doj di lňu, coma mesagčrs di lě, vičrs di nu corěnt ni včvin domandŕt: “Parsč i sčišu chě? Alsŕit il veli.321 E’l me mestri: “A chej che chě vi’an mandŕt i podčis ben tornŕ par ripuartŕighi che’l cuŕrp di stu chě di cjŕr vera al č fŕt. Se par jodi l’ombra so a sňn fers chě, com’ca pŕr, alora a sŕn zŕ asaj: ch’onňu ghi fčdin, che a lňu al pňl ben zěghi.”322 Vapňus impijŕs cussě svels i no’ai maj jodůt rompi’l serčn da la prima nňt, nč’l nul d’avňst cuant che’l dě al cala ormaj,323 che di tornŕ chej premurňus fŕt a včvin mňt; rivŕs lŕ, cuj ŕltris vičrs nu ognůn si veva voltŕt, com’un flun che fňu dal’ŕrzin al včn a dirňt. “Na sgaravana di lňu chě si včvin aviŕt par preŕti,” al veva dět il poeta: “ma vŕ pur, e zěnt tčn ognůn ben scoltŕt.” “O ŕnima ch’i ti vŕs par stŕ contenta324 cuj pič, mans e cjŕf da la to nŕsita,” a vegnčvin implorŕnt, “il pas ralenta. Ŕtu maj jodůt nisůn di nu’n vita che di luj di lŕ nňvis ti pňsis contŕ? Stŕ fer chě; daj, slungja la to věšita!325 Muŕrt par fuarsa ognůn di nu chě al stŕ e fin a l’ůltima ora pecjadňu: uchě la lus dal cjčl ni’a fŕt voltŕ, cussě che, pentěs e dut perdonŕnt, fňu di vita i sěn vegnůs, cun Diu in pas, che’l dešideri d’jňdilu tant ni’č’n tal cňu.” E jň: “par cuant ch’i vi tegni oservŕs, i no cognňs nisůn; ma s'i sčis contčns che alc i fedi, spirs che ben nasůs i sčis stŕs,326 diščit pur, e jň lu faraj pal ben imčns che davňu daj pič di una tal guida da mont a mont in sercja a vŕn i me sens.” E un di lňu tacŕt: “Ognůn si fida dal to bon udisi sensa zuralu, se al to volej fŕt no ghi včn sfida.327 E jň, ch’i soj chě’n front a domandalu, i ti prej che se maj chel post t’jodarŕs fra Romagna e chčl di Carli d’Angjolu,328 che’n tal preŕ cortčis par me’i ti sarŕs a Fan329, di mňut che ben par me a prearŕn, che al pě prest i me pecjŕs ’sarŕn purgŕs. Ferět a muŕrt i eri stŕt, lŕ’n tal Padovŕn; il sanc i vevi pierdůt, ca mi veva ospitŕt; tal grin d’Antenori mi era stŕt fŕt stu dŕn, ulŕ che sigůr i crodevi d’čsi stŕt: chel d’Čste al era’n colpa, ca mi odiŕva tant pě di chčl ca si varčs spetŕt.330 Ma se jň’i fňs scjampŕt par lŕ ca si zeva vičrs Mira, da Oriac, lŕ ca mi včvin cjapŕt, ulŕ ’ncjamň i sarčs, ulŕ ca si rispirava.331 Ta la palůt i vevi corůt dut infangŕt, e da li črbis intorgolŕt jů’i eri zůt e’n cjera li me včnis a včvin un lac formŕt.” Alňr n’altri: “Se’l to dešideri, dut, ti otčns ca ti tira lasů’n tal mont, par pietŕt fŕ ch’encja’l me’l včdi frůt!332 Da Montefeltro i’eri e’i soj Boncont: nč Gjovŕna333 nč altri di me si cura; par chčl jň cun chěscjus basa i tčn la front!” E jň: “Ma se mal o brut’aventůra a ti aja tirŕt tant fňu dal Campalděn334 che maj savůt si ŕ da la to sepultura?” “Oh,” rispundůt al veva luj, “jů dal Cašentěn si pasa n’aga ca si clama l’Archiŕn, che’nsima ’l Ermo335 al nŕs tal Apeněn. Lŕ ’ndulŕ che’l so nňn al doventa van,336 rivŕt i eri jň cun’un bus ta la gola, che a pič i scjampavi e'i’nsanganavi'l plan. Chě i vevi pierdůt la vista e la perŕula, ca finiva cul nňn di Maria; e chě i eri colŕt, lasŕnt la me cjŕr besola. Se ca’č ver i děs; il stes ai vifs děsghi: il ŕnzul dal Alt cjňlt mi veva, e chčl dal infičr al sigava: “Parsč mi cjňitu stu chě? Cun te ti pŕrtis ’l etčrno di stu cuŕrp fer337 che par na lagrimuta mi’č stŕt robŕt; ma altri i faraj cul toc che chě ’l č fer!” Ben ti sŕs com’ che’n ta l’aria’l včn adunŕt chel ůmit vapňu che aga’l doventa cuant che’n sů’l vŕ’ndŕ che dal frčit’l včn cambiŕt. Alňr chel mal volej che malěsia tanta al ŕ’n tal cjŕf, movůt al veva'l fun e’l vint par naturŕl virtůt so, tant puc santa.338 Cussě la val, cul dě cal zeva finěnt, da Pratomŕn al grant zňuc si veva cujerzůt di caligu, cul nul ’mparzora bulěnt, chč l’aria plena a plovi si veva metůt: l’aga a colava e’n taj fosaj a zeva; bčvila nol podeva’l terčn dal dut; e com’che’n taj rěvuj pě grancj’ jů a vegneva, a coreva vičrs’l flun real339, rŕpida, cun fracŕs; fermala nisůn al podeva. Al sbocŕ dal grant flun la me cjŕr frčjda scuntrad'a la veva l’Archiŕn furiňus e butada tal Arno e la crňus tal pet disfada che fŕt i vevi a lota finida: pal font e rěvis mi menava l’onda fin che cujčrt mi veva cu la so preda.”340 “Sěnt, cuant ch’i ti sarŕs tal mont tornŕt, ’ndŕ che la straca dal viŕs ti sarŕ zuda via,” la ters’ŕnima a veva dět dopo la seconda, “recuŕrditi di me ch’i soj la Pia: Siena fŕt mi veva, e disfŕt la Marčma:341 ben lu sŕ chčl che anelada342 pri’a mi veva e spošada cu la so gjema. Cjŕnt Sest Cuant ca si finěs il zňuc da la zara,343 chčl cal pičrt al resta dolorŕt, rišujŕnt i colps344, e dulěnt al impara: duta la zent a vŕ cul pě furtunŕt che’n davŕnt al vŕ, e un davňu ghi včn, cun n’altri cal vňu che alc ghi vegni dŕt: parŕnt via, chistu e chčl al scolta ben, chčl che la so man al tňcja, pě nol sburta; cussě si para da chej ca ghi fŕn sen.345 Jň pur da ducju chej spirs i stevi in vuŕita, la muša vičrs lňu cŕ e lŕ voltŕnt, e alc prometěnt i la fevi curta. Chě ’l Aretěn a si veva fŕt ’ndavŕnt che dal crudčl Ghin dal Tac vůt al veva la muŕrt, e ’l altri che a’nnegasi ’l era zůt scjampŕnt.346 Cun mans spuŕrtis chě’l preŕva pur, in part, Federico Novčl e chčl di Piša cal veva fŕt someŕ’l bon Marzuc fuŕrt.347 Jodůt i vevi'l Cont Ors e chel spirt di cjŕša so gjavŕt fňu348 par fastidi o invědia, secňnt luj, no par colpa so o cauša; e chě’l sufrěs, chistu Pičr da la Brocja, mentri ca’č ’ncjamň cŕ chč daj Brabŕns,349 che perň a pňl čsi ’ncjamň pě sporcja. Na volta restŕt lěbar da ducju cuans chej spirs che preŕt a včvin che ŕltris a preŕsin di mňut che lňu a podčsin prest doventŕ sans. Tacŕt alňr i vevi, “A pŕr ca mi nčghin, O lus me, certi perŕulis dal to test350 che decrčs dal cjčl il preŕ a plčjn; e dom’di chistu a prčjn chej di stu post: invŕn al eše alňr dut chčl ch’ognůn’l spera, o no mi eše’l to diši ben manifčst?” E luj “La me perŕula a č clara; e a no č inůtil la so speransa, se ben la zent a lčs la me scritura; che’l tant alt juděsi a no si sbasa cuant ch’un fňuc d’amňu al fŕ’n ta un istŕnt chčl cal sodisfa chčl che chě s’incjaša;351 E lŕ ch’jň’i stevi stu punt considerŕnt, il preŕ ’nol comedava il difičt, pars’che a Diu’no ghi si fev’avŕnt.352 Ma s’encjamň důbis ti’as o alt suspičt, no fermati, che ic ben a ti lu děs cu la lus ca č fra il ver e ’l intelčt: no saj s'i t’intěns; i děs di Beatrěs: ti la jodarŕs la sů, insima’l crčt, lasů di stu mont, suriděnt e felěs.” E jň: “Messčr, fami zě sů svelt e dret, che zŕ’i no mi strŕchi pě coma prima; zŕ’i ti jňs se ombrena cal fŕ il crčt.” “I parŕn via provŕnt a zě’nsima, e vuej,” al veva dět, “i farěn sč ch’i poděn; ma la roba na forma a ŕ che di ic no ti’as adčs stima. Ma davŕnt di čsi lasů, t’jodarŕs prin chčl ca si plata davňu da la culina, cussě che’i so rŕis da tč rňs no včgnin.353 Ma jňitu lŕ che ŕnima sidina354 che vičrs di nu besoluta a vuarda? Chč a n’insegnarŕ la via pě visina.” A ic i črin zůs: o ŕnima lombarda, com’ch’i ti stčvis lě, supiarba e spresŕnt, cun tanta dignitŕt tal vuli, vuarda! Ic no ni zeva nuja domandŕnt, ma zě ni lasava e oservava dut com’un leňn cuant ca si stŕ ripošŕnt. Par preŕla, Virgělio visěn ghi era zůt, volěnt da ic savej la via pě dreta; chč a la so domanda ’no veva rispundůt, ma dal nustri paěs e da la vita domandŕt ni veva; e’l bon duce al veva tacŕt: “Mantova…,” ma doma chist al veva dita che chčl vičrs di luj a colp avŕnt si veva fŕt, dišěnt: “O Mantovŕn, jň’i soj Sordčl dal to paěs,” e ’l un al veva ’l altri ’mbrasŕt. Ahi serva Italia, di dolňu ostčl, naf sensa timonej in ta na gran tampičsta, siora no di provincja ma di bordčl! Che bun’ŕnima ’era stada oh cussě svelta al sinti’l sun tant dols da la so cjera di fŕighi chě al so paešŕn fiesta; e adčs da tč no sňn sensa guera i vifs, che ’l un ’l altri si stŕn rošeŕnt par chčl che’un mur o un fosŕl al siera. Puor’ Italia, vuŕrditi atňr e’ndavŕnt, vuarda i to mars, e vuarda pur’l to sčn; par poscj’ ca gňdin pas ti vuardarŕs dibŕnt. Se ŕja zovŕt ca ti scurtŕs il fren il Justiniŕn se la sela ’č vučjta? Sensa chčl355 i no varčsin di vergogna’l plen. Ah zent ch’i ti dovarčs čsi devota e lasŕ ca si sinti Sešar’n sela, se ben ti capěs sč che’l Signňu al nota,356 ma jňt com’che la bčstia si ribela pars’che daj spirňns a no včn corešuda357 e la rčdina no ti sŕs ušala.358 O Berto todčsc359, no l’ŕtu joduda sta puor’Italia doventada salvŕdia? No postu tu domŕ sta bčstia cruda? Ca coli pur dal’ alt la vera gjustěsia sul to sanc360, e ca sedi nova e clara, cussě che’l sucesňu to gňdila 'l pňdia! Tant tu che to pari i včis fŕt gara par dŕighi profět a chej todčscs di distrčs, curŕnt puc dal ort e dal impčr la cjera.361 Včn a jodi i Montčcs e i Capulčs, Monŕldos e Filipčscs, omp sensa cura: chej mal ridušůs e chěscjus pur, puarčs. Včn, crudčl, včn, e jňt se vita dura ca’an i to siňrs, e cura i so malŕns; e t’jodarŕs Santaflou362, com’ca č scura! Včn pur a jodi la to Roma ca plans, puora vedula363, e di nňt a clama: “Sešar, parsč sinu cussě tant distŕns?” Včn a jodi cuant che la zent si ama! E se nisůn ti mňuf a vej di nu pietŕt, vergňgniti almancu da la to fama. E s’a mi permčt, Gjove, la to divinitŕt, tu che par nu ti sňs stŕt crucifěs, al eše’l to vuli just a ŕltris voltŕt?364 O eše preparasiňn che dal aběs dal to savej ti fŕs par fani dal ben, encja se’l coma nisůn di nu’l capěs? In ta ogni sitŕt d’Italia a č dut plen di tirŕns, e un Marcčl al doventa ogni vilŕn ch’a fŕ da partišŕn al včn. O Firense, ti pňs ben stŕ contenta di chista digresiňn ca no ti tocja365, par grŕsia da la to zent, ca no stenta.366 Tŕncjus’an gjustisia’n cňu, ma sta frčcja tars a včn fňu par no rivŕ sensa pensej al arc; ma’l to pňpul a l’ŕ doma in bocja.367 Tŕncjus a rifiůtin il comůn incŕrc368 ma’l to pňpul al č pront a rispundi, di volontŕt so, e’l siga: “Dčimi’l carc!” Contenta ti sňs, ch’i ti’as di se godi: tu siora, tu’n pŕs, e tu cun judiši!369 Se jň’i děs il just, ’l efičt si pňs ben jodi. Atene e Lacedemona370, che cussě civělis a črin che fŕt a včvin l’antěchi lčgis, al bon vivi li dos fŕt a včvin sen di sě; mentri tu ti zčvis tant pa li sutělis371 ta li to dispošisiňns ch’a mičs novembri no si’a’ncjamň sč ch’in otobri ti fělis. Cuanti di che vňltis in ta st’ůltin cuadri,372 lčs, moneda, ufěsi e costům mutŕt i ti ŕs e rinovŕt menbri!373 E se ben ti ti recuŕrdis e ti jňs un barlům, in te t’jodarŕs na puora malada ca no cjatŕ pě ripošu nencja’n tal plum, e puc ghi zova ogni so zirada.374 Cjŕnt Sičtim Dopo che sti bieli fičstis a ni veva fŕt cun pě e pě gust tre o cuatri vňltis, “Cuj sčěšu,” al veva dět Sordčl, ’ndavňu tirŕt. “Prin che’n ta stu mont a fňsin vegnůdis l’ŕnimis dčgnis da zě sů da Diu, soterŕt i eri stŕt par mans Otaviŕnis.375 Jň’i soj Virgělio e se colpa i včviu altri che’l cjčl i’ai pierdůt par no vej vůt fede?” cussě chej doj; e jo lě a scoltŕju. Com’chčl che’n front di sč al jňt ch’an d’č roba ca lu fŕ plen di maravčis, che crodi al stenta, e’l děs: ‘A č…a no č.’ Cussě’l pareva luj; e dopo jů li sčis, e cul fŕ ůmil al era tornŕt vičrs di luj e’ntňr di nňuf ghi veva butŕt i bras intčis.376 “O Gloria dal Latěn,” al veva dět, “par cuj sč ca pňs la nustra lenga al ŕ mostrŕt, o eterno valňu di ’ndŕ ch’i’ai prin vičrt i vuj, cual mčrit o grŕsia ti ŕja chě menŕt? S’jň’i soj di sinti li to perŕulis degnu’n dut, děšmi’n ta cual clŕustri dal infičr ch’i ti sňs stŕt.”377 “No par fŕ ma par no vej fŕt no’ai podůt jodi ’l alt soreli che tu ti dešěderis e che purtrňp i’ai masa tars cognosůt. Al č un post378 la jů no brut par martěris ma doma pal scur, ’ndŕ che i laměns a somčjn suspěrs e no sigŕ di malňris. Lě i’eri jň cun chej ’nocčns di niněns ch’črin stŕs muardůs daj dincj’ da la muŕrt prin che’l prin pecjŕt’l včs molŕt i so rimpěns;379 Chě i soj cun chej che vistěs no si’črin cu li tre virtůs sŕntis, e sensa věsi li ŕltris380 cognosůt e seguět a včvin. Ma se tu ti sŕs e pňs, un inděsi dani che pě svels a ni fedi rivŕ ’ndŕ che’l purgatori ver al ŕ’l iněsi.” Al veva dět: “I saj ben par’ndŕ ca si vŕ, e lčcit mi’č di zě’n sů e zirŕ atňr; fin ch’i pňs i pňl guidati, s’a ti vŕ. Ma jňt coma cal cala’l dě cŕ atňr e di zě lasů di nňt a no si pňs;381 alňr vuardŕn di un bičl post chě atňr. Un puc’n lŕ’n d’č ŕnimis ch’i no ti jňs: s'i ti vňus i pňl menati lŕ di lňu; gust d’jňdilis a varŕn i sintiměns tňs.” “Ma coma?” al veva dět Virgělio, “s’un al vňu zě sů di nňt, al vegnarŕja ’mpedět d’ŕltris, o nol podarŕja da besňu?” E’l bon Sordčl ’n cjera ’l veva rusŕt’l dčit, dišěnt, “Jňt, nencja sta pěsula riga no ti pasarčs dopo che’l soreli ’l č partět: e di altri ’mpediměnt non d’č miga che’l scur da la nňt par zě pě in sů:382 chčl amondi a la voja gh’intrěga. Cun chel lě si podarčs ben tornŕ in jů, al pič dal mont, timp pierděnt zěnt ’torotňr mentri che’l orišňnt il dě al tčn sičrŕt sů.”383 Uchě, un puc maraveŕt, il me siňr al veva dět: “Pŕrtini pur lŕ ch’i ti ni’as contŕt ch’encja spetŕnt si pňl vej plašej, alňr. Da lě i si včvin da puc distansiŕt cuant ch’un intaji vevi notŕt tal mont lě visěn, com’che’n taj nustri mons daj burňns a včn fŕt. “Ulŕ,” chel spirt al veva dět, “zě i volěn, ’ndŕ che’l flanc dal mont al fŕ un grin; e prňpit lě il nňuf dě i spetarěn.” Ta’un troj d’un plan inclinŕt i cjaminŕvin, che tal flanc da la val a ni menava e lŕ’n tal mičs di sta conca i zčvin. Blanc, ros, oru e arzčnt si jodeva; blu scur, těntis di avňriu e len lustrŕt, e smerŕlt fresc intňr si godeva; da l’erba e daj flňus dentri di chel prat ducju chej ŕltris colňus sbladěs a črin, com’ che dal grant il pěsul al č superŕt. Erba e flňus no doma colorŕs a vegnčvin da la natura, ma di mil odňus a’n feva un besňu, che tant lu gustŕvin. ‘Salve regina’ in tal vert e’n taj flňus ŕnimis sintŕdis cjantŕ i vevi jodůt che dal di fňu no si sinteva la vňus. “Prin che’l soreli’l zedi a’nnidasi dal dut,” al veva dět il mantovŕn, che chě ni veva partŕt, “fra chěscjus no vorčis ch’jň vi guidŕs dal dut. Di stu scjalěn pě ben il aspičt e ’l ŕt di ognidůn i cognosarčis vuŕltris cuant che lňu la jů i varčis višitŕt. Mňtus al fŕ chčl sintŕt pě alt daj ŕltris di no vej fŕt sč che fŕ’l varčs dovůt, e cul rest nol cjantava cansňns sŕcris.384 Rodolf imperatňu al era, che podůt sanŕ’l varčs che plŕis d’un’Italia muarta, che n’altri385 par risanŕ al ŕ fŕt di dut. ’L altri ca pŕr che cunfuŕrt ghi parta386 al regnava’n taj poscj ’ndŕ che l’aga a nŕs che Molda’n Elba e Elba’n mar a parta:387 Otacheri al era che coma frut in bras al era miej di Vincislŕu, chel barbůt di so fi, di věsis plen, rňbis da mas. E chčl cal stŕ cjacarŕnt—i děs di Našůt— cun chel lŕ che di bonari al ŕ’l aspičt388 scjampŕnt e sfigurŕnt ’l gělio, a murě ’l č zůt. Vuardŕit lŕ coma ca si bŕt il pet! Dčit n’ocjada encja al altri, cal ŕ fŕt da la so man, cun tant di suspěrs, un ličt. Pari e misičr a sňn dal fransčis malŕt:389 la vita so a sŕn ca č sporcja e visiŕda; par chčl ch’ognůn si sěnt tant disturbŕt. Chčl cussě ben tresŕt e ca si’ncuarda, cjantŕnt, cun chčl cal ŕ’l našňn cussě grant, d’ogni virtůt’l veva plena la cuarda390 e se dopo di luj re’l fňs stŕt pě avŕnt chel zňvin che davňu di luj al era sintŕt, alňr da vas a vas391 a sarčs zůt ben dut cuant; chist diši no si pňs daj frŕdis dal fantŕt; Jacu e Federěc: ognůn al era re, ma nisůn al era coma'l pari dotŕt.392 Ca rispůnti di nňuf amondi rara a č la probitŕt umana, e cussě’l vňu chčl ca la dŕ393, che da luj da ’nvocŕ a č. Encja al Našňn il me pensej’l vŕ, e nol mňu cun chel altri, Pieri, che cun luj’l cjŕnta, che Pulia e Provensa zŕ a sěntin dolňu.394 Tant mancu di so siminsa a vŕl stŕ planta, Com’che pě di Beatrěs e Margh’rita Costansa dal so omp ’ncjamň si vanta.395 Jodčit il re da la buna vita sintŕt lŕ besňu, Rico d’Inghiltera: a la so siminsa sě ca ghi vŕ dreta. Chčl che fra chěscjus ’si sbasa fin in cjera, e’l vuarda’n sů, al č Gulielmo Marchčis, che par chčl Alesandria e la so guera planši a fŕn Monferŕt e’l Canavčis. Cjŕnt Otŕf A era zŕ l’ora ca volta’l pensej daj navigŕns e gh’intenerěs il cňu tal dě che saludŕt a ŕn i so aměs miej; e che ogni nňuf pelegrěn di amňu a spuns, se’l scjampanŕ al sěnt da lontŕn, ca pŕr che’l dě al planzi cal č cal mňu; cuant che jň a sinti i provavi invŕn, e a vuardŕ mi eri metůt un’alma che’n pič di čsi scoltada sen a feva cu na man. Chě rivada, alsŕt a veva ogni palma, e metůt si veva a fisŕ vičrs’ l Oričnte com’par diš’ghi al Alt, ‘Altri no mi calma.’396 Cun granda devosiňn ‘Te lucis ante’ a veva suspirŕt e cun tant dňlsis nňtis che sůbit estašiŕt mi veva stu ante.397 Li ŕltris pur, tant dňlsis e devňtis, compagnada la včvin cun suns tant biej, e cuj vuj alsŕs’n ta li rňdis pě ŕltis.398 ’Ngusŕ chě, letňu, i vuj al ver a č miej, che’l vel al č adčs cussě tant sutěl, che fŕsil al č’l trapasŕ di alc cussě lišej.399 Jň'i vevi jodůt dut chel eščrcit gentěl sůbit dopo, sidinůt, vuardŕ in sů coma cal stes spetŕnt, pŕlit e ůmil; e jodůt i vevi dal alt vigně fňu e’n jů doj ŕnzui cun do spŕdis infogŕdis ma cu li so půntis rotondŕdis sů.400 Včrdis coma fueůtis apena vierzůdis a včvin li blůšis, che da včrdis plůmis davňu movůdis a črin e svintulŕdis.401 Un sůbit sů di nu al veva pojŕt l’ŕlis e’l altri’n tal altri orli ju ’l era zůt, cussě che la zent’n tal mičs t’jodčvis. Il cjŕf biňndu’n lňu i vevi ben jodůt; ma’n ta la muša’l vuli si smariva com’che un si cunfůnt ulŕ ca č tanta virtůt. “Ognůn dal grin di Maria chě’l riva,” al veva dět Sordčl, “par proteši chista val dal sarpěnt che fra puc uchě al riva.” Alňr jň, plen di timňu d’jodi stu tal, voltŕt mi eri atňr e dongja tirŕt dal me duce, tremŕnt d’jodi ’l rivŕl. E Sordčl, “Stu avalaměnt ni’a partŕt tra sti grand’ňmbris; a lňu ghi parlarěn: a si la godarŕn di včivi scuntrŕt.” Tre pas a mi včvin partŕt jů un puchitěn, fin sot, e un i vevi jodůt ca mi mirava com’che di cognňsimi’l včs vůt murběn.402 Par adčs l'aria belzŕ si 'nnerava ma no gh'impediva a alc fra i so vuj e i mes di sclarě sč che prin a platava.403 Vičrs me si veva fŕt, e jň vičrs luj i vevi fŕt’l stes: Gjudice Nin gentěl, cuant ca mi veva plašůt di jodi ch’i no ti čris cuj danŕs stes! Il bičl saludŕ i no lu včvin sigůr tašůt; domandŕt al veva dopo: “Cuant sotu partět da l’ŕghis lontŕnis404 e’n ta stu mont vegnůt?” “Oh, par dentri di chej poscj’ triscj’,” ghi vevi dět, “i soj vuej vegnůt, e’i soj’n prima vita, prin che, cussě zěnt’ndavŕnt, da l’altra i vedi dirět.” E věnt ben sintůt sč ch’i vevi dita, luj e Sordčl un puc’ndavňu si črin tirŕs, coma zent restada un tantěn ’nsiminida. Un al mestri e’l altri a un daj sintŕs si veva voltŕt, sigŕnt: “Su, včn chě, Corŕt! Cual cal č’l volej di Diu adčs t’jodarŕs.” E alňr a mi: “Ti’as di čsighi tant grat a chčl che dal alt cussě ben al plata il so prin parsč, che lě nol č maj cjatŕt, cuant ch’i ti sarŕs aldilŕ da l’ondata diš’ghi ca prej par me la me Gjovana ulŕ ’ndŕ ch’ai’nocčns risposta ghi’č data. Di volčimi ben, i crňt, so mari no č pě buna dopo che bandonŕt a veva li fŕsis blŕncis ca č miej ch’encjamň a brami, puora fčmina!405 Par via di ic cussě ben si capěs cuant che'n fčmina’l fňuc dal amňu al dura, se’l vuli no lu ’mpěja, o li palpŕdis.406 No ghi farŕ na tant biela sepultura la věpera che’l milančis al mčt avŕnt com’cal varčs fŕt il gjŕl di Galura.”407 Cussě luj al diševa, segnŕt dut cuant, tal so aspičt, da chel just risintiměnt ch’un bičl puc dentri’l so cňu al zeva ’nflamŕnt. I me vuj, golňus, a stčvin tal cjčl corěnt fin lŕ che li stčlis a sňn pě tŕrdis408, com’na roda che visěn dal mičs i stěn joděnt. E’l duca: “Fiňl, lasů sč ch’i ti vuŕrdis?” e jň a luj: “Lŕ di che tre flamůtis409 ca fŕn ardi dut il polo’n ta sti bŕndis.” Alňr luj a mi: “Che cuatri stelůtis ch’i t’jodčvis stamatěna a sňn la jů e lŕ ca črin chčs a sňn zůdis chěstis.” Luj’l parlava, e Sordčl al veva dět: “Jňjtu lŕ il nustri ’versari’”?410 E via'l veva parŕt alsŕnt il dčit chč luj’l podčs jňdilu. In ta che banda che nuja a tčn riparŕt stu pěsul post valŕt, al era chel madrŕs, forsi, ch’a Eva’l mangjŕ amŕr ghi veva dŕt.411 Tra l’erba e flňus al vegneva, strisŕnt bas ogni tant il cjŕf, o la schčna voltŕnt e lecŕnt coma nemaj ca si tegnin lisŕs. Jodůt no vevi, nč’i pňl diši pě di tant, com’che chej ŕnzui dal cjčl si črin movůs, ma movůs si črin, un al altri, lŕ’n davŕnt. Ca sbatčvin li so verd’ŕlis i'u vevi sintůs: il sarpěnt svignŕ via i ŕnzui a včvin fŕt, e’n taj so poscj’ sůbit tornŕnt a črin zůs.412 Il spirt ca si vev’al Gjudice partŕt al so clamŕ, durŕnt dut cuant chel asŕlt, d’intňr di me nol veva i so vuj gjavŕt. “Se’n ta la flama ca ti parta in alt ti cjŕtis tal volej tanta sera, cuant ca bastarčs par zě’n tal pě alt smalt,” tacŕt al veva, “se na nuvitŕt vera da la Val di Magra, o di lě visěn ti sŕs, děšmila, ch’jň’i včn da che cjera. Lŕ i vegnevi clamŕt Corad Malspěn; i no soj chel antěc, ma da luj ’soj vegnůt: ai mčs ghi’ai dŕt ’l amňu che chě’l včn pě fin.”413 “Oh,” ghi vevi dita, “jo’i no soj maj zůt taj vustri paěs, ma ’ndŕ’l eše il post che’n Europa cognosůt nol č dal dut? La fama ch’onňu ghi dŕ al vustri post fuŕrt a clama i vustri siňrs e contrada che pě che’i visěns i lontŕns a la sŕn pitňst;414 e’i vi zůri che, se sů’i vaj di strada, la vustr’onorada zent no sufrirŕ na vura pal valňu da la so borsa e spada.415 Dirět’a otčn dal ušu e natura che, encja se’l mont un cjŕf trist stuŕrt’l tčn, dreta a stŕ’n ta’un mont cal fŕ tanta poura.”416 E luj: “Adčs vŕ, che’l soreli a pojŕsi nol včn par ben sičt vňltis tal ličt che il montňn cuj so cuatri pič’l cujčrs e dur al tčn,417 di mňut che la to tanta biela opiniňn tal mičs dal to cjŕf ti včgni ’nclaudada da clŕus pě gros che stňris d’ŕltris a sňn, se la corsa dal just418 a no včn fermada. Cjŕnt Nonu La concubina419 di chel Titňn antěc zŕ’n tal barcňn dal oričnt s’imblancjava, al difňu daj bras dal so amŕt aměc; di gčmis la so front dut’a luševa, metůdis jů’n figura dal freit nemŕl420 che cu la coda al sbateculava; e la nňt ca zeva sů a pas normŕl doj’n d’aveva fŕs tal post’ndŕ ch’i črin e’l ters zŕ’l calava e al zeva a val;421 cuant che jň, che li pars d’Adŕm mi formŕvin,422 vinsůt dal sun, in ta l’črba mi eri sdrajŕt, ulŕ ’ndŕ che důcjus sinc i si sintŕvin.423 A prin dě, cuant che’l matutěn anuncjŕt tant bunoruta al včn da la sišiluta, che d’antěchi lŕgnis a tčn forsi recuardŕt,424 e cuant che la nustra mins singaruta, pě da la cjŕr che dal pensej movuda, ’nta višiňns ca ŕn alc di divěn si buta, ’n tal sun mi veva parůt d’jodi, suspinduda in alt, un’ŕcuila cun plůmis dorŕdis, che par calŕ pront ’a era la so alada; e mi pareva di čsi ulŕ ch’črin stŕdis da Ganimčd bandonŕdis li zens sňs cuant che rapět stŕt al era’n ta zňnis ŕltis.425 Jň’i pensavi: “Forsi chista a ŕ rašňns sos par čsi chě, e forsi’n ta n’altri lňuc no vňu partani cun che sgrěnfis sos.” Ma parůt mi veva che dopo čsi zud’atňr un puc, com’un lamp, terěbil, jů a si lancjŕs e che mč a mi partŕs sů vičrs il fňuc.426 Chě a pareva che jň—e ic pur—i ardčs; e cussě cjalt al era’l fňuc ch’i vevi ’maginŕt, che tramŕt al veva che’l me sun si rompčs. E com’che Achěl stes si veva sveŕt, vuardŕnt in ziru cuj vuj spalancŕs, sensa savej indŕ cal era capitŕt, dopo che la mari cul frut ’ndurmidět’n bras da Chiron a Schir lu veva trafugŕt,427 da’ndŕ che dopo i grecs a cjňilu črin stŕs, cussě sveŕt mi eri jň, ma’l sun scjampŕt mi era dal cjŕf, e restŕt i eri dut smuŕrt com’omp che, spaurět, al stŕ lě dut ’nglasŕt. In banda i vevi doma’l me cunfuŕrt428, e zŕ’l era alt il soreli pě di do ňris, e vičrs il mar i vevi jň voltŕt il sguŕrt. Il me siňr mi veva dět: “N’ocňr ch’i ti tčmis; dati coragju daj, ch’i stěn belzŕ rivŕnt: no calŕ, ma ingruma li to fuŕrsis. Il purgatori al č lŕ ch’i stěn vuardŕnt: jňt lŕ’l sbals ca lu circonda ’torotňr; par lŕ a si entra, par chel sclap lŕ ’ndavŕnt. Bunoruta, al cricŕ di stu dě, alňr, cuant che’l me spirt al durmiva via su’i flňus che chel post429 la jů a’n d’ŕ dut atňr, ’na siora a era vegnuda, che dět a veva: ‘I soj Lůsia: lasŕit ch’i cjňli stu chě cal stŕ durměnt; judalu’i vuej cal posi parŕ via.’ Sordčl cun l’altri gran fňrmis restŕt esěnt, ic a ti’a cjňlt sů, e cul vigně dal dě sů a č vegnuda, cun me davňu seguěnt. Pojŕt a ti’a uchě, ma prin mi’an fŕt jodi i so vuj—cussě biej—ch’entrada vierta430; ic e’l sun alňr a sňn zůs431, chist ti’as da crodi.” Com’un omp che di důbis nol ŕ pě scorta e cal cambia in cunfuŕrt la so poura dop’che la veritŕt ghi včn scujčrta, cussi jň; e com’che pě serčn na vura il duca me mi veva jodůt, sů par chel sbals si veva movůt, cun me davňu, vičrs l’altůra. Letňu, tu ti jňs ben com’che’n ta poscj’ pě als i meni’l me sogčt, ma se cun pě art lu’mpleněs, no maraveŕti di stu sbals. Si črin visinŕs, e rivŕs ta na part da’ndŕ che chčl che prin mi pareva rot coma che un grant sclap un mur al tčn viŕrt,432 ma jodůt i vevi na puarta cun tre scjalěns sot, di colňus divičrs, che a ic a partŕvin, e un puartej ch’encjamň nol feva mot. Com’che’i me vuj pě e pě si vierzčvin, sintŕt tal scjalěn pě alt plen d’un lušňu stran al era un che vuardalu’n muša ’no podčvin; na spada433 nuda’l veva in man ca rifleteva i rŕis vičrs nuŕltris, che jň spes il cjŕf i alsavi, ma invŕn. “Diščit sůbit sů: se volčišu vuŕltris?” Cussě al veva scuminsiŕt, “Cuj ca vi parta? Vuardŕit che’l zě sů al č dur: chist al č un avěs.” “Na siora dal cjčl, di chist esperta,” dět ghi veva’l me mestri, “puc pě’ndavŕnt a ni’a dět: ‘Zčit sů: lŕ ca č la puarta’.” “Che ic ben vi guidi a vigně indavŕnt,” cun bičl fŕ il puartej al veva di nňuf tacŕt: “alňr fčivi avŕnt, s'i lu volčis cussě tant.” E su’i črin zůs; e’n tal prin scjalěn434 rivŕt, di mŕrmul blanc, cussě net e lěmpit, jo’i mi eri coma’n ta’un spičli vuardŕt. Il secňnt al era tinzůt pě che scurět, di na piera gropološa, e sčcja, e da tancju sclaps in lunc e’n larc sculpět. Il ters, che in alt na grangrňsa macja d’un rosŕstri flameŕnt mi pareva, com’che da un taj il sanc al scor e’l macja. In ta stu scjalěn i so pič al tegneva ’l ŕnzul di Diu, in ta l’entrada sintŕt, che na piera di diamŕnt435 a someŕva. Sů par chěscju tre scjalěns a mi veva tirŕt volentej ’l duca me, dišěnt, “Domanda, umil, daj to’mpediměns di čsi liberŕt.”436 Ai so pič butŕt mi eri, devňt avonda: di lasŕmi entrŕ i lu vevi ’mplorŕt ma’n tal pet tre vňltis mi veva prin dŕt na batuda.437 Sičt P in ta la front alňr mi veva segnŕt cu la punta da la spada e “Lava ben sti plŕis,” al veva dět, “cuant che dentri ti sňs pasŕt.”438 Siniša suta o encja sut terčn il stes colňu a včvin dal so vistět, e lent da sot di stu vistět do clafs439 al otčn. Una a era di oru e l’altra d’arzčnt: prin cu la blancja e dopo cu la zala sen ghi veva fŕt a la puarta che fŕt mi veva contčnt. “Se na claf un nol č bon da ušala,440 e stuarta a vŕ’n ta la sieradůra,” luj ni veva dět, “a no si entra alňr’n ta sta sala. Una’č pě buna, ma na vura par l’altra a ocňr l’art e’l inzčn prin ca si vičrzi, pars’che par sdifŕ’l grop tant si lavora.441 Da Pieri i l’ai vuda, ca mi’a dita d’čsi pě pront a včila vičrta che sierada, basta che la zent ai me pič si sbasi.” Dopo vej la puarta sacra sburtada, al veva dět: “Entrŕit, ma tegnčivi ben necuŕrs che fňu’l torna chčl che’ndavňu al vuarda.”442 E cuant che fňu’n ta chej cŕncars dut stuŕrs i spěguj a tčgnin di sta puarta sacra, che di metŕl a sňn e a sůnin cussě fuŕrs, che tant no’a rugnŕt nč mostrŕt si ŕ amara la Tŕrpea, cuant che cjňlt ghi’era stŕt il bon Metčl, ca era par chčl restada magra.443 Jň’i mi eri voltŕt, atčnt, vičrs il prin tňn e ‘Te Deum laudamus’ mi pareva di sinti, un mist di sun dols e cansňn. Na imŕgin sěmil a mi rindeva chčl ch’i sintevi, com’ca susčit a vňltis cuant che un a cjantŕ cul ňrgano al vŕ; che sě e no a s’intěndin li perŕuli Cjŕnt Dčcim Entrŕs i’črin tal sojŕr da la puarta che pal mal amňu puc a era ušada, ch’ jodi’a feva dreta la via stuŕrta,444 dal sun sintůt i vevi ca vegneva sierada; e s’jň’i me vuj i včs vičrs di ic voltŕt, se scuša par stu fal a sarčsia bastada? Sů’i zčvin pa’un trojůt ’n ta la rocja ’ntajŕt, che da na banda a l’altra si moveva, com’onda che a colp a crčs dopo vej calŕt. “Chě a’č miej sta ’tčns indulŕ ca si vŕ,” il me duca al veva tacŕt, “e tčgnisi tacŕs al mur o cŕ o lŕ che’n dentri’l vŕ.” Plan plan i včvin cussě dovůt alsasi, tant che prin la fetuta da la luna rivad’a era tal so ličt par pojŕsi, che nu fňu dal sclap vegnůs i črin a la buna: ma cuant che fňu i črin rivŕs, lěbars e vičrs, indulŕ che’l mont indavňu si raduna, jň amondi strŕc e ducju doj incčrs par ndulŕ zě, si črin fermŕs’n ta chel plan solitari pě che strŕdis taj deščrs. Dal orli dal straplňmp, cal č puc lontŕn, al pič di che alta riva ca vŕ’n sů, tre vňltis mišurŕ si pňs’l cuŕrp umŕn. Tant’n cŕ che’n lŕ’l me vuli’l vuardava’n sů, tal flanc di destra e’n ta chčl di sinistra, e cussě a era par duta sta curněs ca sů.445 Lasů’i včvin encjamň fers i pič’n cjera cuant ch’ jodůt i vevi che riva dut atňr, che ripida’n salita a no era, ma’era’nvčnsi di mŕrmul cŕndit e siňr d’intŕis cussě ben ornŕs che nč Policlčt nč Natura di miej a'n d’ŕn atorotňr. ’L ŕnzul che’n cjera ’l era vegnůt cul decrčt da la pas par cussě tant timp lagrimada,446 che’l cjčl a vierzeva dal so lunc divičt, davŕnt ni’era in forma rafigurada ta’un intaj cal veva di grŕsia tanta da someŕ na imŕgin di vňus dotada. Zurŕt si varčs che ‘Ave!’ ’l veva dita, pars’che chě l’imŕgin pur di chč s’jodeva che dal grant amňu la claf ghi’era stada data; e dal fŕ chista ca diščs a pareva, ‘Ecce ancilla Dei,’ in ta la maniera ch’un stamp la cera a tčn e tegneva. “Nňsta fisati dom’ta na figura,” al veva dět il me bon mestri, e'i lu vevi sintůt da che banda ’ndŕ che’l so cňu al era. Par chčl zirŕt i vevi jň i vuj, ca včvin jodůt davňu di Maria, da ’ndŕ cal parlava chčl che fin uchě a mi veva movůt,447 un’altra storia che la rocja a contava; par chčl, pasŕt Virgělio, dongja ghi’eri zůt adčs par che’l me sguŕrt d’jňdila ben’l voleva. Al era intajŕt lě’n tal mŕrmul stes il cjŕr, da nemaj tirŕt, cun l’arca santa, ca si tčm coma alc che fŕt al včn sensa permčs.448 Lě in front a era zent, e duta cuanta, spartida in sičt cňrus, a doj daj me sens449 děšghi a pareva, “Čco, sta zent’a cjanta.” In chista maniera, al fun dal’insčns che imaginŕt al era, i vuj e’l nas dal sě e dal no di discňrs ’črin plens. ’Ndavŕnt ghi zeva di stu benedčt vŕs, balŕnt mičs disvistět, ’l ůmil salmista,450 e pě e mancu re al era adčs stu pajŕs.451 Di front di David, in plena vista ta’un barcňn di un palŕs, Micňl a vuardava coma na fčmina dolorada ma trista.452 Movůt mi eri lě che’l vuli mi tirava, lě ch’jodi i podevi n’altra storia che di davňu di Micňl a si luminava. Figurada chě a era l’alta Gloria dal grant Romŕn453 cal veva cussě tant valňu che sistět al veva Gregorio a la gran’ vitňria. I staj contŕnt di Trajan, ’l imperatňu; e na veduluta a era lě al fren454 duta plena di lŕgrimis e di dolňu. Dut intňr il post pestasŕt al era e plen di cavaličrs, e’n tal oru l’ŕcuilis sora di lňu il vint al moveva cun vaevčn.455 La puareta, in ta stu bacŕn d’imŕginis, “Vendichčimi, siňr,” diši a pareva, “pal me frutůt muŕrt; t’jňs li me lŕgrimis.” “Adčs speta,” luj rispůndighi’l someŕva, “fin ch’jň i tňrni.” E alora ic: “Siňr me,” com’una che tant dolňu a sufriva, “e s’i no tornŕis?” E luj: “Chčl par me t’judarŕ.” E ic: “S’altri a fŕn dal ben sč ti zňvia, se il to ušŕt a nol č?”456 Alora luj: “Dati cunfuŕrt; ben mi convičn fŕ’l da fŕ, e nisůn, prin, di chě mi gjava; cussě’l vňu’l just, e la pietŕt mi ritčn.” Chčl ca nol ŕ maj jodůt roba nova457 al ŕ produšůt stu višěbil parlŕ, cal pŕr stran pars’che par nu al č roba nova. Mentri ch’jň mi la godevi a cjalŕ li tanti figůris di asiňns ůmilis, e’l gust che’l so fabri’l veva d’jňdilis lŕ, “Čco, par cŕ; ma di mňvisi cuant lčntis sti ŕnimis,” murmurŕnt’l zeva’l poeta: “scju chě ni farŕn jodi l’altri scjŕlis.” I me vuj, che sta roba a mirŕvin duta, par jodi nuvitŕs, che tant ghi plaščvin, vičrs di luj voltŕs si črin, a la svelta. I no vuej perň, letňu, ca ti mŕncin i to bňis propňšis par zě a sinti com’che Diu’l vňu che i dčbis a si pŕjn. In tal coma da la pena puc fčrmiti: pensa a sč ca seguěs, pensa che al pešu dut’l mal cul grant juděsi al zarŕ a smeti.” Jň i vevi tacŕt: “Mestri, sč ch’jň i jňt che’n sů al včn vičrs di nu, a no somčjn ŕnimis, e’i no saj sč che’n tal jodi a mi včn sů.” E luj a mi: “Li condisiňns tant grŕvis dal so turměnt a bas li fŕn stŕ’n cjera, par chčl i me vuj sigůrs no’črin stŕs d’jňdilis. Ma vuarda fis ulŕ: adčs ti pŕria vera d’jodi sč che di sot di chej claps a včn? Jodi belzŕ ti pňs com’ca fŕn guera.” Puňrs cristiŕns, che di supiŕrbia’n včis a plen e che’i vuj da la mins pur svuŕrps ju včis, e tant, muj i sčis di zě lŕ ca no vi convičn, che di čsi cavalčis i no zčis maj pensŕnt, nasůs par formŕ l’angjčlica pavča che sens’onňu e bčs vičrs il just a vŕ svualŕnt! E’ntŕnt che’l vustri spirt in alt’l svualasča, besteůtis i sčis in stat imperfčt, com’un vičr cal č’ncjamň ca s’impavča.458 Coma par sostegni un solŕr o tet, impleŕda ogni tant na figura a si jňt ca uněs i zenňj al pet, ca fŕ di sč—che ver nol č—na pena vera nasi’n ta chčl ca la jňt; e cussě fŕs chej i vevi jň jodůt, cuant ch’jodůs i'u vevi cun cura. Ver al č che pě o mancu a črin contrŕs secňnt ca včvin pě o mancu’n schena; e chčl che pě pasičnsa’l veva’n taj so ŕs,459 planzěnt diši’l pareva: “Oh, basta pena!” Cjŕnt Undicčšin “O pari nustri, che la sů’n alt ti stŕs, par nuja limitŕt, ma pě par amňu che paj prin efičs460 che lasů i ti'as, cal sedi laudŕt’l nňn to e’l to valňu da ogni creatura, che cussě tant ben a vŕ di dišghi grŕsis al to bon vapňu.461 Ca vegni pur vičrs di nu la pas dal to rčgn che fin a chč zě i no poděn par intej, se dongja no ni včn, nencja cun dut il nustri ’nzčn. Coma che i to ŕnzui dut il so volej a te a sacrifichčjn, cjantŕnt ošana, ca fčdin pur cussě i ňmis volentej. Coma ogni dě dani encja vuej la mana, che sensa di chč’n ta stu deščrt ŕrit ’n davňu’l vŕ chčl che di zě ’ndavŕnt si afana. E coma che nu il mal ch’i věn sufrět a důcjus ghi perdonŕn, tu pur perdona par bontŕt, sensa vuardŕ’l nustri mčrit. La nustra virtůt, ca no’č tant buna, nosta pruvinŕ cul vecju aversari, ma cjňighila da luj che tant lu spirona. Ma, signňu bon, chist’ ůltin dešideri no lu věn par nuŕltris, ca no ni ocňr, ma par chej ca ghi sarŕ necesari.”462 Bňis augůrs par lňu e par nu dut atňr preŕnt scju chě a zčvin sot chel pčis grant che ogni tant’n ta’un brut sun ni včn intňr. Sufrěnt turměnt, cuj pě cuj mancu463, indavŕnt a zčvin, e’n sů, fin ta la prima curněs, il cjalěn dal mont uchě plan plan purgŕnt. Se di lŕ sempri ben da nu si diščs, di lŕ par nu di diši e fŕ ben a pňdin— no?—chej ch’an al volej ’na buna raděs.464 Il so judŕ ben li pčcis ni lŕvin, chčs partŕdis chě, cussě che purs e liščis in ta li rňdis stelŕdis zě fňu i poděn.465 “Se gjustěsia e pietŕt vi cjňlin il pčis cussě ch’i podčdis ben movi l’ala, e zě’n sů secňnt i vustri dešidčris, mostrŕini par cuala man vičrs la scjala pě curta ca č la strada, e s’a č pě d’un pas, cual al eše che mancu rěpit al scala? Chč chistu che cun me’l včn, davňu d’un pas, cargu da la cjŕr d’Adŕm ca lu vistěs, di zě’n sů a malavoja’l cala’l pas.” Li so perŕulis, tornŕdis a chěstis che chčl che jň’i seguivi dět al veva, no si sŕ da cuj ch’črin stŕdis dětis; ma dět al č stŕt: “A destra pa la riva cun nu vegnčit, e i cjatarčis il pas che scalŕ al pňl encja persona viva. E se d’jodi’n sů stu scoj no mi limitŕs, che’l me fŕ da gran bacŕn al doma e il me cjŕf mi fŕ tegni amondi bŕs, chistu ch’encjamň’l vif, e nisůn lu clama, par jodi s'i lu cognňs lu vuardarčs e par fŕighi dňu dal pčis ch’i věn ’nsima. Latěn466 i’eri e fi d’un gran tosc i sarčs; Gulielmo Aldobrandesc me pari al era; se cognosůt lu včis, i no savarčs. Il sanc antěc e la nobiltŕt intera daj me grancj’ mi včvin fŕt cussě rogŕnt che, maj pensŕnt a nustra mari cjera, dispičt mi feva ogni omp cussě tant ch’a murě i eri zůt; coma, i Sančis lu sŕn e lu sŕ a Compagnŕtic ogni fant. Jň’i soj Ombčrt; e no a me besňu dan mi’a la rogansa fŕt, ma i me parěncj’ pur da ic a sňn stŕs inviscjŕs’n tal malŕn. E chě mi tocja alňr partŕ stu pčis dur, par ic, cussě par che Diu’l resti sodisfŕt, si no da vif, da muŕrt i lu parti par sigůr.” Intŕnt ch’i scoltavi i vevi'l cjŕf’n jů sbasŕt; e un di lňu, no chistu cal parlava, si veva stuarzůt sot’l pčis ca lu tegneva pleŕt, e jodůt mi veva, e, cognosůt, mi clamava, tegněnt i vuj cun tanta faděja fis sul me cjŕf bas che cun lňu si moveva. “Oh!” ghi vevi alňr dět, “no sňtu Oderěs, ’l onňu di Gubio e ’l onňu di che art che ‘luminŕ'467 clamada a č a Parěs?” “Fradi,” al veva dět, “a rědin468 in pě gran part li tčlis piturŕdis da Franc Bolognčis: ’l onňu ’l č adčs dut so, e me in part. I no crňt ch’i sarčs stŕt cussě cortčis mentri ch’i vivevi, pal me volej grant da l’ecelensa ch’era’n taj me pensčis.469 Il fěo un uchě al paja par čsi cussě rogŕnt; e chě ’ncjamň’i no sarčs s’a no fňs stŕt che, poděnt pecjŕ, a Diu i vevi vuardŕt’avŕnt.470 Oh se sbosa ca č l’umana podestŕt! Cuant puc che’l vert’n tal pě bičl al dura, s’a nol riva’n ta la grosolana etŕt.471 Crodůt’l veva Cimabue’n ta la pitura di čsi’l miej, ma ’dčs il Gjňt al č pě’n alt e la fama di chčl a’č in jů, pě scura. Cussě ’l un al altri Guido a ghi’a cjňlt la gloria da la lenga; e forsi al č rivŕt chčl ch’ai doj fňu dal nit ghi farŕ fŕ un salt.472 La fama dal mont no č altri che’l flat dal vint, cal tira prin chě e dopo lŕ, e, cambiŕnt banda, cun altri non al včn clamŕt.473 Se vňus i varatu’n pě s'i ti rěvis a’nvecjŕ la to cjŕr (che s'i ti fňs muŕrt prin che i zogŕtuj i ti včs lasŕt stŕ) pě di mil ŕis, ca sňn na pě curta part dal spŕsiu eterno, che’l movi da li sčis al sěrcul che pě tars’n tal cjčl’l včn tuŕrt.474 Di chčl cal cjaměna cussě a plan, com’ch’jodčis, che un timp lu plaudeva la Toscana duta; adčs a Siena di luj apena’un můrmur i sintčis, indŕ che siňr al era cuant che distruta stada a era la rabia di Firense, ca era nňbil indŕ che adčs a č puta. La vustra fama a č com’erba’n cjera che’l colňu a cambia, e chčl475 a la sbladěs, cussě che fňu a včn bruta e secja da la cjera.” E jň: “Dišěnt cussě ti m’incorŕgis a čsi ůmil e a disglonfŕ’l me malŕn:476 ma cuj al eše chčl cun cuj ti parlŕvis?” “Chčl,” al veva dět , “al č Provensŕn Salvŕn; e chě al č pars’che prešuntuňus al era stŕt di partŕ duta Siena’n ta la so man. Cussě al era e cussě’l vŕ, maj ripošŕt, dopo cal č muŕrt: cu la stesa moneda al pŕja chčl che par di lŕ’l veva mas’ausŕt.” E jň: “Se chel spěrit cal speta’n banda, prin di pentisi in tal orli da la vita, ca jů’l stŕ e nol včn’n ta sta falda,477 se’l bon preŕ cunfuŕrt a no ghi parta, prin cal pasi altritŕnt timp cal ŕ vivůt, com’eše che chě concedůt ghi’e stŕt di stŕ?” “Cuant cal era plen di Gloria cujerzůt,” al veva dět, “dut lěbar in tal Cjamp di Siena, copŕnt la so vergogna, a si veva metůt; e lě, par tirŕ’un so compaj fňu di pena cal sufriva’n ta na prešňn di Carli, a tremŕ si veva ridušůt par ogni vena.478 Pě i no děs, e scur i saj ch’i parli; ma no pasarŕ tant timp, che’i to visěns ti lu farŕn ben capě479; ma lasŕn lě. Chist’ňpera cjňlt ghi veva chej cunfěns.480 Cjŕnt Dodicčšin Di pari pas, coma nemaj ca vŕn al zňuf, jň’i zevi cun che ŕnima cargada fin che pal bon mestri a restava alc di nňuf; e al veva dět alňr: “Lŕsiu e fŕ pě strada, che chě a pič o’n careta ’si si rangja; chčl cal pňl, besňu si juda avonda. Indresŕt mi eri, coma chčl che dongja a mi steva, encja se il me pensej bas e ůmil a Oderěs ghi ’era dongja. Movůt mi’eri, e’i ghi zevi davňu volentej ai pas dal me maestri, e jň e luj svels i zčvin cul pas na vura lišej; e luj dět mi veva: “Volta pur in jů’i to vuj: ben ti farŕ, e sinti tant pě sigůr, d’jodi sč che sot daj pič ti ŕs, cuj to vuj.” Par che’l recuardasi di lňu nol resti’n tal scur, li lŕstris insima daj puňrs soterŕs sčns a ŕn di chčl ca črin prin da zě’n tal dur,481 ’ndŕ che tanti vňltis si resta turbŕs da li spunzůdis ca dŕn li memňris, ma doma’i pě pěus a včgnin ben spironŕs; cussě mi črin lě parůdis482, ma pě bičlis secňnt i diščns tal troj ritrŕs, e figurŕs che'n ta stu mont in sů'l zeva pa li bŕndis. Jodůt i vevi chčl che fra ducju i creŕs il pě nňbil al era stŕt483, colŕ jů dal cjčl chě in banda saetŕnt fin a bas. Jodůt i vevi Briŕreus, che da’un folc dal cjčl impirŕt, distirŕt al era’n ta st’altra part, in cjera, cun dut il pčis dal mortŕl gjčl. Jodůt i vevi Timbrčus, Pallade e Mart, encjamň armŕs, dal pari so důcjus atňr, ca mirŕvin i tocs484 daj Gigŕns, ognůn muŕrt. Jodůt i vevi Nembrňt485, ai pič da la gran tňr, na vura spierdůt, che chej’l vuardava che rogŕns coma luj stŕs a črin a Senror.486 O Niobe, che’l to sguŕrt il sufrě al mostrava, com’ch’jodevi ben segnŕt’n ta la strada, tra sičt e sičt fioj, ch’ognůn ghi mancjava.487 O Saul, coma che’n ta la to stesa spada488 muŕrt i ti parčvis chě a Gelboč, che dopo no veva sintůt pě ploja nč rušada! O mata d’Aragna, cussě jň’i jodevi tč zŕ mieša ragna, dulěnt ’n ta li pesňtis dal lavoru che tant puc zovŕt ti veva e ti’č.489 O Roboŕm490, ca no par ch’i ti minŕcis chě’l to diščn, ma cun to grant spavěnt, un cjŕr lu parta’n alt, e nisůn lu seguěs. Al parava via a mostrŕ il dur paviměnt com’ch’Almeňn a so mari ghi veva fŕt tant cjŕr pajŕ’l maldestinŕt adornaměnt.491 Al mostrava com’che’i fěs si črin fŕs avŕnt e butŕs su Senacherib dentri’l templi, e com’che muŕrt lu včvin lasŕt lě, da chel istŕnt.492 Al mostrava’l cadŕvar e’l macčl, lě, fŕt da Tamiri, cuant ch’a Cir ghi veva dět: “Sanc ti bramŕvis, cussě bčif chel sanc chě.”493 Al mostrava com’cal scjampava, stupidět, ogn’Asiriŕn, dopo la muŕrt di Olofčrnis, encja’l cuŕrp, smembrŕt, lě cal era stŕt culpět.494 Troja al feva jodi'n siněša e cavčrnis: O Iliňn, cuant ca ti mostrŕvin bas’ e vil sot daj nustri pič chist’ imŕginis! Cuj di pinčl al eše stŕt mestri o di stil da podej piturŕ st’ ňmbris e lěnis ch’amirŕ a farčsin un inzčn sutěl? Muŕrs i muŕrs e vifs a parčvin i vifs, i vi děs: miej di me nol jodeva chčl che’l ver al veva jodůt, fin ch’i tegnevi in bas il cjŕf e spŕlis.495 Insupiarběvi pur, vuŕltris dapardůt, fioj di Eva, e no stčit zě a cjŕf bas, sinň i zčis a jodi’l vustri cjaměn brut!496 Atňr dal mont i si črin zŕ inoltrŕs e’l soreli al era zŕ tant pě’n alt zůt, che’l me pensej soracŕric no lu stimŕs. Chčl cal veva'l sguŕrt sempri ’ndavŕnt tindůt al veva cussě tacŕt: “Il cjŕf tčn alsŕt; no ti’as pě timp di zě cussě spierdůt. Jňt chel ŕnzul lŕ cal č dut preparŕt par vigně vičrs di nu; jňt lŕ ca torna la tersa zňvina497 dopo vej il dě judŕt. Di riverčnsa dut il so fŕ ’l adorna ca par che dilčt ’l vedi d’inviŕni sů; pensa che chistu dě maj pě a nol torna!” Ben ušŕt i’eri al so mňut di děšmi sů di no zě a pičrdi timp, cussě che di chčl pě n’ocoreva ch’i lu vuardŕs dal bas’n sů.498 Vičrs di nu al vegneva chel ŕnzul bičl, dut di blanc vistět, e’n muša ti gh'jodčvis com’che a prin dě a trema la steluta dal cjčl. I bras al veva prin vierzůt, e dopo li ŕlis: e dět al veva: “Vegnčit: i scjalěns a sňn visěn: a č fŕsil ormaj zě sů par chisti scjŕlis. A stu invět amondi pus a včgnin: O umana zent, par zě’n sů nasuda, parsč cňlitu jů cul prin vintulěn? Menŕt ni veva 'ndŕ che la rocja a era tajada: chě mi veva batůt li ŕlis’n ta la front, prometěnt ch’i varčs vůt buna strada. Com’ ch’a man destra, par zě sů’n ta chel mont indulŕ ca č la glišia ca dňmina la ben guidada ’nsima dal Robacňnt,499 a včn rota un puc la granda rivona par via da scjalěns fŕs’n taj timps pasŕs cuant che a fŕ’i cons la zent ’era pě buna;500 Il grant rivňn’l včn cussě mancu dret che a bas ’ndŕ che rěpid al cola dal altri zirňn; chě e lě si vegneva lo stes dal alt mur rusŕs.501 Voltŕs ch’i’črin par zě’n sů, chista cansňn, ‘Beati pauperes spiritu!’ i včvin sintůt cun vňus che dňlsis a cjantŕvin e benňn. Ahi cuant diferčns ca črin scju sbocs in dut di chej da l’infičr! Uchě bieli cansňns ni compagnŕvin, e lŕ a si lagnŕvin di dut. Ormaj i montŕvin sů paj scjalěns sans, e tant pě lišej d’čsi mi pareva sinň’n taj plans che zŕ a parčvin lontŕns. Alňr jň: “Mestri, děs, chel pčis ch’intňr mi steva si’aja gjavŕt da me, che cuaši no sěnt pě la faděa che prin stracŕ mi feva?” E luj: “Cuant che’i P ch’encjamň ti stŕs sintěnt in ta la to front, encja se debulůs, a no ti sarŕn pě par nuja prešěnt, a ti sarŕn i pič dal bon volej tant vinsůs, che no dom’no faděa no sintarŕn, ma plašej a varŕn d’čsi’n motu tegnůs.” Alora i vevi fŕt jň coma chej ca vŕn cun alc’n tal cjŕf sensa savej ca lu’an fin che sčns d’ŕltris sospetŕ a ju fŕn; cussě che par čsi sigůrs si jůdin cu la man, ca sercja e cjŕta, e a fŕ’l cňmpit che di sňlit a sňn i vuj ca lu fŕn. E ušŕnt da la man destra ogni dčit, doma sčis da li lčteris i vevi sintůt in ta la front che chčl da li clafs’l veva scrět: e chč joděnt, il me duca ’l veva suridůt. Cjŕnt Tredicčšin Rivŕs i’črin insima da la scjala, ’ndŕ che pa la seconda volta a si sča il mont che parŕnt in sů al dismala:502 ulě streta na curněs a si lča intňr di stu pajňu, coma la prima; doma che’l so arco pě svelt si plča.503 Sen ulě a no’n d’č e nencj’ ŕnima; nut e crut chě al era il zě dapardůt, cul colňu daj claps ch’i ghi zčvin insima. “Se par domandŕ, stu post i věn sielzůt,” al rašonava’l poeta, “i’ai poura ch’a lunc i restarěn chě ch’i si věn metůt.” Fisŕt al veva dopo i vuj lŕ che’l soreli al era; ušŕnt la so destra coma il centri, al veva ’lňr zirŕt la so banda sinistra. “O lus buna, cun fede in tč i čntri che pal cjaměn just tu i ti ni guědis,” al veva dět, “secňnt il to volej, chě dentri. Lus ti ghi dŕs al mont, e’i ti lu scjŕldis: s’a no č nisůn’altra rašňn ca conta, che a nu ni sčdin sempri i to rŕis guědis.”504 Cuant che par di cŕ un miŕr si conta, altritŕnt par di lŕ nu’i’črin zŕ zůs, svels, parsč che la voja ni’era pronta; e ca svualŕvin vičrs di nu i'u včvin sintůs, ma no jodůs, chej spirs ca ni zčvin invidŕnt di godi encja nu dal banc dal amňu i frus. La prima vňus ca ni ers pasada svualŕnt, ‘vinum non habent,’ asaj fuŕrt a veva dět, e’l stes i la včvin sintuda diši pě’n davŕnt. E prin ca no si sintčs pě stu spěrit, che via’l zeva, ’n’altri ‘I soj Orestis’ al era pasŕt sigŕnt, e via cal era partět. “Oh,” i vevi dět, “pari, se vňus a soni chěstis?” E com’ch’jň’i domandavi, čco il ters cal diševa: ‘Amŕit i vustri versŕris.’ E’l bon mestri: “Chist’č na věscja che vičrs la colpa da l’invidia a sbŕt, ma al včn dal’amňu’l corŕn che sta scňria’l cujčrs. Dal rumňu contrari al vou čsi fren: ti lu sintarŕs i crňt, par me avěs, prin che dal pas dal perdňn t’jňdis il sen. Ma tčn il to vuli in ta chist’aria ben fis, e da chě ’ndavŕnt zent sintada t’jodarŕs che důcjus a’an vičrs la rocja li schčnis.” Pě che maj i me vuj si črin spalancŕs; e’n davŕnt jodůt i vevi ňmbris cun mantej ca črin coma na piera colorŕs.505 Un puc pě’ndavŕnt si črin visinŕs a chej, che sintůt i vevi sigŕ: ‘Maria, prča par nu!’ e ‘Michel’ e ‘Pieri’ e ‘Ognisŕnt daj cjej.’ No crňt ch’encjamň a sedi’n cjera, ca sů, omp cussě dur, da no čsi stŕt tocjŕt dal dolňu par chčl ch'i vevi dopo jodůt la jů; che apena ch’i eri visěn di lňu rivŕt, e ogni so sčst ni'era stŕt di lňu ben clar, lŕgrimis di dolňu mi včvin daj vuj colŕt. Vistěs a parčvin cun stras da pesotŕr, un tegněnt 'l altri sů cu li so spŕlis, cul mur che a důcjus ghi feva da schena: cussě chej svuŕrps che di rňbis an d’ŕn půcis, ai perdňns506 si’u jňt che d’čsi judŕs a domŕndin e l’un cal sbasa’l cjŕf su di n’altri t’jňdis, chč a la pietŕt d’ŕltris si dispňnin e no doma pal sun da li perŕulis ma pur pa la vista che tant a brŕmin. E com’che’l soreli no ghi zova a zens svuŕrbis cussě pur cun st’ňmbris chě, che di lňu i děs, il cjčl nol vňu che la so lus507 ju tegni beneděs; ma’a důcjus un fil di fičr ghi sbuša li sčis e ghi li cůs, com’che a un salvadi si fŕ par cal stčdi calmůt cun l’ŕlis. Zěnt avŕnt, mi pareva d’ufěndi, vuardŕnt i ŕltris sens’ čsi jodůt: dal me bon consej i vevi alňr volut dipindi. Luj a volo capět al veva il me sguŕrt mut; a nol veva perň spetŕt la me domanda, ma dět al veva: “Cjacara pur, ma clŕr e curtůt.” Virgělio a mi vegneva da che banda da la curněs ’ndŕ che colŕ ti pňdis pars’che ’ncoronada no era la sponda; a man sanca i jodevi che ŕnimis devňtis che pa’ l’orěbil cušidura lŕgrimis ghi colŕvin ta li mosčlis. Voltŕt mi eri a lňu e “O zent sigura,” i vevi scuminsiŕt, “di jodi chel alt luměn,508 che, besňu, il vustri dešideri’l cura, cussě che li pčcis par grŕsia si nčtin da la vustra cosičnsa, cussě che clar il flus da la vustra mins par ic i jňděn, diščimi, che stu plašej a mi’č cjŕr, se chě cun vu a č ŕnima latina;509 che forsi ghi zarŕ ben se jodi si fŕ’n clar.”510 “O fradi, ogn’una’ a č sitadina di na sitŕt vera, ma tu t’intěns s’a vivčs in ta l' Italia pelegrina.”511 Chistu, a mi par, vegnůt mi veva a mins zěnt pě dongja d’indŕ che la vňus a vegneva, ’ndŕ che miej a sintčvin i me muviměns.512 Jodůt chě i vevi pur un’ombra ca spetava, dal aspičt; e se un’l volčs diši ‘Coma?’, la barba com’un svuŕrp in sů a levava. “Spirt,” i vevi dět, “che par zě’n sů i ti sŕs domŕ, se tu’i ti sňs chčl ca mi’a rispundůt, dišmi dal post o di coma ch'i ti ti fŕs nomŕ.” “Jň’i eridi Siena,” e com’ch’i ti’as jodůt cun st’ŕltris i neti chě la me mal vita, preŕnt cun lŕgrimis chčl che fŕ al pňl dut. Sŕvia i no eri, encja se Sapia’n vita mi clamŕvin; i’eri daj dans daj ŕltris, pě che da la me furtuna, contenta. E par ch’jň bušiara i sedi no ti crňdis, scolta si’eri mata coma ch’i ti děs, belzŕ cuant ch’in jů al zeva ’l arc daj me ŕis. Zůs a črin i me sitaděns vičrs Cňlis513 e lě visěn rivŕs a črin cuj so neměs, e pal volej di Diu’i diševi prejčris.514 In rota li me zens zůdis a črin, amŕris in tal so scjampŕ; e jň joděnt la cjasa, un gust tant grant i vevi a jňdilis, che alsŕt i vevi cun tant disprčs la me muša sigŕnt a Diu, ‘Di te no’ai poura!’, com’il půor mierli ch’in plen unvičr vigně fňu al ŕusa.515 Pas i vevi volůt fŕ cun Diu na vura visěn da la fin; ma ’ncjamň a sarčs la me penitensa amondi dura s’a no fňs che a preŕ par me si včs Pier Petinŕr ta li so santi orasiňns, che gran caritŕt vůt a včvin paj pecjŕs mčs. Ma cuj sotu che da li nustri condisiňns ti vŕs domandŕnt e ch’i ti’as i vuj vičrs, com ch’i crňt, e rispirŕnt ti das rašňns?”516 “I vuj,” i vevi dět, “mi vegnarŕn encja a mi cjňls, ma par puc timp, chč niněna a č l’ofeša ca’an fŕt par čsisi cun invidia rivňls. Tant pě granda a č la poura ca’a belzŕ l’ŕnima me dal turměnt cal č la sot,517 che zŕ’l cargu di la jů a mi peša.” E ic: “Cuj duncja ti ŕja partŕt da sot ca sů da nu se di tornŕ ti pčnsis?” e jň: “Chist cal č cun me e nol fŕ mot. Vif i soj; e domŕndis ti pňl fŕmilis, spěrit elčt, se tu ti vňus ch’i fedi alc par te’n ta li mortŕl contrŕdis.” “Oh, chist’č pě nova che maj sintůt i vedi,” a veva dět; “gran sčn a’č che Diu ben ti vňu; dal to preŕ’i zarŕi alňr a godi. Jň pur ti prej, par chčl che pě ti’as in cňu, che se maj ti mčs pič’n ta la Toscana, ai mčs děšghi che par me n’ňcňr vej dňu.518 Tu ti’u jodarŕs tra che zent vana che a Talamňn a spera, e a pičrt pě speransa si no di cjatŕ Diana;519 ma pě’l pierdarŕ ogni capitŕn espčrt.”520 Cjŕnt Cuatordicčšin “Chistu cuj ’l eše ch’atňr dal nustri mont al zira prin che la muŕrt di svualŕ ghi vedi dŕt e’i vuj al vičrs cuant cal vňu e al siera?” “Cuj, i no saj; ma’i saj che besňu nol č rivŕt: domŕndighilu tu che pě ti ghi sňs visěn e par cal parli dŕighi un bon benrivŕt.” E doj spirs, il prin al altri fašěnt un inchěn, di me a parlŕvin lě a man dreta; cul mušu alsŕt, par děšmi, dal bas ca črin, e un dět al veva: “O ŕnima che duta ’nsičmit cul to cuŕrp pur vičrs il cjčl ti vŕs, consňlini, děšni, che tant n’impuarta: da’ndŕ i ventu e cuj sotu, ch’i ti ni fŕs cussě tant maraveŕ da la to grŕsia, coma chčl che maj si pensarčs cal capitŕs?” E jň: “Par mieša Toscana’l scňr via un flun piciněn521 cal nŕs a Falterona, e sent měis di percňrs a no lu sŕsia. Da che bŕndis lŕ i meni sta persona: děšvi cuj ch’i soj a sarčs cjacarŕ ’nvŕn che’l me nňn encjamň tant nol suna.” “Se’n tal to’ntindiměnt i me pensčis a vŕn, com’ca varčsin,” al vev' alňr minsonŕt chčl di prin, “in tal Arno i to pensčis a stŕn.” Chel altri dět ghi veva: “Parsč al ŕja platŕt stu chě il nňn dal flun che par lŕ al scňr, com’che ’l omp al fŕ cun chčl ca lu tčn disgustŕt?” E’l spirt che da rispundi’l veva, alňr cussě si veva sdebitŕt: “No saj, ma ben dčgn da murě al č’l nňn da la val minsonŕt dal siňr; chč che di lŕ a tŕca, ’ndŕ cal č dut plen chel mont alpěn522 che troncŕt al č da Pelňu che’n ta pus poscj’ al pasa pě’n lŕ dal sen, fin’ndŕ che par ristoru si dŕ’n davňu dut chčl che ’l alt cjčl dal mar al supa sů par dŕighi ai fluns chčl523 che dopo al vŕ cun lňu. La virtůt a včn com’na sěngara bandonada sů da důcjus, coma madrŕs, o par malora dal post, o pal věsi che lě al sgarfa sů: cussi a č che cambiŕt a ŕn la so natura chej ca věvin chě’n ta sti puor valŕdis ch’ognůn, streŕt, al par cambiŕt in piňra.524 Tra pursitŕs, ca mčritin pě glŕndulis che altri da mangjŕ, pa la zent pě adŕt, par prin tal so puňr fosŕl al scaturěs. Vegněnt jů, i botulůs525 al tčn insuriŕt, ca cainčjn pě che dal so stamp si dišarčs, e da lňu cun disprčs il cjŕf ’l tčn voltŕt. E jů cal včn; e pě sglonf ca si fŕ luj stes, tant pě’l cjata che’i cjŕns si fŕn lůpos stu puňr flun cal pasa par scju poscj’ maladčs. E zěnt jů’n ta gňlis scůris dopo ti lu jňs ’ndŕ cal scuntra vňlpis cussě ’mbrojňnis526 che timňu no’an che n’altri ’nganŕlis al pňs. No’mpuarta se n’altri al sěnt527, ch’jň lo stes i děs, e’a chistu528 ben ghi zarŕ, se’n mins al tčn sč cal disgropa’l spirt di rňbis včris. Jo’i jňt to nevňut che pě avŕnt ben al včn, cjasadňu di chej lůpos529 ta la riva dal nňbil flun, ch’a ju’mpaurěs a plen. Al včnt la so cjŕr cuant ca č ’ncjamň viva; e da bčstia salvŕdia fňu I’u neta: tŕncjus di vita e me d’onňu al priva. Sanganŕt’l včn fňu da sta puora foresta;530 e tal la lasa che nencja fra mil ŕis com’ ca era prin di nňuf a doventa.” Com’ch’al sinti contŕ di penňus detŕis al tčn platŕt la muša chčl cal scolta, da’ndŕ che vigně a pňsin dal mal i scŕis, cussě jodůt i vevi l’altr’ŕnima, ch’atenta a scoltava, malincuněnsi duta pensŕnt a chčl che ’l altri’l veva dita. Dal un il diši e dal altri la vista di savej i so nňns a mi včvin fŕt curiňus, e domanda ghi vevi fŕt cun prejčris mista; par chčl il spirt che prin mi veva dŕt vňus di nňuf tacŕt al veva: “Ti vňus ch’i mi meti a fati sč che tu a fami no ti vňus. Ma da che Diu’l vňu che’n tč si riflčti tant la so grŕsia, i no vuej čsi pignňu; ch’i soj Guido dal Duce i pňl ben děšti. D’invidia’l veva’l me sanc cussě tant brušňu, che se jodůt i včs omp fasi contčnt, lěvit i sarčs doventŕt di colňu. Di me siminsa sta pŕja’i cjoj, a stent:531 o puňrs umŕns, parsč’i metčišu’l cňu ta chčl che spartě no si pňl cun altra zent? Chistu al č Riničr, chistu al č stima e onňu di chej siňrs di Calboli, nisůn daj cuaj si’č fŕt dopo erčit dal so valňu. E no doma’l sanc si’č dut svueitŕt ormaj tra’l Po e il mont e il mar e il Ren dal ben dal ver e dal vivi’l viavaj;532 pars’chč dentri di scju cunfěns a’č dut plen di zentŕja trista, cussě che masa tars a’č par dŕighi na svolta vičrs il ben. ’Ndŕ al ese’l bon Lisio e Rigo Manars? Pier Traversar e Guido di Carpigna? O Romagnoj colŕs di nňuf fra’i bastŕrs! Un Fabri cuant’l tornarŕja a Bologna? cuant a Faensa un Bernarděn di Fosc, butulůt cussě gentěl di cjampagna?533 No maraveŕti se jo’i plans, Tosc, cuant ca mi včn in mins Guido dal Prata cun chčl d’Ŕs, a nu visěns, coma da l’erba un frosc,534 Fedric Tignous e compagněa, duta la cjasa Traversara e’i Anastčis (da l’una e l’altra la zent a č muarta), zňvins e zňvinis, afŕns e plaščis invojŕs dal fŕ gentěl e dal amňu ’ndŕ che durs a sňn i cňus e no pě liščis.535 Parsč no scjŕmpitu tu, Bretinňu, dop’che la to famča zuda a č via, e tant’altra zent, par no pičrdi onňu? Ben al fŕ Bencjavŕl che pě nol fěa536; e mal’l fŕ Castrocjŕr, e pezu Coni, che cňns cussě a fiŕ a pŕrin via. Ben a farŕn i Pagŕns dop’che’l demňni537 so al sarŕ zůt; ma no perň che pur di lňu luj a nol resti testimoni. O tu Ugolěn daj Fantolěns, sigůr al č’l to nňn, sicoma che pě no si speta che un al posi falu, degenerŕnt, scůr.538 Ma lŕsimi, Tosc; ch’adčs a mi dileta pě il mčtimi a planzi che’l parlŕ, che’l rašonŕ patě mi fŕ, e basta.” Ben i savčvin che che bunŕnimis lŕ a mi sintčvin zě’ndavŕnt; ma, tašěnt, capě mi fčvin che jůscj’ i zčvin par lŕ. Besoj restŕs tal nustri procediměnt, un fňlc cal sclŕpa l’aria a i veva someŕt na vňus che cuntra nu saetŕt a veva, dišěnt: “Se cualchidůn mi cjŕta i včn copŕt”;539 e scjampŕt al era coma’l tňn cal svaněs, ch’atňr di sč a colp al včn il nul sbregŕt. La vňus mi vev’apčna lasŕt li orčlis che n’altra i včvin sintůt cun un rumorŕt, che parůt ni veva di tonŕ sti perŕulis: “Aglŕuro i soj che clap i’eri doventŕt,” e alňr, par visinasi al poeta, a destra mi eri, e no davŕnt, spostŕt. L’aria a era belzŕ par dut sidinuta; e luj mi veva dět: “Stis chě a sňn li rčdinis che ’l omp a varčsin da tegni’n ta strada dreta. Ma la lčscja cul amp vuŕltris i cjolčis cussě che ’l antěc ’versŕri a sč vi tira; e’l fren puc vi zova, o li clamŕdis. Il cjčl vi clama e’ntňr vi zira, e li so bielčsis vi mostra etčrnis, e’l vustri sguŕrt vičrs cjera al punta e’l mira; par chčl chel che dut al jňt a vi puněs.” Cjŕnt Cuindicčšin Cuant che al fině da l’ora tersa e al tacŕ dal dě a s’jňt la sfera che sempri, com’cal fŕ un frut, a schersa,540 altritŕnt a someŕva che vičrs la sera in tal so cors al soreli a ghi mancjŕs; il tramňnt lŕ, e chě miešanňt a era.541 E’i rŕis ni ferěvin tal mičs dal nŕs542 pars’che par nu si’era cussě zirŕt il mont che vičrs il tramňnt i črin dres puntŕs, cuant che na gran’ presiňn culpět mi veva la front cun’un splendňu pě’ntčns di chčl di prima: di stůc i eri lě che prin no ghi fevi cont; par chčl li me mans alsŕt i vevi 'nsima da li me sčis, par fami un pu’ di ombrena che il lušňu intčns un puc a lima. Com’ che da l’aga o dal spičli al torna un raj di lus in ta che altra banda zěnt in sů coma’n ta n’altalčna tant cuant cal era zůt’n jů , e si disbanda dal colŕ di na piera il stes trat, com’ch’esperiensa e art jodi a fŕn avonda; cussě da lus rifletuda, i eri stŕt – che chě ’ndavŕnt a era—sůbit culpět, che di sviŕ la me vista a vev’a colp provŕt. “Dols pari me, sč cal č chel lě,” ghi vevi dět, “che ben parŕ i vuj no mi lasa e par chě a somča cal vegni spedět?” “Di stu’mbarlumě no stupiditi masa,” rispundůt mi veva. “Da la famča dal cjčl a’nvidani a zě’n sů un ŕnzul si sbasa. Puc a mancja che a jodi dut stu bičl no pě pčis a ti darŕ ma tant plašej cuant che ben disponůt ti sarŕs a chčl.” Rivŕs ch’i’črin lě dal benedčt mesagej, cun biela vňus al veva luj dět: “Entrŕit pur; in ta sta scjalinada’l zě al č pě lišej.” Partěs da lě, cul zě cal era puc dur, ‘Beati misericordes!’ i včvin sintůt cjantŕ davňu e ‘Gňt tu ch’i ti věns sigůr!’ Jň e’l me mestri in ta stu post nut543 sů’i zčvin, e jň i pensavi, zěnt ’ndavŕnt, se’l so diši zovami al varčs podůt; Cussě voltŕt mi eri a luj, domandŕnt: “Se’l volčvia diši’l spirt di Romagna, cun chčl ‘no si pňs’ e ‘spartě’ minsonŕnt?”544 E luj: “Da la so pě granda magagna al cognňs il dan; e n’ocňr stupidisi s’ŕltris al 'vertěs545 par ca sedi mancu lagna. Pars’che i vustri dešidčris a puntasi a vŕn ’ndŕ che mancu a sňn se ŕltris ju gňdin, l’invidia vi parta un grant afanasi. Ma se ’l amňu pal pě alt sěrcul divěn al pocŕs vičrs ’l alt il dešideri vustri, a chel timňu lě ghi metarčs fěn; chč, par tŕncjus che lě a děšin ‘nustri’, encjamň di pě al vŕ a vej ognidůn e pě a ŕrt la caritŕt’n ta chel clŕustri.” “Di čsi contčnt i soj pě a dišůn,” i vevi dět, “che se prin i včs dal dut tašůt, e di důbis in daj adčs pě di un. Com’a pňsia čsi ch’un ben spartět dal dut in pě poseditňus al fedi pě siňrs di sč, sinň se da pus’l fňs posedůt?” E luj a mi: “Čco che di nňuf ti cňrs cu la to mins’n ta li rňbis terčnis, e da la lus vera ti lŕsis’l percňrs. ’L infinět ben da li sfčris celčstis, da lŕ cal č, davňu cussě ghi cňr al amňu com’che a un cuŕrp lustri ghi cňlin i rŕis. Tant a si dŕ in tal cjatŕ dal ardňu; chč, par tant che caritŕt si espandi, in ic pě’ncjamň al crčs ’l eterno valňu. E pě zent che lasů a s’intindi546, e pě che di amŕ si pňl, e pě si ŕma, e coma spičli un al altri’l vŕ’a rindi. E se’l me rašňnŕ a no ti disfama,547 t’jodarŕs Beatrěs, e ic par sigůr ti cjolarŕ chist’e ogn’altra brama. Ca ti včgnin sůbit sierŕdis, prova pur, coma li primi dos, li altri sinc plŕis, ca si sičrin doma cul pentiměnt pur.”548 Pront i’eri da diši, ‘Tu ti mi soděsfis!’ cuant che rivŕs i črin tal’altri zirňn, cussě che taši mi včvin fŕt li lus bramňšis.549 Lě parůt mi veva che'n ta na višion estatica a colp i’eri stŕt tirŕt, e ta’un templi zent jodůt i vevi'n ta’un cjantňn; e na siora sul entrŕ a mi veva vuardŕt e cul fŕ dols di mari550 dět mi veva: “Fiňl me, parsč i’atu tu cussě vičrs di nu fŕt? Čco, sufrěnt, jň e to pari pur cun me ti zčvin sercjŕnt.” E com’ca veva tašůt a colp sparida a era di davŕnt di me. Di lě a’un puc, un’altra551 i vevi jodůt cun l’aga che daj vuj a cola pal lambicŕ cal č al grant disprčs par 'n altri dovůt, e dět a veva: “Se di stŕ sitŕt il siňr ti sňs cŕ, che pal so nňn i dčos tant’an barufŕt, e da’ndŕ che la sičnsa si spant cŕ e lŕ, vendichčiti di chej bras ca’an ausŕt d’imbrasŕ nustra fia, o Pišistrŕt.” E’l messčr benčvul e dols si veva mostrŕt tal rispůndighi, cun bičl fŕ temperŕt: “Se maj ghi farinu a chčl ca ni odiča se chčl che ben ni vňu al včn da me condanŕt?” Zent i vevi dopo jodůt (ch’ardeva di rabia) cun claps un zovinůt552 copŕ, sigŕnt fuŕrt chistu a chčl: “Cňpa sta canŕja!” E luj si sbasava, cu la muŕrt che tant lu gravava, sempri’n jů, vičrs la cjera, ma puŕrtis dal cjčl al feva daj so vuj, colŕnt e preŕnt al alt Siňr, in tanta guera, cal perdonŕs ogni so persecutňu, cul dols fŕ cal liberča pietŕt vera. Cuant che la me ŕnima tornada 'era fňu da li rňbis ca sňn fňu di che včris, ricognosůt i vevi ogni me—no fals553—erňu. Il me duce, ca mi deva ocjŕdis Coma chčs ca si dŕn a’un ca si stŕ sveŕnt, al veva dět: “Se ŕtu che cuaši ti cňlis e mičša lega o pě ti sňs fŕt avŕnt cuj vuj velŕs e cu li gjŕmbis mňlis coma un che’l vin o’l sun al stŕ pleŕnt?” “O bon pari me, se tu ti mi scňltis jň’i ti conti,” ghi vevi dět, “sč che jň i’ai jodůt cuant che li gjŕmbis mi sňn stŕdis cjňltis.” E luj: “Se sent mŕscaris ti včs metůt in ta la to muša, lo stes no ti platarčs nisůn daj to pensčis, nencj’ un pisulůt. Jodůt sč ch’i ti’as jodůt no ti varŕs sensa tegni’l cňu vičrt a l’ŕghis da la pas che difůšis a včgnin dal Creatňu stes. No ti’ai miga domandŕt sč ch’i ti ŕs coma chčl che doma par di fňu al vuarda cuant che’l cuŕrp, svanět, colŕt al č a bas; ma par pocŕ’l to pič ti’ai fŕt stŕ domanda: cussě si ghi fŕ a chej che di musetŕt a sňn plens par ca si rimčtin’n ta la so strada.” Avŕnt i zčvin tal colŕ dal dě, atčns d’jodi fin lŕ che’i vuj si slungjŕvin cuntra’i rŕis dal tramňnt ca črin di lus plens. E čco che puc a puc un fun i jodčvin che vičrs di nu’l vegneva, com’da la nňt ’l scur; e da chčl zighi’n banda i no podčvin: chistu i vuj ni veva sierŕt, e l’aria pur. Cjŕnt Sedicčšin Un scur d’infičr e na nňt duta privada di plančs e, sot di un puarčt di cjčl, cun nulŕtis ca la včvin incjalinada, no ghi včvin maj fŕt a la mušu me un tal vel coma chel fun che chě ni veva cujerzůt, nč cussě fuŕrt becŕt a mi veva vuj e pičl; che’l vuli nol era stŕt bon di stŕ vierzůt; par chčl la scorta me, buna e fidada, la spala mi veva ufrět par čsimi d’ajůt. Cussě, com’ch’un svuŕrp al seguěs la so guida par no pičrdisi o’ntňr zě a sbati di alc ca lu seci o lasi muŕrt’n strada, tirŕnt’l flat, i pas’ndavŕnt i zevi a meti, ben scoltŕnt il me duce cal diševa: “Di me stŕ atčnt di no separati.” I sintevi vňus, e’a mě mi pareva ch’ogniduna a preŕs par pŕs e pietŕt ’l Ŕnzul di Diu che’i pecjŕs cjoj’l podeva. ‘Agnus Dei’—cussě’l so preŕ al tacava’n fŕt; insičmit a cjantŕvin e’l stes fŕ a včvin: spirt di concňrdia a včvin ben raprešentŕt.554 “A soni spirs, maestri, chej ca cjŕntin?” ghi vevi dět. E luj: “Sě, il ver ti capěs, e’l grop da la rabia a sňn ca dislčin.” “Tu, cuj sotu che’l nustri fun ti sclarěsis e di nuŕltris ti stŕs tu cjacarŕnt e il timp encjamň’n mčis ti divědis?” Cussě una da li vňus si veva fŕt ’ndavŕnt; alňr il me mestri al veva dět: “Rispůnt tu, domandŕnt se par chě si vŕ’n sů e’ndavŕnt.” E jň: “O creatura, che pura lasů tornŕ ti vňus e biela pal to fatňu, maravčis i ti conti se cun me’i ti včns tu.” “Fin ca mi’č lčcit i ti včn davňu,” al veva dět, “e se d’jňdisi’l fun no ni lasa, lo stes si sintarěn, sensa zighi fňu.”555 Alora i vevi scuminsiŕt: “Cun che fasa che disfada a včn da la muŕrt i vaj’n sů, e chě i soj vegnůt pa l’infernŕl matasa.556 E se Diu ’n ta la so grŕsia mi’a cjňlt sů, tant da volej che jň’i jodi’l so palŕs, roba ch’al dě di vuej fňu a č di ušu, prin da murě se čritu lŕ a bŕs?557 Děšmilu, e se just i staj zěnt dišmi, cussě ch’i vegnini dal to parlŕ guidŕs.” “Lombŕrt i eri, e Marco i mi clami: i capěvi’l mont, e a chčl ben ghi volevi, che a nisůn pě ghi’mpuarta, mi pŕr a mi.558 Par zě’n sů, zě dret i crňt ca ti zovi.” Cussě al veva dět, e zontŕt: “I vuej preŕti che di preŕ par me lasů alc a ti movi.” E jň a luj: “I pňl ben sigurati di fŕ sč ch’i ti vňus, ma jň’i staj scopiŕnt d’un důbit dentri ch’in clar i’ai da meti. Prin al era pěsul559; adčs si stŕ radoplŕnt cun chčl ch’i ti mi stŕs dišěnt, ca mi rěnt cert uchě e’n t’altri post ’ndŕ ch’i lu vaj mišurŕnt. A č vera che’l mont al č dal dut deščrt di ogni virtůt, com’che tu ti cňntis, e di ogni malěsia plen e cujčrt; ma, ti prej, la cauša i vuej ch’i ti mi mňstris, ch’jň’i la jodi e che par me ŕltris pur: ca mčt un in tal cjčl, e chě’n jů ŕltris.”560 Pal dolňu cal sinteva, un suspěr dur al veva prin lasŕt fňu; e'l veva dopo dět: “Fradi, svuŕrp al č ’l mont e tu pur ti včns da chel scur.561 Vuŕltris vifs ogni cauša i zčis a jodi la sů’n tal cjčl, com’che se prňpit dut par necesitŕt a včs da susedi. Se cussě’l fňs, in vu’l sarčs distrůt il podej di čsi lěbars, e just nol sarčs pal ben di godi e pal mal di vej lůt.562 Il cjčl ghi da inisi ai vustri afičs; i no děs důcjus, ma encja s'i lu diščs, in ben e in mal di na lus i včis posčs e di un lěbar volej; che, se encja fŕt al včs faděja in ta li primi lňtis cul cjčl, adčs, se ben si nudrěs, dut al věns luj stes.563 A un podej pě grant564 e miej di chčl dal cjčl sot lěbars vi metčis, e chčl al crča in vu la mins, ca no č sot l’inflůs dal cjčl. Duncja, se’l mont al č corňt, com’ca somča, in vu a č la cauša e’n vu ca si vuŕrdi; e čco chě com’che chist si displča. A la lasa fňu, luj ca la pňl godi prin ca sedi565; com’ca fňs na frututa plena di matičris tal so planzi e ridi, l’ŕnima puareta e ’gnorantuta, ma che, cun motu dal nustri bon fatňu, volentej ’ndavňu a torna, contentuta. D’ogni pěsul ben a sěnt prin il savňu; uchě a s’ingana, e davňu di luj ghi cňr, se guida o fren566 no ghi svěa stu amňu. Par chčl a tocjava mčtighi la lčs intňr; par chčl a tocjava vej un re cal jodčs da la sitŕt vera567 almancu la tor. Li lčs a sňn, ma cuj a regulčja chčs? Nisůn, pars’che’l pastňu cal č lŕ ’ndavŕnt rumiŕ’l pňl, ma forcůt a nol ŕ’l pič adčs;568 par chčl la zent, che la so guida intŕnt a jňt rangjŕsi dom’dal ben che ic tant ghi tčn, di chčl si pasuda, nuj’altri mangjŕnt.569 Ben t’jňs che’l mancjŕ di un cal guidi ben al ŕ caušŕt chista corusiňn dal mont; e no’l mars vustri naturŕl, che di chčl no s’jňt sen. A ušava Roma, ch’era mari dal bičl mont, doj sorčlis570 vej, che l’un’e l’altra strada jodi a fčvin, di Diu e dal mont. Un al ŕ chel altri distudŕt; e čco la spada cul pastorŕl571, e metůs un cun ’l altri ’nsičmit doma mal a pňl zě, cun st’uniňn fuarsada; cussě uněs, un a nol včn dal altri ’ntimorět: se crňdimi no ti vňus, vuarda la spiga ch’ogn’erba a si cognňs dal so profit.572 Tal stat’ndŕ ch’Adige e Po fŕn riga,573 a si ušava valňu e bičl fŕ cjatŕ: prin che’l Federěc rabiňus574 al metčs briga! Pasŕnt par lě ognůn sigůr al pňl stŕ che di vergognasi no ghi ocňr adčs di vej di rašonŕ cuj bňis o cun lňu restŕ.575 Tre včcjus chě a somearčsin lou stes di čsi crětics da la nova etŕt, e tart a pŕr che Diu a miej vita zě a ju fčs: Corado da Palŕs e il bon Gherŕrt e Guido da Cjascjčl, che miej si clama, a la franseša, il bonari Lombart. A s’jňt duncja che la glišia di Roma, par volej cjoj sů’n sč i doj regiměns, jů a cola, ’nfangŕnt sč e sč ca ŕ’nsima.576 “O Marc,” i vevi dět, “ti fŕs biej rašonaměns; adčs jňt pars’che da l’ereditŕt i fioj di Levi a sňn restŕs eščns.577 Ma cual Gherŕrt al eše chčl cal č restŕt— sŕviu recuŕrt—i ti děs, da la zent ca era, coma par cridŕ che salvŕdia di etŕt?” “O’l to parlŕ m’ingana o na vura a mi tenta,” al veva dět, “che’l to parlŕ toscŕn al děs che puc ti sŕs dal bon Gherŕrt, vera? Miga’i saj se par altri nňn clamŕt lu’an, se da Gaja, so fěa, il nňn no cjňlin. Zčit cun Diu, che i me pič pě ’ndavŕnt no vŕn. Jňitu chej rŕis che pal fun a si jňdin belzŕ luminŕ? A č miej che via i zedi— ’l ŕnzul al č lě—i saj ben cal č visěn.” Cussě ’ndavňu al era tornŕt, e aděo’l me scučdi. Cjŕnt Dišisietčšin Se maj in montagna, letňu, ti’a cujerzůt il calěgu, che ’l jňdi tant ti era dur, com’che pa la pičl al č pa’un farc in tal bušůt,578 e notŕt ti’as com’che’l vapňu ůmit e scur a sclarisi’l scuměnsa, e la sfera dal soreli dentri ghi čntra cun raj pur, alňr la to imaginasiňn lišera benňn a jodarŕ com’che jň’i vevi notŕt il soreli che pront par zě jů al era. Cussě, uněnt il me al pas tant fidŕt dal me mestri, fňu i’eri da li nůlis in taj rŕis zŕ muŕrs tal pě bas dal inclinŕt. O imaginasiňn ch’i ti ni discjňlis cussě tant dal di fňu, che un di nuja si necuŕrs nencja se intňr a sůnin, po, mil trňmbis, cuj ti mňvia se i sens no ti dŕn un sfuŕrs? A ti mňuf la lus che’n tal cjčl s’infňrma, par sč579 o par motěfs ca sňn lasů ben clars. Di che tristŕta ca’a cambiŕt forma tal usičl che pě di dut si la gňt580 a cjantŕ jodůt i vevi'n tal me 'mmaginŕ la forma. E chě la me mins tant ristrinzůt si veva dentri di sč, da no straviŕsi via di chčl che, fňu, a zeva spes a capitŕ. E čco plovi’n ta l’alta fantašia un581 tal'n crňus metůt, rabiňus e trist, fer in tal vivi e’n tal murě, e cussě sia. Atňr di luj a črin il grant Assučr, Čster, spoša so, e il just Mŕrdocot che’n tal diši e’l fŕ al era ončst e ver. E sůbit dopo che st’imŕgin si veva rňt su se stesa, coma na bufuluta cuant che da l’aga fňu a včn dal disňt, sů’n mins mi'era vegnuda na fantasuta582 che, planzěnt fuŕrt, a diševa: “O regina, ŕtu par rabia fŕt na fin cussě bruta? Ti ti’as copŕt par no pičrdi Lavina? Pierdůt ti mi’as me, ch’adčs i soj’n lut par te, mari, prin’che par altra ruvěna.” Com’cal vŕ a rňmpisi’l sun cuant che dut ta’un colp la lus a sbŕt’n taj vuj sierŕs, che, urtŕs, si strčnzin prin di vičrzisi dal dut, cussě’l me imaginŕ colŕt al era a bas cuant che’l lušňu mi veva la muša urtŕt tant pě’ntčns di chčl ch’i sěn abituŕs. Par jodi ’ndŕ ch’i eri mi eri alňr zirŕt cuant che na vňus583 dět mi veva: “Par chě a si monta,” ca mi veva da ogni altri intčnt straviŕt; e che fŕt a veva la me voja tant pronta di cjatŕ sůbit fňu chčl cal parlava che provŕt dut i varčs par podčjlu frontŕ. Ma com’ch’al soreli’l nustri jodi jů al vŕ e par masa lus jodi a no si fŕ, cussě la me virtůt584 uchě mi mancjava. “Stu chě al č’l spirt divěn, che mostrŕnt ni stŕ la via da cjapŕ, sensa preŕlu, e‘n tal so stes lustri platŕt al resta. A nu cussě’l fŕ, com'che un al varčs di falu;585 chč chčl che’l bišugnu al jňt e’l preŕ al speta, da trěst il bonfŕ al vŕ belzŕ a negalu. Adčs fěnghi onňu a stu’nvět; basta sostŕ; provŕn a zě’n sů prin ca si scurisi, che dopo no si pňl, se’l dě no si volta.” Cussě’l me duce; e’n motu a mčtisi i včvin tacŕt, cjaminŕnt vičrs na scjala; e prin che’l pič tal prin scjalěn’i metesi, ’ntňr sintůt i vevi un mňvisi di ŕla cal svintulava dols e’l diševa: “Beŕs i pacěfics, che rŕbia a no’n d’ŕn malčvula.” A si’črin sů di nu belzŕ tant alsŕs i ůltins rŕis che da la nňt a sňn seguěs, da parej che na stela chě e lě a s’impijŕs. “Parsč, virtůt me, sňtu ch’i ti sparěs?” dentri i mi diševi, ca mi pareva cal calava’l podej da li me gjŕmbis. Rivŕs i’črin ’ndŕ che pě’n sů no zeva la scjala, e lě i črin restŕs fisŕs coma naf che ta na spiŕgja a finiva. I vevi jň spetŕt un puc, lě ch’i črin rivŕs, par sinti se alc a era’n tal nňuf zirňn; dopo dět i vevi, cuj vuj al mestri voltŕs: “Bon pari me, děšmi, cual tuŕrt o pasiňn si půrghia chě’n tal ziru ’ndulŕ ch’i sěn? I pič a sňn fers, ma dami la to spiegasiňn.” E luj a mi: “’L amňu pal ben, i jodarěn, che’l cul al tira’n davňu, uchě a si rimčt; uchě svels a zarŕn chej che plan si movčvin. Ma par ch’i ti capěsis pě al complčt, scolta ben sč ch’i děs, ch’i ti restarŕs, cul frutŕn586 ch’i ti daj, tant mancu puarčt. “Nč’l creatňu nč maj nisůn daj creŕs,” al veva tacŕt, “fiňl me, al č stŕt sensa amňu, naturŕl o volůt587, e tu ti lu sŕs. Chel naturŕl al č sempri sensa erňu, ma chel altri’l pňl sbaliŕ, o par un brut ogčt o par vej masa o masa puc vigňu. Mentri che chčl al č al prin ben588 dirčt, e in taj secňns589 sč stes al mišura, a nol pňl luj tal mal cjatŕighi dilčt; ma cuant che al mal a si zira, o cun pě cura, e mancu dal dovůt al cňr vičrs il ben, alňr cuntr’il creatňu al vŕ na vura. Ti capirŕs da chist che ’l amňu al včn a čsi’n vu siminsa d’ogni virtůt e d’ogni asiňn che pena a merita’n plen. Adčs, parsč che l’amňu da la salůt dal so sogčt590 a nol pňl separasi, dal’ňdiu vičrs se stes al č ognůn protešůt; e parsč ca no podarŕ maj dasi ch’un in se’l sedi, dal prin591 separŕt, che chčl al odičj a nol vegnarŕ maj a čsi. A resta che, se chistu i’ai ben stimŕt, il mal ca si ŕma al č dal prňsin, e stu amňu, in tre592, tal vustri fangu al č formŕt. Al č chčl cal spera d’jodi’l so visěn zě jů par podej zě’n sů, e par chistu’l brama che chčl al vegni dal so alt butŕt jů:593 e chčl che onňu, grŕsia, podej e fama di pičrdi al tčm e d’jodi n’altri zě’n sů, e mal si sěnt e’l contrari al ŕma;594 e chčl al č, ch’ufindůt, si la cjapa sů da doventŕ di vendeta tant golňus che cul volčighi mal ai ŕltris si tčn sustŕt sů. Chě sot cussě chiscju tre divičrs amňus i planzěn: m’adčs pur dal altri i intěnt che vičrs il ben al cňr, ma amondi estrňus. Ognůn, magŕri cunfůs, un ben al sěnt ca ghi cujeta’l spirt e che atirŕt lu tčn; e ognidůn par rivŕighi visěn al cuntěnt. E se tirŕs da stu amňu i sintčis un sen, e se otčgnilu i volčis, alňr sta curněs, dop’che ben pentěs i sčis, a vi farŕ dal ben. An d’č n’altri ben595, che di contentesa nol impleněs: a nol parta a la contentesa, nč a la buna esensa, di ogni bon frut e raděs. Stu amňu ch’a chistu un masa a si bandňna, insěma di nu’n ta tre sěrcui’l včn planzůt; ma coma che'n tre pars a si rašona i tŕs, che’l to pensej stes al zedi lě, dut.” Cjŕnt Dicjotčšin Uchě’l so rašonŕ’l veva terminŕt il me grant mestri, e atčnt al vuardava se jň’n muša i parevi sodisfŕt; e jň, che sčit encjamň mi spunzeva, siděn di fňu, dentri i diševi: “Forsi il masa domandŕighi no mi zova.” Ma’l bon pari al era zůt a necuŕrzisi dal těmit volej, ca no si vierzeva, e cjacarŕnt, corŕgju mi veva dŕt ch’i parlasi. Alňr jň: “Mestri, tant pě vif’l me jodi’l vŕ cu la to lus, che jň’i jňt amondi ben sč che la to rašňn a mostrami a vŕ. Perň, dols pari me, di preŕti i tčn di mostrami chel amňu ch’i ti ghi’mpartěs al bon operŕ e chčl ca nol vŕ ben.” “Impěa pur,” al veva dět, “li lůcis fuŕrtis dal intelčt, e ca ti sedi manifčst il sbŕliu daj svuŕrps ca si fŕn mčstris.596 Il spirt, che fŕt al č stŕt par amŕ imprčst,597 al č in motu vičrs dut chčl ca ghi plŕs, e’l plašej dal podej al ŕt zě lu fŕ prest. A la vustra comprensiňn daj bens creŕs a ghi včn l’idea, che dentri a vi displča, cussě che’l spěrit vustri’l včn cjapŕt’n ta’un lŕs;598 e se’ntrapulŕt vičrs di ic si plča, chel pleŕsi al č amňu, e naturŕl, che pal plašej dal nňuf in vu si lča. E com’che’l fňuc che’n alt si mňuf’n ta la val, e par natura so sempri pě’n alt al vŕ vičrs il post ’ndŕ che pě al dura, sensa fal,599 cussě’l spirt vičrs’l dešideri al vŕ, e coma spirt si mňuf, e maj si ferma fin che ’l ogčt amŕt contčnt lu fŕ. Adčs ti pňs ben jodi la malaforma che la veretŕt a ŕ pa la zent ca intěnt che lodčvul al č dut sč che un al ŕma, sicom’che chčl di amŕ al č un sintiměnt cal par sempri bon; ma na buna sera sempri ben no sigilča, nencja, po, volěnt. “Il me ’nzčn e li to perŕulis, ogniduna,” rispundůt ghi vevi, “’l amňu mi’an rivelŕt, ma’l me důbit pur pě fuŕrt che maj al suna; chč se ’l amňu dal di fňu a mi včn dŕt, e al spěrit a ghi vŕ sůbit cuntra, o dret o stuŕrt, nol pňl čsi laudŕt.” E luj a mi: “Sč che rašňn a mostra diši i ti lu pňs; da lě’n lŕ ti speta Beatrěs, che di fede a č op’ra. Ogni forma sostansiŕl, ca č distěnta da la matčria e cun ic a č unida, dentri a ŕ na virtůt che so a’č duta, che sensa operŕ no včn sintuda, e maj si la jňt al di fňu dal so efičt, com’ch’un ŕrbul s’jňt cal vif da la fueŕda.600 Perň da indulŕ cal včn il concčt da li primi nňvis, no savěnt, lu tŕs, coma pur da li prim’inclinasiňns ’l afičt601 che vuŕltris i včis, com’che naturŕl pa li ŕs ghi’č di fŕ’l mičl; e di sta prima volontŕt diši no si pňs che ben o mal a meretŕs.602 Adčs, par tegni ogn’altr’impůls a chistu pojŕt,603 pur naturŕl al č’l motu da la virtůt ca si ňpera par tegni dut sestŕt.604 Chistu al č’l prinsěpit da’ndŕ ca si cjoj dut’ la rašňn di sč chi meretŕis, secňnt ’l amňu ca risčif, cal sedi bon o brut. Chej che rašonŕnt a sňn zůs fin in font, ben savůt a ŕn di sta naturŕl libertŕt; ma moralitŕt a ghi’an lasŕt al mont. Suponěn, duncja, che par necesitŕt al nasi ogni amňu che dentri vi s’impěa, di dŕighi fren o no il podej vi’č dŕt. Beatrěs sta nňbil virtůt a’ntěnt voja libera605 di čsi, ma perň vuarda di včila’n mins s’a parlati si mčt via.” La luna, cussě a mičšanňt tarda, parej ni feva li stčlis pě rŕris, fata com’na mascjčla ben lustrada; a coreva cuntra’l cjčl par che strŕdis dal soreli ’nflamŕdis cuant che chčl da Roma tra Sars e Cors zě jů lu jodevi coma ducju i děs.606 E chel spirt gentěl par cuj a ŕ pě fama Pietola che la sitŕt mantovana tant dal me pčis cjňlt mi veva d’insima; ch’jň che la rašňn i’vevi a la buna ’nsima da li me domŕndis pojada, i’eri lě insiminět, coma un mona. Ma sta gran sumičra i la vevi a colp pierduda apen’ che serta zent jodůt i vevi dopo, davňu da li nustri spŕlis zŕ voltada. E com’ Ismčn ch’jodůt al veva, e Asopo, visěn di luj, di nňt che furia e cašěn, che’i Tebŕns a fčvin par invocŕ Baco, cussě par chel zirňn i so pas a slungjŕvin, chej che ch’jodůt i vevi che, vegněnt pocŕs dal bon volej e just amňu, a stčvin. Ta’un lamp uchě a črin, pars’chč curěnt dut’si moveva che marmŕja magna e doj di lňu sigŕnt a vegnčvin, planzěnt: “Maria svelta a č zuda’n ta la montagna; e Sešar, par sotometi Ilerdi,607 un sburt dŕt ghi veva a Marsilia, zěnt in Spagna.”608 “Svels, svels, che’l timp a no bišugna pičrdi par puc amňu,” a sigŕvin i’ŕltris davňu, “che par fŕ dal ben la grŕsia a rinverdini a zedi.” “O zent, ch’adčs il vustri tant grant calňu vi darŕ compčns, forsi, par vej spetŕt cussě a lunc che ben al fčs il vustri cňu, stu chě cal věf, ca č pura veretŕt, sů’l vňu zě, se’l soreli lus ghi ridŕ; ma diščini ’ndŕ che’l pas al č situŕt.” Chistu a veva dita la me guida, e un di chej spirs al veva rispundůt: “Včn davňu di me e t’jodarŕs la strada. Voja di mňvisi nu’n d’avěn a plen, che sostŕ i no poděn; ma’a nu perdona s’a ti pŕr ch’i corini via par disdčn.609 Abŕt i’eri di San Zen a Verona sot l’impero di chel bon Barbarosa che Milan cun dolňu ’ncjamň’l minsňna. E un tal610 al ŕ zŕ’l pič in ta la fosa che fra puc al planzarŕ chel monastej e mal si sintarŕ di vej vůt potensa; pars’che so fě, cul cuarp malŕt par intej, e mins pešu ’ncjamň, e tant mal nasůt, pastňu lu’a fŕt d’un post cal mčreta miej.” No saj se pě al veva dět o s’al veva tašůt pars’che zŕ’un bičl puc ni veva sorpasŕt; ma chist i vevi capět, che di tegni mi veva plašůt. E chčl ch’in dut e par dut mi veva judŕt al veva dět: “Vňltiti: chej doj lŕ vuarda ben com’ ca stŕn rošeŕnt la musetŕt.611 “Prin,” di scoltŕ ghi fčvin a důcjus sen, “muars a sňn chej paj cuaj il mar si’a vierzůt,612 che’l Gjordŕn i so erčs al jodčs ben; e chej che par faděja no’an volůt cun chčl che di Anchěs frůt al era stŕt, di na vita sensa Gloria a’an godůt.”613 Dop’che da nu si včvin tant distacŕt che ňmbris, da no podej pě jňdilis, dentri a mi era un nňuf pensej penetrŕt. E nasi čco altri idčis divičrsis; da un’a l’altra cussě stupidět i zevi che i vuj plan plan mi colŕvin, imbacuchěs, e’i pensčis’n sun tramutŕnt i stevi. Cjŕnt Dicjanovčšin In ta l’ora ca nol pňl il calňu dal dě intiepidě di pě il frčit da la luna, dal Satůrn vinsůt e dal terčn encjamň di pě; cuant ch’i Geomŕns614 la so Gran Furtuna in tal orient a jňdin amondi bunoruta, alsasi’n sů’n ta l’aria ’ncjamň bruna; tal sun jodůt i vevi na fčmina barbota, stralocjada di vuli e sturpiada, cun sgrěnfis par mans e di siera bruta. I la vuardavi, e com che’l soreli al scjŕlda li pars dal cuarp che la nňt a’ntirišěva, cussě dal me sguŕrt ghi vegneva molada la lenga, e dopo dut s’indresava in ta puc timp, e la muša tant pŕlida, com’che’l volej’l vňu, ghi la colorava. Dopo ch’a ben parlŕ si’era rimetuda, a cjantŕ tacŕt a veva, che cun pena si sarčs la me atensiňn da ic movuda.615 “Jň’i soj,” a cjantava, “na dolsa sirena che i marinŕrs lŕ’n tal mar i discjoj; che tant di dŕ plašej i soj plena! Dal so cjaměn Ulěs straviŕt i’ai al me cjŕnt; e chčl che a me al včn a č rar cal zedi, cussě tant plašej ch’i ghi daj.” Il so bičl cjŕnt si sinteva ’ncjamň ben cuant che jodůt i vevi na fčmina santa616 visěn di me che l’ŕltra a cunfundeva a plen. “O Virgělio, Virgělio, cuj ca č chista?” dět i vevi cridŕnt, e luj’l vegneva tegněnt i vuj puntŕs su che onesta. Cjapŕnt l’altra, davŕnt a la vierzeva, la pansa mostrŕnt dentri li cňtulis sbregŕdis, fňu lasŕnt un tŕnf ch’a colp mi sveŕva. Movůt i vevi i vuj, e’l bon mestri, “Tre vňltis zŕ ti’ai clamŕt,” al veva dět. “Leva sů e včn: cjatanghi’l bus pa’ndŕ ch’entrŕ ti pňdis.” Levŕt sů’i eri, e'n tal alt dě belzŕ al era plen ognůn daj zirňns di chistu sant mont; e via ’ndavŕnt, che’i rŕis davňu i sintčvin ben. Ghi zevi davňu, e’i partavi la me front coma chčl che di pensej al ŕ tant colma che jodi a lu fŕ com’un mičs arc di punt617; cuant che “Vegnčit, par chě si vŕ insima” i vevi sintůt diši, cun bon fŕ e dolsůt che chě di nu618 maj si sěnt na tal calma. Coma chčs d’un cignu’l veva li ŕlis vierzůt; cun chčs zě’n sů ni feva chčl dal parlŕ dols ch’entri scju murňns i včvin sintůt. Li plůmis si veva metůt a movi e svintulŕ, ‘Qui lugent’ afermŕnt di čsi beŕs, ca varŕn l’ŕnimis siňris da consolŕ. “Se ŕtu che vičrs il bas vuardŕnt ti stŕs?” la me guida a děšmi a veva tacŕt, dop’ch’i si črin dal ŕnzul alc distacŕs. E jň: “Cun tant důbit i mi sěnt atirŕt da na nova visiňn: a ic a mi plča, e’l me pensej nol vňu stŕighi separŕt.” “Ŕtu jodůt,” al veva dět, “che vecja strča619 che par chč ’nsěma di nu si si lamenta; jodůt ti’as pur com’che ’l omp da ic si slča. Ma basta; e adčs sů a la svelta: punta i to vuj’n ta dut chel splendňu che zirŕnt cu li grandi rňdis ’l eterno re al stŕ.” Coma che'l falcňn, i so pič par prin mirŕnt, a si volta vičrs’l clamŕ e a si slungja par voja dal past che ulŕ lu stŕ tirŕnt; cussě jň; e cussě dongja di che rocja rota par fŕighi strada a chčl cal vŕ’n sů i eri zůt fin che a zě atňr un si rangja.620 Cuant che’n tal cuint zirňn mi eri cjatŕt sů, zent i vevi jodůt che’n ta chčl a planzč’a pojada in cjera e voltada’n jů. ‘Adhesit pavimento anima mea’ i'u sintevi diši cun suspěrs cussě als che la perŕula apena s’intendč’a. O elčs di Diu, ch’i sufrěs chej scals che gjustěsia e speransa vi rěnt mancu durs, metčini’n ta la strada dal altri sbals.”621 “Se vuŕltris i sčis dal stŕ pojŕs lěbars,622 e’i volčis al pě prest cjatŕ la strada, tegnčivi sempri a la destra daj murs.”623 La prejera dal poeta a era cussě stada rispunduda puc pě’ndavŕnt di nu, ch’alňr jodůt i vevi jň chčl di chista parlada; e’i vuj mčs voltŕt i vevi ai vuj dal me siňr: e alňr luj consentět al veva cun bon sen al volej che daj me vuj ghi era zůt intňr. Poděnt duncja fŕ ušu dal me inzčn, mi eri visinŕt a che creatůra che puc prin i vevi sintůt cussě ben, dišěnt: “Spirt che’n tal to planzi’l madura chčl che sensa di chčl a Diu no si torna624, smčt un puc par me la to gran cura.625 Cuj čritu e parsč ch’i včis la schena voltada’n sů, děšmi, e se alc ti vňlis di lŕ di’ndŕ che’l zě vivěnt mi mena.” E luj a mi: “Pars’che li nustri schčnis al volti a sč’l cjčl, ti lu savarŕs, ma prin Scias quod ego i eri un daj Pičris.626 Tra Siestri e Chiaveri scori si sěntin li ŕghis di’un bičl flun, e dal so nňn il nňn dal me sanc al ŕ’l pě alt scjalěn.627 Par un mčis e puc pě i’ai capět benňn il pčis dal gran mant se chčl un dal fangu tčgnilu’l vňu, ch’ogn’altri carc na pluma’l somča’n paragňn. La me conversiňn, na volta fŕt pastňu di Roma, a č vegnuda ma’mondi tars; cussě, pars’che lě no si cujetava’l cňu, sůbit scuvrět i vevi la vita daj bušiŕrs: pě’n sů che vita lě a no partava; par chistu alňr si’a’mpiŕt ’l amňu, se pur tars. Fin lě, puora e lontana a steva da Diu l’ŕnima me, dut’tirada: adčs, coma ch’i t’jňs, uchě punida a vŕ. Oh avarěsia, uchě i ti včns mostrada: tal purgasi da l’ŕnimis pentědis; e na pě amŕr pena uchě no’č maj stada. E com’che’n alt no zčvin i vuj nůstris maj, fěs com’ca črin doma’n taj bens terčns, a vuardŕ ’n cjera a sňn cussě dal just puněs. ’L čsi avŕrs tant tegnůt ni’a i juscj’ bens di amŕ, che’l fŕ nustri nol zovava, e par chčl gjustěsia chě fers ni tčn e strens; cun mans e pič leŕs di chě no si vŕ, e chě, fin che al just siňr ben ghi zarŕ, a pansa in jů i restŕn, fin ca ghi vŕ.” ’Nzenoglŕt mi’eri e’i volevi parlŕ; ma apena tacŕt, luj si veva necuŕrt, scoltŕnt, dal riverě ch’i stevi par fŕ. “Parsč,” al veva dět, “ti tentu cussě bas e stuŕrt?” E jň a luj: “Pa la vustra dignitŕt in cosičnsa mi soj ’nclinŕt, svelt e fuŕrt.” “’Ndrčsa li gjŕmbis, frari, tenti alsŕt!” a veva rispundůt. “No sbaliŕ: serf i soj un coma te e i ŕltris d’un’unica potestŕt. Se maj i ti’as chel sant evangelic sun cal ŕ dita ‘Neque nubent,’ intindůt, t’jňs che’l me rašonŕ cun chčl al č dut un.628 Ma para via: no stŕ pě chě dal dut, chč’l to stŕ puc cňmut ghi fŕ al me planzi, cal madura chčl ch’i ti včvis zŕ jodůt.629 Na gnčsa i’ai di lŕ, Alagia, che cussě buna a č, ma ca pňl vigně vuastada daj nůstris, e’n trista a zčdi a cambiŕsi; e ic a č l’unica ca mi’č restada.” Cjŕnt Vincjčšin Cuntr’un miej volej630, il volej mal al pugna; chč, cuntra’l me volej, par fŕighi plašej, trat fňu da l’aga i vevi puc sglonfa la spugna. Mi eri movůt, e’l me duce pur par chej poscj’ che visinůs a črin da la rocja, com’che plan si vŕ’n taj merlčs, poscj’ d' usiej; chč la zent che gota par gota a sběcja paj vuj il mal che dut il mont al ňcupa ’ngrumŕd’ a era fin lontŕn da la rocja.631 Che maladeta ti sčdis, vecja lupa,632 chě pě d’ogn’altra bčstia633 ti’as preda pal aběs da la to fŕn che maj si stropa! O cjčl, che cul zirŕ da la so roda a si crňt ca zedi dut chě jů a tramutasi, cuant a sarŕja ic da chčl634 fňu butada? Avŕnt i zčvin, atčns tal mňvisi e jň sempri atčnt ai spirs, ch’i sintevi planzi da fŕ tant dňu—e lagnasi; par cašu ‘Maria me!’ sintůt i vevi sigŕ davŕnt di nu’n ta chel laměnt grant, com’na fčmina cuant che dal part a sint’l movi; proseguěnt cun “Puareta ti’čris tant, com’che ben jodi si pňl dal ospisi;635 ’ndŕ che jů ti’as metůt il to cargu sant.” E'i vevi dopo pur sintůt: “O bon Fabrisi, ch’i ti’as preferět mišeria e virtůt al doventŕ un grant siňr dut plen di visi.”636 Sti perŕulis mi včvin cussě tant plašůt, che ’ndavŕnt mi eri tirŕt par miej cognosi chel spěrit ch’i vevi apena sintůt. Encjamň’l contava dal cňu bon che cussě Nicolň mostrŕt’l veva vičrs li frůtis par ch’ogn’una ’l onňu a mantegnesi.637 “O ŕnima che tant ben ti favčlis, cuj čritu,” i vevi dět, “e parsč besola tu i pŕrtitu in mins sti bieli lŕudis? Ripajada a sarŕ la to perŕula se jň i torni a fině chel cjaminŕ curt di che vita che vičrs la fin a svuŕla.” E luj: “Ti dišaraj, ma no pal cunfuŕrt ch’jň mi spčti par di lŕ, ma pa la tanta grŕsia ca ti luminča prin da la muŕrt. Jň’i soj stŕt raděs di che bruta planta ca scurěs duta la cristiana cjera cussě che di rar un bon racňlt a buta. Ma se Lil, Gand e altri poscj’ di Fiandra a podčsin, sůbit a sarčs vendeta; e cussě i lu prej, chčl638 cal jňt sč ca č vera. Di lŕ clamŕt i’eri Ugo Cjapeta: da me nasůt al č ogni Filip e Gigi, che scju děs a tčgnin la Fransa dreta. I eri fi di un becjŕr di Parigi: cuant ch’i regnŕns antěcs a črin vegnůs a mancjŕ, fňu che chčl fŕt frari, ’l ůltin Carolěngi, in man me’l fren i eri vegnůt a cjatŕ dal governo dal stat, e tanta potčnsa i vevi—e tancju aměs pur—ucŕ, che da la corona vedula la fuarsa zuda ghi sarčs al fě me, dal cual inisi’an vůt i vučs sŕcris di sta cjaša.639 Fin al dě che la gran dote provensŕl al me sanc a no ghi veva cjňlt la vergogna, al valeva puc640, ma nol feva dal mal. Tacada a era lě641 cun fuarsa e fŕ da cagna la so rapěna; e dopo, par amenda, Pontě al veva cjňlt, e Normandě e Gascogna. In Italia Carlo, par no stŕ’n banda, prin al veva fŕt větima di Coraděn, e dopo al veva mandŕt la sů Tomŕs, par amčnda.642 Un dě pě avŕnt i’jňt, puc pě di chě ch’i sěn, che fňu’l tira n’altri Carlo da la Fransa, par che miej cognosůs luj e’i sňs a včgnin. Fňu al včn sens’arma, fňu che cun che stesa che gjostrŕt’l veva Gjuda643, e ch’al punta cussě ch’a Firense scopiŕ ghi fŕ la pansa. Da chist, no cjera ma vergogna tanta al guadagnarŕ, par se stes tant pě graf cuant pě lišej chistu grant dan al conta. ’L altri644, belzŕ tirŕt fňu da la so naf, jň’i jňt che so fia’l včnt, fašěnt marcjŕt com’cal fŕ’l pirata cun ogni so sclaf. O avarěsia, se altri ti eše restŕt di fŕ dop’di vej il me sanc a te ’tirŕt, che nencja’l so čsi a nol tčn curŕt? Par che mancu’l somej’l mal futůr e pasŕt, i jňt in Alagna645 entrŕ’l floudilěs e’n tal so vicjŕr Crist vigně caturŕt. Di nňuf i jňt ca ghi fŕn tontonŕdis; i jňt che di nňuf a ůšin ’l aščit e la fičl, e murě lu fŕn fra i grancj’—ma vifs—lŕris.646 I jňt il nňuf Pilŕt cussě tant crudčl, da chistu tant puc sasiŕt, sensa decrčt tal Tčmpli partŕ i lŕris, stu Filěp Bičl.647 O Siňr me, cuant i varŕju il dilčt di jodi la vendeta che, platada,648 a dulsěs la to fota’n tal to segrčt? Se ch’jň’i diševi di ic, che spošada cul spěrit sant, che stesa ca ti’a fŕt vigně a mi par cualsěasi domanda, tant al č’l rispundi a chčl ch’i věn preŕt durŕnt il dě; ma apena ca si fŕ nňt, un sůn contrari al včn da nu alsŕt.649 Di nňuf ’dišěn di Pigmŕlion, chčl simiňt traditňu e lari e paricida che’mpasudět si veva cul oru di Sichňt;650 e la miščria di chel tirŕt di Mida che patět al veva pa la so domanda ’ngňrda, che ridi a fŕ cuant ca č ben pensada. Dal mat d’Acŕn, po, ognůn si recuŕrda da la so trufa, sě che da la ira di Gjosuč’l sěnt encjamň la muarduda. E dopo acušŕn cul so omp Safěra; laudŕn i scals cal ŕ vůt Eliodoru; e in’infŕmia dut stu mont al zira Polinčstor che copŕt ’l ŕ Polidoru: taj ůltins timps a si sěnt sigŕ: ‘Hej, Cras, děšni, ch’i ti lu sŕs, di sč’l saja ’l oru?’ Ogni tant un al parla alt e 'l altri bas secňnt l’afesiňn che a zě ni spirona, prin amondi fuŕrt e dop’a pas pě bas: perň al ben che al dě si ghi rašňna, i no eri ’l ůnic jň, ma uchě visěn no si feva sinti altra persona…” Nu’i črin zŕ partěs da stu Capetěn651 e’i si sbrigŕvin di zě sempri pě’ndavŕnt čncja s’a no era fŕsil in ta stu stret cjaměn, cuant ch’jň i vevi sintůt, com’alc cal vŕ colŕnt, tremŕ’l mont; e alňr un frčit i vevi sintůt com’un che a la muŕrt si stŕ visinŕnt: a č vera che cussě fuŕrt Del652 nol scjasava dut prin che Latona’n ic ghi faščs il nit e’a parturě i doj vuj dal cjčl si včs metůt. Un grant sigŕ al era dopo di lě par důt partět, tal, che’l me mestri si veva vičrs di me voltŕt, dišěnt: “Ti sňs cun me: no sěntiti vilět.” “Gloria in excelsis Deo,”653mi veva someŕt che důcjus a diščvin, da chčl che di capě, a stent, da dut chel cjantŕ mi’era dŕt. Fers i stčvin nuŕltris lě a sinti, com’i pastňus ca včvin par prin sintůt chel cjŕnt, fin che chčl e li scňsis zůdis a črin a fině. Di nňuf alňr avŕnt pal nustri cjaměn sant, vuardŕnt li ňmbris distirŕdis in cjera, ca si stčvin belzŕ di nňuf lamentŕnt. ’L ignorŕ no mi veva maj cun tanta guera fŕt vigně cussě tanta voja di savej; se la memoria mi resta vera che alora’n tal pensej mi pareva di vej; e di domandŕ i’eri masa ansiňus, e lě d’jodi alc da besňu i no vevi’l podej: cussě i zevi’ndavŕnt těmit e penserňus. Cjŕnt Vincjunčsin Che sčit naturŕl che maj si sŕsia, fňu che cun l’aga che cun chč la fruta samaritŕna654 domandŕt a veva la grŕsia, mi muardeva, e’ndavňu a la svelta, ’ntrigŕt daj spirs, i zevi al me duca, patěnt pur jň da la justa vendeta. E prňpit com’cal descrěf il Luca, Crist jodůt al era stŕt da doj in strada, dop’che dal sepulcri tornŕt al era ucŕ,655 čco n’ombrena, davňu di nu vegnuda, cul pič atenta di no pestŕ i distirŕs; parlŕt ni veva, prin di včila ben joduda, e dět ni veva: “Frŕdis, che Diu vi dedi pas.” Nu’i si črin voltŕs a colp, e Virgělio un daj sens ghi veva fŕt a chistu adatŕs.656 Dopo al veva tacŕt: “Tal beŕt concilio ca ti meti che cort granda e justa che metůt mi ŕ’n tal etern’ ešělio.” “Ma coma!” a colp al veva dita, “Se di zě sů’i včis par Diu puc mčrit, cuj vi ŕja pa la so scjala fŕt da scorta?” E’l me mestri: “Se ben ti’as i sčns capět che chistu al parta e ’l ŕnzul al segnala,657 cal zarŕ sů cuj bňis ti capirŕs sůbit. Ma pars’che chč che dě e nňt a fila658 di filŕ par luj no veva’ncjamň finět, e Clot a’nsěst di fŕ par důcjus la fila, la so ŕnima, sňu dal me e dal to spěrit, in sů a no podeva vigně besola che coma nu no podeva vej chistu659 capět. Alora i eri stŕt jň trŕt fňu da la gran gola dal infičr par guidalu, e pur pě’n sů, fin ca podarŕ menalu la me scučla. Ma děšmi, s'i ti sŕs, parsč cal scjasava sů puc fŕ stu mont, e parsč a una vňus důcjus’an parůt sigŕ da chě in jů.” Cussě parlŕnt, di sč ch’i eri dešiderňus al veva ben capět, che doma cul nňuf sperŕ si veva fŕt la me sčit na pě pěsula crňus. Chčl al veva tacŕt: “Maj a no sarŕ che sens’ňrdin a sedi la religion da la montagna660, o che pě no s’ušarŕ. Chě’l timp lěbar al č d’alterasiňn: di chčl che’l cjčl da sč in sč al risčif chě a si pňl cjatŕ—e no di altri—rašňn. Par chčl nč ploja nč tampiesta nč nčif nč calěgu nč rušada pě’n sů a cola ’n ta sta scjala di tre scjalěns, nencja par intěf: nč nulňn nč nuluta si jňt ca cala, nč tons nč lamps, nč la fia di Traumŕnt,661 che’n tal aldilŕ’l stes post spes a mola: il vapňu sec a no si alsa pě’ndavŕnt dal pě alt daj tre scjalěns ch’i’ai minsonŕt, ’ndŕ che’l vicari di Pieri ghi fŕ da sant. Cal tremi un puc pě’n jů a pňl čsi veretŕt; ma par che'l vint che'n cjera a si plata, i no saj parsč ma chě sů maj al ŕ tremŕt. Chě a trema cuant che n’ŕnima neta a si sěnt, cuant ca vŕ’n sů o ca si mňuf par zě’n sů, e a siga ben contenta. Al prova’l so stat pur il so volej nňuf, chč, dut lěbar adčs di cambiŕ convčnt, l’ŕnima al surprěnt, e’ntňr di plašej ghi plňuf.662 Prin a vorčs, ma a no lasa’l talčnt che la gjustěsia dal alt, cuntra che voja ca veva di pecjŕ, a mčt al tormčnt.663 E jň che’n ta stu post i vevi patět via sincsčnt ŕis e pě, pur adčs i vevi sintůt na voja di zě’n alt, na libera voja: ma scju bňis spirs, e’l teremňt, ti’as sintůt che par chista montagna a vŕn laudŕnt il Signňu, che svels jů fedi zě’n sů, par dut.” Cussě ni veva contŕt; ma’a si la steva tant goděnt dal bevi com’ca era granda la sčit, ch’encja jň stu bevi mi lu stevi tant gustŕnt. E’l me sŕviu duce: “Ormaj i jňt la rčit che chě vi lča sů e com’ca vi mola, il parsč dal tremŕ e dal godi la sčit.664 Ma děšmi, par plašej, cuj čritu ulŕ, e parsč par tancju sčcuj distirŕt chě sotu stŕt? Děs, e la rašňn dŕmila.” “Tal timp lontŕn cuant che’l bon Tito, judŕt dal grant re, vendicŕt’l veva li ferědis ca sbicjŕvin’l sanc da Gjuda baratŕt, cul nňn cal crčs onorŕt’n ta li memňris,665 i’eri jň di lŕ,” rispundůt al veva chel spirt, “cun fede no’ncjamň, ma ňperis famňšis. Cussě dols al era’l me počtic spirt, che, tološŕn666, a sč tirŕt mi veva Roma, ’ndŕ che la me front meretŕt a veva’l mirt. Lŕ ’ncjamň la zent Stasio a mi clama: di Tebe cjantŕt i’ai, com’pur dal grant Achěl; ma colŕt i soj sot la secňnda cjama.667 Sul me ardňu li falěscjs tal me curtěl668 a colŕvin e a scjaldŕvin, da la dura flama,669 che dut atňr a luminčjn, pě di mil; da l’Eneide i děs, che da vera mama mi’a tant nudrět cuant ch’i stevi poetŕnt: sensa di ic, scrět no varčs nuja di fama. E par čsi stŕt vif ulŕ prňpit cuant che Virgělio al scriveva, i varčs dŕt un ŕn pě di sč ca mi tocja’n ta stu bant.”670 Vičrs me sti perŕulis Virgělio al veva voltŕt cun muša che “Tas” a diševa, tašěnt; ma miga dut a pňl fŕ la volontŕt, ch’al ridi e planzi fŕsil ghi’č’l zě seguěnt la pasiňn da ’ndŕ che ’l un e ’l altri al včn, che’i pě ončscj’ a stent si tčgnin, pur volěnt.671 E jň i vevi suridůt, com’un cal fŕ’un sen; e tašůt al veva'l spirt, e n’ocjada i veva dŕt in taj vuj ’ndulŕ che’l ver a si lčs pě ben; e “Se’n ben un grant sfuŕrs672 ti tčn alsŕt,” al veva dět, “parsč prňpit’n ta stu momčnt i’atu suridůt, com’ch’jň i’ai ben notŕt?” Jň chě da na banda a l’altra voltŕt mi eri a stent: ‘Tas,’ dět mi veva chista; che altra cun primura a voleva ch’i diščs; e’l me mestri, atčnt, il me suspěr al sinteva, e “Nosta vej poura,” a mi děs, “di parlŕ, ma cňntighi pur sč cal vňu savej cu la pě granda cura.” Alňr jň: “Maravčiti, maravčiti pur, spirt antěc, di včjmi a ridi notŕt; ma čco n’altra maravča, par sigůr. Chistu che’n alt al tčn il me vuli guidŕt, al č chel Virgělio che l’ispirasiňn di cjantŕ daj ňmis e daj dčos ti’a dŕt. Se’l me ridi’l pareva vej altra rašňn, chč a no era vera; crňt invensi che chčl al era che di luj ti’as dŕt espresiňn.” Zŕ ai pič lu jodevi inclinasi dal me mestri, ma luj al veva dět: “Fradi, jň e te i sěn spirs; a n’ocňr sbasasi.” E chčl in tal alsasi: “Ben ti pňs jodi il grant amňu che a te mi scjalda cuant che di sč ch’i sěn pě no mi recuardi, e’i trati na ombra coma roba solida.” Cjŕnt Vincjadučšin ’L ŕnzul al era zŕ davňu di nu restŕt, chčl che par chčl tal sest zirňn entrŕs i’črin, dopo včjmi da la front n’altri P673 netŕt; e di che di vej gjustěsia a volčvin dět ni veva ca črin beŕs, e li so vňus674 doma cun sitiunt uchě a finěvin. E jň, mancu che’n altri poscj’ gravňus i zevi, e’ai spirs svels ghi stevi davňu cun’un pas ca no mi’era par nuja penňus, cuant che Virgělio ’l veva scuminsiŕt: “’L amňu, impiŕt da virtůt, altri al ŕ sempri ’mpiŕt, se la so flama mostrŕt si’a par di fňu; e dal momčnt che chě jů al č capitŕt, di fŕt, tal limbo dal infičr, Gjovenŕl, che sen da la to afesiňn mi’č stŕt dŕt, il me benvolej par te al č stŕt tal che maj al era stŕt cun maj’ncuntrada persona, che curt mi somearŕ’l scalŕ stu rivŕl.675 Ma děšmi, e d’aměc ti mi’as di perdonŕ s'i mi faj lěbar di molŕ’un puc il fren, e tu coma compaj cun me rašona: com’eše ca si’a’nserět in tal to sčn l’avarěsia, tal mičs di cussě tant sintiměnt che di chčl un omp coma te al era plen?” A Stasio ghi veva sbrisŕt da ridi sintěnt sti perŕulis, ma dopo al veva rispundůt: “Ogni mot dal to amňu contčnt mi rěnt. Spes a susčdin rňbis, un puc di dut, ca ni fŕn dubitŕ ca sčdin včris pars’che la vera rašňn i no věn jodůt. Tu ti crňdis—chistu a s’jňt da li to domŕndis— ch’jň’i sedi stŕt tirŕt676 ta l’altra vita, forsi parsč ch’i’eri’n ta che bŕndis.677 Tčn in mins che l’avarěsia distanta da me pur masa a era, e sta dismišůra par sčcuj pajŕ cjara mi l’an fata. E s’a no fňs ch’jň cjatŕt i vevi la me cura cuant che capět i vevi se che dět ti včvis, secjŕt da sta nustra puora natura, ‘Parsč no sostegnčišu, o santi brŕmis dal oru, il apetět di scju puňrs mortaj?’, zirŕnt i sintarčs che gran sburtŕdis.678 Alora i mi eri necuŕrt, pě di maj, dal me grant spindi, e i mi eri pentět alňr di chistu e di ducju i altri maj.679 Cuŕncjus ca si cjatarŕn cul cjuf sparět680 par gnoransa di no vej savůt stŕ pecja netŕ, pentěs, in vita o’n tal so lěmit.681 E a č pur ver che la colpa ca fŕ zě via par dreta opošisiňn n’altri pecjŕt, insičmit cun chčl uchě’l so vert a secja:682 alora, s’jň’i mi eri tra che zent cjatŕt ca plans l’avarěsia, par vigně purgŕt dal so ešŕt contrari a mi veva tocjŕt.”683 “Adčs, cuant che da li crudčl ŕrmis ti’as cjantŕt, e di che puora disgrasiada d’Jocŕsta,” al veva dět chčl cal veva i pastorŕls684 cjantŕt, com’ca s’jňt da chčl che Clio685 a tasta, tirŕt no ti veva ’ncjamň tra zens fedčlis la fede, che sensa di chč’l bon fŕ nol basta.686 Cussě esěnt, cual soreli o cjandčlis a ti včvini stenebrŕt cussě che dopo alsŕt ti včvis davňu dal pescjadňu li včlis?” E chčl a luj: “Tu par prin ti mi včvis inviŕt a Parnŕs a bevi’n ta li so grňtis, e par prin a Diu ti mi včvis luminŕt. Ti včvis fŕt coma chčl cal vŕ’n ta li nňs scůris, che’l luměn cal tčn davňu no ghi zova, ma dopo di luj’l lasa zens ben studiŕdis, cuant che dět ti včvis: ‘Il sčcul si rinova; a torna gjustěsia e’l prin timp umŕn, e dal cjčl a včn jů na rasa nova.’687 Tu688 ti mi’as fŕt poeta, e tu cristiŕn: ma par che miej ti jňdis il me ritrŕt, a coloralu i slungjaraj la man. Il mont intej al era zŕ plen doventŕt da la cristianitŕt, ben semenada da dut chel discori su l’eternitŕt; e la perŕula, zŕ minsonada, d’acňrdu a zeva cuj nňufs predicjadňus; che a lňu ghi vevi la me atensiňn prestada. A pŕrimi a črin prest vegnůs sens da la crňus, che cuant che Domisiŕn i'u veva perseguitŕs, sensa’l me planzi no črin stŕs i so dolňus; e mentri che di lŕ i vevi ’ncjamň i me pas, judŕs i'u vevi, e li so ušŕnsis jůstis fŕt a včvin che ogn’altra seta i dispresŕs. E prin ch’jň’i menŕs i Grecs in ta l’ŕghis689 di Tebe, poetŕnt, i eri stŕt batiešŕt; ma, paurňus, platŕt i vevi li me nov’idčis, e pagančšin par lunc timp i vevi mostrŕt; e par stu pěsul timňu il cuŕrt sěrcul a mi’a par pě di cuatrisčnt ŕis serclŕt. Tu duncja che vierzůt i ti mi’as il vul che sierŕt al era stŕt al ben ch’i’ai contŕt, mentri che sů’i zěn vičrs il prňsin sěrcul, děšmi’ndŕ che l’antěc Terensio’l včn cjatŕt, Cecilio, Plauto e Vario, s’i ti lu sŕs: děšmi ’ndŕ ca sňn se ognidůn al č danŕt.” “Scju chě e Persio e jň e ŕltris rivŕs,” al veva dět il duca me, “cun chel Grec i sěn690 da li Můšis miej nudrěs d’altri so latŕs, ta’un sěrcul da la scura prešňn, tal prin: tanti vňltis i rašonŕn di chel mont691 ’ndŕ che li nustri nŕnis sempri a věvin. Euripide al č cun nu, e Antifňnt, Simonide, Agaton e ŕltris pur, grecs che cul orŕr a ornŕvin la front. Chě da la to zent692 a si pňl jodi pur, com’Antigone, Delfilia e Argja, e che puareta di Ismene693, ic pur. A s’jňt encja chč ca ŕ mostrŕt Angja: chě a č la fia di Tirčsia e Tčtis e cu li so sňus a č pur Deidŕnia.” Chě a včvin i počs tašůt, sti me guědis, di nňuf atčntis a vuardŕ atorotňr, lěbars di zě pě’n sů e da parčtis;694 li prin’cuatr’ňris dal dě a črin alňr zŕ’n davňu, e la cuinta a era al timňn, alt alsŕnt la punta ruvěnt, com’un fňr, cuant che’l me duca: “I crňt ch’i fěni benňn a zě a destra, voltŕnt li spŕlis al mont, e com'al sňlit zěnt atňr dal zirňn.” Cussě dal ušu pasŕt i včvin fŕt cont, e seguět i včvin il cors cun mancu suspičt, segnalŕt dal spirt ca ni tegneva cont. Lňu a zčvin davŕnt e jň ghi stevi dret davňu e’i scoltavi atčnt i so discňrs, che pa la me art di poetŕ mi dčvin dilčt. Ma dut t’un colp al veva rot scju biej discňrs un ŕrbul che cjatŕt i včvin in mičs la strada, cun milůs bňis, dal odorŕ amondi dols; e com’che a un pin’n alt ghi vŕ la butada da braga a ramŕs, cussě a chčl in jů, par che nisůn ghi fčs na scalada. Da’ndŕ che’l nustri zě al era sierŕt sů, da na rocja’n alt’a gotava’un licňu clar che’n ta li fučis al zeva a spŕndisi sů. Movůs si včvin i doj počs vičrs il morŕr695 cuant che na vňus dal dentri da li frŕscjs sigŕt a veva: “Stu mangjŕ vi sarŕ tant cjŕr.”696 Dopo a veva dět: “Pě ghi pensava a li nňsis Maria, ca fňsin bůnis e’ntčris, che a la so bocja, ca rispůnt adčs par vuŕltris.697 E li antěchis romŕnis contčntis a črin aga di bevi; e Daničl mangjŕt nol veva maj alc che rňbis včris.698 Ta l’etŕt dal oru, cuant che dut a era bičl, gustňšis a črin par la fŕn li glŕndis e pa la sčit ogni rěvul al era mičl. Mangjŕnt doma milůs e cavalčtis, il Batěsta a si veva nudrět in tal deščrt: par chčl luj al era grant e plen di glňris,699 tant d’čsi cul mant d’Evangelěst cujčrt. Cjŕnt Vincjatrečšin Mentri che’i vuj in ta li frŕscjs včrdis i ziravi, coma cal fŕ di sňlit chčl che cjasŕnt usičj al pičrt ňris, coma’un bon pari’l me duca “Fiňl me,” mi veva dět, “včn avŕnt, che’l timp ca ni’e stŕt 'segnŕt ušalu a ni tňcja cun pě mčrit.” Il sguŕrt, e’l me pas pur, i vevi a colp voltŕt vičrs i mčstris, che cussě ben a discorčvin che sensa sfuŕrs mi tegnevi a lňu tacŕt. Ma čco che planzi e cjantŕ sintůt i včvin ‘Labia mea, Domine’ in maniera tal che dilčt e dolňu fuart i sintčvin. “O dols pari me, i sěntiu roba vera?” tacŕt i vevi jň. E luj: “Ŕnimis ca stŕn forsi provŕnt di zě fňu da stu post ca ju siera.”700 Alňr com’che’i pelegrěns penserňus a fŕn, pasŕnt par strada zent ca no cognňsin, ch’a lňu si vňltin ma sempri avŕnt a vŕn, cussě di par davňu svels a včgnin tŕncjus spěrs che mirŕnt, ni sorpasŕvin: silensiňus e devňs a ni mirŕvin. I vuj scurs e’nfosŕs důcjus a včvin, cu la muša cussě magra e pŕlida che doma pičl e vučs a someŕvin: i no crňt che cun scusa cussě tirada tant sčc Erisitňn701 al fňs stŕt fŕt, cuant che’l dišůn al temeva, a la granda. “Čco,” jň mi’eri a pensŕ sofermŕt, “la zent ca č zuda a pičrdi Gjerušalčm, cuant che Maria di bec al fě ghi veva dŕt!” I bus daj vuj anej a parčvin, di gjčmis sensa sen: chčl che’n tal mušu daj ňmis al lčs “om,” chě al varŕ tant ben cognosůt la “em.” Cuj al crodarčsia che ’l odňu d’un pom tant podej al včs e brama’l generŕs, e chčl d’un’aga pur, sensa savej com’?702 Zŕ’i pensavi al parsč ca črin afamŕs, pa la rašňn ch’encjamň no s’jodeva da la pičl scajoša e cuŕrps secjŕs, cuant che dal pě font dal cjŕf al voltava i vuj vičrs me un spirt, fisŕnt me par dut e sigŕnt fuŕrt: “Ma jňt cuj ch’i jňt. Ma vŕ!” Di muša maj lu varčs ricognosůt, ma maj, e pur da la so vňus i vevi ben capět cuj cal era, ma no dal so aspičt brut. Chista falěscja703 a mi veva rimpijŕt sůbit la cognosensa di stu cjŕf dut cambiŕt, e la muša di Farčis i vevi percepět. “No badŕighi, vŕ, al aspičt dut secjŕt,” al veva preŕt, “che la pičl cussě m’imbrutěs; magri magri, purtrňp, i soj doventŕt. Ma děšmi di te e di chej doj spěris ca mi par ca ti stŕn fašěnt di scorta: sů, conta pur, che jň’i soj dut orčlis.” “La to muša, che dolůt mi veva zŕ muarta, i plans encj’adčs cun altritŕnt dolňu,” rispundůt ghi vevi, “tal jňdila cussě stuarta. Ma, Diu bon, děšmi sč ca vi sfuča fňu: no fami diši intŕnt ch’i mi maravej, che mal al pňl diši chčl che altri al ŕ’n tal cňu.” Alora luj a mi: “Dal divěn volej jů a včn virtůt’n ta l’aga e’n ta la planta ch’jodůt ti’as davňu, che par chčl pě no soj intej. Duta chista zent che planzěnt a cjanta par vej vůt gola fňu d’ogni mišura, chě’n fan e’n sčit si rifŕ di nňuf santa. Di mangjŕ e bevi ni fŕ voja pura ’l odňu che fňu’l včn dal frut e dal sclapěs che’ntŕ stu len si spŕnt pa la verdura. E no doma na volta, in ta sta curněs zirŕnt, si rinfrčscja la nustra pena: čco che’nvensi di godiměnt, pena’i děs, che che voja a chej ŕrbuj ni mena che menŕt al veva Crist a diši: ‘Eli,’ cuant che liberŕt ni veva cu la so vena.”704 E jň alňr a luj: “Forčis, da chel dě cuant ch’i ti’as cambiŕt mont a miej vita, nencja sincuant’ŕis no sňn pasŕs fin chě. Se di pecjŕ a chel punt da la to vita pě no ti podčvis, prin di che ora cuant ch’il bon dolňu a Diu ni riconeta, coma sotu belzŕ rivŕt chě parzora? i ti crodevi’ncjamň la jů di sot indŕ che’l timp cul timp a si ristora.”705 Alňr luj a mi: “Cussě svelt a mi’a mňt a cjoj e bevi’l dols amŕr daj martěrs la so Nela cun chel so planzi devňt. Cul so tant preŕ e cuj so suspěrs cjňlt a mi’a dal plan indŕ ca si speta706 e judŕt mi ŕ a sorpasŕ i ŕltris zěr’s. Diu tant pě al gusta e dileta la me veduluta—oh’l ben ch’i ghi’ai volůt!— cuant pě il so ben lu fŕ ic besoluta; chč la Barbagja di Sardegna a č’n dut pě plena di fčminis ončstis che la Barbagja d’indŕ ch’jň’i soj vegnůt.707 O bon fradi, cussě a sňn li rňbis! Il timp da vigně ’lu jňt belzŕ tant ben ca no sarŕn sti ňris chě tant antěchis, cuant che dal pulpit tonŕ si sintarŕ ben cuntra chel scŕndul da li florentěnis che li tčtis fňu jodi a fŕn dal so sen. Cuŕlis bŕrbaris maj, o saracčnis, a črini che par fŕlis zě cujčrtis a ocorčvin les di spirt o les civělis?708 Ma se sigůris a fňsin li svergognŕdis di chčl che’l cjčl al stŕ zŕ par lňu preparŕnt, par sigŕ a varčsin zŕ li bňcis vičrtis; che se’l jodi’ndavŕnt no mi stŕ ’nganŕnt, prin a patě a zarŕn che a meti sů pel chej ch’adčs consolŕs a sňn ninanainŕnt.709 O fradi, ti tentu platŕt? Děšmi chčl. Jňitu che no doma jň, ma pur chista zent ti stŕ mirŕnt, ulŕ ch’al soreli ti ghi fŕs vel.”710 Alňr jň a luj: “S'i no ti jňdis a stent sč ch’i ti čris par me e jň par te, chel pensej’l darŕ puc gust’n ta stu momčnt. Di sta vita cjňlt mi’a chčl che di me ti jňs pě’ndavŕnt, l’altra dě, cuant che rotonda711 la sňu di chčl si’a mostrada’n front di me,” e’l soreli i vevi mostrŕt. “Chčl pa la profonda nňt mi’a menŕt di chej ca sňn prňpit muŕrs cun chista cjŕr vera che luj’l seconda.712 Da la jů mi’an tirŕt sů i so cunfuŕrs, vegněnt’n sů e atňr da la montagna ch’a’ndresa vuŕltris che’l mont al ŕ fŕt stuŕrs. Chist’ŕnima dět a ŕ ca vňu čsimi compagna fin ch’i rivaraj lŕ ca’č Beatrěs, indŕ che ic stesa mi sarŕ compagna. Virgělio al č chistu che cussě mi děs,” e’l me dčit a lu veva 'ndicŕt, “e chel altri al č chel spirt che par chčl puc fŕ scjasŕt a ŕ ogni curněs di stu mont, cal vňu che da chě al zedi, chel spirt.713 Cjŕnt Vincjacuatrčšin Nč’l diši il zě, nč’l diši’l diši al feva ralentŕ; ma, discurěnt, i zčvin fuŕrt, com’na naf che cun bon vint davňu a zeva; e ogni spěrit, someŕnt do vňltis muŕrt, cuj so vuj ’nfosŕs si maraveŕva cuant che dal me vivi si veva necuŕrt. E jň, cul me parlŕ ch’avŕnt al parava, i vevi dět: “Tal zě sů chista714 forsi a tarda pě che s’a no fňs par chčl che cun me al vŕ. Ma děšmi, s’i ti lu sŕs, ’ndŕ ca č Picarda; děšmi se’n ta sta zent a’n d’č cualchiduna di mčrit che cussě fěsa mi vuarda.” “Me sňu, che tra ’l čsi biela e buna no saj cual che pě a fňs, a’č zŕ ca gňt lŕ’n tal alt Olimpo la so corona.” Cussě al veva tacŕt, e dopo: “Chě i no sěn sot divičt di nominŕ i spirs, che dut svanět pal dišůn al č’l nustri lineaměnt, che pě no s’jňt. “Chist,” a luj puntŕnt il dčit, “al č Bonunět,715 Bonunět da Luca; e che muša lŕ, che pičl e vučs a č pě di chč d’altri spěrit, taj so bras716 la Glišia Santa al veva vůt ulŕ: dal Tors al era, e al purgava par dišůn li bišŕtis al vin che tant ghi včvin fŕt gola.”717 Tŕncjus ŕltris mi veva nominŕt, un a un; e d’čsi nomŕs důcjus contčns a parčvin, e malcontčns i no’n d'avevi jodůs, nencja un. Jodůt i vevi che a vučit, par fan, i dincj’ ghi zčvin d’Ubalděn da la Pila e Boniofasiu che tŕncjus a luj, da bon pastňu a zčvin.718 Jodůt i vevi il siňr marchčis che pě spŕsiu al veva vůt di bevi a Forlě, sens’čsi maj sut, e tal al era da no sěntisi sŕsiu. Ma com’cal fŕ chčl cal jňt, stimŕnt in dut pě chist che ŕltris, cussě jň a chel di Luca, che tant curiňus di me mi veva parůt. Luj’l borbotava; a mi pŕr ‘Gentuca’ di vej sintůt, ulŕ719 cal patěva’l turměnt da la gjustěsia, che tant ju frča720 ucŕ. “O spirt,” i vevi dět, “ch’i ti pŕrs tirŕt a siměnt di parlŕ cun me, fati pur intindi, ch’i zini cul to diši ducju doj goděnt.” “Na zovinuta jodi ti podarŕs chistu dě,” al veva scuminsiŕt, “ca ti farŕ godi la me sitŕt, encj’ se pě d’un ’la cridi. Via ti zarŕs cun chistu antijodi: se'l me murmurŕ ti včs metůt in erňu, rňbis včris il just ti farŕ jodi. Ma děšmi se jň’i jňt prňpit chčl che fňu al ŕ trŕt li rěmis nňvis ca vŕn cussě tacŕnt: ‘Fčminis ch’i sčis partŕdis al amňu’.”721 E jň a luj: “Jň’i soj fŕt cussě, che cuant ch’Amňu m’ispěra, i noti; e s'i sěnt che dentri mi parla, fňu i vaj contŕnt.” “O fradi,” al veva dět, “adčs i jňt ’l impediměnt che’l Nodŕr e Guiton e me al veva tegnůt lontŕn dal nňuf stil e bičl722 che jň’i sěnt! Ben i jňt li vustri pčnis, coma che’n dut, davňu da l’ispiratňu723, a stŕn strčtis; che cu li nůstris no’era maj susedůt; e se un al vňu zě pě a li lůngis, altri no ghi jňt dal un o dal altri stil”; e, sodisfŕt, nol veva dět altri perŕulis. Com’i usičj che d’unvičr a stŕn lunc il Nil, in ta l’aria ogni tant a somčjn na schiera, ma dopo un davňu l’altri svels a svuŕlin a fil; cussě duta la zent che lě a era, voltŕnt il cjŕf, slungjŕt a veva’l pas, tant par magrčsa e volej lišera. E com’un che di trotŕ no gh’impuartŕs, zě’l lasarčs i compŕis, restŕnt in davňu a spetŕ che’l grant tirŕ flŕt a si sfogŕs, cussě i'u veva lasŕs ca pasŕsin ducju lňu Forčis, e davňu di me al era vegnůt, dišěnt: “Di nňuf cuant si jodarěnu, o signňu?” “No saj cuant ch’i vivaraj,” ghi vevi rispundůt; ma sens’altri no tornaraj cussě tant prest che a la riva’i no saraj zŕ cun volej vegnůt;724 e chel post indŕ ch’i vivevi, dal rest, di dě in dě sempri pě a si spolpa e a fŕ na bruta fin al pŕr dispňst.” “Adčs vŕ,” al veva dět, “che chčl che pě al č'n colpa, jň’i jňt pa la coda d’una bčstia trŕt vičrs la val ’ndŕ che maj nisůn si scolpa. Sta bčstia a pas sempri pě ’celerŕt a vŕ, e ghi dŕ na tal sacagnada da lasŕ chistu puňr diŕu725 dal dut masacrŕt. Sti rňdis726 no’an tant pě di na voltada,” e alsŕt al veva i vuj al cjčl, “prin d’čsiti clar’ sč che da me no pňl pě čsi mostrada. Ma tu resta pur chě; che’l timp al č cjŕr in ta chistu post, che jň i’n pičrt masa cjaminŕnt cun te, cussě, pari a par.” Com’che galopŕnt a vňltis al včn tal vičrt un cavaličr, la prima linea saltŕnt, e ’ndavŕnt al vŕ par fasi ’l onňu dal prin urt, cussě da nu’l era zůt, cun pas altritŕnt grant; e jň i vevi parŕt via a zě cun chej doj ca črin zůs il mont cussě tant ’luminŕnt. E cuant che’ndavňu ni veva lasŕt besoj, tant che a stent a jňdilu’i rivŕvin, com’ch’a stent i seguěvi dal so diši’l troj, včrdis e plčnis li ramŕsis a parčvin di n’altri milusŕr, e no tant lontŕn, pars’che i me vuj prňpit adčs lu jodčvin. Sot vi’era zent ch’alsava ’l una e l’altra man, e ca sigava no saj sč vičrs li frŕscjs, coma frutůs cuant che alc a brŕmin invŕn, e ca prejn, e il preŕt nuja ’nol děs, ma par fŕighi vigně la voja pě granda al tčn alt sč ca brŕmin e a vuŕrdin fěs. Dopo, scjasŕnt li spŕlis727, via a era zuda; e nu visěn dal grant ŕrbul i črin vegnůs, che al tant lagrimŕ e preŕ’l scoltŕ nol dŕ. “No stčit miga zěghi masa visinůs: pě’n sů ’l č un len zŕ stŕt muardůt da Eva, e leŕns tra chist’e chčl an d’č pě d’un pus.” Tra li frŕscjs cualchidůn cussě’l diševa; par chčl Virgělio e Stasio e jň, stres, pa la banda ghi črin zůs che’n sů a zeva. “Recuardŕivi,” al diševa, “daj maladčs ta li nůlis formŕs, che ben incjocŕs cuntra Teseo’an lotŕt, cuj dopli pčs;728 e daj ebrčos al bevi tant partŕs che Gideňn no ju’a volůs coma compŕis cuant che vičrs Madiŕn’l č zůt jů fin a bas.” Dongja di un daj ňrlis cuj me compŕis mi eri tegnůt, sintěnt cňlpis di gola seguědis da puňrs disgrasiŕs di guadŕis.729 Věnsi dopo slungjŕs’n ta sta strada e besola, mil pas e pě ni včvin menŕt pě'ndavŕnt, ognůn contemplŕnt, sensa fŕ perŕula. “Vuŕltris tre, a se’i pensŕišu cussě tant?” a colp dět a veva na vňus, ch’jň mi eri scjasŕt com’ vigelŕn cuant che 'mpaurěnt si stŕ e tant. Par jodi cuj cal era stŕt, il cjŕf i vevi alsŕt; e maj pě veri si’a jodůt’n ta na fornŕs, nč metŕl, che pě lušěnt e ros’l fňs stŕt, com’un ch’jodůt i vevi cal diševa: “S’a vi plŕs zě pě’n sů, uchě a si fŕ la svňlta; par chě al vŕ chčl cal vňu zě vičrs la pas.” ’L aspičt so la vista mi veva cjolta; ch’jň ’ndavňu mi eri voltŕt ai me mčstris com’un cal vŕ secňnt di chčl cal scolta. E coma, anuncjŕnt li primi lůcis, l’ariuta di maj a si mňuf, dolsuta, dut’ plena di profůn di flňus e d’črbis; cussě parůt mi veva ca mi tocjŕs n’ariuta ta la front, e sintůt i vevi fin la pluma730 ca’mpleněva d’odňu d’ambrošia l’ariuta. E na vňus dět a veva: “Beŕt chčl che flama di grŕsia tant a ’lůmina, che ’l amňu dal gust masa bramňus il pet no ghi cunsuma, ma al sěnt voja doma cuant che’l gust al č just. Cjŕnt Vincjasincučšin A era l’ora lisa par zě sů pal scjalňn; che’l soreli ghi veva’l sěrcul meridiŕn lasŕt al Toru e la nňt al Scorpiňn:731 Alora, com’ca fŕn chej ch’a pindulŕ no stŕn, ma a vŕn via drčs, sedi sč ca sedi, se bišugna di un pěsul sburt a’an, entrŕs cussě i črin ta’un post stret amondi un davňu dal altri, zěnt sů pa la scjala ca ni separava, streta da jodi. E com’il cicognůt cal alsa l’ŕla par voja di svualŕ, ma a nol tenta di bandonŕ’l nět, e jů a la cala, cussě i’eri jň, cun voja basa e alta di fŕ domŕndis, rivŕnt parfěn al ŕt cal fŕ chčl che par diši a si susta.732 Encja se’l zě al era svelt, a nol veva lasŕt di diši’l bon pari me, ma dět al veva: “Duncja, scata ’l arco dal diši, ch’i ti’as ben tirŕt.” Alňr par sigůr i vevi vierzůt la bocja e tacŕt cussě: “Com’si pňsia dimagrě lŕ ’ndulŕ che nudrisi a no tocja?”733 “S'i ti včs in mins coma che Maleagri si’a cunsumŕt al brušasi d’un stecůt, a no ti sarčs,” al veva dět, “stu pensej cussě magri;734 e s'i ti pčnsis che, a ogni vustri motu pisulůt a svuěsa pur tal spičli la vustr’imŕgin, sč che dur al pŕr al doventa fasilůt. Ma par ch’i to pensčis a si cujčtin, čco chě Stŕsiu; e jň i lu clami e prej che luj’l vuarěsi li plŕis ca ti dňlin. “Se jň l’eterna vista ghi liberej,” al veva rispundůt Stŕsiu, “che davŕnt di te ti mi discňlpis di fŕ il to volej.” Al veva dopo tacŕt: “Se ch’adčs ti sěns da me, fiňl, che ben la to mins a vuarda e risčif, clar ti farŕ sč ch’adčs misteri ti’č. Il sanc pě perfčt nisun maj lu bčif da li včnis plčnis di sčit, ma’l resta, coma bon mangjŕ cjňlt da tŕula, par nuja grčif, cal cjoj dal cňu e’n ta ogni banda al parta dal cuŕrp il ben ca la forma, coma chčl che par fŕ chč al scor’n ta ogni venuta.735 Digerět di nňuf, jů’l vŕ ’ndŕ che pě bičl al č ’l taši che’l diši, e di lě sclapisŕnt tal sanc d’altri ’l vŕ’n ta’un naturŕl vasčl.736 Ulě ’nsičmit si vŕn ducju doj coletŕnt, un dispňst a patě e’l altri a fŕ737 par via dal cňu stes da’ndŕ cal včn ’ndavŕnt; e, lě rivŕt, al taca a operŕ, prin indurěnt, e vita dopo dant al vŕ a sč che dal so stes čsi ’l vŕ a formŕ. Fata ŕnima, la virtůt atěva coma chč di na planta, ma’n alc diferčnt’, che chista a č’n motu e chč zŕ a č a riva, tant dopo’a fŕ che zŕ a si mňuf e’a sěnt com’il func marěn; e da lě a vŕ il so grant podej in ňrgans convertěnt.738 Adčs si slargja, fiňl, e adčs a slungjasi a vŕ la virtůt ca včn dal cňu dal generŕnt, e forma a duti li pars dal cuŕrp ghi dŕ.739 Ma com’che d’animŕl in čsi parlŕnt al cambi encjamň no t’jňs: chist’č na cuestiňn che’n chč pě sŕvius di te sbaliŕt a ŕn tant, fin a zě a pensŕ ca no’era union fra l’ŕnima e’l pusěbul intelčt, chč’ndŕ cal steva no s’jodeva benňn. A la veretŕt ca včn, vičrs il to pčt: ti’as di savej, duncja, ch’apena che'n tal fet740 l’articulŕ dal sarvičl al č perfčt, vičrs luj si volta’l prin motňu cun afičt par sta granda art da la natura e ghi sofla dentri un nňuf spěrit, di virtůt complčt, che sč che d’atěf al cjŕta chě, a ghi cola ’n tal so čsi, formŕnt n’ŕnima sola ca věf e a sěnt e riflčt da besola.741 E se strana a ti par la me perŕula, vuarda com’che’l cjalt dal soreli si fŕ vin cuant ca s’uněs al most che da la vit al cola. Cuant che Lachčsis ušŕt a ŕ dut’l so lin, da la cjŕr si libera e di so virtůt cun ic a parta ’l umŕn e il divěn:742 ogn’altri potensiŕl743 al resta dut mut; memoria, ’nteligensa e volontŕt tant pě atěvis a dovčntin in dut. Besola a cola, sensa včisi fermŕt, da maravča, vičrs una da li rěvis: la so via chě par prin ghi včn mostrŕt. Apena rivada lě’n ta che bŕndis, la fuarsa’nformativa a si sparněs atňr com’ca feva cu li pars dal cuŕrp věvis: e coma l’aria cuant ca ghi včn ploja ’ntňr, e’un raj dal soreli’n sč a si riflčt, di tancju colňus a s’impleněs alňr; cussě l’ariuta visěn chě a si mčt in che forma che ic a generča cun so virtůt l’alma che chě a veva ’l jčt;744 e com’la flamuta, ca ghi somča, che par dut ghi vŕ davňu dal so fogůt, cussě’l spirt il so nňuf cuŕrp al seguitča. Par via che coma’l so spirt stu cuŕrp al par’n dut, ombra al č clamŕt; e stu spirt al mňuf pur ogni sensasiňn, e’l jodi prin di dut. I parlŕn e’i riděn par chist, di sigůr; e par chist i věn lŕgrimis e suspěrs che vegněnt sů ti pňl vej sintůt tu pur. Mentri che’i dešidčris ni lčjn taj so delěrs, e’i altri efičs pur, l’ombra a si vŕ formŕnt; la rašňn a č chista che tu ti aměris.” A la prin voltada i stčvin rivŕnt a chistu punt, tegněnsi a man destra, ben atčns ai rěscjus ch’i zčvin schivŕnt. Chistu rivňn il fňuc in fňu al balestra e la curněs a sofla tant flat in sů che fuŕrt al rimanda’l fňuc a sinistra; par nu a era miej par pě di fňu zě’n sů, un davňu dal altri, e jň’i temevi’l fňuc uchě, e lě pňura i vevi di cola jů. Al diševa’l me duca: “Par chistu lňuc ai vuj a’č miej tčgnighi ben stret il fren, che par fŕ’un sbŕliu a bastarčs tant puc.” ‘Summae Deus clementiae’ prňpit tal sen dal grant ŕrdi sintůt i vevi ca stčvin cjantŕnt, e di voltami di voja i eri plen; spirs si movčvin ta chistu post flameŕnt; che jň’i vuardavi lňu tant com’i me pŕs, spartěnt’l jodi a chiscju e a chej, zěnt ’ndavŕnt. Sůbit prin che chel cjantŕ al terminŕs, alt a sigŕvin: ‘Virum non cognosc’;745 e a cjantŕ di nňuf a tacŕvin, bŕs. Finět chistu, di nňuf a sigŕvin: “Tal bosc a era Diana, e Elěs a’a cjasŕt che di Včnere a veva sintůt il tos’c.”746 E di nňuf cjantŕ; e dopo včjlu fermŕt, via cun fčminis e ňmis ch’črin stŕs cascj’ com’ca včvin virtůt e matrimoni detŕt. Stu fŕ’i crňt ca ghi basti’n ta scju poscj’ par dut il timp che il fňuc a ju bruša: e cussě chista cura e chiscju pascj’ a vuarě la so plŕja ghi sarŕn cauša. Cjŕnt Vincjasejčšin I črin tal orli alňr, un dopo ’l altri, ch’avŕnt i zčvin, e spes il bon mestri mi diševa: “Jňt: uchě no si pňl cori.” Mi bateva’l soreli’n tal flanc destri, che belzŕ i so rŕis dut il ocidčnt a sblancjŕvin sů, dut l’aspičt celestri; e jň’i fevi, cu l’ombrena me, pě ruvěnt someŕ la flama; e’a stu pěsul sen jodůt i vevi tanti ňmbris mčtighi mint. Par sta rašňn a si včvin metůt, jň’i crňt ben, a cjacarŕ di me, scuminsiŕnt cussě a diši: “Stu chě di čsi spirt nol ŕ sen.” Un pus a včvin dopo provŕt a slungjasi vičrs di me, sempri cu na vura di riguŕrt di stŕ lě ’ndŕ ca podčvin scuetasi.747 “O tu ch’i ti vŕs, no par čsi pě tart, ma forsi par rispičt, davňu daj ŕltris, rispůndimi, che’n sčit e in fňuc i ŕrt. E’i no vuej che dom’a mi ’ti rispůndis; che důcjus chěscjus a’an encjamň pě sčit di chej da l’India o da li Etiňpis.748 Děšimi com’ch’i ti fŕs di te parčit al soreli, coma s’encjamň cjapŕt no ti fňs da la muŕrt in ta la so rčit.” Cussě un di lňu; e jň zŕ manifestŕt mi sarčs, se jň’i no fňs stŕt atčnt a sč ca susedeva, altra nuvitŕt; parsč che’n tal bičl mičs dal cjaměn ruvěnt jodůt i vevi altra zent vigně vičrs chista; e a bocja vičrta jň’i miravi sta zent. D’ogni banda si visinava svelta ogn’ombra; si busŕvin, un’a una, svčltis, goděnt di sta pěsula fiesta: cussě li furměs a fŕn, ogni una, cuant che muš’a muša’n fila si cjŕtin par scuprě—cuj sŕja maj?—il fil da la furtuna. Cuant che stis chě da l’altra a si lŕsin, prin’encjamň di vej fŕt un pas, alora důtis a sigasŕ a colp si mčtin: la zent nova: “Sodoma e Gomora”; e che altra: “Pasife’n vacja a entra cussě che lě’l scjaldinňus di toru’l sbora.”749 Dopo, coma grů ch’ai Mons Rifs a vŕn cuntra cuant che ŕltris vičrs i savolňns a svuŕlin, i prins il cjalt, i ŕltris il gčl schivŕnt cun cura, scju spirs in part a vŕn, in part a včgnin; e, coma prima, lagrimŕnt a cjantŕ si mčtin e di sigŕ’i so eščmplis puc a spčtin; e di nňuf coma prima a me, si visěnin chej stes ca mi včvin pě’n davňu preŕt, e důcjus prons di scoltŕ a someŕvin. E jň’l so volej ’věnt do vňltis notŕt, i vevi tacŕt: “O ŕnimis ben sigůris di dŕighi, prin o dopo, pas al vustri stŕt, no sňn restŕdis crůdis nč madůris di lŕ li pars dal me cuŕrp, ma chě ca sňn cul so sanc e cun důtis li zuntůris. Par no restŕ svuŕrp sů’i vaj par stu rivňn: na siora a č lasů ca mi da grŕsia di pasŕ, mortŕl, ogni vustri zirňn.750 Ma se la vustra granda voja sŕsia a stŕ par fasi, cussě che’l cjčl vi ňspiti, che d’amňu plen al č e tant grant si spŕsia, diščimi, che sui me scrěs i vi noti, cuj ch’i sčis e cuj ca’č che marmŕja che davňu dal vustri pardavňu i noti?” Pě marveŕt a nol resta par nuja il cjargnčl, mentri cal vuarda sidinůt, cuant che, růstic, fňu al včn da la Cjŕrnia, che st’ňmbris si včvin mostrŕt, vinlu jodůt; m’apčn’che la maravča si veva calmŕt, che puc a dura’n taj cňus grancj’, dopodůt,751 “Beŕt tu che di scju nustri poscj’” tacŕt al veva chčl che prin mi si’era fŕt visěn, “par miej murě ti vůs vej un prin contŕt! Li ŕnimis che cun nu no včgnin, ufindůt si včvin di sč che Sešar, trionfŕnt, regina al sinteva ca lu clamŕvin:752 Par chčl da nu a vŕn ‘Sodoma” sigŕnt, e besoj si crědin, com’che sintůt ti’as, e cul vergognasi ’l ŕrdi a vŕn judŕnt.753 Nu’i věn pecjŕt da ermafrodětas; ma par no vej l’umana lčs oservŕt, e davňu daj apetěs bestiaj butŕs, par vergogna nustra in nu’a včn notŕt, cuant ch’i si lasŕn, il nňn da la trňja754 che’mbestialět si veva cuant ca si veva’nvacjŕt. Di sč ch’in nu a č brut ti sŕs na scŕja: s’adčs par nňn cuj ch’i sěn ti vůs savej, di contŕ a no č timp, e jň’i saj puc e nuja. Di savej di me čco’l to desidej: Guido Guiniščl755 i soj; e zŕ purgŕt par vej ben di pentěmi vůt il volej. ” Coma cuant cal steva Licurgo dolorŕt, a corčvin i so fioj vičrs la mari, cussě i vevi fŕt jň, ma’i no’eri tant slancjŕt,756 cuant che sintůt i vevi nominŕ’l pari me757 e daj ŕltris che tant miej di me scrět a včvin rěmis d’amňu che dňlsis a fčvin scori; e, mut, sintěnt nuja e nuja věnt dět, tegněnt luj di vuli un bičl toc i eri zůt, stŕnt atčnt di no vigně dal fňuc lambět. Dopo che di vuardalu i’eri pasůt, mi eri ufrět di stŕ ai so servěsis cun’un fŕ ch’ognůn al varčs ben crodůt. E luj a mi: “Il sen che tu ti lŕsis in me, da chčl ch’i sěnt, clar al č cussě tant che nencja Letč pě a no cjňl nč scurěs. Ma s’a č pur včr sč ch’i ti’as dět pě avŕnt, děšmi par cuala rašňn ch’i ti mňstris, tal diši e vuardŕ, afičt par me, e tant.” E jň a luj: “Li vůstris rěmis dňlsis, che, par cuant cal durarŕ ’l ušu di vuej, a darŕn sempri tant gust a lčšilis.” “O fradi, “al veva dět, “mostrati i vuej,” e al spěrit davŕnt il dčit al veva puntŕt, “chčl che daj fŕbris dal parlŕ di vuej al era’l miej.758 In rěmis d’amňu e romŕnsos superŕt al veva i ŕltris, e lasa děšghi ai stůpis759 che chčl di Lemošěn al era pě ’vansŕt. No’al včr ma’al sinti diši a sňn dut orčlis, e cussě a fčrmin la so opiniňn prin d’jodi d’art o rašňn li rčgulis. Cussě tŕncjus na volta fŕt a včvin di Guitňn, da vňus a vňus pasŕnt dom’a luj’l mčrit, fin che ŕltris cun art’an scrět, e pě benňn.760 Se’l privilčgju ti’č adčs stŕt conferět e permetůt di zě lasů tal clŕustri ’ndŕ che abŕt di důcjus Crist al č par dirět, par me děs pur ulŕ un paternostri o tant almancu ca basti ta stu mont, ’ndŕ che’l zě’a pecjŕ a nol č pě nustri.” Dopo, forsi par fŕighi post a’un secňnt che visěn ghi’era, sparět al era'n tal fňuc, com’che’n ta l’aga al fŕ un pes, zěnt a font. A chčl alora visinŕt mi eri un puc761, dišěnghi ch’al so nňn, com’a chčl d’un re, preparŕnt i stevi un gran bičl lňuc. E alňr a diši si veva metůt, su che tre: “Tan m’abellis vostre corte deman, qu’ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; consiros vei la passada folor, e vej jausen lo joi qu’esper, denan. Ara vos prec, per aquella valor que vos guida al som de l’escalina, sovenha vos a temps de ma dolor!”762 Infěn platŕt si veva'n ta la flama visina. Cjŕnt Vincjasietčšin Cussě coma cuant che i prins rŕis al vibra ulŕ ’ndŕ che’l so fatňu il sanc al veva spandůt, colŕnt jů’l Čbro sot da l’altra Libra, e’l Gange, par di lŕ, dal misdě cjalt tegnůt, cussě al steva’l soreli; e’l dě duncja’l zeva, cuant che, contčnt, ’l ŕnzul di Diu ni veva parůt.763 Fňu da la flama al era ’n ta la riva e ‘Beati mundo corde!’764 al cjantava cun vňus ca era, pě da la nustra, viva. E dopo “Ŕnimis sŕntis, pě no si vŕ se prin dentri di stu fňuc i no sčis zůs e scoltŕt i včis’l cjŕnt che d’aldilŕ ’l riva,” cussě mi veva dět cuant che visěns si’črin metůs; alňr jň’i eri doventŕt, cuant ch’i lu vevi sintůt, com’chej che’n fosa a včgnin deponůs.765 Cun mans unědis indavŕnt i eri zůt, il fňuc vuardŕnt e imaginŕnt tant fuŕrt cuŕrps umŕns che ŕrdi i vevi zŕ jodůt.766 Vičrs me li me scňrtis voltŕt a včvin ’l sguŕrt; “Fiňl me,”Virgělio a stu punt mi veva dět, “uchě cjatŕ si pňl turměnt, no muŕrt!” “Recuŕrda ben, recuŕrda ben,” al veva pur dět, “se fin sul Geriňn san e salf ti’ai guidŕt, pě dongja di Diu ŕtu adčs di stŕ vilět? Crňdimi che se’n tal cňu ti vegnčs lasŕt di sta flama par mil ŕis e encja pě, nencja un cjavičl nol vegnarčs brušŕt. E s’i ti crňdis che jň’n ingŕn ti meti, tčn ta la to man ’l orli dal to vistět e visěn di ic vŕ pur a mčtiti. A č ora di smčtila di čsi ’mpaurět: zěriti par chě; včn dentri e stŕ sigur!” Ma jň, paurňus, i stevi ulě, stechět. Cuant ch’jodůt al veva ch’i stevi fer e dur, un puc turbŕt mi veva dět: “Fiňl me, adčs jňt: tra te e Beatrěs al č chistu mur.” Com’ch’al nňn di Tisbe767 Piram al veva dibňt, murěnt, i vuj vierzůt, e di nňuf jodůt, alňr che rosŕstri’l morŕr si veva fŕt, com’ca s’jňt; cussě, doventŕt lě a colp pě molůt, al bon duca mi eri voltŕt, chel nňn sintěnt che’n mins di sbušigami nol veva maj smetůt. Scjasŕt il cjŕf al veva alora, e dět: “Ma sěnt! i restŕnu prňpit chě?”; e’a colp ridůt al veva com’un frutůt ch’un frut’l stŕ goděnt. E’n tal fňuc davŕnt di me si veva ’lňr metůt, preŕnt Stasio di tčgnisi sůbit davňu, che prin ni veva par un toc dividůt.768 Apen’entrŕt mi sarčs butŕt di cňu in ta’un veri bulěnt par rinfrescjami, cussě intčns al era di stu fňuc il brušňu. Alora’l me bon pari, par cunfuŕrt dami, di ic, di Beatrěs, al discoreva, dišěnt: “I so vuj zŕ’i jňt, a mi pŕr a mi.” Guidŕs i’črin da na vňus ca cjantava di lŕ; e di sěntila fašěnt il miej, fňu i črin rivŕs indŕ ca si montava.769 ‘Venite, benedicti Patris mei,’ sintůt si veva dentri di na lus che lě a era cussě fuarta che vinsůt a veva’l me volej. “Jů’l vŕ’l soreli,” al veva dět, “e a včn la sera: parŕit via, ma studiŕit il vustri pas, fin che’l tramňnt a vi scurěs la cjera.” Sů dres i zčvin par un pas’n ta la rocja par lŕ che l’ombrena me i rŕis mi cjoleva in front dal soreli cal era zŕ ’bas. Ognůn di nu pus scjalěns montŕt’l veva cuant che’l distudasi da la me ombra dět ni veva che’l soreli pojŕt’l steva.770 E prin ch’in ogni banda da la cjera ’l orizňnt si včs fŕt dut di’un aspičt, e la nňt nera ’fňs par dut lŕ ca era, ognůn di nu d’un scjalěn’l veva fŕt ličt; pars’chč la natura dal post infiacŕt ni veva la fuarsa di zě’n sů e’l dilčt. Com’che rumiŕnt a stčvin cun trancuilitŕt li cjavris, ca črin di murběn cussě plčnis la sů’n pica prin di včisi pasudŕt, pal grant cjalt, in ta l’ombrena siděnis, sot vuli dal pastňu sul bastňn pojŕt che tant ghi zova pur par custodělis. E com’l mandriŕn che fňu’l stŕ spes sveŕt cu li so piňris la nňt trancuěl pasŕnt, sigůr ca no si varčs il lupo visinŕt; cussě i stčvin nuŕltris tre ripošŕnt, jň coma cjavra e lňu coma pastňu, tra sti parčis che vičrs ’l alt si alsŕvin tant. Da lě, asaj puc s’jodeva dal di fňu; ma’l bastava chel puc par che li stčlis i jodčsin pě grŕndis e clŕris lŕ di fňu. Cussě, rumiŕnt e mirŕnt che rňbis bičlis, cucŕt mi veva'l s sůn, il sůn che spes, com’ch’intěnt, prin ca cŕpitin, zŕ’l cognos li nňvis. In ta l’ora, i crňt, cuant che dal Oričnt il prin raj’l včn ta stu mont da Citerea,771 che dal fňuc d’amňu a par sempri arděnt, zňvina e biela tal sun mi pare’a na fčmina d’jodi ta’un prat bičl e grant che flňus sů’a cjoleva e cjantŕnt a diše’a: “Di savej i včis, se’l me nňn i zčis domandŕnt, ch’jň’i soj Lia772, e atňr i staj mověnt li manůtis che’l cjŕf mi stŕn coronŕnt. Par pari bon mi staj metěnt st’ornaměnt; me sňu Rachel, perň, maj no bandňna il so spičli, ma lě dut’l dě si atěnt.773 Di mirŕ i so biej vuj ic a č sempri buna, com’ch’i soj jň d’ornami cu li mans; contčntis i sěn, cul jodi e’l fŕ, ognuna.” Chej splendňus ch’al prin dě si fŕn cussě ’bondŕns, che’i pelegrěns tant contčns da jodi a sňn, cuant che, tornŕnt, a si cjŕtin puc lontŕns, il scur scjampŕ a fŕn774 da ogni cjantňn, e’l me sůn pur, e par chčl mi eri levŕt, e prin di me chej che grancj’mčstris mes a sňn. “Chel milůs dols che par tanti brŕghis sercjŕt sempri al včn par cura daj mortaj, vuej’l tegnarŕ i to dešidčris sodisfŕt.” Nisůn a no’a maj risevůt miej regaj di chčl che da Virgělio i vevi sintůt, che tant plašej mi včva fŕt, pě che maj. Na granda voja mi vev’alňr vegnůt di cjatŕmi la sů che cun ogni pas di cjapŕ svuŕl mi pareva, com' un usielůt. Dopo včisi sů pa la scjala butŕs e rivŕs ch’i črin tal ultin scjalěn, Virgělio, cuj so vuj ta’i me vuj fisŕs, al veva dět: “Fiňl me, li flŕmis che sempri a brůšin e l’ŕltris775 jodůt ti’as, e adčs’n ta che part ti sňs ’ndŕ che li me facoltŕs si fčrmin. Fin chě ti’ai menŕt cun inzčn e cun art; adčs seguěs il to plašej: luj ti condůs.776 Fňu ti sňs dal zě rěpid, stret e stuŕrt. Jňt il soreli che’n front a ti fŕ lus; jňt st’erba frčscja, i flňus e i ŕrbuj che la cjera di besola a prodůs. Fin che, contčnt, a no rěvin i biej vuj777 che, lagrimŕnt, a te vigně mi’an fŕt, uchě tenti sintŕt o vŕ pur fra di chej.778 Nč vňus me nč motu pě ti sarŕ dŕt: adčs san, dret e lěbar al č’l to volej: e just no sarčs cjňighi sta libertŕt: par chčl tč su tč i coroni e’i mitričj.779 Cjŕnt Vincjotčšin Dešiderňus di esplorŕ dentri e fňu la foresta divina, densa e viva, che dal nňuf dě ghi magnificava'l splendňu, sensa pě spetŕ i vevi lasŕt la riva, scjavasŕnt pras, e plan plan cjaminŕnt su cjera che di profůn dut a’mpleniva. N’ariuta tant dolsa che maj mutŕnt a si zeva i sintevi’n ta la front che, delicada, a mi zeva rinfrescjŕnt; li frŕscjs a trimulŕvin par dut stu mont e a si pleŕvin pal vint’n ta che banda ’ndŕ che la prim’ombrena’l tira’l bon mont;780 ma la so plča no era tant granda che’i usielůs ca črin’n ta li půntis dal cjantŕ a si tirŕsin in banda; ma li primi ňris důtis contčntis, a risevčvin dentri li fučis, cjantŕnt, e compagnŕnt cussě, e ben, li so rěmis, com’che da li ramŕsis si pňl zě scoltŕnt in ta la pineta da la spiŕgja di Clas781 il sirňc ch’Eulo stes al trasforma’n cjŕnt. Zŕ mi včvin plan plan menŕt i me pas cussě tant dentri dal bosc antěc che faděa i fevi a jodi pa’ndŕ ch’i črin entrŕs; ma čco ch’a colp fermŕt mi veva na rňja, che a man sanca, cu li so ondulůtis, l’erbuta’n ta la riva’a pleŕva via. Duti l’ŕghis ca sňn di cŕ pě nčtis a somča ch’impuritŕs a včdin, no com’stu rěvul da l’ŕghis půris, che a scňri clŕris via a parŕvin pur chě che sempri er’ombrena, che maj raj di soreli e luna pasŕ a lasŕvin. Cuj pič fers e cuj vuj i zevi ormaj aldilŕ da la rojuta par gustŕ la bielesa variada di stu fresc maj;782 e lŕ jodůt i vevi, com’che capitŕ a pňl, che a colp a ni fedi straviŕ alc di stran che d’altri ni tčn da pensŕ, na fčmina besoluta che via a zeva cjantŕnt e sielzěnt flňu dopo flňu ca colorŕvin par dut la so via. “Ah, biela zňvina, che ai rŕis dal amňu ti ti scjŕldis, secňnt duti li aparčnsis, che sempri ni cňntin dal bati dal cňu, pňstu tirati pě visěn di sti ŕghis,” a ic ghi vevi dět, “uchě, in ta sta riva, cussě ch’i posi scoltŕ sč ch’i ti cjŕntis? In mins ti mi partis d’indŕ ca zeva Proserpina che volta che pierdůt la mari ic, e chč la primaver’a veva.”783 Com’che piruetŕnt a fŕ’un zirůt su se stesa na fčmina ca bala, e’un pič prin dal altri apen’a tčn metůt, cussě voltŕt si veva, e’i florůs ca veva lŕ a mi ufriva, chej ros e chej zaj pur, coma frututa che par pudňu i vuj a cala; il me preŕ contčnt a veva fŕt par sigůr cussě visěn vegněnt che la so biela vňus ben i sintevi, com pur il so sens půr. Apena rivada’n tal orli erbňus che bagnŕt al era da l’ŕghis dal bičl flun, su me alsŕt a veva i vuj, regŕl presiňus: maj tal splendňu nol č stŕt jodůt da nisůn vigně fňu daj vuj di Včnere, ch’Amňu784 culpida’l veva, fňu d’ogni so costůn.785 I la jodevi par di lŕ ridi di cňu cuj pě biej flňus colorŕs’n ta li mans, chč uchě sensa siminsa’l crčs ogni flňu. Doma tre pas a ni tegneva’l flun lontŕns; ma l’Elespňnt, ’ndŕ che Serse’l era pasŕt, che pur vuej’l frena li vanitŕs daj umŕns,786 da Leandro a nol era stŕt tant odiŕt pal so sfrenŕt nodŕ fra Sert e Abět787 che chist788 da me par no včisi alňr spalancŕt. “Nňufs i sčis, e forsi pars’che jň’i rět,” a veva tacŕt, “in ta chistu post elčt pa la natura umana coma nit; maravča’i včis ma no sensa suspičt; ma’l salm Delectasti789 lustri al pňl fŕ par ben sclarěvi’l nul dal vustri intelčt. E tu, davŕnt, che me i ti’as sintůt preŕ, děs sč altri ch’i ti vůs savej; che risposta i dedi, s'a ocňr, al to domandŕ.” “L’aga,” i vevi dět, “e’l sun da la foresta a mi fŕn dubitŕ ca sedi vera sč che puc timp fŕ a mi era stŕt dita.”790 “La rašňn ti contaraj alora,” a veva dět, “di sč che maraveŕnt ti ti stŕs e di sclarěti dut, po, i mi daraj cura. Il pě grant ben, che doma chčl a chčl791 ghi plŕs, il omp al ŕ fŕt bon pal ben, e chistu lňuc ghi’a dŕt par cal podi stŕ sempri in pas. Par colpa so chě al č stŕt amondi puc; par colpa so in planzi e in afŕn al ŕ cambiŕt’l ridi ončst e’l bičl zňuc. Pars’che’l turbaměnt che sot di sč a fŕn i muviměns da l’ŕghis e da la cjera, che s’a pňdin davňu dal calňu a vŕn, al omp a no ghi fčs nisuna guera, chistu mont vičrs il cjčl si’a fŕt tant avŕnt che lěbar al č da’ndulŕ ca si siera.792 Adčs parsč che atorotňr dut cuant il vintulěn a si mňuf cul prin motu se ’nterňt nol včn da altri cal stŕ zirŕnt, chě’n alt, ’ndŕ che dut vičrt ghi č a chistu vint půr, il so motu stes al fŕ svintulŕ e sunŕ stu bosc, com’ch’jodi ti pňs tu; e l’ŕrbul svintulŕt cussě tant al pňl fŕ, che cu la so virtůt l’aria al impleněs, e chč, zirŕnt, dut atňr’l so ben a dŕ; e l’altra cjera793, secňnt i so mčris, sňs e dal’alt, a concepěs, donŕnt di divičrsis virtůs divičrsis plŕntis. Ocorarčsia maraveŕsi tant se, chistu savěnt, a s’jňt cualchi planta ch’encja sensa siminsa’l so vert a fŕ, dut cuant? Ti’as di savej che la cjampagna santa ’ndŕ ch’i ti sňs, d’ogni siminsa a č plena, e’l frutŕn ca’a’n sč, la di lŕ no si conta.794 L’aga ch’i t’jňs a no včn da na vena rimplenida da vapňu dal frčit convertět, coma flun che nisulnasulŕnt al mena; ma fňu a včn da na fontana, tant pulět, e par volej di Diu tant s’impleněs che par duti do li bŕndis ben si divět. Fňu a včn na virtůt da una di sti bŕndis ca cjoj la memňria d’ogni pecjŕt; che altra a parta’n mins rňbis ben fŕtis. Par chě al č’l Letč; mentri cal včn clamŕt Eunoč chel altri gjčt; ma nol zova se chě e lŕ prima a nol včn gustŕt:795 Tant pě alt d’ogn’altri gust stu gust796 al vŕ. E encja s’a pňl belzŕ čsi sŕsia la to sčit sensa diši roba nova, ti daraj n’altri corolari par grŕsia; se ch’i děs i no crňt ca ti sedi mancu grat se’n pě dal prometůt adčs si spŕsia. Chej che’n taj timps antěcs a’an poetŕt l’etŕt dal oru cun chel so grant bičl stŕ, forsi dal Parnŕs di stu post si včvin’nsumiŕt. Chě l’umana raděs a era ’nocenta; chě s’jňt sempri primavera e ogni frut; nčtar al č chistu, che ognůn797 al cjanta.” Alora’n davňu i mi eri voltŕt dut vičrs i me počs, che cul so biel ridi a mostrŕvin di vej chistu ben sintůt; e lě di nňuf la biela fiňla a jodi.798 Cjŕnt Vincjanovčsin Cjantŕnt com’na fruta che’l so amňu no plata, via a veva parŕt cu li so perŕulis: ‘Beati quorum tecta sunt peccata!’ E com’che něnfis ca zčvin besňlis ’n ta l’ombrčnis salvŕdis, bramŕnt, chistu sě chistu nň, di godi dal soreli i rŕis, alňr cuntra curěnt si veva movůt, cjaminŕnt sů pa la riva; e jň ghi stevi a par, cun pěsuj pasůs dongja di ic restŕnt. I nustri pas no’črin nencj’un sentenŕr cuant che li rěvis tal stes timp si včvin voltŕt, cussě ch’i zevi par lŕ che par prin si fŕ clar. Encjamň un puc i včvin cussě cjaminŕt cuant che sta fiola vičrs me si veva zirŕt, dišěnt: “Fradi, vuarda e tčn ben scoltŕt.” E un lušňu dut ta’un un colp al veva ’luminŕt par cŕ e par lŕ la granda foresta, tant ch’jň’i vevi sůbit al lampŕ pensŕt. Ma’l lampŕ, com’cal včn al vŕ a la svelta; chčl ’nvčnsi, durŕnt, pě e pě’l splendeva, ch’jň’n tal pensej mi eri dět: “Se ca’a chista?” E na biela meloděa si sinteva ’n ta l’aria luminoša, e in ta chel momčnt sintůt i vevi di nňuf disprčs par Eva. Che lŕ ’ndŕ ch’ubiděvin cjera e cjčl, dom’la fčmina, apena’pen’ formada, no veva podůt sufrě di restŕ sot d’un vel;799 sot dal cual, se devota a fňs restada, i varčs sti rňbis cussě tant bičlis tant prin godůt e in ogni zornada. Intŕnt che jň chisti prin bielčsis dal eterno plašej i stevi goděnt, e bramňus di provŕ altri delěsis, davŕnt di nu, prňpit com’un fňuc arděnt, ’nrošŕda si era l’aria sot li frŕscjs verděs; e’l cjŕnt dal sun dols i zčvin zŕ sintěnt.800 Se la fŕn, O Včrginis sacrosŕntis,801 o’l frčit o li včis802 i vevi maj patět par vuŕltris, i vorčs tant ch’adčs m’judŕdis. In me al vorčs ’l Elicňn803 zě, e sůbit, e ca m’jůdi Urania pur cul so coru804 rňbis důris da pensŕ e mčti’n scrět. Un puc pě ’ndavŕnt, sičt ŕrbuj di oru tal someŕ a falsŕvin il lunc trat che tra nu al era e sti rňbis d’oru; ma cuant ch’asaj visěn di lňu mi eri fŕt, chel ogčt comůn805, che’l sens al ingana, nol pierdeva, pa la distansa, nisůn so ŕt,806 la virtůt ch’a la rašňn discňrs ghi mena,807 ca’črin cjandeličrs a veva sůbit capět, com’che'n tal cjantŕ sintůt a veva ‘ošana.’ Flameŕnt’n alt al era stu afŕr, ben definět, na vura pě clar che la luna’n tal serčn da la miešanňt, plena, tal cjčl sclarět. Voltŕt mi eri, d’amirasiňn esěnt plen, al me bon Virgělio, ca mi veva rispundůt cun vuj che di maravča ’včvin pur sen. Vičrs sti grandi rňbis al era ’lňr il me vuli zůt che vičrs nu plan plan si visinŕvin, che pě fuŕrt na spošuta si varčs movůt. Cridŕt mi veva la fiňla808: “Parsč ca ŕrdin i to vuj cussě tant vuardŕnt sti lůcis, e d’jodi se ca včn davňu a lŕsin?” Zent i vevi alňr jodůt, com’a lňu guědis, vignimi dongja dut di blanc vistědis, un blanc cussě vif che di ca809 maj ti jňdis. A man sanca a splendčvin li ŕghis810 ca mi rifletčvin e la me costa, s’jň’i la vuardavi, com’ca fŕn i spičlis. Cuant ch’i’eri rivŕt’n ta na punta justa che doma’l flun a mi tegneva distŕnt, par miej jodi ai me pas ghi vevi dŕt sosta, e jodůt i vevi flamůtis parŕ ’ndavŕnt, che’n davňu a lasŕvin strěchis colorŕdis, ch’a pinej tirŕs ghi someŕvin811 tant; cussě che lě’n sů a restŕvin distěntis sičt lěstis812, che chej colňus a včvin che ’l arc a fŕn dal soreli e di Delia i sčrclis.813 In davňu, sti strichis a si slungjŕvin pě dal me jodi 814; e chčs’n ta li bŕndis no pě di dčis pas a li separŕvin. Sot un cussě bičl cjčl coma ch’jň i děs, a doj a doj vincjacuatri vecjňs coronŕs a vegnčvin di fleur di lis.815 Důcjus a cjantŕvin: “Benedeta816 ti sňs tu ta li fěis di Adŕm, e benedčtis ca sčdin par sempri li bielčsis tos!” Dopo che i flňus e altri bieli erbůtis dirimpčt di me’n ta che altra riva lěbaris a črin da che zens elčtis, cussě coma lus na lus’n cjčl a tčn viva,817 davňu di lňu a črin cuatri nemaj818 rivŕs c’una frascja ch’ognůn a coronava. Důcjus a črin cun sčis ŕlis dotŕs; plčnis di vuj li plůmis; e’i vuj d’Argus, se věs a fňsin, compŕis a sarčsin stŕs. A contŕ ben, letňu, coma chi'u vevi jodůs, i no spěnt pě rěmis; altri da diši i’ai, tant ch’adčs di pě i no děs, po, di chěscjus. Ma lčs Ezechičl, cal descrěf ben asaj com’ch’jodůs ju’a da lŕ che il frčit al včn, partŕnt cun lňu vint, nul e fňuc, pě che maj; cussě, com’ch’jodůs ti’u’as’n tal so diščn, cussě, po, a črin chě, fňu che li plůmis che da Zuan819 a včgnin, lasŕnt il so sen. In tal mičs di chiscju cuatri t’jodčvis un cjŕr, su do rňdis, dal aspičt trionfŕl, che un grifňn820 lu tirava cu li so spŕlis. Cun ŕlis ŕltis, ’l un’e l’altra tal e cual, tal mičs al era fra li tre e tre lěstis; pasŕnt, a chěstis no ghi feva dal mal. Tant’n alt a zčvin da no podej jňdilis; d’oru al era chel tant cal era usičl, ma li altri pars blŕncis a črin, e rňsis.821 No che Roma a varčs podůt cun un cjŕr cussě bičl fŕ contčnt il Africŕn o’l ver Augůst, ma chčl dal sol puc al era visěn di chčl; chčl dal soreli, che di sviŕ Feto ’l veva vůt gust, e brušŕt al era stŕt pal preŕ da la cjera cuant che Gjove ’l era stŕt misteriňus ma just.822 Tre fčminis atňr da la roda destra a stčvin balŕnt; l’una di colňu ros che dal fňuc puc diferenta a era; l’altr’era coma se’n cjŕr e vučs a fňs duta cuanta d’un bičl smerŕlt fata; la tersa a pareva che nčif frescja a fňs;823 prin stŕighi davňu da la blancja a parčvin, e basta; ma dopo la rosa; e al cjŕnt di chista l’ŕltris a balŕvin, a plan chěstis e chčs a la svelta. Da la sinistra cuatri a fčvin fiesta, vistědis di porpora, seguěnt il fŕ d’una di lňu: cun tre vuj tal cjŕf, chista.824 Davňu di dut’l grup ch’jodůt i včvin ucŕ, čco chě doj včcjus variegŕs taj vistěs ma ducju doj ončscj’ e sčrius’n tal so fŕ.825 Un al era da la banda, secňnt inděsis, dal grant Ipocrate, che la natura fŕt a veva paj nemaj cun pě mčris;826 chel altri’l mostrava la contrŕria cura cu’na spada cussě lustra e ’ngusada827 ch’encja di cŕ dal flun mi feva poura. Dopo jodůs in d'avevi cuatri d’ůmil partada; e davňu di důcjus un vecju besňu al vegneva, durměnt, cun muša sveŕda.828 E scju sičt829, ch’intňr a partŕvin il stes colňu daj vincjacuatri včcjus830, ma di gělios nol veva’l cjŕf ’ncoronŕt nisůn di lňu; ma di rňšis sě e di altri flňus rňs:831 da’un puc pě lontŕn un al varčs zurŕt che daj vuj’n sů ognůn’n flŕmis stŕt’l fňs. E cuant che’l cjŕr mi’era dirimpčt rivŕt, sintůt a si veva un tňn, e che zens dčgnis il so zě avŕnt a včvin a colp ralentŕt, e chě restŕdis a črin cun li prim’ insčgnis. Cjŕnt Trentčšin Tal momčnt che il setentriňn dal prin cjčl,832 che cognosůt maj nol ŕ’l nasi nč’l tramňnt, nč altri nul che da la colpa il vel, e che lě al tegneva ogni un pront a fŕ’l so dovej, com’cal fŕ’l pě bas833 cun chčl che par zě’n puŕrt si tčn tal timňn’n front, fer al era restŕt, che’i včcjus ulě rivŕs par prin tra’l grifňn e’l setentriňn stes, al cjŕr voltŕs si črin coma par vej pas; e un di lňu, com’che’l cjčl mandŕt lu včs, ‘Veni, sponsa, de Libano, al veva, cjantŕnt, vošŕt tre vňltis, e’i ŕltris fŕt a včvin il stes. Coma che i beŕs al ůltin invět avŕnt si farŕn, e svčls, ognůn da la so caverna, la cjŕr so, rivistida, alelujŕnt; chě pur in ta la carosa divěna sent levŕs si črin, ad vocem tanti senis, miněstros e mesagčrs di vita eterna. Důcjus a diščvin: “Benedictus qui venis!”, flňus sparpajŕnt insima e dut atňr, “Manibus, oh, date lilia plenis!” Tal scuminsiŕ dal dě, jodůt i vevi alňr la banda orientŕl duta ’nrošada, e’un bičl serčn al veva’l cjčl dut atňr; e la muša dal Soreli a naseva ombrenada cussě che, par čsi temprada daj vapňus, a lunc i podevi tčgnila joduda:834 cussě dal dentri di na nula di flňus che da li mans angčlichis si alsava e colava dentri e fňu, plena di colňus, su un vel candět e coronŕt d’ulěva comparět mi veva na fčmina sot vert mant vistida d’un colňu di flama viva. E il me spěrit, che belzŕ cussě tant timp pasŕt al era ch’a la so prešensa stŕt al era, cun maravča e tremŕnt sensa che i me vuj a včsin pě cognosensa, pal mňvisi di na so misterioša virtůt, d’antěc amňu835 sintůt i vevi la gran fuarsa. Prin ch’a la vista scumbusulŕt i fňs dut da l’alta virtůt che zŕ mi veva trafět tant prin, cuant ch’encjamň i’eri frutůt,836 voltŕt mi eri alňr a sinistra cul sňlit fŕ di un fiolůt cal cor vičrs la mama cuant che mal a si sěnt o cal č spaurět, par děšghi a Virgělio, “Nencj’un drama837 di sanc mi’č restŕt ca nol stedi tremŕnt: chěscjus a sňn i sens da la vecja flama.” Ma Virgělio nol era pě chě avŕnt; lasŕt mi veva, Virgělio, dols pari; Virgělio, che pal me ben, ben ghi volevi tant; nč dut chčl pierdůt da l’antěca mari838 zovŕt’l veva’n muša di tčgnimi sut, ma čco li lŕgrimis di nňuf cori. “Dante, parsč che Virgělio al č zůt, no planzi; di planzi a no č ’ncjamň ora; che rašňn di planzi no ti’as ’ncjamň vůt.” Com’amirŕliu che in popa e’n prora al včn a jodi la zent cal ministra ’n ta altri nafs, e di fŕ ben a ju ’ncňra, ta la banda dal cjŕr, che di sinistra, cuant ch’al sun dal me nňn mi eri voltŕt, che par necesitŕt chě si registra,839 jodůt i vevi la fčmina che cun cjŕf velŕt i vevi prin jodůt sot angčlica fiesta, che cŕ dal flun vičrs me i vuj a veva levŕt. Se ben che’l vel cal colava dal cjŕf di chista, serclŕt dut cun fučis di Minerva,840 no la lasava someŕ manifčsta, cun fŕ maestňus ic a si partava, parŕnt via prňpit coma chčl cal děs ma’l parlŕ pě seriu’l tčn in risčrva: “Stŕ atčnt! Stŕ atčnt ch’jň’i soj Beatrěs. Com’ti sotu degnŕt di vigně’n ta stu mont? No savčvitu che’i ňmis a sňn chě beŕs?” Jů mi era colŕt il vuli’n ta la clara font;841 lě jodůt mi eri, e’l vuli a colp in ta l’erba mi era zůt pa la vergogna ch’i vevi’n front. Cussě la mari al fě ghi par supiŕrba, com’che parůt mi veva a mi; pars’che’l amŕr dal benvolej prňpit tant a ni turba. Ic a veva tašůt; e’i ŕnzui d’insěma dal altŕr ‘In te, Domine, speravi’ a cjantŕvin, ma cun ‘pedes meos’ tašůt a včvin tal cjŕr. Cussě coma nčif’n taj trafs ch’encjamň a věvin, ta la schena d’Italia si congela, che i věns di Sclavňnia842 chě a soflŕvin, e in se stesa a si pičrt dopo ca si disgčla, basta che’l paěs ch’ombrena’l pičrt al rispiri, da someŕ fňuc cal font la cjandčla;843 cussě sensa lŕgrimis e suspěrs i’eri prin dal cjantŕ di chej che sempri a cjŕntin secňnt li nňtis di chel eterno cori;844 ma li so nňtis, dňlsis com’ca črin dal so dňu par me a contŕvin, com’se dět “Parsč, siora, sigŕighi tant?” a včsin, il glas ca mi si’era ’ntňr dal cňu ’ndurět, aga e spěrit si veva fŕt e, cun dolňu di vuli e bocja, fňu dal pet al era sparět. Ic, restŕnt encjamň ferma’n tal pajňu dal cjŕr, a duti li sostŕnsis pietňšis845 li perŕulis a ghi veva voltŕt e’l so cňu: “Sveŕs i stčis vuŕltris’n ta l’eterni lůcis cussi che nč nňt nč sun nč altra ora d’jodi sč che la jů al fŕ ’l omp v’impeděs; cul me rispundi duncja’l varŕ pě cura d’intimidimi chel lŕ da li lŕgrimis che colpa e dolňu a sčdin di na mišura. No’č doma par ňpera da li rňdis mŕgnis ca’ndirěsin ogni siminsa al so fin, secňnt che li stčlis ghi sňn compŕgnis, ma pa li grŕsis dal benvolej divěn che vapňus tant als a ŕn che plovi lu fŕn, che nu846 i no poděn jodi da visěn, chistu da zovenůt847 nol era lontŕn par nuja, věnt volůt, dal podej vej fŕt rňbis cussě bičlis che gran virtůt a’an. Ma’n alc di brut e salvadi’l včn cambiŕt un cjamp mal semenŕt e cultivŕt cuant che pě’n gamba’l sarčs s’al fňs ben ušŕt. Par cualchi timp a tčgnisi sů lu vevi judŕt; fašěnghi jodi i me vuj zovenůs, a me i lu menavi, vičrs’l just voltŕt. Apčn ch’al entrŕ i scjalěns si črin vierzůs da la me second’etŕt, e vita i vevi mutŕt, cjňlt si veva luj da me, e’i vuj sos su ben altri 'črin zůs. Cuant che da cjŕr in spěrit i vevi cambiŕt, e bielesa e virtůt cresuda mi’era, ben coma prima no mi veva pě vuardŕt, sielzěnt invensi strada ca no era vera, lasŕnt che bůnis par imŕginis fŕlsis, che na promesa maj no rěndin intera. Zovŕt a včvin puc li me ’spirasiňns bůnis, che’n taj suns ghi lasavi o metevi’n mins; sti prňvis a črin důtis da luj ’gnorŕdis! Tant jů al era colŕt848 che ducju i arguměns su la so salůt tant mancu a včvin judŕt che la pierduda zent mostrŕighi e’i so turměns. A č par chčl che’l cjamp daj muŕrs i’ai višitŕt e a chčl che’n ta stu post a lu ŕ guidŕt dut il me preŕ, planzěnt, ghi vevi partŕt. Il alt destěn di Diu’l vegnarčs violŕt se da gustŕ al včs da mčtisi l'ŕghis dal Letč sensa vej prin ben dimostrŕt chel pentiměnt che jodi a fŕn li lŕgrimis.” Cjŕnt Trentunčšin “O tu ch’i ti sňs di lŕ di stu flun sant,” ’ndresŕnt il so parlŕ vičrs me, spuntět, ch’encja la lama’l veva ’ngusŕt, e tant, di nňuf a veva tacŕt, e cussě a colp seguět: “Děs, děs: eše vera o no? a stŕ acuša ti’as di dŕ la to confesiňn in mčrit.” La me virtůt a era cussě tant cunfuša, che movůt si veva la vňus, ma prin smetůt a veva che da vigně fňu cjatŕt a včs sfeša.849 “Se pčnsitu tu?” a veva dět dopo un minůt. “Rispůndimi; che li bruti memňris l’aga no ti’a’ncjamň cjňlt via dal dut.” Poura e cunfušiňn, insičmit miscjŕdis, di diši un sě pěsul pěsul a mi včvin fŕt sustŕ, ca si podeva capě doma vuardŕnt i lŕvris. Com’ca si romp la balestra al scatŕ par masa tensiňn da la cuarda e dal arc, e, debula, l’asta ’l sen a vŕ a urtŕ, cussě ’i eri jň scopiŕt sot di stu pešŕnt car’c, sbicjŕnt fňu lŕgrimis e grancj’ suspěrs, ’mpeděnt a la vňus di sunŕ fuŕrt al larc. Alora ic a mi: “Pur savěnt i me dešěrs, ca ti menŕvin a volej ben al ben, che altri bramŕnt, po, a si’č cruměrs, sč cjadčnis o fosŕl cussě tant plen i včvitu cjatŕt che, esěnt zůt pě avŕnt, sierŕt ti včvin il sperŕ di chistu ben? E sč di bon o di bičl cussě tant in ta la front daj ŕltris si včvia mostrŕt da včiti fŕt cun lňu cjaminŕ ’ndavŕnt?” Dopo di vej un suspěr amŕr tirŕt, a stent par rispundi i vevi cjatŕt la vňus che’i me lŕvris cun faděja a včvin formŕt. Planzěnt i vevi dět: “Daj bens dal mont i’eri golňus; e lňu cun fals plašej voltŕt mi včvin i pas cuant che lontanada850 vi čris daj nustri cňus.” E ic: “Se tu ti taščs o s'i ti negŕs sč ch’i ti confčsis, lo stes si savarčs— da chčl che dut al sŕ—ognůn daj to malfŕs! Ma ’lňr cuant che un al amčt da se stes di vej pecjŕt, ca sů ch’i sěn nuŕltris a’č com’ch’a smusŕ la lama’l gůa si metčs.851 E dal momčnt che tu ti ti vergňgnis daj to sbŕlius, e pars’che n’altra volta čsi pě fuŕrt ti tocjarŕ par rešisti li sirčnis, pňja jů la rašňn dal planzi e scolta: ben ti sintarŕs com’ch’in altra banda ’ndirisati dovůt a veva la me cjŕr muarta. Nč natura nč art ti včvin maj avonda plašej ufrět com’li pars dal me cuŕrp, cussě bičlis, ca črin prešňn me, e a sňn adčs ’n tŕ na buša fonda. E s’a ti veva mancjŕt il pě grant daj plaščis cu la me muŕrt, cuala maj roba mortŕl podčvia dopo tirati’n taj so dešidčis? Ben ti varčs dovůt, cun chel prin colp dal mont da li rňbis fŕlsis, levati sů davňu di me, ch’i no eri pě tal e cual.852 N’ocoreva lasŕ li to plůmis in jů, e spetŕ par pě plaščis, o da ninuta o d’altri bens che puc ti podčvis gňdiu.853 ’L usielůt pěsul doj o tre a'n speta;854 ma lŕ davŕnt di chej usiej pě včcjus invŕn si slargja la rčit o si sačta.” Coma i fioj, plens di vergogna e sidinůs, cuj vuj in cjera sbasŕs, ma pur scoltŕnt, ricognosěnt ducju pentěs i so sbŕlius, cussě i’eri jň; e ic dět a veva: “Cuant che’l scoltŕ ti fŕ mal, alsa la barba, e pě dolňu ’ncjamň ti sintarŕs vuardŕnt. Cun tant mancu rešistensa al sgoba il nostrŕl855 vint un rori a sbati jů, o’l vint cal včn da la cjera di Jarba, ch’jň al so comŕnt il cjŕf i vevi alsŕt sů; e cuant che la me muša barba a veva clamŕt, ben capět i vevi cuant che cun me a la veva sů.856 E'n tal momčnt che la me muša si vev' alsŕt, ca včvin smetůt li primi creatůris di spandi flňus il me vuli al veva oservŕt; e li me lůcis, encjamň puc sigůris, jodůt a včvin Beatrěs che’l nemŕl a vuardava, ch’un čsi besňu al era’n do natůris.857 Di lŕ dal flun e sot sč ca la velava, pě biela a someŕva d’un timp pasŕt, e tant miej da l’ŕltris, cuant ca era viva. L’urtěja dal pentiměnt tant mi veva becŕt che di duti li rňbis che cjňlt mi včvin dal so amňu, par chčs i vevi un ňdiu mat. Tancju displaščis il cňu mi muardčvin che, scunfět, colŕt jů i eri; e chist lu sŕ chč che li cridŕdis sňs liberŕt mi včvin. E cuant che’l cňu di fňu ridŕt mi veva fuarsa, la fiňla ch’i vevi ’ncuntrŕt besola di’n sů mi veva dět: “La me man nosta lasŕ!” Trŕt mi veva tal flun fin ta la gola; lě mi trainava e avŕnt a zeva su l’aga, lišera com’na gondula. Visěn ch’i’eri da la beŕda riva, ‘Asperges me’ sintůt i vevi cun sun cussě dolsůt, che tant il recuardŕ che ’l descrivi puc’l zova. I bras a veva la biela zňvina vierzůt; sot’aga il cjŕf mi veva tegnůt imbrasŕt ’ndŕ che aga dal flun’nglutět i vevi e bevůt.858 Alora fňu mi veva tirŕt e mi veva ufrět, bagnŕt, lě’n tal mičs dal bal a li cuatri bičlis; e dal bras d’ognuna859 cujerzůt i eri stŕt. “Nu’i sěn něnfis chě, e’n cjčl i sěn stčlis:860 prin che Beatrěs a vegnčs jů’n tal mont ’l ňrdin a včvin vůt di čsighi masŕris.861 Ai so vuj ti partarěn; ma a chel gjocňnt luši cal č dentri, i to vuj a’ngusarŕn che tre862 la via, che jodi a pňsin pě a font.” Cuaši cjantŕnt a včvin scuminsiŕt; e par man tacŕt sůbit a menami a včvin davŕnt dal grifňn; vičrs nu voltada, Beatrěs ghi’era a man; e lňu dět a včvin: “Vuarda ben, vuarda benňn: davŕnt daj smerŕldos metůt ti věn da’ndŕ ch’Amňu zŕ ti veva fŕt sinti pasiňn.” Mil dešidčris, che pě di flŕmis a scuetŕvin, fis a tegnčvin i mčs ai so vuj lušěns che sempri sul grifňn fisŕs a stčvin. Coma’l soreli’n tal spičli, no altriměns, il grifňn taj so vuj863 al zev’a spielasi, mostrŕnt prin ’l un e dopo 'l altri daj so destěns.864 A no’čria, letňu, da maraveŕsi a jodi sta roba’n sč restŕ la stesa e zě’n tal so ědul a tramutasi?865 Plena di maravča e contentesa l’ŕnima me di chel mangjŕ a gustava che pě’l soděsfa, e pě a resta la fan la stesa. Di sč mostrŕnt ’ntŕnt la pě alta prova, in tal so fŕ, che ŕltris tre si črin fŕtis avŕnt, e ognuna al so cjŕnt celčst a balava. “Zira, O Beatrěs, zira’l to sguŕrt sant,” a cjantŕvin, “a stu chě ca ti č fedčl e che par jňditi al ŕ fŕt cussě tant! La grŕsia ti preŕn di cjňiti il vel da la to bocja, cussě che jodi’l posi ben sč che platŕt ti tčns d’encjamň pě bičl.” O splendňu di lus che di sů sempri a včn, cuj palidůt si ŕja fŕt sot l’ombrena dal Parnŕs o bevůt’n ta la so cisterna a plen sensa vej di fuschěa la mins plena tentŕnt di rěnditi com’ch’i ti’čris866 la’ndulŕ che armonia’l cjčl ti dona cuant che’n tal clar da l’aria ti ti mostrŕvis? Cjŕnt Trentadučšin A črin i me vuj cussě atčns e fisŕs in tal disbramasi di dčis ŕis di sčit,867 che’i me altri sens a črin důcjus sierŕs. E lňu par chě e par lŕ a včvin parčit e puc interčs; e cussě’l sant ridi a sč ju tračva cun l’antěca rčit!868 Alňr’ la muša costrčt mi včvin a mňvi vičrs la me sinistra che tre zňvinis, che “Masa fěs!”869 i li sintevi diši; ma la dispošisiňn d’jodi li rňbis cun vuj apena’dčs dal soreli ’mbarluměs, no mi lasava par nuja d' jňdilis. Ma dopo che’n stu puc di nňuf i jodevi lůcis (i děs ‘stu puc’ doma par rispičt di chčl tant che atrŕt mi veva cu li so pars splčndidis), jodůt i vevi a man destra fasi avŕnt la gloriňša procesiňn, ca tornava cul soreli e li sičt flŕmis870 davŕnt. Com’che sot i scůdos par salvasi a vŕ na fila di soldŕs, e a si zira cul sen871 e, davňu, dut’l rest dal regiměnt’l stes al fŕ; cussě che milěsia dal celestiŕl rčgn ch’avŕnt a zeva, a ni veva duta trapasŕt, prima che il cjŕr al zirŕs il timňn. Alňr al era'l grup di zňvinis ’ndavňu tornŕt, e’l grifňn al veva movůt il cjŕr benedčt sensa ca ghi včs nisuna pluma colŕt. La zňvina che tirŕt mi veva’n tal Lčt e jň e Stasio la roda i seguěvin che a fŕ la so orbita mancu a ghi mčt.872 Stu alt bosc e vučit cussě i torzeonŕvin, colpa di chč ch’al sarpěnt ghi veva crodůt; e’i pas mišurŕs dal cjŕnt angčlic i včvin. A ghi varčs forsi tre těrus volůt di arco par rivŕ chě da’ndŕ ch’i črin partěs, cuant che Beatrěs a vigně jů si veva metůt. ‘Adŕm’ i'u vevi důcjus sintůs ca murmurŕvin dopo che ’torotňr d’un ŕrbul dut svistět873 di fučis e d’altri frŕscjs metůs si’črin. Stu ŕrbul che di brŕghis’l včn pě ’mplenět pě alt cal vŕ, tant alt al č e tant mirŕt taj boscs da l’India ch’ognůn’l resta stupět. “Beŕt tu, grifňn, ch’i no ti sňs tentŕt di becotŕ’n ta stu lčn cussě dols al gust, che doma mal di pansa’l fŕ dopo včjlu sercjŕt.”874 Cussě, atorotňr di stu lčn robust, a sigŕvin i’ŕltris; e’l nemŕl alŕt: “Cussě si mantčn la siminsa di dut’l just.” E voltŕt al timňn cal veva tirŕt, a lu veva tirŕt al pič da la nuda frascja e chčl a ic cun ic lu veva lasŕt leŕt.875 Cussě pur cu li nustri plŕntis, cul miscjŕ da la gran lus di lasů cun chč ca včn lušěnt davňu dal pčs, che cuaši a tňcja,876 prin si fŕn sglňnfis, e dopo a otčn ognuna il so colňu, prin che’l sol i so cjavaj al tachi sot altri diščn;877 fra ros’e viola, sens’altri pě ca pňl metěnt fňu colňu, a si rinňva la planta che prin’ a era sensa fueŕn vert e mol. Jň’i no lu vevi capět, nč chě no si cjanta il cjŕnt che la zent a zeva cjantŕnt, nč podůt i vevi di scoltŕ la cansňn dut’ cuanta. Se diši i podčs com’ca si zčvin ’nsumiŕnt i vuj crudej da la Siringa878 sintěnt, i vuj che’l stŕ a lunc sveŕs ghi včvin costŕt tant, com’un pitňu che dal so mistej s’intěnt encj’jň’i mostrarčs com’ch’i mi eri 'ndurmidět; ma chistu ca lu pitůrin ŕltris, volěnt. I pasi’nvčnsi a cuant ch’i no’eri pě sturdět, e i děs che un grant splendňu sbregŕt mi veva il vel dal sun e na vňus sintůt che dět mi veva: “Leva sůbit!” Com’che a jodi i flňus dal milusŕr, chel cal ŕ ’l milůs cal fŕ i ŕnzui golňus, e che par chčl sempri fiesta si fŕ’n tal cjčl, Pieri e Zuan e Jacu, ducju timorňus e vinsůs, a črin tornŕs a la perŕula che par rompi suns pě profňns a veva vňus, e jodůt pě no včvin chej ca ghi fčvin ŕla, nč il Mošč nč il profčt Elia, nč dal mestri la so cambiada stola;879 cussě i eri jň tornŕt, e jodůt i vevi che pěa ca mi vuardava e che di indirěs a mi era prima stada lunc la roja. Alňr jň dut timorňus: “’Ndŕ ca č Beatrěs?” E ic: “Sot da li verdi frŕscjs lŕ’n banda ti la jňs sintada’n ta la so raděs: jňt la compagněa ca la circonda: i ŕltris dopo’l grifňn in alt a stŕn zěnt cu’na cansňn pě dolsa e profonda.”880 E se alc di nňuf ic a steva dišěnt, jň’i no saj, ma’i saj che’n taj vuj zŕ mi’era chč ca veva’n sč dut’l me’ntindiměnt. Besňla ’era sintada’n ta sta cjera coma vuardia lasada lě dal plaustri881 ch’al ŕrbul dal grifňn stŕt leŕt al era. Ta’un sěrcul ghi fčvin di sč un claustri li sičt něnfis cun chej luměns in man che protešůs a sňn d’Acuilňn e d’Austri.882 “Uchě ti sarŕs par puc timp Silvŕn;883 ti sarŕs cun me par sempri sitaděn di che Roma ’ndulŕ che Crist al č romŕn. Perň, par chej che’n tal mont mal a věvin, vuarda ben il cjŕr, e chčl ch’i t’osčrvis, na volta tornŕt lŕ, scrif sů, che chej lu lčšin.” Cussě Beatrěs; e jň, dut orčlis, i’eri ai so comandaměns dut devňt, e com’da ic volůt, vuardŕt i vevi sti rňbis. Cal sedi maj colŕt jů cussě svelt, no crňt, un lamp di lasů dal nul scur, cuant ca plňuf da chel cunfěn che sě tant al č remňt, com’jň ’l usičl di Gjove jodůt i vevi fŕ’un tuf jů pal ŕrbul, rompěnghi la so scusa, ma encja tancju flňus e fueŕn frčsc e nňuf;884 e urtŕnt il cjŕr cun duta la so fuarsa; che pleŕt si veva com'na naf in burŕscja, che’n mar a sufrěs da l’onda ogni scosa. Alňr dentri’l cjŕr trionfŕl, com’na frecja jodůt i vevi na gran volp ca saltava, e d’ogni bon past a pareva secja;885 ma li so cňlpis spňrcis ghi mostrava Beatrěs ch’a colp ghi veva fŕt voltŕ coda a sta bčstia’n pičl e vučs, che via a zeva. A stu punt, pa’ndŕ ch’era prin vegnuda, jodůt i vevi l’ŕcuila ca calava’n tal cjŕr, lasŕnt ulě duta la so plumada;886 e com’che fňu a včn d’un ca si sěnt mal, cussě na vňus dal cjčl diši si veva sintůt: “O navuta me, sotu cargada cussě mal?” Mi parev’alňr che la cjera si včs vierzůt fra li do rňdis, e che fňu’l vegnčs un dragňn887 cu la coda’l mičs dal cjŕr sbusŕnt sů dut; e com’espa che’n davňu a tira’l spunzňn, e la so troja di coda a se tirŕnt, e part dal font, lontanŕt si era cun mal’intensiňn. Chčl restŕt, com’che grama a fŕ ogni tant inta buna cjera, di pluma, data forsi cun chč di fŕ dal ben pě avŕnt,888 si veva cujerzůt di nňuf, com’che cujčrta era stada l’un’e l’altra roda, e’l timňn, chel tant che un rispěr al tčn la bocja vičrta. Cussě trasformŕt, stu edifěsi sant cjŕfs al veva butŕt fňu par divičrs poscj’ e bus, un par ŕngul e tre sul timňn lŕ ’ndavŕnt: scju tre coma nemaj a črin cornůs, ma i cuatri un cuŕr sňu a včvin par front: mňstrus com’chistu mai no’črin stŕs jodůs.889 Sigura, cuaši com’rocja’n tal alt mont, sintada ’nsima na gran putanasa890 jodůt i vevi che li sčis a smenasava un mont. E coma paurňus di pičrdi sta bujŕsa, visěn di ic e dret al steva un gigŕnt; e ogni tant ’la busava, sta sosa.891 Ma pars’che cun puc pudňu mi steva cjalŕnt,892 di tant in tant, chel pindulňn di marňus da cjŕf a pič la flagelava, e tant; e dopo, plen di suspičt e dut rabiňus, sleŕt al veva’l mostri e pal bosc strisinŕt,893 che jodi pě i no podevi i colňus da la slondrňna e dal nňuf nemalŕt. Cjŕnt Trentatrečšin ‘Deus, venerunt gentes,’ cussě alternant adčs tre, dopo cuatri894 sta dols salmoděa li zňvinis a scuminsiŕvin, lagrimŕnt; e Beatrěs, plena di suspěrs e pěa, chčs a scoltava in maniera che puc pě a la crňus si veva cambiŕt Maria. Ma dopo che l’altri včrginis ghi včvin dŕt lňuc a ic di diši, si veva levŕt dreta’n pič e rispundůt a veva, colorada coma’l fňuc: ‘Modicum, et non videbitis me; et iterum, bieli sňus mčs e dilčtis, modicum, et vos videbitis me.’895 Dopo, důtis sičt davŕnt li veva metůdis, e davňu di ic, doma cun sens, a veva metůt me, la fiola, e chčl cal era cun nuŕltris.896 Cussě a zeva, e’i no crňt ca včs podůt dopo’l nonu’n cjera pojŕ’l so dčcim pas cuant che cuj so vuj’n taj vuj mi veva un lamp metůt; e cun trancuilitŕt, “Včn avŕnt d’un pas” mi veva dět, “tant che s’jň a parlati mi mčt, ben dispňst a scoltami ti sarŕs.” E alňr, apčn’ch’i ghi’eri dirimpčt, mi veva dět: “Fradi, parsč ch’i no ti ŕusis domŕndis a fami? Domanda pur, e dret.” Com’chej ch’ai superiňus ghi fŕn riverčnsis cuant che cun lňu a stŕn parlŕnt e a cjatŕ no rěvin li perŕulis, cussě pur jň, ch’a parlŕ plan plan provŕnt, i vevi tacŕt: “Madona, di sč ch’i’ai bišugna vu’i savčis, e di sč ca ghi zovarčs897 tant.” E ic a mi: “Dal timňu e vergogna i vuej che tu ormaj ti ti lontŕnis, par no pě parlŕ com’un ch’in sun si lagna. Pensa che stu cjŕr rot fin a li rňdis dal sarpěnt, al era e nol č898; ma’l colpčvul la divěn’ vendeta’l varŕ’n ta li spŕlis. No sarŕ sens’erčit par ogni sčcul l’ŕcuila che’n tal cjŕr lasŕt a veva li plůmis che prin di preda lu včvin fŕt diŕul;899 ch’jň di sigůr i’jňt, e’i conti sti rňbis, ch’un timp ni partarŕn stčlis visěnis, d’ogni intňp e sbaraměnt sigůris, che durŕnt chčl un sincsčnt sinc e un dčis,900 da Diu mandŕt, al coparŕ la lara cul gigŕnt che cun ic al feva putančis. A pňl dasi che la me storia scura, com’na Temi o Sfinx no ti persuŕdi, par via che la mins a stropa na vura;901 ma fra puc li rňbis a sarŕn li Najadi ca risolvarŕn chistu enigma fuŕrt sensa dan a blava o piňris fŕighi chel dě.902 Com’che da me a sňn dětis, tenti necuŕrt, cussě paj vifs sen ghi sňn sti perŕulis che’l vivi nol č che’un cori vičrs la muŕrt. E tčn pur in mins, cuant ch’i ti li scrěvis, di no platŕ com’ch’jodůt ti’as la planta che chě a č stada robada do vňltis.903 Chčl che di robala o di sclapala si vanta, cun bestčma di fŕt Diu al ufěnt, che dom’par ušu sň creada ’la veva santa. Par včila muarduda, volěnt e sufrěnt par sincmil ŕis e pě bramŕt la prim’ŕnima a veva chčl che’l bocňn’n sč ’l era zůt puněnt.904 Il to inzčn al durměs s’a nol stima che par rašňn specjŕl a č di gran mčrit sta planta e cussě sbatuda ’nsima. E se crňstis no ghi včsin impedět ai to pensčis di entrŕ’n ta la to mins, ca včvin paj so guscj’ coma li mňris di Piram sufrět,905 par via di tŕncjus věsis visěns, la gjustisia di Diu, tal interdčt,906 il just valňu dal ŕrbul ti varčs’n mins. Ma parsč che jň’i ti jňt’n tal intelčt fŕt di piera e, impietrŕt, colorŕt cussě ch’imbarlumě ti fŕ la lus dal me det, i vuej lo stes, sinň scrět, alora piturŕt, ch’i ti lu pŕrtis dentri di te, coma chčl cal torna cul bastňn cun pŕlmis fasŕt.”907 E jň: “Cussě coma sera da sigěl, ca no cambia la figura stampada, da un al č adčs ben segnŕt il me sarvičl. Ma parsč cussě tant in alt elevada a svuŕlia la vustra cjara perŕula, che pě ca si prova, e mancu a včn capida?” “Par ch’i ti cognňsis,” a veva dět, “che scuela ch’i ti’as fŕt, e com’che la so dutrina a capě a riva la me perŕula;908 e com’la vustra via da la divina a’č tant lontana cuant ca č la distansa da la cjera al cjčl che pě alt’l festina.”909 Alora jň: “Cun duta la creŕnsa, da vu i no recuŕrdi di včjmi maj straviŕt e’i no sěnt nisůn rimuŕrs di cosičnsa.” “E se tu di chistu ti sňs dismintiŕt,” riděnt mi veva rispundůt, “tčn chistu ben a mins, che vuej stes l’aga dal Letč ti’as sercjŕt; e se’l fňuc al era com’cal děs’l fun taj caměns, dal to dismintiŕ jodi si podarŕ che alc di colpa’n d’era’n taj to straviaměns. D’adčs in sů nuda a s’jodarŕ ogni me perŕula, o chčs ca bŕstin di čsi scujčrtis pa la to vista ’mpura.” Pě luminňus e na vura pě planěn si moveva’l soreli tal sercli di misdě, che cŕ o lŕ lu jodčvin, secňnt lŕ ch’i črin, cuant che fermŕdis si črin, com’che cussě al fŕ chčl che’ndavŕnt ghi vŕ a zent cal scorta se nuvitŕs al cjata uchě o ulě, li sičt fčminis910 ta un’ombrena smuarta, ’ndŕ che sot fučis včrdis e brŕghis nčris, a scňrin che frčjdi rňis che l’Ŕlp a parta. Davŕnt di lňu, l’Eufrŕte e il Tigris fňu a parčvin sgorgŕ di na fontana,911 e lasasi plan planěn, coma aměs. “O lus, o Gloria da la zent umana, se aga a eše chista ca si displča da un prinsěpit e sč da sč a lontana?” Stu preŕ cussě mi’č stŕt rispundůt: “Prča Matelda di děš’tilu.” E chě ’a veva rispundůt, com’cal fŕ un che da colpa si dislča, la biela fčmina: “Ti’era stŕt dět dut chistu belzŕ da me, e’i soj sigura che l’aga dal Lčt platalu no veva volůt.” E Beatrěs: “Forsi na pě gran cura, che a la memňria spčs virtůt ghi gjava, ai so vuj si’a fŕt la so mins dut scura. Ma jňt ’l Eunoč che di lŕ ’l deriva: mčnilu lŕ, e coma che tu ti sŕs, rianimča la so mins, ca durměva.912 Coma bon cristiŕn—e no coma i musŕs— al fŕ so la voja da la voja d’ŕltris, apčn’ che i segnaj juscj’ a včgnin mandŕs; cussě, dopo vej li me mans cjapŕdis, movůt si veva la biela fčmina, e a Stŕsiu cun tant bon fŕ ghi veva dět: “Luj pur tu seguěs.” S’jň i včs, bon letňu, encjamň pě spŕsiu da scrivi, un puc i vorčs pur cjanta dal bon bevi che maj mi varčs fŕt sŕsiu; ma parsč che’i sfučis ducju plčns a sňn belzŕ, ordinŕs par sta cŕntica seconda, pě’n lŕ no mi lasa’l fren da l’art913 pasŕ. Cussě tornŕt i eri da la sant’onda914 dut rifŕt, coma vis sŕnis e nňvis che di biej cjŕfs a’n d’an pě che avonda, půr e pront par zě lasů da li stčlis. PARADĚS Cjŕnt Prin La gloria di chčl che movi dut al fŕ, lušěnt in tal univčrs a penetra cun lus pě intensa uchě e mancu lŕ. Tal cjčl, ’ndŕ che pě da la so lus vi’čntra, i eri jň, e contŕ li rňbis ch'i vevi jodůt nol sŕ nč’l pňl chčl che jů’l včn da parzora; pars’che al so dešideri fašinsi visinůt, il nustr’ intelčt a si sprofonda tant che il recuardasi ’ndavňu al resta dut. Ma almancu di chel tant di stu post sant che podůt fŕ i vevi’n ta la me mins tešoru, i faraj adčs materiŕl dal me cjŕnt. O Apňl me bon, di st’ultin lavoru da la to virtůt fŕ ch’i sedi un cussě grant vŕs da meretŕ ’l orŕr, pal počt dut oru. Fin a stu punt la man ch’i’ai vůt dal Parnŕs mi’a bastŕt, ma adčs jůdimi pur tu a contŕ cun onňu la storia daj beŕs. Tal me pet entra e ispěrimi tu cussě coma cuant che Marsia sfoderŕt da la natura dal so cuŕrp ti včvis tu.915 O valňu divěn, s'i ti mi včns prestŕt chel tant che l’imŕgin finuta dal beŕt regn figurŕ i posi, che’n mins mi’a restŕt, rivŕ i ti m’jodarŕs al to miej len916 e coronami alňr cun che fučis che la matčria’e tu i mi parčis degn. Rari vňltis, pari, a včgnin cjňltis917 par segnŕ’l trionf d’un Sešar o poeta, colpa e vergogna da l’umani vňis,918 che parturě plaščis’n ta la contenta deitŕt delfica’l dovarčs il ramusčl di Peneo919 cuant ch’a vigně godůt al parta. Na faliscjuta a pňl tacŕ un bičl foghčl: forsi davňu di me e cun pě biela vňus, si prearŕ par che Cir al rispundi dal cjčl.920 Chě e lŕ si fŕ alt, paj mortaj, luminňus, il lampiňn di stu mont; ma prňpit par lŕ cuatri sčrclis al uněs con tre crňus, cun percors pě bičl e cun tant miej stela, fňu al včn congjůnt, e la mondana cjera com’cal vňu al tempra e sigila. Fŕt al veva di lŕ matina e di cŕ sera chel post, o cuaši, e dut al era lŕ blanc chel emisferi, e chě neri al era, cuant che Beatrěs, a sinistra, tal flanc so, jodůt i la vevi voltada vičrs il sol: nencj’ ŕcuila maj fisŕt lu veva cussě al lunc. E prňpit coma ch’un secňnt raj al pňl, e’l včn, dal prin, fňu, e di nňuf’l torna’n sů, com’che sempri a la mari tornŕ’l vňu'l fiňl. Cussě dal so ŕt, paj so vuj vegněnt’n sů in tal me imaginŕ, il me si veva pur fŕt, e i vuj, pě dal nustr’ušu i vevi puntŕt in sů.921 Tant a č lčcit lŕ, che chě nol pňl čsi fŕt da li nustri virtůs, par grŕsia dal lňuc922 che doma par l’omp al era stŕt creŕt. Jň’i no l’ai sopuartŕt a lunc, nč tant puc, da no vej podůt jodi’l sfavilŕ ’ntňr coma’l fičr cuant che ruvěnt al včn fňu dal fňuc; e a colp parůt mi'era che d’un dě il dě dut atňr cresůt al fňs, com’ se chčl che fŕ’l pňl sti rňbis n’altri soreli’l včs fŕt zě atorotňr. Beatrěs duta’n ta l’eterni rňdis fisa cuj so vuj a steva; e pur jň da la sů cjňlt, su ic i vevi li me lůcis. Tal vuardala, cambiŕ mi eri sintůt jň com’che cambiŕt si veva Glauc, tal gustŕ l’erba,923 coma ŕltris tal mar, pur luj in Dio. Significŕ’l trašumanŕ per verba no si pňl; ma ca basti sč che Glauc al veva fŕt par chčl che grŕsia’al ŕ di provŕ stŕ “erba.” Se doma i’eri chčl ch’i ti mi včvis creŕt di nňuf924, grant ben che il cjčl ti govčrnis, tu ti lu sas, che la to lus mi’a’n alt partŕt. Cuant che li rňdis ca zěrin etčrnis, par volej to, a mi’an a sč atirŕt cu l’armonia che tu ti miněstris, mi vev’alňr parůt che’l cjčl dut cuant al era ’mpiŕt cu la flama di Febo, che ploja o flun un lac cussě grant a no’a prňpit maj fŕt. La nuvitŕt dal lustri e dal grant sůn di savej la rašňn na voja’mpiŕt mi veva granda tant ca no la crodarčs nisůn. Alňr ic, che’l me al so cňu a veva leŕt, par tegni calmŕt il me spirt comovůt, prin ch’alc i podčs jň diši, a veva tacŕt cussě: “Tu stes i ti t’insiminěs dut cun stu fals figurŕ, ch’jodi no ti pňs sč ch’i t’jodarčs se pě’udisi ti včs vůt. Miga ti sňs in cjera, com’ch’i ti crňs; ma na sačta, ca scjŕmpa dal so post,925 coma te a no cň™r, che pě svelt cori fin lŕ ti pňs.” Se’l prin důbit mi veva cjňlt, e di chist i vevi vůt gust, dut suriděnt cu li so peraulůtis, un’altri ghi veva sůbit cjapŕt il so post, e dět ghi vevi: “Contčnt i soj pa li rňbis ch’i’ai amirŕt; ma’dčs mi staj marveŕnt di com’che pě’n alt i vaj di scju cuŕrps liščis.”926 Alora ic, il so cjŕf un puc scjasŕnt, vičrs me a veva vuardŕt cuj vuj impenserěs di na mari di front dal fě delirŕnt, e tacŕt a veva: “Li rňbis, důtis cuŕntis, tra di lňu ňrdin a ŕn, e chist’a č forma ch’al univčrs ghi dŕ qualitŕs divěnis. Chě a jňdin l’altri creatůris l’ňlma dal eterno valňu, che chčl stes al č’l fin pal cual dut stu ňrdin doventŕt al č norma. In ta stu ’nsičmit leŕdis si tčgnin duti li natůris, se pur divičrsis, stŕnt, cuj pě cuj mancu, al prinsěpit visěn;927 e’n ta divičrs puŕrs si spartěsin důtis tal grant mar dal čsi, e a ognuna a ghi’č dŕt ’l istěnt di zě’n ta li so ŕghis. Chist’istěnt al parta’l fňuc vičrs la luna; chistu’n ta ogni nemŕl al č motňu; e dut in cjera al lča e al raduna:928 e no doma li creatůris ca sňn fňu dal intelčt di sta fuarsa a sňn sot, ma encja chčs ca’an intelčt e amňu.929 La providensa, che a dut chistu a prejňt, cu la so lus a fŕ’l cjčl930 sempri cujčt, ’ndŕ che pě svelt si zira chčl che dut al ŕ sot;931 e adčs lě com’che par nu al č stŕt decrčt, a n’invěa la fuarsa di che cuarda ca scata e’l bon a bŕt’n ta sč ch’a a dirimpčt.932 Ma com’che na ňpera a no včn formada sempri secňnt la vera intensiňn da l’art, parsč ch’a rispundi la matčria a č sorda; cussě chistu percňrs al včn spes stuŕrt da la creatura che’l podej a ŕ di zě chě o lŕ, se ben che'l sen a ŕ just e fuŕrt.933 E com’ch’ogni tant si pňl jodi a colŕ un folc da li nůlis, cussě ’l impůls prin,934 distrŕt da fals ben, in cjera’l vŕ a plombŕ. Basta maravčis, alňr, dal to cjaměn vičrs il alt; pensa invensi al rivulůt che dal di sů vigně jů a val i joděn.935 Gran maravča a sarčs di vej te jodůt, sensa ’mpediměnt, la jů dut cuant sestŕt, com’na flama che zě’n sů no včs podůt. E chě i vuj vičrs il cjčl a veva di nňuf voltŕt. Cjŕnt Secňnt O vuŕltris che’n ta na barcjuta mi stčis atňr, dešiderňus di scoltŕ, e voja i včis di zě davňu da la me nŕf, che cjantŕnt a cňr, tornŕit pur a rijňdi li vustri rěvis: che forsi dut, s’i vi metčis in onda, restŕnt lontŕn da me, i pierdarčsis.936 L'onda ch’i cjapi no’č maj stad’esplorada; a mi’spira Minerva e Apňl mi guida e l’Orsa li Můšis mi tegnin mostrada. Vuŕltris pus che la mins i tegnčis alsada par godi’n timp’l pan daj ŕnzui, dal cual chě937 a si vif sensa maj včjni avonda, i podčis ben mčtivi in tal alt dal sal938 cul bastiměnt vustri, davňu da la me agŕr, prima che l’aga a torni tal e cual. Chej gloriňus che a Colchis ’črin zůs pal mar, mancu mar’veŕs si včvin, che vuŕltris i sarčis, cuant che Gjason jodůt a včvin, bifňlc, ta l’agŕr.939 La sčit ch’i včvin sempri vůt in ta li nustr’idčis in tal alt dal Empireo a ni partava svelta, cuaši coma’l cjčl che la sů i jodčis.940 Jň’i vuardavi Beatrěs che’n sů a vuardava; e forsi tal timp che na frecja si distŕca dal arco e a la so fin a riva, mi eri jodůt vigně indŕ ca taca che mirŕbil roba; ma chč ca era lŕ941 ben joděnt sč ca mi feva ’mbacucŕ,942 voltŕt si veva vičrs di me, contenta e biela, e mi veva dět: “A Diu děšghi ben grŕsis, ch’adčs uněs ni’a cu la prima stela.” A pareva che na nula la cujerzčs, duta solida e lustra e neta, com’adamŕnt che cun lus dal soreli a ardi al zčs. Dentri di sč l’eterna margarita943 a mi veva risevůt, com’che l’aga a surběs un raj di lus e unida a resta.944 S’jň i’eri cuŕrp, e chě a no si capěs com’che na dimensiňn in ta n’altra a s’uněs, ca ŕ di čsi se cuŕrp in cuŕrp a s’inserěs, alňr il me dešideri cjalt coma flŕmis al sarčs d’jodi che esensa945 ca mostra com’che Diu e ’l čsi nustri a sňn uněs. Ulŕ sč ch’i croděn par fede a s’jodarŕ, sensa rašonalu, ma tant clar’l sarŕ chčl coma chč ch’i acetŕn che par prin a č vera.946 Alňr rispundůt i vevi: “Siora me, cussě fedčl com’che pě i no pňl čsi, ringrasiŕlu i vuej che dal mont mortŕl mi’a partŕt in ta stu cjčl. Ma diščimi: alc jň’i volarčs savej daj sens scurs di stu cuŕrp che la jů’n cjera Caěn a cňntin ca si pňl jodi’n chej.” E ic cun bocja riděnt: “Se sbaliŕd’a era,” a veva dět, “l’opiniňn da la zent mortŕl bašada su sensasiňns, com’ca era, nosta fŕ alňr la part dal bašovŕl e mar’veŕti masa; chč ben ti sŕs che fra sens e rašňn curt al č ’l intervŕl. Ma děšmi ’nvčnsi sč che tu pensŕt ti ŕs.” E jň: “Chej che ca sů diferčns mi pŕrin, in cuŕrps pě rars o dens a sňn stŕs creŕs.”947 E ic: “T’jodarŕs com’ca s’impantŕnin tal fals li to idčis, se ben ti scňltis com’che cul me rašonŕ a s’intorgulčin.948 L’otava sfera jodi vi fŕ lůcis a plen, e chčs o par coma o par cuant lasů a vi mňstrin divičrsis můšis.949 S’a la diversitŕt a fňs dovůt dut cuant, důtis a varčsin la stesa virtůt spartida, tant al pěsul luměn che’al grant. Divičrsis virtůs a’an alňr d’čsi frut di prinsěpis formaj, e chej, fňu che un,950 a vegnarčsin, secňnt te, ognůn distrůt. Duncja, se dal rar sti mŕcis colňu fun a sňn par dut o’n part secňnt te caušŕdis, al sarčs di so matčria cussě dišůn stu plančt, o in tal mňut ca si spartěs il gras e’l magri ta’un cuŕrp, cussě chist in sč’l cambiarčs li pars dčnsis e rŕris. Se dal rar si tratŕs, al sarčs manifest in ta n’eclěs solar che trasparě a farčs la lus, com’che nisůn cuŕrp rar al rešěst. Ma chist nol č’l cašu, e alňr d’jodi a sarčs ’l altri951, e s’jň chčl i zčs a smuarsŕ, il to parej falsificŕt al vegnarčs. Se’l rar da na banda’o l’altra nol trapŕsa, alňr lě un punt di čsi al varčs che’l so opňst di zě oltri nol lasa; e di lě si riflčt’l raj che lus ghi dŕ’ai plančs, cussě com’che colňu da veri’l včn rifletůt, che plomp al tčn platŕt davňu di se stes.952 Ti dišarŕs cal somča pě scurůt uchě il raj che in ta altri bŕndis, par via che di pě’n sot al včn rifletůt,953 ma in chistu cašu fŕ’i podarčsis un’speriměnt, se provalu i volčsis, che font al č dal flun da l’idčis vůstris.954 Tre spičlis ti ocňrin; doj ti’u pošisiňnis no tant lontŕn; il ters, pě lontanůt mčtilu e prňpit in mičs daj ŕltris. Davŕnt di lňu, ma a li spŕlis metůt, fŕ ch’un luměn al ilůmini i spičlis cussě che’l so raj a te’l vegni rifletůt. Se ben che la lus in tal mičs da l’altri lůcis da li ŕltris a č pě pěsula, t’jodarŕs che luminoša a’č coma li ŕltris.955 Adčs, com’ch’al bati daj rŕis infogŕs da la nčif al resta dut nut il sogčt, esěnt il colňu so e’l frčit cul cjalt scjampŕs, alňr, cussě restŕt tu’n tal to’ntelčt, di lus tant viva ’mpleněti adčs i vuej, che stela lušěnt ti somearŕ dal aspičt. Dentri di chel cjčl dal divěn benvolej956 atorotňr si zira un cuŕrp957 che la virtůt al ŕ di vej il čsi di dut sč ca č di miej. Chel cjčl958 ca ni tčn cun tancju vuj jodůt, chel čsi al spartěs in divičrsi esčnsis, di luj distěntis, ma part dal so contenůt. I ŕltris zirňns in vŕriis diferčnsis li esčnsis che dentri di sč a’an paj so ušus a dispňnin coma siměnsis.959 Scju ňrgans dal mont zirŕnt cussě a vŕn, com’ch’jodi ti pňs, da scjalěn a scjalěn, e di sů a cjňlin e di sot a fŕn. Vuarda ben tu ch’i ti stŕs scoltŕnt siděn com’che a sč ch’i ti vus960 mi staj visinŕnt, che dopo ti pňsis tu fŕ da luměn. Il motu e la virtůt d’ogni zěru961 sant, coma che pal fabri a č l’art dal marcjčl, i motňus als e beŕs962 i'u stŕn caušŕnt; e’l cjčl963 che tanti lucjůtis a fŕn bičl, da la granda mins che movi’l fŕ e ’nforma964 l’imŕgin al cjoj par ogni so luměn bičl. E coma che tal vustri pňlvar l’alma ta li so divičrsis pars a si difňnt e ognuna di sti pars a ŕnima, cussě la ’nteligčnsa—di chist tčn cont— a sparpača’l ben so’n ta li stčlis, mověnt atňr da l’unitŕt dal so mont. L’angelica virtůt divičrsis lčghis a fŕ cuj presiňus cuŕrps965 che ic a ispěra e taj cuaj, coma vita’n vuŕltris, a s’uněs. Pa la 'legra natura966 da’ndŕ ca spira, la virtůt tal cuŕrp misturada a lus com’che la biela lus’n tal vuli a si mira. Da chista a včn chčl che da lus a lus al somča diferčnt, no da fěs e rŕr: ic a č’l prinsěpit formŕl ca prodůs secňnt il so bon volej, il scur e’l clar. Cjŕnt Ters Chel soreli967 che prin scjaldŕt mi veva il pet, rivelŕt mi veva la biela veretŕt,968 provŕnt e riprovŕnt969, e’l so dols aspičt; e jň, ch’i volevi tegni dimostrŕt che corešůt i’eri e sigůr doventŕt,970 par cussě děšghi il cjŕf i vevi alsŕt; ma na višiňn a mi si veva prešentŕt, ch’al jňdila tegnůt mi 'ngrimpava tant stret che di confesŕmi mi eri dismintiŕt. Coma ta un veri trasparčnt e net amondi, o’n t’ŕghis lěmpidis e cujčtis, ma no tant fňndis da no jňdighi’l ličt, a s’jňdin li nustri můšis spielŕdis, ma debulůtis, coma pčrlis’n blancja front ch’un puc a vňu par rivŕ a jňdilis; cussě, můšis che tabajŕ ’volčvin un mont jodůt i vevi, e’n tal sbŕliu contrari i eri colŕt di chčl ch’amňu ’l veva ’mpiŕt tra omp e font.971 Al momčnt che jň i vevi lňu notŕt, ca fňsin figůris di spičli pensŕnt, par jodi cuj ca črin mi eri zirŕt; e jodůt no vevi nuja, e di nňuf ’ndavŕnt, dret taj vuj da la me dolsa guida, i vevi vuardŕt; ic’a rideva, e’i vuj sans ghi ardčvin tant. “Se ridi ti n’jňs, nosta čsi maraveŕt,” mi veva dět: “al č’l to pensŕ da frutůt che’n tal just il pič nol ŕ ’ncjamň pojŕt, ma ’torotňr si zira, com'ch'i vevi jodůt: chčs ch’i t'jňdis a sňn veri sostŕnsis e’a sňn chě pars’che’l so voto no včvin finět dut.972 Ma parla pur e crňdighi a chěstis; che la lus dal alt che contčntis li tčn chě a vňu che důtis si tčgnin fčrmis.” E jň al spěrit cal pareva pě ben dispňst di contŕ, voltŕt mi eri, dišěnt, com’omp che puntŕt al č’n tal so diščn973: “O spirt ben creŕt, che’i rŕis ti stŕs goděnt da l’eterna vita, e’l ben so ti sěns che prin di včjlu gustŕt a nol s’intěnt. Gust i varčs se adčs ch’i sěn visěns il nňn to ti mi diščs e da la to zčnt.” Alora ic, pronta e cuj vuj riděns: “La nustra caritŕt no’a nisůn intčnt al just di sierŕighi’l cancčl, com’la caritŕt di chč che com'che ic a č a vňu vej la so zent.974 Com’na včrgin můnia’l mont mi veva ospitŕt, e se la to mins sů e jů mi vuarda, ch’jň i soj pě biela no ti tegnarŕ platŕt, ma a ricognosarŕ ch’jň i soj Picarda, che, metuda chě cun scjů altri beŕs, beŕda i soj’n ta la sfera pě tarda.975 I nustri afičs, ca včgnin inflamŕs doma in tal plašej dal spěrit sant, gust a’an di čsi’n tal so ňrdin formŕs. E stu destěn, che bas al par d’čsi tant, dŕt a ni’č stŕt pars’che trascurŕt i věn i nustri vňtos, o lasŕs ju věn dibŕnt.” E jň a ic: “Cualchicjusa di divěn luši a s’jňt dal vustri tant bičl aspičt che cussě tant vi cambia da com’ch’i’čris prin; e prin d’adčs no mi’eri’mpensŕt, puarčt ch’i soj; m’adčs m’juda sč ch’i ti mi děs, ch’al recuardŕmi a mi parta dirčt. Ma dišmi: vuŕltris ch’i sčis chě contčntis, no dešiderŕišu di zě’n ta un lňuc pě alt ’ndŕ che pě visěn976 ghi sarčsis?” Cuj altri spirs a veva prin ridůt un puc; e mi veva dopo rispundůt cussě contenta ca pareva ŕrdi d’amňu dal prin fňuc:977 “Fradi, di sč ch’i volěn a mi cujčta la caritŕt stesa, ca mi fŕ volej doma sč ch’i věn, che'l altri nol impuarta. Se di zě pě’n alt i včsin da volej, puc d’acňrdu’l nustri dešideri’l zarčs cul volej di chčl che chě ni vňu vej; e chistu chě ben d’jodi ti podarčs se di čsi'n caritŕt a’č chě necesitŕt, e se la so natura di capě ti včs. Ŕnsi, a ghi tňcja a stu čsi beŕt tčgnisi dentri dal alt volej divěn par che di doj volčis un sňu’l vegni formŕt; cussě che com’da scjalěn a scjalěn i stěn in ta stu regnu, a dut il regnu ghi plŕs com’pur al re ch’al so volej ni tčn visěn. In ta la so volontŕt a č la nustra pŕs: ic a č chel mar che vičrs di chčl dut s’inclěna ’n tal mont, fin i ŕnzui da ic stŕs creŕs.” Clar mi’era alňr com’che ducju i cjčj a črin paraděs, encja se pa la gran grŕsia dal Creatňu ducju compŕis no la godčvin. Ma com’ca capita ch’un mangjŕ al sŕsia e di un’altri a resta la gola, che d’un si vňu e dal altri si ringrŕsia, cussě fŕt i vevi jň, cun fŕt e cun perŕula, par capě da ic cual’ ca era la tela978 che’l tesi nol era ’ncjamň zůt a finila. “Par vita buna e grant mčrit a č ulŕ, pě’n sů,” mi veva dět, “na fčmina979 che nňrmis a’a dŕt al mont par cuj sě si vistěs e vela, che fin al murě, dě e nňt, cun chel nuvěs980 si stedi ch’ogni voto al aceta se fŕt al č cun amňu e bňis propňšis.. Par zěghi davňu, lasŕt i vevi da zovinuta il mont, e il so ŕbit981 i vevi vistět cul propňšit di vivi la so vita. Ma alora ňmis di puc bon propňšit fňu mi včvin tirŕt da la dols’claušura. Diu’l sŕ ben cuant che dopo i vevi patět. E chist’altri splendňu ch’a te si mostra a la me destra indŕ cal stŕ arděnt di dut il luši da la sfera nustra, sč che jň’i ti děs di me, ic a s’intěnt: můnia a era, e ic pur a veva cussě pierdůt il vel da chej982 che puc a’n včvin di sintiměnt. Di rimčtila’n tal mont a včvin podůt, cuntra’l so volej e la bun’ušansa, ma’l vel dal so cňu jů nol č maj vegnůt. Chista a č la lus da la gran Costansa che prňpit dal secňnt vint di Soave dŕt a veva la tersa e ůltima potensa.”983 Cussě mi veva parlŕt e dopo tacŕt a veva l’Ave Maria a cjantŕ e cjantŕnt a era svanida com’alc che’n t’aga scura ’nglutět al č. I me vuj che chel tant la včvin seguida che pusěbul ghi’era, a la fin si včvin zirŕt vičrs l’imŕgin’ lěmpida di Beatrěs e lě fěs a restŕvin; ma chč cun’un lamp ferět a veva'l me sguŕrt cussě ch’in alt i me vuj restŕ no podčvin; par chčl di domandŕighi i vevi fŕt ritŕrt. Cjŕnt Cuŕrt Fra doj plŕs, 'l un dal altri altritŕnt bon e distŕnt, un omp lěbar al morarčs di fan prin che d’un al cjolčs un bocňn;984 cussě’l starčs un agnčl’n mičs da li brŕmis di doj lůpos crudej, di ognůn teměnt; e cussě’l starčs un cjan tra do dŕinis:985 par chčl, s’jň’i taševi, d’incolpami no intěnt, nč di laudami; taši mi tocjava, daj me důbis tal stes mňut pocŕt esěnt. I taševi, ma’l dešideri me s’jodeva ’n ta la me siera, e’l me domandŕ cun chčl; pě clar di cussě čsi nol podeva. Fŕt a veva Beatrěs com’che fŕt’l veva Daničl, da Nabucdňnošor calmŕnt la colera che rindůt lu veva cussě tant crudčl;986 e dět a veva: “Ben i jňt com’ca ti tira uchě e ulě ’l un e 'l altri dešideri, che diši no ti pňs sč ch’ti preferěs na vura. Tu ti rašňnis: ‘Se'l volej bon al resta e lišeri, la violčnsa d’ŕltris par cuala rašňn a ghi cjňlia mčrit al me dešideri?’ E di dubitŕ ti somča pur bon il tornŕ da l’ŕnimis’n ta li stčlis, secňnt sč cal ŕ dět il Platňn.987 Tal to volej a pňchin sti domŕndis duti dos compŕgnis; ma’i vuej par prin tratŕ la pě sindiňsa di chist' idčis.988 Daj Serafěns, chčl che a Diu ghi’č pě visěn, Mošč cal sedi o Samuel o chel Zuan, il un o’l altri, o Maria, dišěn, ta un’altri cjčl di sigůr a no stŕn che chiscju spěris che adčs ti'as jodůt che’n tal so čsi pě o mancu’l stes timp a’an;989 ma důcjus a fŕn bičl il prin zir par dut, e ognůn al gňt, tal mňut so, il dols stŕ ’n ta stu post dal spirt eterno intěnzůt. Chě a si pňsin jodi, no parsč che chista a č la so sfera, ma coma un sen dal pě bas di st’alta sfera celesta.990 Stu parlŕ ’ghi zňva pě al vustr’inzčn, che doma di sč ca č sensěbil al capěs, che’n sčguit al intelčt a si rěnt dčgn. La scritura cussě a l’inteletuŕlis vůstris si adŕta, e pič e man a Diu, altri intinděnt, ghi atribuěs; e la Glišia Santa, cun aspičt umŕn Gabričl e Michčl vi raprešenta, e chel altri che Tubia rifŕt al ŕ san. Chčl che Timeo991 da l’ŕnimis al conta a nol č coma chčl che chě i joděn, encja s’al pŕr crňdighi a sč cal conta. Li ŕnimis ta li so stčlis a tňrnin, al děs, croděnt d’čsi da chě distacŕdis cuant che natura i cuŕrps a vňu ca ’nfňrmin.992 Ma forsi n’ocňr cussě capě sč cal děs, e a pňl ben dasi, encja s’a no pŕr, ch’intěndi nol voli rňbis riděculis. Se’nvčnsi al intěnt laudŕ’l rotňnt altŕr993 cun mčrit o colpa, alora forsi alc di just al riva a meti al ripŕr.994 Mal capět, stu prinsěpit a stuŕrzi al č zůt cuaši dut’l mont, cussě che Gjove pur, e Mercůri e Mars nomŕs sňn stŕs cussě. L’altr’idea che di chč no ti sňs sigůr mancu velčn a’a, pars’che la malěsia so asaj no č par rěnditi impůr.995 Se justa a no par la nustra gjustěsia ai vuj daj mortaj, al č pur arguměnt di fede e no di bruta erešěa. Ma par cal posi’l vustri rašonaměnt penetrŕighi ben in ta chista veretŕt, ti faraj contčnt, com’ch’i ti stŕs volěnt. S’a si’a violčnsa cuant che il violentŕt a nol juda par nuja chčl cal sfuarsa, alňr un spirt cussě a nol včn scušŕt; che’l volej, s’a nol vňu, no si smuŕrsa, ma’l fŕ, com’ca ghi’č naturŕl di fŕ al fňuc, encja se mil vňltis si gh’impňn fuarsa.996 Par chčl, se chčl a si plča tant o puc, la fuarsa’l juda, e chěstis cussě’an fŕt, che tornŕ a varčsin podůt’n tal sant lňuc. Se’l volej prňpit intej al fňs stŕt, com’chčl di Sa’Lurěns’n ta la grilia metůt997 e di Musio ch’a la so man dur si veva mostrŕt, e tornŕ’n claustri ’varčsin cussě podůt, so vera cjaša, na volta liberŕdis;998 ma’un volej cussě grant si lu’a di rar jodůt. E sti perŕulis, s'i ti li’as capědis benňn, il rašonaměnt a tčgnin anulŕt ca ti varčs turbŕt ben altri vňltis. Ma čco ch’i ti’as n’altra dificltŕt da afrontŕ, e besňu no ti rivarčs a svinculati: ti restarčs prin stracŕt. Ta la to mins chist’i’ai jň lasŕt imprčs che ŕnima beŕda bušěis a no děs pars’che dongja a ghi stŕ a Diu stes; e da Picarda dopo ti sintčvis com’che Costŕnsa al vel ghi era stada fedčl, cussě ca somearčs che chě a mi contraděs. Tanti vňltis, fradi me, a si fŕ chčl che par scjampŕ’l perěcul, e a malavoja, a si fŕ chčl, com’ch’i děs, cal č puc bičl; com’Almeňn che, se pur cun pucja voja, preŕt dal pari, so mari al veva copŕt, e mňstru si veva cussě fŕt, cuntra voja. Uchě i vuej ch’i ti tčgnis ben pensŕt che violensa e volej a’nsembrasi a vŕn e sč cal ufěnt nol včn sempri scušŕt. Il volej asolůt a si opňn al dan; ma chel tant e basta a ghi cunsintěs che sinň si varčs pě ’ncjamň malŕn.999 Duncja, cuant che Picarda di chčl a děs, dal volej asolůt, e no d’altri1000, a’ntěnt, cussě che tant ic che jň i dišěn rňbis včris.” Dal sant flun chistu al era ’l ondulaměnt cal sgorga da’ndŕ che dut’l ver al včn; cussě dut contčnt mi veva fŕt il so rašonaměnt. “O divina, amada dal prin ben,” alňr i vevi dět, “che cul parlŕ m’inňnda e scjŕlda tant che sempri pě vif mi tčn, la me afesiňn a no č asaj fonda par rivŕ a favi grŕsia par grŕsia; chist lu farŕ chčl cal jňt e’l pňl avonda. Ben i jňt che maj, ma maj, no si sŕsia ’l intelčt nustri s’a nol včn luminŕt da Diu, che sinň il ver maj, po, no si’a. Tal ver divěn a si mčt1001, com’ nemŕl ’ntanŕt, apčn ch’a luj s’uněs; e ghi resta unět: sinň se’l valarčsia’l dešiderŕt? Al nŕs par chčl, coma menŕdis’n ta li vis, al pič dal ver il důbit; e a č natura ca ni pňchi sempri pě’n alt vičrs li pěchis. Stu chě m’invida, chistu mi sigura, madona me, di domandavi cun rispičt, di n’altra veretŕt, ca mi’č scura. Al pňsia ’l omp dŕ sodisfasiňn, puarčt, ai vňtos mancjŕs cul fŕ daj altri bens ch’al Alt ghi somearčsin ognůn corčt?” Beatrěs mi veva vuardŕt cuj so vuj plens di lušěgnis di amňu, cussě divěns, che rindůt mi eri al so splendňu intčns: calŕs mi črin i vuj, e scurida la mins. Cjŕnt Cuěnt “Se ’nformada ti mi jňs dal vif amňu che di compaj in cjera no si jňt sen, cussě che daj vuj tos i věns dut il valňu,1002 nosta fati maravčis, che chist’ al včn dal jodi perfčt, cussě che un ben joděnt, il pič al mňuf vičrs il ben jodůt ben. Ben i’jňt com’che zŕ al vŕ risplenděnt tal to intelčt il eterno luši e, jodůt, dom’par chčl e sempri’l vŕ arděnt; e, s’altri’l vustr’amňu al vŕ’a seduši, altri a nol č che di chčl na olma mal capida che chě si la jňt straluši.1003 Savej ti vůs se’n altri mňut, e coma, compensŕ si pňl pal mancjŕt voto, tant che di pari pas a zčdin il Alt e la vustr’alma.” Cussi Beatrěs scuminsiŕt a veva stu cjŕnt; e com’un che’n tal dut diši si tčn butŕt, a veva continuŕt cussě’l so discňrs sant: “Il miej regŕl che Diu, di so maestŕt creŕnt al ŕ fŕt e da la so bontŕt cussě ben si riflčt e tant al č apresŕt, al č stŕt chčl di dŕighi al volej libertŕt; che doma li creatůris inteligčntis, il Signňu důtis di chista al ŕ dotŕt. ‘Adčs t’jodarŕs, se tu ti mi seguěs, ’l alt valňu dal voto, se cussě al č fŕt che Diu’l cunsěnt cuant che tu ti cunsěntis; chč, tal stabilě tra Diu e ’l omp il pat, sacrifěsis si fŕn di stu tešoru, zŕ minsonŕt, e si'u fŕn cul stes ŕt.1004 Duncja, cun sč a si pňsia scambiŕlu? Se ben ti crňdis d’ušŕ chčl ch’i ti’as ufrět, dal mal cal včn d’ŕltris, fŕ’un bon lavoru. Che sč ch’i ti děs al č just ti’as zŕ ben capět; ma la Glišia Santa a dŕ dispensa, contrŕria, si pensarčs, da sč ch’i’ai dět; chě alňr a č miej ch’i ti fčdis pauša par dŕighi timp al mangjŕ ch’i ti’as mangjŕt che d’un bon digerě nol resti sensa. A chčl ch’i ti spieghi tenti ben sveŕt, e tčgnilu cont; che a no č siensa chč di vej alc capět ma no conservŕt. Do rňbis a ocňrin par vej l’esensa di stu sacrifisi1005: la prima ’č chista, chč ca si fŕ1006; l’altra a č la promesa stesa.1007 Di st’ůltima maj si pňl diši “basta” prin da la so fěn; e di chčl ti pňs adčs ben jodi di sč ca si trata: par chčl necesari ghi’era ai Ebrčos di ufrě, encja se chčl ca ufrěvin permutŕ’l podeva, com’ch’al curěnt ti sňs. Che altra, la matčria stesa, dišěn, a si pňl forsi, cuj sŕja, scambiala cu n’altra, sensa che'n colpa i zčdin. Ma che nisůn il cargu da la spala di so volej’l cambi se prin voltada no’č stada la claf blancja e la zala;1008 e ogni permutasiňn a č ’nvŕlida se la matčria vecja’n ta la nova com’l cuatri’n tal sčis a no včn tegnuda.1009 Ma s’alc i věn che cul so valňu al vŕ dut scuilibrŕnt cualsěasi balansa,1010 altra matčria alňr’ puc a zova. Il voto a nol č monada, se ben si pensa: fedej bišugna čsi, tegněnt ben badŕt di no fŕ com’ Jefta cu la so promesa;1011 ca sarčs tant miej s’al včs dět: ‘Mal i’ai fŕt,’ che, mantegněnt, fŕ pešu; e cussě cretěn jodi ti pňs che’l gran duce daj Grecs al era stŕt, che planzi al veva fŕt Ifgenia’n tal so aspičt niněn1012 che planzi’al fŕt di sč i triscj’ e i bňis ch’a un cussě crudčl cult maj crodůt ghi včvin. Tal mňvisi, Cristiŕns, sčrius d’čsi i včis; no stčit čsi coma na pluma’n ta ogni vint, pars’che lavŕs d’ogni aga i no vegnčis. I včis il nňuf e il vecju Testaměnt, e’l pastňu da la Glišia ca vi guida: vi basta chistu pal vustri salvaměnt. S'i sintčis da la malvoja la clamada, ňmis a bišugna ch’i sčdis, no piňris, che ’l Ebreo no vi fedi na riduda.1013 No stčit coma ’l agnčl fŕ cal lasa li tčtis di so mari1014 e, taj so saltůs dut atěf, a la fin a si parta ’ntňr rňbis brůtis.” Cussě Beatrěs a mi, com’ch’jň i scrěf; dopo cun tant dešideri si veva voltŕt vičrs ’l alt indulŕ che’l mont al č pě vif.1015 Il so taši e’l so aspičt dut cambiŕt, la me granda voja a včvin stupidět di včighi ’ncjamň tanti domŕndis fŕt; alňr, com’na frecja che’l sen a tčn culpět prin che’l spac al vedi di tremŕ smetůt, che zŕ rivŕs i’črin tal secňnt cjčl1016 i vevi capět. Beatrěs i vevi chě cussě contenta jodůt che pě vičrs la lus di chel cjčl a zeva e pě e pě’l luševa’l pianeta’n dut. E se’n ridi la stela si cambiava, cussě encja jň, che la me natura a tramutŕ sempri a mi partava! Com’ta na vasca di pčs, calma e pura, atirŕs a sňn i pčs a chčl cal včn di fňu, e vičrs chel pŕscul a vŕn cun primura, cussě un miŕr jodůt i'n vevi jň cun splendňu vigně vičrs di me, e d’ognůn si sinteva: “Eco chčl1017 che pě grant’l farŕ’l nustr’amňu.” E prňpit com’ch’ognůn vičrs nu’l vegneva, jodi’l feva’l spirt di contentčsa plen in ta la lus clara che’n luj a splendeva. Di chčl che chě a taca, letňu, pensa ben coma ch’i ti ti sintarčs tormentŕt se di zě avŕnt i no farčs pě sen; e t’jodarčs tu com’che dešiderŕt i vevi da lňu di sinti com’ca črin, cussě com’ch’ai me vuj si včvin mostrŕt. “Beŕs chej che, com’te, i trňnos a jňdin dal triňnf eterno par vej la grŕsia vuda prin che la milisia1018 a bandňnin! Dal lustri che par dut il cjčl si spŕsia impiŕs nu’i sěn; e s'i ti dešěderis di nu savej, ti dišarěn sč che chě si’a.” Cussě a mi veva un di chej sans di spěris dět; e alňr Beatrěs: “Domanda pur, e crňdighi com’a perŕulis divěnis.” “Ben jň i jňt com’ch’i ti t’inglůsis sigůr tal luši che daj to vuj a ti včn fňu e che’nflamŕt’l včn dal to ridi pur; la me mins, bunŕnima, savej a vňu cuj ch’i ti sňs, e parsč che chě ti ŕrdis, in ta la sfera che d’altri1019 a risčif’l lušňu.” Sti perŕulis ghi vevi dět a la lus, e drčtis, che prin mi veva parlŕt, e ic lušěnt pě di prin si veva fŕt, e tant, al sěntilis. E com’il soreli ca si plata riděnt di masa lus, com’che’l cjalt’l tčn rošeŕt chel vel di vapňu ca lu stŕ cujerzěnt, pal so grant gjoldi mi si tegneva platŕt dentri dal so raj luminňus il spěrit sant; e cussě rispundůt mi veva, in sč dut sierŕt, in ta la maniera cal cjanta’l prňsin cjŕnt.1020 Cjŕnt Sest “Dop’che Costantěn l’acuila ’l veva voltŕt cuntra’l cors dal cjčl, che ic a veva seguět davňu dal antěc1021 cun Lavinia maridŕt, sent e sent’ŕis e pě, in tal lontŕn lěmit d’Europa ’l usičl di Diu si veva tegnůt in ta l’altůris da’ndŕ cal era prin1022 partět; e da l’ombra da li plůmis sŕcris, dut il mont da lě ’l veva governŕt, di man a man, e plan plan ta la me man al era cussě vegnůt. Sešar i soj stŕt, e i soj Gjustiniŕn, che par volej dal Signňu, benevolčnt, li lčgis i’ai ben rafinŕt, di me man.1023 Ma prin ch’a l’ňpera i stčs lě atčnt, ch’una natura1024 Crist al včs, e no dos, i crodevi, e di chist i’eri contčnt; ma alora’l benedčt Agapitos, granděsin pastňu, a la fe’ sincera indresŕt mi veva cu li perŕulis sos. Crodůt ghi vevi, e sč che so fede a era, cussě clara joduda la vevi com’ch’i vevi sempri jodůt ta na contradisiňn la falsa e la vera.1025 Apčn che cu la Glišia i pič i vevi movůt, par grŕsia so Diu a mi veva ispirŕt il grant cňmpit1026, e dut’n luj mi eri metůt; al me Belizŕr li ŕrmis ghi vevi fidŕt, e chist’al cjčl stes a ghi veva plašůt1027 cussě tant, ch’al lavoru1028 pě ’ncjamň mi eri butŕt. Par rispundi a la prin domanda1029, pě avŕnt n’ocňr ch’i zedi; ma la so condisiňn a mi custrěns di zěghi pě in davŕnt par ch’i t’jňdis cun se sorta di rašňn ca si mňuf cuntra chel sacrisant di sen1030 tant chčl ca lu fŕ so com’chčl ca lu opňn.1031 Jňt cuanta e cuala virtůt cal veva fŕt degn di riverensa; e'n tal momčnt al veva tacŕt che Palŕnt al era muŕrt par conferighi’l regn. Tu ben ti sŕs che’n Alba a si veva ‘ncjašŕt par trešinta ŕis e pě, fin che fin’n fin dom’par luj i tre e i tre a včvin lotŕt;1032 cussě pur dal mal da li Saběnis fin al dolňu di Lucrčsia ben i ti sŕs com’che i sičt re vinsůt a včvin dut il visěn.1033 Ti sŕs pur sč cal veva fŕt1034 cuant che’n taj bras daj Romŕns partŕt al era stŕt cuntra Pir e Bren e cuntra comůns1035 e principalitŕs; e da chě’l včn’l Torcuŕt e’l Cuěns, cal otčn daj cjavielŕs’l nňn1036, e i Dčcjus e i Fŕbius, famous, che di laudŕ volentej ghi tčn. Par cjera ’sňn i Ŕrabos da luj stes metůs che davňu dal Anibal a’an pasŕt chej valňns alpěns da l’ŕghis tos, Po, scorůs. Sot di luj, da zovinůs, a včvin trionfŕt Sipiňn e’l Pompčo; e lŕ che nasůt ti sňs, sot’l Fičšul1037, tant amŕr al era stŕt. Alňr, al timp che dut’l cjčl al veva volůt a so mňut rindi dut’l mont serčn,1038 Sešar al veva cjňlt e, Roma volěnt, tegnůt. E chčl che fŕt al veva dal Var fin al Ren, jodůt a včvin il Isŕr e’l Er, coma pur’l Sena e ogni val indŕ che ’l Rodŕn al č plen.1039 E chčl che fŕt al veva dopo’vej lasŕt Ravena e saltŕt’l Rubicňn, di un svualŕ al era stŕt tal che nč bocja a pňl contŕ nč pena. Dut armŕt si veva dopo vičrs la Spagna voltŕt e, pasŕt Durŕs, Farsŕlia ’l veva bastonŕt, cussě che fin tal Nil cjalt ’l dolňu al era rivŕt.1040 Vičrs Antandri e’l Simočnt si era ’lňr aviŕt, joděnt pur’l post ’ndŕ ch’Etore’si cuba1041 e tant dan al Tolomčo ghi veva dopo fŕt.1042 Da lŕ com’un folc si era butŕt su Juba; l’ŕlis al veva dopo spleŕt, vičrs la Spagna zěnt, par fŕ taši la pompeana Tuba.1043 Di sč che cul sen fŕt al veva'l duce, tčn a mint, Brutus cun Casio’n tal’Infičr al bŕja, Perugia e Modena lasŕnt lě, patěnt. Cleopatra pur a veva planzůt, pě di na scŕja, e, da chčl scjampŕnt, da’un madrŕs velenňus si veva fŕt becŕ, murěnt cainŕnt da sta plŕja. Fin al Mar Ros chistu al veva sfueŕt i colňus;1044 e’n dut’l mont al veva partŕt tanta pas che’l templi di Zan1045 al era restŕt silensiňus. Ma sč che stu sen—e di luj jň’i no tŕs— prin fŕt’l veva, e di fŕ ghi restava pur ’n taj terčns ca črin da luj dominŕs, in tal jodi al doventa puc e scur, se’n man al Ters Sčšar1046 a si lu mira cun vuli clar e afičt amondi pur; che la granda gjustěsia ca m’ispěra, concedůt ghi veva, par man di chčl minsonŕt,1047 la gloria di vendicŕ la so ira.1048 E chě ti pňs ben tčnti maraveŕt: pě tars cun Tito a fŕ vendeta al era zůt1049 da la vendeta dal tant antěc pecjŕt. E cuant che’l dint longobŕrt al veva muardůt la Glišia Santa, sot da li so ŕlis a judala Carlo Magno si veva metůt. Adčs gjudichča tu che figůris ch’jň i’ai acušŕt, e’i so fŕj che caušŕt a ŕn duti li vustri malňris. Il prin1050 di lňu al sen public i gělios zaj a contrapňnin, e’l secňnt ’l altri al sostčn, cussě che cuj che’n tal just al č no si sŕ maj. Ca fčdin i Ghibelěns, sot altri sen, ca fčdin pur; parsč che’l mal sempri chčl al seguěs che dal just pě lontŕn si tčn; e ca no lu bati stu Carlo novčl1051 cuj so Guelfs; ma che tant’l temi li sgrěnfis ch’al pě grant leňn a ghi’an gjavŕt il pel. I fioj a’an belzŕ planzůt tanti vňltis par colpa dal pari, ma no’č da crodi che pal so gělio Diu’l cambi plůmis! Plena di spirs sta steluta si pňl jodi, spirs bňis, ca si sňn tegnůs indafarŕs par che a onňu e fama davňu ghi stčdi:1052 e cuant che i dešidčris a včgnin chě pojŕs, dal just deviŕnt, a’č encja just che’i rŕis di amňu puc vičrs ’l alt a včgnin alsŕs. Ma cuant ch’i mišurŕn i nustri guadŕis ai nustri mčris, lě a č contentčsa, pars’ch’i savěn ch’ai mčris a sňn compŕis. Par chčl a č che'n nu la viva gjustěsia tant ni dulsěs ’l afičt che maj no poděn, ma prňpit maj, tramutalu’n malěsia. Da pě vňus dňlsis nňtis uchě si sěntin; cussě, divičrs scjalěns in nustra vita bun’armoněa’n ta sti rňdis1053 a crčjn. E ben dentri di chista margarita1054 a lůs la lus di Romeo, che di bičl tant’n veva, ma puc gradět e basta.1055 Ma i Provensaj che ’nflamŕt a včvin chel omp, ridůt a včvin1056, e mal al cjaměna chčl che dan si fŕ criticŕnt d’ŕltris il bičl. Cuatri fiňlis al veva, e ognuna regina, Raimont Beringhier, důtis maridŕdis da Romeo, persona ůmil e buna. Puc dopo, il cont1057, movůt da cjŕcaris, il cont ghi veva domandŕt a chist’omp sant ca ghi veva tornŕt sičt e sinc par dčis.1058 Alňr al era partět stu vecju, lambicŕnt, e se’l mont il grant cňu cal veva al savčs, di com’che di dě’n dě’l zeva lemošinŕnt, tant pě che maj a lu laudarčs. Cjŕnt Sičtim “Osanna, sanctus Deus sabaňth, superillustrans caritate tua felices ignes horum malacoth!” Cussě al ritmo di stu cjŕnt chistu’a si veva voltŕt, cjantŕnt luj stes sta sostansa, fašěnghi, a ducju doj i luměns1059, copia: e chist e chej, al sun di sta sostansa, mověnsi svels com’il lušňu di falěscjs, a črin sůbit svaněs’n ta la distansa. “Sů,” mi vevi dět, “faighi pur li to domŕndis!” “Děšghi,” mi diševi, “a la me madona che la sčit’mi cjoj cul dols da li so gňtis.” Ma che riverensa ca ghi feva corona a dut me stes, cun chel Be e chel trěs, colŕ mi feva’l cjŕf, coma un mona.1060 Cussě stupidět mi veva chě lasŕt Beatrěs, ca veva dopo tacŕt, cun bocja tant suriděnt che fŕt contčnt a varčs encj’un omp in flŕmis: “Il me alt parej infalěbil esěnt, com’che vendeta justa punida a včn cun gjustěsia, i vuej zě chě esponěnt; i dislearaj’l grop che’n důbit ti tčn; tu scňltimi ben, che li me perŕulis grandi veretŕs ti partarŕn a sen. Par vej “no” dět al alt no da li stčlis che frenalu a volčvin, ’l omp maj nasůt1061 al veva se stčs danŕt, e danŕt ducju’i ŕltris; l’umanitŕt a veva dopo la salůt pierdůt e par tancju sčcuj a era restada’n grant erňu,1062 fin ch’al bon Diu vigně jů ghi veva plašůt indŕ che la natura, dal so fŕtňu lontanada, a sč unět al veva'n persona doma cul ŕt dal so eterno amňu. Adčs alsa’l cjŕf a chčl ca si rašňna. Sta natura, al so fatňu unida, creŕda a era sincera e pura; ma par fal so a era stada dopo butada fňu dal paraděs, ma ic a era ca si veva sbandŕt, e fňu dal ver e da la vita a era restada. Duncja, la pena che la crňus a ghi veva dŕt,1063 s’a la so natura umana si mišura, nisůn in mňut cussě just a veva maj becŕt; ma nisůn’ofčša stada a era cussě dura se ben si pensa a chčl1064 ca la sufriva, ch’in sč al veva cjňlt sů sta natura. D’un ŕt do rňbis vigně fňu s’jodeva: a Diu’e ai Ebrčos plašůt ghi veva na muŕrt; par chčl ’l mont al tremava e’l cjčl si vierzeva.1065 Ti jňs cussě ca no č nuja di stuŕrt cuant ca si děs che na justa vendeta vendicada ’e stada da magistrŕt1066 pě fuŕrt. Ma jň’i jňt adčs che la to mins, streta dal pensej, a disleŕ un grop a stŕ tentŕnt, e di sleŕlu cun granda voja a si speta.1067 Ti děs1068: ‘Ben i capěs sč ch’i staj scoltŕnt; ma’i no capěs la sičlta che Diu al ŕ fŕt di salvŕmi cun’un sacrifěsi cussě grant.’ Stu misteri, fradi, ghi resta platŕt ai vuj di důcjus chej ca no’an ’l inzčn cal včn da la flama d’amňu madurŕt. Ma pa la rašňn stesa che chistu sen1069 tant al včn oservŕt ma puc a si capěs, ti děs jň pars’che pě d’ŕltris al era degn. La divin’ bontŕt che a l’invědia ’ghi děs ‘Vŕ via!’, in sč arděnt a sfavilča, mostrŕnt cussě li eterni bielčsis. Chčl che’n ta stu mňut da ic si distilča dopo a nol ŕ pě fin, ch’a no si mňuf pě’l so sen cuant ca lu sigilča.1070 Chčl che da ic sensa mediatňu al plňuf1071 lěbar al č, parsč ca no ghi stŕ sot di chčl che’n tal mont creŕt al č alc di nňuf.1072 Pě che a ic si visina, pě ic si la gňt; e pě ch’al benvolej divěn, ch’a dut ghi da lus, ghi somča, e pě lušěnt a si lu jňt. A pňl vantagjŕsi di ducju scju frus1073 l’umana creatura; e se un al mancja, alňr la nobiltŕt so a si ridůs. A piert la so libertŕt cuant ca pecja e tant mancu a ghi somča al pě grant ben, parsč che dal so lustri puc s’imblŕncja; e la so dignitŕt maj pě a otčn s’a no’mpleněs di nňuf il vučit da la colpa, cuntra’l mal gjňldi, cul sufrě just e plen. Vustra natura, dut’ restada’n colpa pa la pčcja d’Adŕm, da sti dignitŕs, com’dal Paraděs, fňu a era—orěbil colpa! E maj pě—sěnt ben!—a varčs di nňuf pŕs e a tornarčs a vej chisti virtůs sensa vej scjavasŕt un di scju pas: o che Diu stes, perdonŕnt, sti virtůs ridŕt ghi včs, o che ’l omp ducju i dirěs sacrificŕt al včs par vej di nňuf i bens pierdůs. Punta’l vuli adčs dentri dal aběs dal consej divěn, e tčn’lu pě ch’i ti pňs, in ta la sostansa dal me rašonŕ, dut fěs. ’L omp a nol podeva cu li fuŕrsis sos maj sodisfŕ, ůmil doventŕnt cussě tant cul pentiměnt pal pecjŕt che lasŕt lu veva ros, cuant che , dišubiděnt, zě sů'l voleva e tant; e chistu al č’l parsč che ’l omp nol veva podůt cu la so salvasiňn besňu zě ’ndavŕnt. Diu duncja al ŕ a so mňut dovůt ’l omp ripartŕ’n ta la so justa strada, e ušŕ gjustěsia e pietŕt al veva volůt. ma pars’che l’ňpera a č tant pě gradida da chčl ca la fŕ, cuant che pě a mostra la gran’ bontŕt di’ndŕ ca č vegnuda, il divěn benvolej, che’l mont al lustra, di fasi avŕnt cun ogni so via par ripartavi’n alt dŕt si veva cura. Nč tra l’ůltima nňt e’l dě ch’a dut ghi’a dŕt via un zighi davňu di tanti grandi rňbis maj nol era stŕt fŕt, da’una o d’altra via.1074 Al podčvia Diu fŕ rňbis pě grŕndis che ufrě se stes par che ’l omp tornŕ’n alt’l podčs pě’ncjamň che dal so perdňn vičrzi l’ŕlis?1075 Ogn’altra via bastada no ghi sarčs a la gjustěsia se’l fiňl di Diu, puarčt, sč umiliŕnt, incarnŕt a no si včs. A’mpleně’l to dešideri adčs mi mčt e’n davňu i torni un punt a mčti’n clar, che jňdilu pur ti pňdis, bičl e net. Tu ti děs, ‘L’aga jň’i jňt, e’l fňuc pur mi pŕr, e l’aria e la cjera e li so mistůris si corňmpin e a důrin un timp avŕr;1076 E sti rňbis a črin pur lňu creatůris; pars’che, se chčl che dět al č stŕt al era ver, da corusiňn a včvin d’čsi sigůris.’ I ŕnzui, fradi me, e stu post sincčr ’ndŕ ch’i ti sňs, si pňsin diši creŕs, cussě com’ca sňn, tal so čsi intčr; ma i eleměns stŕs da te nominŕs e che rňbis che grŕsis a lňu si fŕn, da virtůt creŕda a sňn informŕs.1077 Creŕd’č stada la matčria che lňu a’an; creŕd’č stada chč che dŕt ghi’a li fňrmis a li stčlis che atorotňr ghi vŕn. L’ŕnima d’ogni bčstia e da li plŕntis a včn dal so podej al ŕt1078 tirada dal raj e dal motu da li lůcis sŕntis; ma la vita vustra vi’č ispirada dal pě alt Ben, chel stes ca la ’namora ” di sč cussě che’n sč sempri a resta ’tirada. E chě di argumentŕ n’ocňr na vura par ben capě la vustra resuresiňn: la vustra cjŕr, pensa, fŕta’č stada’n ta l’ora cuant che i prins genitňus stŕs fŕs a sňn. Cjŕnt Otŕf Na volta’l crodeva’l mont, cun perěcul,1079 che la biela Ciprina’l ruvěnt amňu1080 a difondčs, zěnt atňr dal ters episěrcul; pars’che no dom’a ic ghi fčvin ’l onňu dal sacrifisi e dal grant venerŕ li zens antěchis in tal antěc erňu;1081 ma ghi tegnčvin Diňn e Cupid d’onorŕ, chista par mari e chist’altri par frut, che Didňn’l veva fŕt di Enea ’namorŕ;1082 e cun chista1083 i tachi e cun la so virtůt, pa la cual il nňn ghi’an dŕt a la stela che'l soreli bunora o tars al mira dut. No saj prňpit com’ch’i eri rivŕt ulŕ; ma d’čsighi dentri capět i vevi dal fŕt che la madona me a era adčs pě biela. E com’che falěscja si jňt in ta alc d’inflamŕt e com’che fra tanti vňus a si sěnt na vňus che fra důtis cuŕntis ben si tčn notŕt, jodůt i vevi pě lůcis’n ta stu post luminňus mov’si ’nzěru, una pě una mancu corěnt, secňnt, i crňt, ’l interno so jodi presiňus.1084 Da nula frčida maj vegnůt jů al č un vint, višibil o no, dal mov’si tant festěn,1085 che lent ghi’včs parůt’n tal so muviměnt a chčl che uchě ogni luměn divěn jodůt al včs vigněni ’ncuntra, lasŕnt il zěru ’ndŕ cal stŕ ogni alt serafěn; e fra chej ca črin pě daj ŕltris ’ndavŕnt ‘Ošana’ si sinteva, cussě ch’in sčguit di sinti di nňuf i vevi sempri volůt tant. Vičrs me al era ’lňr vegnůt un di lňu sůbit e cussě al veva tacŕt: “Důcjus si prestŕn a dati plašej, ognidůn al altri unět. Nu’n zěru’i zěn cuj Principŕs1086 che’n cjčl a stŕn di un zěr e di un zirŕ e di dešidčris che’n tal mont zŕ dět ti’as, e a no ti’č stran: ‘Voi che’ntendendo il ters cjčl i movčis’1087 e’i sěn cussě plens d’amňu, che pal to plašej na dolsa pas ghi děn, po, a li to brŕmis.” Dopo che cun riverensa i me vuj a chej da la madona me a si črin zirŕs e d’ic sigůrs si črin sintůs e tant miej, a la lus ch’ufrět si veva si črin voltŕs, e alňr “Cuj sčišu1088 vu?” ghi veva domandŕt cun vňus rota da’un cňu cal bateva da mas. E cualicuanti fičstis jodůt i vevi che fŕt al veva pa la gran’ contentčsa, che pě sglonfa1089 encjamň fŕt si veva cuant ch’jň ghi vevi parlŕt! Cussě a mi veva dět: “Jů’n tal mont timp fŕ puc timp i’ai godůt; ma se pě lunc’l fňs stŕt vůt no si varčs’l mal ca no si pňl disfŕ.1090 Da te mi tčn la me ’legrčsa platŕt che d’intňr dut luminŕt a mi siera com’cavalej da la so seda fasŕt. Asaj ben volůt ti mi’as la jů’n cjera; che se pě al lunc i fňs stŕt, ti varčs mostrŕt dal me benvolej la pě biela siera.1091 Chel trat da la riva sinistra lavŕt dal Rodŕn dopo ca s’uněs cul Sorga, part da li me cjčris’l sarčs doventŕt,1092 cun che part da l’Ausonia1093 cussě carga di poscj’ com’Gaeta, Bari e Catona da ’ndŕ che’l Tront, e’l Vert, in mar al sgorga. Zŕ mi luševa’n tal cjŕf la corona di che cjera dal Danubio tajada dopo che li rěvis todčscjs al bandňna. E la biela Trinacria, frušinada tra Pachěn e Peloro, insima’l golf che da Euro’l risčif la pě gran’ menada,1094 no da Tifeo ma doj vapňus di solf,1095 i so res a varčs encjamň spetŕt, nasůs par me1096 da Carlo e da Ridolf.1097 se’l brut governŕ, che sempri aterŕt il pňpul sclaf al tčn, alňr nol varčs il sigŕ di Palermo—‘Morčit!’—caušŕt.1098 E se me fradi fin d’adčs chist al jodčs, da la crumira mišeria daj Catalŕns, par no ufěndiu, lontŕn si tegnarčs;1099 e a č miej ca si sbarasi daj so malŕns, o di chej d’ŕltris, cussě ch’a la so barcja cŕrgus no si ghi meti masa pešŕns. luj, che di largjesa’n d’aveva pucja— no coma’l pari—tant bišugna’l varčs di zent che’l ben daj ŕltris a no stňrcja.”1100 Sicňma che jň’i crňt che dut’l gjoldi stes di sč che’l to parlŕ, o siňr me, m’impleněs, lŕ’ndŕ ch’ogni ben al tŕca e finěs, adčs lu aprčsi jň com’che tu ti lu gňdis, e pě’ncjamň i lu gňt; e chist pur mi’č cjŕr, che stu gjoldi in Diu stes ti lu měris. contčnt com’ch’i ti mi’as fŕt, rěndimi pur clar, sicňm’ch’a dubitŕ parlŕnt ti mi’as movůt, com’che da mari dolsa’l pňl čsi un frut amŕr.” Chist’jň a luj; e luj a mi: “Se jň’n dut ti mostri’l ver, a sč ch’i ti domŕndis vičrs il to vuli, e tčgnilu ben vierzůt. Il ben che dut il regn che tu ti scŕlis al volta e’l fŕ contčnt, ghi dŕ pur virtůt cu la so providensa a sti grandi stčlis. E no sňn doma curŕdis par dut li natůris che la mins a ŕn perfeta, ma dut il so čsi e la so salůt: e par indulŕ che chist’arco al sačta, a ghi cola la frecja’n ta predestinŕt fin com’se’n tal so sen a fňs mandada, e dreta. Se cussě no fňs, il cjčl ca ti č visěn al produšarčs na sorta di efičs che pě che art a sarčsin un cašěn; ma chist nol pňl čsi, se i intelčs ca mňvin sti stčlis no sňn difetňus o al č difetňus il prin1101, ca no ju’a fŕs perfčs. Vutu chistu jodi’n ta’un mňut pě luminňus?” E jň: “N’ocňr, chč impusěbul mi par che’l mont’n ta chčl ca ŕ di čsi al sedi estroůs.”1102 Alňr luj: “Nol sarčsia pal omp amŕr se tal mont a nol včs da čsi civěl?”1103 “Al sarčs par luj,” i’ai dět, “un brut afŕr.” “E chčl al pňsia čsi pur tant pusěbil pal omp la jů, sensa vej pě ufěsis? Sens’altri no, se ben vi děs Aristotil.” Cussě al veva dedušůt chisti rňbis fin a concludi: “Altritŕnt diferčnt a ŕ duncja d’čsi d’ogni cauša la raděs: cussě che un Solňn’l nŕs, n’altri Sers, potčnt, un’altri Melchišedech e n’altri chčl che’l fě pierdůt al ŕ, zůt sů’n aria’mpasičnt. La natura rotonda ca č sugčl pa la mortŕl cera ben a fŕ la so art sensa distěngui fra un o altri ostčl.1104 Par chčl a pŕr ch’Ešau nol fedi part da la siminsa di Jŕcu; e’l včn Cuirěn di sě vil pari ca si lu děs di Mart. La natura generada’l so cjaměn a farčs compagna e sempri di chč daj pŕris se’n mičs a no si metčs il volej divěn. Adčs ben t'jňdis chčl che prin no ti rivŕvis: ma pars’che d’jňditi pě contčnt mi plŕs, d’un corolari i vuej ch’i ti t’insiŕrpis. Se pucja furtuna in zěru a cjatŕs la natura, com’ogn’altra siminsa ’n ta cjera ’nglerada, a no darčs rišultŕt. E se il mont la jů ben a ghi pensa al inclěn naturŕl che natura a inpňn, di mala zent al restarčs’l mont sensa. Ma vuŕltris i pocŕis ta la religion un cal č nasůt par partŕ la spada, e re i fčis un che di predicjŕ al č bon: par chčl il vustri pas al č fňu di strada. Cjŕnt Nonu Dopo che’l to Carlo, O biela Clemensa, in clar mi veva metůt, contŕt mi veva daj ingŕns ca doveva risevi la so siminsa; ma al veva dět: “Tŕs, che’l timp dut al tčn’n ta li so mans”; cussě che altri diši i no pňs che cul zě ’ndavŕnt il just laměnt si alsarŕ daj vustri dans. E belzŕ la vita di chel lustri sant voltada si’era al Sol1105 ca la’mpleniva coma chel ben che dut al sodisfa tant. Ah brut’ ŕnimis che prňpit no vi vŕ di vičrzighi a stu grant ben i vustri cňus, ma di mostrŕighi vustra vanitŕt viva! E čco lŕ un’altri di chej splendňus vičrs me vigně, e che plašej’l voleva dami s’jodeva dal so cuŕrp luminňus. “Il me dešideri alňr sodisfa ben, spirt beŕt,” ghi vevi dita, “e dami prova ch’in te rifletůt s’jňt sč che pensŕt i tčn!” Alňr la lus ch’encjamň mi era nova, dal so profňnt, da’ndŕ che prin’ a cjantava, com’un’a veva dět che di fŕ dal ben ghi zova;1106 “Tal itŕlic toc di cjera cal tocjava, in tal so čsi salvadi, dal Rialt fin lŕ che’l Brenta e’l Piave pur’l naseva, un culinůt a si alsa, no tant alt, da’ndŕ che jů na torcja1107 era vegnuda ch’a sta cjera ghi veva fŕt grant asŕlt. Da la stesa raděs i soj pur jň nasuda: Cuněsa i soj, e uchě i lůs cussě tant parsč ca ni veva sta lustra stela1108 vinsuda; ma contenta i soj cuant ch’i vaj recuardŕnt, sensa fastidi, la cauša dal me destěn; che’l comůn pňpul forsi nol capirčs tant. Di stu presiňus gjojčl1109 ca mi stŕ visěn uchě, in tal nustri cjčl, dut luminňus, gran’ fama’č restada; e’i la godarěn encja taj sčcuj da vigně, la so vňus: jňt che se ’l omp al ŕ di fasi ecelčnt, di cambiŕ’l vivi al ŕ di čsi volonterňus. E a chistu adčs no ghi pensa la zent ch’entri’l Tiliměnt e'l Adige a’a vůt, no pintiměnt ma miščria a plen, sta zent;1110 ma’mňndi prest Padova ta la palůt a cambia l’aga che Vicensa a bagna pars’che fŕ ’l so volej li so zens no’an volůt; e’ndŕ che’l Sil al Cagnan si compŕgna, un tal siorŕt1111 a s’jňt cal vŕ a cjŕf alt, ma puc pě’l godarŕ la so cucagna. Feltro’l planzarŕ pur il viliŕc asŕlt dal so danŕt di včscul, cussě schifňus ch’in Malta maj un simil al ŕ fŕt il salt.1112 Masa’l sarčs il caretčl voluminňus cun dut chel sanc risevůt daj Ferarčis, che di pešalu a sarčs na biela crňus, cal regalarŕ chistu predi cortčis par ingrasiŕsi cuj Guelfs, e scju regaj al paěs stes no ghi sarčsin di pčis.1113 Chej lasů, ch’i clamŕis Trňnos1114, spičlis specjŕj a sňn che lus ni dŕn dal Diu gjudicŕnt; cussě che just ni par sč che contŕt i’ai.” Chě ic a veva tašůt, e a mi parůt mi veva tant ch’altri a pensŕs, par via dal bičl bal che di nňuf a veva tacŕt, coma'n tal vigně ’ndavŕnt. L’altra gjňja1115, ca mi’era tal e cual presiňša com’la prima, che di vej jodůt i saj, com’cuant che’l raj al bŕt s’un ruběn balascŕl.1116 La sů’l godi si esprěn cul splendňu dal raj com’ca č cul ridi; ma la jů1117 si scurěs pě e pě’l spirt secňnt il pčis daj so maj. “Se sč che Diu al jňt, tu ti lu jňdis, spirt beŕt,” i vevi dět; “e a’č roba alňr che’i volčis sos daj tos no sarŕn lŕris. La vňus to, duncja, che il cjčl a’nfičsta sempri cun chel dols cjantŕ di chej fňucs beŕs che cun l’ŕlis sčis a la fraresca ju fŕn stŕ,1118 parsč no tčgnia’i me dešidčris sodisfŕs?1119 Jň’i no spetarčs pa la to domanda se in te, coma tu in me, i entrŕs.”1120 “La pě granda val,” al veva alňr tacŕt, “indŕ che dal di fňu a sběcin li ŕghis di chel mar1121 che la cjera dut a ghirlŕnda, cuntra’l soreli, tra oposti spiŕgis, tant si espŕnt cal doventa meridiŕn lŕ che orišňnt prin ti lu jodčvis.1122 Da la spiŕgja di stu mar i eri jň paešŕn tra l’Ebrčo e’l Macra, che par un tocůt curt a spartě al vŕ’l Genovčis dal Toscŕn. Il stes tramňnt a si jňt e il stes ort da Bušěa fin al post d’indŕ ch’jň’i včn, che cul so sanc al vevŕ scjaldŕt il puŕrt.1123 Folc mi clamava che zent che ’l inzčn a veva di savej’l me nňn; e chistu cjčl di me’l cjoj’l sen, com’ch’jň’l so splendňu i otčn; che pě no’a maj ardůt la fia di Bel— dant dolňu a Sicheo e a Cruša— di me, fin che cussě ghi zova’l zňvin cjavičl;1124 nč pur che Rodopea che delůša a’č stada da Demofňnt nč Črcul cuant che d’Jňle tal cňu’l jodeva la muša. Chě ’no si pentěn, ma i riděn, no cul sens da la colpa, ch’a mins a nol torna, ma par chčl che dut al prejňt, fin tal so pěsul.1125 Chě i gjolděn di che art ca adňrna dut’l dapardůt e che ben mi mostra’l ben pal cual la jů’l mont a chčl chě’l torna.1126 Ma par che ogni to dešideri a plen ti gňdis di sč ca nŕs’n ta la sfera, di parŕ pě avŕnt alňr mi convičn. Savej ti vůs cuj ca č’n ta sta lumiera che visěn cussě tant mi sintilča, com’raj di soreli in ta n’aga clara. Čco, la dentri si trancuilišča Raab; e ic, al nustr’ňrdin unida, a chčl ghi dŕ na luminoša maravča. Da stu cjčl, ’ndŕ che l’ombrena a č puntada che’l vustri mont al fŕ, prin ch’altr’ŕnima dal trionf di Crist asunta a č stada.1127 A č stŕt tant just elevala par palma ta un daj cjčj pa la granda vitňria otegnuda cun’l un e l’altra palma, pars’che favorět a ŕ la prin’ Gloria di Gjošuč in ta la Cjera Santa, che puc ghi meseda al papa la memoria. La to sitŕt, che cjaša a č dut’cuanta di chčl che prin si’a voltŕt cuntr’l so fatňu1128 e che pa l’invidia so zent a plans, e tanta, a prodůs e a spŕnt chel maladčt di flňu1129 che straviŕt’ al ŕ li piňris e i agnčj par vej cambiŕt in lupo1130 il so pastňu. Par sti rašňns i grancj’ mčstris i Vanzčj a bandňnin, studiŕnt invensi i Decretaj1131 com’che daj mŕrgins sos n’idea si pňl vej. Chistu a ’ntěndin Papa e cardinaj: a no vŕn i pensčis sos a Nazaret, ’ndŕ che ’l Ŕnzul li gran nňvis al č zůt a daj.1132 Ma il Vaticŕn e ogn’altri post elčt di Roma ca sňn stŕs fŕs simiteri da che schičris che seguět’an Pieri, puarčt, fra puc lěbars a sarŕn dal adulteri.1133 Cjŕnt Dčcim Vuardŕnt in tal propri Fě cun chel Amňu che dols ’l un e ’l altri’n eterno al tira, il prin, che pě grant dal diši al č’l so valňu, in dut’l spirt o roba che’n tal mont sempri’a zira, tant ňrdin al ŕ creŕt che maj nisůn nol pňl tčgnisi da godi sč cal mira.1134 Vuŕltris ch’i leščis alsŕit duncja, ognůn, i vustri vuj cun me la sů’n ta che part ’ndŕ che’i doj mňtus1135 s’incrňšin, ognidůn; e lě, letňu, taca a maraveŕti da l’art di chel mestri ch’in sč sempri al ŕma tant che di dut e’n dut a si tčn necuŕrt. Jňt com’che da chel punt lě si dirŕma di sbičgu’l sěrcul che’i pančs al parta, par dŕighi plašej1136 al mont ca ju clama. E se la so strada a no fňs stuŕrta, tal cjčl si varčs na vura di virtůt invŕn e ca jů cuaši ogni fuarsa muarta;1137 e sč dal zě dret pě o mancu lontŕn al fňs il partě1138, tant a ghi mancjarčs ca jů e pur la sů dal ňrdin mondŕn. Adčs resta pur tal to banc, tu ch’i ti lčs, e’ndavňu vuarda par gustŕ chčl pě avŕnt,1139 se contčnt ti vůs restŕ, coma adčs. Mangja pur di sč ch’i ti’ai metůt davŕnt; che dŕighi mi tocja duta la me cura a che matčria ch’jň chě i staj contŕnt. Il pě grant ministro da la natura che cu la so virtůt il mont al stampa, e che cul so lustri’l timp a mi mišura, cun chčl unět1140 ch’jodůt ghi věn zŕ la stampa, a si zirava sempri pě pa li spirŕls indŕ che pě e pě prest1141 gh’joděn la stampa;1142 e jň chě cun luj; ma d’čsi’n ta scju poscj’ als rivŕt no m’eri necuŕrt, com’che un no si rěnt cont daj prin’pensčis prin che zŕ a sčdin als.1143 Beatrěs a č chč che pě svelta dal vint mi mena di ben in miej cussě’n ta’un lamp, che’l so ŕt a no si pňl jodi’n tal timp.1144 Chčl che lě al era, il lušňu dal lamp da vej’l veva lě che’n tal soreli i jodevi, che no’l colňu, ma’l lustri ghi deva’l stamp! Chě jň nč ’nzčn nč art ’nvocŕ’i podevi par diši chčl che doma ’l imaginŕ’l č dur; ma crodighi si pňl, e bramŕ d’entravi. E se l’imaginŕ nustri al resta al scur di tant’altčsa, di fasi maraveŕ n’ocňr: pě’n alt di lŕ nisůn al č zůt par sigůr. Cussě a era prňpit la cuarta famča dal alt pari, che sempri la sŕsia mostrŕnt com’cal ispira e generča.1145 Beatrěs a vev'alňr tacŕt: “Ringrŕsia, ringrŕsia’l lampiňn1146 daj ŕnzui che’a stu lušěnt di plančta1147 ti’a sů partŕt cu la so grŕsia.” Maj nisůn si veva dispňst cun cňu tant riděnt a la devosiňn, rinděnt a Diu dut se stes, cussě svelt, e di falu cussě tant goděnt, com’ch’al sinti sti perŕulis i vevi fŕt jň stes; e alňr dut l’amňu me’n luj al era zůt coma che se Beatrěs dut dismintiŕt i včs. A no si la veva cjapada; ma tant podůt a veva cul splendňu di chej so vuj ca ridčvin che la me mins alňr’a veva pě rňbis jodůt. Jodůt i vevi lušňus, ch’atňr a splendčvin; cun nu’n tal mičs a si fčvin corona; i’u sintevi pě dols che’n tal jodi a luščvin: cussě serclada la fia di Latona ogni tant i joděn cuant che l’aria cussě plena a č ca ritčn i rŕis ca fŕn stŕ zona.1148 In ta stu alt cjčl ’ndŕ che rivŕt i’eri apena, gjčmis an d’era a plen, niněnis e bičlis, che chě nč’n vňus nč’n fŕt nisůn maj ni mena;1149 cussě ’l era’l dols cjantŕ di che lůcis; chej ch’a svualŕ’n sů no si prepŕrin, da’un omp mut ca spčtin alňr notěsis. Alňr che’i sorčlis, che cussě tant a ardčvin, atňr di nu zirŕs si včvin tre vňltis, coma stčlis che visěn’l so pňl a stčvin, frůtis a parčvin al bal encjamň strčtis ma al smčti prňntis e siděnis, scoltŕnt atčntis’l tacŕ da li novi nňtis;1150 e dentri d’un1151 sintůt i vevi cussě tacŕ: “Cuant che il raj da la grŕsia, ca impěa il benvolej che dopo al crčs amŕnt, tant moltiplicŕnt in te la so Gloria che la sů’n alt ti parta par la scjala che, zěnt jů, di torna’n sů sempri al ŕ un voja; se un t’impeděs na gota di vin di bčvila par cjňiti la sčit, libertŕt nol varčs, com’ca no varčs aga che’n mar no cala.1152 Se flňus a soni chej, savej ti vorčs, che cun cussě tanta grŕsia a’nghirlandčjn chč che d’jňditi zě’n sů cussě tant a vorčs? Stŕt i’eri un daj agnčj ca pasculčjn cun Meni1153, che pur ju mena pa’un cjaměn plen di buni rňbis, s’a no si stravičjn. Chistu, che a la me destra mi’č visěn, Berto al č e fradi e mestri mi’č stŕt; da Colonia ’l č; e jň’i soj Tomŕs d’Acuěn.1154 E se di scju ŕltris ti vůs tegn’ti ’višŕt, seguěs ben il me parlŕ cul to jodi sta corona e ogni so sant beŕt. Chel altri flameŕ fňu’l včn dal ridi di Grasiŕn1155 che tant ’l un che 'l altri foru1156 al ŕ judŕt fin a fŕi’lu al paraděs godi. ’L altri che visěn al ornča’l nustri coru, Pieri al era che cu la puora včdula ufrět’l veva a la Glišia’l so tešoru.1157 La cuinta lus, fra di nu la pě biela, cussě tant d’amňu a gjugjulča1158 che dut’l mont, di ic curiňus, la jů’l tčn vičrt l’orčla1159: dentri d’ic a’č la mins ’ndŕ che un cussě profňnt savej al č stŕt metůt che s’an d’č di vertŕt, di cussě tant jodi no si’a maj vůt un secňnt. Visěn chě t’jňs pur stu post iluminŕt che la jů’n cjŕr e vučs1160 pě a fěn’l ŕ jodůt il ministeri1161 che ai ŕnzui ghi’č stŕt dŕt. Pur cal rět si lu jňt’n ta stu luminůt chel avocŕt daj lontŕns timps Cristiŕns che dal so latěn Justěn1162 si veva prejodůt. Adčs se tu’l vuli da la mins ti tčns puntŕt su ’l un’e l’altra lus ch’i staj laudŕnt, di sinti da l’otava zŕ ti sěns afŕns. Par podej ogni ben jodi, il spěrit sant dentri a vi gňt che’l mont d’ogni falsitŕt ghi mostra a chčl che ben lu vŕ scoltŕnt:1163 il cuŕrp che fňu di chčl stu spirt al č stŕt butŕt, jů a Cjčldauri al č, e dal martěr e ešilio’n ta sta pas al č rivŕt. Pě’n lŕ jňt’l flameŕ dal arděnt respěr di Išidoru, di Beda e di Ricart,1164 ch’a pensala ben al č stŕt pě che vir.1165 Chistu, dal cual a me’l torna il to sguŕrt, al č’l luměn di un spěrit che’in pensčis sčrius di murě nol voleva čsi’n ritŕrt: chista ’č la lus eterna di Sigčis1166 che, in ta la via da la pŕja discurěnt, al silogišava veritŕs scňmudis.” Alňr, com’che ’l orlňj sunŕ si sěnt cuant che la spoša di Diu bunora al nuvěs ghi cjanta’l so amňu volěnt, tant che na banda a mola e l’altra a tira, un dindinaměnt cussě dols fašěnt, che un grant sintiměnt d’amňu al spira; cussě i’ai da la glorioša roda’l muviměnt jodůt e l’armoněa da li vňus sintůt che par vej di dut stu dols’l just sintiměnt ulŕ si’a d’čsi, ’ndŕ che sempri al č godůt. Cjŕnt Undicčšin O’nsensada cura da li zens mortŕlis, cuant ca sňn difetňus i silogěšmos che doma'n bas ti fŕn bati l’ŕlis! Un davňu d’jura1167 e un daj aforěšmos al zeva, un al seguiva il sacerdosi e’un cun fuarsa’l regnava o cun sofěšmos; e un tal trufŕ o’n tal civěl negosi, e un in tal plašej da la cjŕr ’nviscjŕt al era, e un jňt lě a’mpoltronasi, cuant che, da duti sti rňbis disleŕt, cun Beatrěs i’eri stŕt la sů tal cjčl cun bras vičrs e glorioša-měnt1168 acetŕt. Dopo che ognůn al era tornŕt’n ta chel punt dal Sěrcul ’ndŕ che pě avŕnt al era, fermŕt si veva, com’ta cjandelŕr’l so luši bičl. Alňr che lus da la splčndida siera che parlŕt prin mi veva, dut suriděnt a mi veva dět, doventŕnt sempri pě clara: “Com’che jň daj so rŕis i vaj risplenděnt, cussě, ben vuardŕnt ta la lus eterna, i pensčis tňs e li caušis1169 sňs i intěnt. Tu ti dubitčis e ti vňus ch’esterna pě e pě clara si fedi la vňus me par ch’in te si fěsi, dut interna, cuant ca trata di buni rňbis—la me vňus— e ca děs di no vej ‘maj vůt un secňnt’; e chě a’č miej mostrŕ dut’n taj juscj’ colňus.1170 La providensa ca governa il mont cun chel sintiměnt che da chčl ogni aspičt creŕt1171 vinsůt al č prin di zě a font, par ca podčs zě ’ncuntra al so dilčt, la spoša che di chčl’n crňus a era ŕvida, a veva spošŕt cun chel sanc tant benedčt1172, e par ca fňs ic com’cun’un ch’in dut si fida, doj prěncipes ordinŕt a veva’n so favňu, che cussě e culŕ1173 ognidůn ghi fňs di guida. Il prin al era dut serŕfic in tal so ardňu; chel altri pal so savej’n cjera al era stŕt di lus cherubica un grant splendňu. Dal’un i dišaraj, ma pur ’l altri laudŕt al sarŕ dal me diši di un, o chistu o chčl,1174 par ch’al stes fin si veva ognůn dedicŕt. Fra Tupěn e l’aga ca vŕ a dislivčl dal alt dal mont1175 sielzůt dal beŕt Ubŕlt, un trat fčrtil’a si slungja’n jů, pel a pel, vičrs Perugia, ca ghi sěnt il frčit e’l cjalt dal Puartňn dal Sol; e davňu1176 ghi stŕn planzěnt, par čsighi sot1177, tant Nocera che Guŕlt. In ta che riva chě, indŕ che lišerěnt si steva'l so zě’n jů, un soreli’n tal mont al era nasůt, com’ch’ogni tant dal Gange chistu’l včn, risplenděnt.1178 Si chč, se un di stu post’l vňu contŕ dut, ca nol diši Asěši, che puc al sarčs, ma che Oričnt lu clami, chistu postůt.1179 Pě zovinůt di sč ca si pensarčs tant cunfuŕrt ghi deva zŕ a la cjera cu la gran’ virtůt ca era part di sč stes; che par sta siora1180, zovinůt, in guera dal pari al era corůt, che com’la muŕrt la puarta volentej ognůn ti siera; e davŕnt di stu so spirituŕl puŕrt et coram patre1181 luj si ghi veva unět; e di dě’n dě ’l amňu par ic1182 si veva fŕt pě fuŕrt. Chista, dop’che’l prin omp1183 ghi veva sparět mil e sent ŕis prin, vilida e scura fin a stu chě a era stada sens’invět; zovŕt no veva che cjatada sigůra cun Amiclŕt a la veva al sun da la vňus so chčl ch’a dut’l mont ghi veva fŕt poura;1184 nč zovŕt al veva’l so fŕ coragjňus cuant che, cun Maria restada a bas, ic cun Crist a veva planzůt tal alt da la crňus. Ma timěnt che dut chistu scur ti lu pensŕs, Francesc e la Povertŕt a sňn i amŕns che’n tal me rašňnaměnt zirŕs a sňn stŕs. Il mňut che lňu si caresŕvin li mans, li maravčis ca si fčvin e’l so dols sguŕrt nasi’n altra zent a fčvin pensčis sans;1185 fin al punt che il venerŕbil Bernŕrt, sensa calsěns, par prin davňu di tanta pas al veva corůt, e corěnt parůt ghi’era d’čsi’n ritŕrt. O scognosůt tešoru! O cjamps ben sestŕs!1186 A si gjava i calsěns Gidio, e pur Silvestri, e’l seguěs il spošu, che la spoša ghi plŕs. E cussě’l vŕ chel pari e chel mestri cu la so fčmina e che famča che cul umil cordňn davňu ghi vŕn dal mestri. Nč sbasŕ al ŕ dal so sguŕrt la sča par čsi il fě di Pieri Bernardon, o par čsi jodůt com’na maravča;1187 ma coma un re la so ferma intensiňn a ’Nocčnt1188 ghi veva prešentŕt, e da chčl vůt il permčs pa la so nova religion.1189 Cussě ghi’era’l grup di scju puarčs cresůt davňu di luj, che la so mirŕbil vita tal alt dal cjčl ben cjantŕ si varčs podůt, tant che na seconda corona ghi’č stada data da Onorio1190, dal spěrit sant ispirŕt, al puňr pastňu di chista mandria santa. E dop’che, da la sčit dut martoriŕt, prňpit davŕnt di chel orgoliňus Soldŕn1191 Crist e i so disčpui al veva predicjŕt; e par no vej di conversiňn vůt asaj ledŕn, ’n ta l’erba italica al era ’lňr tornŕt par miej gjoldi sč che lŕ ghi sarčs stŕt invŕn, tal cret cal č tra’l Tever’ e ’l Arno ’nmiešŕt al veva ’l ultin sigěl1192 di Crist risevůt, che par ’ncjamň doj ŕis al veva ’ntňr partŕt. Cuant che Diu, che a tant ben lu veva sielzůt, di včjlu sů cun luj lu veva premiŕt par čsisi fŕt cussě picininůt, ai frŕris sos, coma justa ereditŕt, racomandŕt ghi veva la siora so pě cjara1193 e di volčighi sempri ben cun fedeltŕt; e dal so grin1194 la so ŕnima clara movůt si veva, tornŕnt la sů in tal so regn, lasŕnt il so puňr cuŕrp in ta la cjera. Pensa adčs cuj che stŕt al era un so degn colčga1195 par ben pilotŕ la barcja di Pieri’n ta la burŕscja, fin al so sen; e coma nustri patriarca, encja luj, coma chčl coma luj, al comanda, e, com’ch’i t’jňs, roba buna’l mčt in barcja.1196 Ma la so mandria a no’n cjata avonda dal sňlit mangjusŕ, cussě ch’i no ti pňdis tegnila ta’un boscůt, ca vňu zě in ta n’altra banda;1197 e pě che li so piňris torzeňnis remňtis e lontŕnis da luj a vŕn, mancu lat a dŕn in tal tornŕ’n ta li crěgnis.1198 An d’č perň di chčs ch’an poura dal dan e si’ngrŕpin al pastňu, ma půcis a sňn che par 'ncapucjŕ a rčstin cussě a man.1199 Adčs, se a sč ch’i’ai dět ti’as fŕt atensiňn e se ben capět ti’as li me perŕulis, s’a ti č sč ca č stŕt dět da lampiňn, contčns a sarŕn in part i to dešidčris tal jodi d’indŕ che ě maj1200 di sta planta a včgnin, e ben ti comprendarŕs i me pensčis su li buni piňris ca no si stravičjn.1201 Cjŕnt Dodicčšin Al momčnt stes che l’ůltima perŕula la flama benedeta dět a veva, a zě atňr tacŕt a veva la santa mučla;1202 ma’encjamň tal prin sěrcul si moveva che n’altra dut atňr a la’nserclava e motu a motu e cjŕnt a cjŕnt ghi zeva. E ogni spirt tant miej lě al cjantava da li nustri můšis, serčnis, dňlsis, com’l prin splendňu chčl ch’in luj si spielava.1203 Com’ca si mňvin ta nůlis finůtis doj arcos paralčlos daj stes colňus, cuant che Gjunňn un sen ghi fŕ a Iris,1204 doventŕnt dal di dentri chčl di fňu sfarsňus, com’il parlŕ di che biela ninina1205 cunsumada d’amňu com' dal soreli i vapňus; e che chě a la zent ghi dŕn n’idea fina dal pŕt che Diu cun Noč’l veva fŕt, che maj pě sot aga ’zarčs nč val nč culěna; prňpit cussě ogni sěrcul ghirlandŕt di chisti bieli rošis sempitčrnis a un si voltava, cun l’altri concordŕt. Dopo che ’l vif balŕ e l’altri grandi fičstis tant dal cjantŕ che di dut il sflameŕ si včvin, lus cun lus, ’lčgris e dňlsis, cujetŕdis, důtis d’un’unica plča, com’che i vuj che dal stes plašej sňn movůs tal stes timp a si mňvin, da maravča; alňr dal mičs d’una da li novi lus čco na vňus che com’na bůsula vičrs la stela1206 movůt si veva, cussě i me vuj vičrs ic a črin zůs; e dět a veva: “Il benvolej ca mi fŕ biela dal altri duc’a rašonŕ mi parta com’che da lŕ dal me1207 tant ben si favčla. Just a č che com’l prin, ’l altri pur al impuarta, parsč che ognůn al č stŕt bon militŕr par dŕighi a la gloria na lus pě fuarta.1208 ’L ešercit militŕr di Crist, che cussě cjŕr di riarmŕ al č stŕt, davňu da l’insčgna plan si moveva, sospetňus e di rar, cuant che ’l Imperatňu che sempri’l regna l’armada malandada al ŕ judŕt, par grŕsia so, no parsč ca era degna; e com’zŕ dět1209, a la spoša so ghi veva mandŕt doj grancj’ campiňns che cul so diši e fŕ tanta zent il troj just a vevs di nňuf cjatŕt. Da indulŕ cal sofla e vičrzi’l fŕ chel dolsůt di Zčfir li frescj frŕscjs e cun chčs a rivistě l’Europa’l vŕ, no tant lontŕn dal bati da li ňndis che davňu di lňu cussě tant si slůngjn, da ogn’omp si plata’l soreli a vňltis, i furtunŕs caměns da Cal’roga1210 s’jňdin ca črin sot la protesiňn dal grant scůt cuj leňns che sot e parzora s’jňdin.1211 In ta stu post nasůt al era ’l amorňus drut1212 da la fede cristiana, sant’atleta bendispňst cuj sos ma cuj neměs1213 dur e crut. Dal iněsi a era tant completa la so mins di na tant ruvěnt virtůt che’n ta la mari al veva fŕt da profeta.1214 Dopo il so spošalisi tegnůt cu la fede lŕ dal batisteri sant, indŕ ca si včvin dotŕt di mutua salůt, la santula ca si’era par luj fata ’ndavŕnt jodůt a veva’n sůn il straordenŕri frut che dŕt ’varčsin luj e’i sos1215 cul zě ’ndavŕnt. Ma par cal fňs com’cal era stŕt pre-jodůt, un spirt a si veva movůt a nominalu cul posesěf di chčl che zŕ’l veva dut.1216 Meni al era stŕt nominŕt, e jňdilu i poděn coma chel contaděn che Crist al veva metůt’n tal ort par judalu. Un bon servitňu al era, e mčs di Crist, chč’l prin amňu che’n luj si era manifestŕt al era stŕt chčl di seguě’l prin consej1217 di Crist. La so puora serva, sidinůt ma sveŕt, distirŕt’n cjera a lu jodev’a vňltis, com’cal diščs: ‘A chistu i soj rivŕt.’ Oh so pari al era prňpit Felěs! Oh so mari prňpit a era Giovana,1218 se prňpit a č vera sč ca si děs! No pal mont, pal cual adčs si si afŕna a stŕighi’al Ostičns e a Tadčo davňu ma par puc amňu da la vera mana ta’un gran puc timp al era doventŕt dotňu; cussě che ben di vuli’l tegneva la vigna ca si sčcja se cont no la tčn’l vignarňu.1219 E a la sinta che stad’era benigna ai puňrs pě d’adčs, e no a chel grant poltrňn ch’a vňltis lě si sinta, grant lagna; di no dŕ doj o tre cuant che’l sčis al sarčs bon, o di godi’l rčdit daj benefěsis, non decimas, quae daj puňrs di Diu a sňn,1220 domandŕt’l veva, ma cuntra li mondani pčcis1221 na licensa di combati pal gragnčl che fŕt cresi al veva sti vincjacuatri plŕntis.1222 Pě tars, cun dutrina e volej, cun dut chčl; e sot ufěsi apostňlic movůt si veva, com’na curěnt cuant che dal alt si sglonfa’n rusčl; e tal’erčtic borascjŕn si veva sbatůt il so sburt, e pě’ncjamň’n ta sti bŕndis1223 indŕ che testŕrdus a’n d’era par dut. Da luj a vegnčvin dopo fňu pě rojůtis che ’l ort catňlic ognůn al irěga cussě che pě sŕnis a sňn li so plantůtis. Se cussě a era na roda da la biga che la Glišia Santa a veva difindůt e judŕt li so rňbis a distrigŕ,1224 clara a varčs d’čsiti’n dut e par dut l’ecelčnsa di che altra1225, che Tomŕs, cortčis, prin di me a descrivi ’l era zůt. Ma i sčrclis a včgnin cussě puc ušŕs ca fňrmin il difňu di chisti rňdis, che plens di růšin a si sňn incrostŕs. La so famča, che ben li so trŕcis a veva seguět, a si’a’dčs tant voltŕt che lŕ ’ndavŕnt ’ndavňu a par seguělis.1226 Dal racňlt ben s’jodarŕ il rišultŕt di no tindi ben i cjamps, cuant che ’l ňrzul si lagnarŕ che sensa’l gragnčl al č restŕt.1227 Lo stes jň’i děs che s’al sfueŕs un bon ŕnzul il nustri libri, al lešarčs cjarta ca děs ‘com’il prin Checo i soj jň pěsul’;1228 ma nol sarčs da Cašŕl nč d’Agasparta, da’ndŕ che cussě a rěvin a la scritura ch’un l’ignňra e ’l altri a la strins pě fuarta.1229 Jň’i soj l’ŕnima di Bonaventura da Bagnorea che ai grancj’ ufěsis i’ai sempri tralasŕt la sinistra cura.1230 Iluminŕt e Gustěn uchě ti jňdis, che fra i prins a zě a pič nůs a črin, ch’a Diu ghi’črin cul so cordňn aměs.1231 Ugo da San Vitňu a ghi’č pur visěn, e Pieri Mangjadňu e Pieri ’l Ispŕn,1232 che la jů i so dňdis lěbris a lůšin; Natŕn1233 profeta e’l metropolitŕn1234 Crisostňm e Anselmo1235 e chel Donŕt1236 ch’a la prim’art1237 degnŕt si veva di mčt’ghi man. Reban al č chě, e a mi lůs al lat encja chel abŕt calabrčis Gjovachěn, che di spirt profčtic al era dotŕt.1238 A ešaltŕ un cussě grant paladěn1239 mi’a movůt l’inflamada cortešěa dal frari Tomŕs e dal so bičl latěn; e cun me si’a movůt pur sta compagněa.” Cjŕnt Tredicčšin Cal imŕgini chčl che ben capě’l vňu chčl ch’jodůt jň i vevi—e che chist’imŕgin, intŕnt ch’i conti, cal tegni tant a cňu— cuěndis stčlis che chě e lŕ a lůminin il cjčl cun la clarčsa d’un bičl serčn che li nulůtis via svčltis a cňrin; cal imŕgini il cjŕr che in tal sen1240 dal nustri cjčl si tčn di dě e di nňt cussě che zir’e zira, sempri lu joděn nu ben;1241 cal imŕgini la bocja di chel got che dal spěs dal so mani zě atňr la sů’n alt la prima roda a si jňt,1242 che la sů’n tal cjčl fŕt a včs doj sens1243 alňr com’che fŕt a veva la fiňla di Minňs cuant che’l frčit da la muŕrt sintůt a veva ’ntňr;1244 e che’ un in tal altri al včs i rŕis sos e che’i doj a zirŕsin in tal maniera ch’jňdiu zě’n davŕnt e’ndavňu si pňs;1245 e n’idea’l varŕ alňr di com’ca era1246 la costelasion e la dopla dansa che zě atňr di me i’jodevi ’ntera; pars’ch’č tant pě’n lŕ da la nustr’ušansa com’che dal mov’si da la nustra Chiana a si mňuf’l cjčl che ducju’i ŕltris al avŕnsa.1247 Lě a si cjanta no Bacň, no Peana,1248 ma tre persňnis in divěn’ natura, e’n una persona, chč e l’umana.1249 Dal bal so e cjŕnt finět la mišura, a nuŕltris si črin chej sans luměns prestŕs, contčns di mostrani la so primura. Ma rňt al era’l silčnsiu stŕt di scju beŕs premurňus da chčl1250 che tal sěntilu dal sant puarčt contŕ i črin contčns restŕs, “Sta pŕja,” al veva dět, “zŕ’i věn tajusŕt pě avŕnt e la so siminsa zŕ via metuda; ma ’dčs bati’n t’altri al vňu ’l amňu tant. Ti crňdis tu che’n tal pet da’ndŕ che gjavada la cuesta par fŕ la biela muša1251 a era stada cun che gola ch’al mont tant cjŕr’a ghi era stada, e’n ta chčl che, da lancja ben gusada trafět, prin e dopo1252 tant al ŕ sodisfŕt che ogni colpa a věns la so banda, par cuant ca ghi sedi lčcit a l’umanitŕt di podej rašonŕ, il dut al č infůs da chel valňu che ’l un e l’altri1253 al ŕ fŕt; par chčl a ti pŕr ch’i no si sěn pě ’ntindůs di sč che pě’n sů contŕt i’ai che’l secňnt dotŕt nol č dal ben da la cuinta lus.1254 Adčs vičrs i vuj a chčl ch’i vuej rěnditi cont, che’l to crodi, e’l me diši, al puntarŕ chě, prňpit in tal centri dal stes rotňnt. Sč ca no mňu e che maj no morarŕ di che idea a no č che’l splendňu di chč1255 che amŕnt al parturěs chel lŕ parzora: che lus viva, alňr, ca s’jňt vigně fňu dal so grant luši, ca no si dišuněs da luj1256 ma a lňu s’intrča1257 cul so amňu,1258 par bontŕt so il so luminŕ a s’uněs coma’n ta spičlis, in ta nňuf susistčnsis1259 ma par sempri’l resta un, com’ch’i děs. E tant jů’l včn, fin a l’ůltimi potčnsis, d’ŕt in ŕt, pě e pě dčbul doventŕnt, fašěnt doma pěsuli contingčnsis;1260 e chisti contingčnsis a sňn chel tant di che rňbis generŕdis cal prodůs, cun siminsa o sensa, il cjčl zirŕnt. La so cera e di chej ca ghi dŕ inflůs1261 sempri no’č la stesa, ma lo stes sot’l sen dal ideŕl a s’jňt che pě o mancu’a stralůs.1262 A susčit prňpit par chčl che’l stes lčn, d’un tipo, al dedi miej o pešu frutŕn; e che vu’i nasčis1263 cun pě o mancu ’nzčn. S’a la cera a puntěn ghi vegnčs dŕt man e s’al fňs’l cjčl la so virtůt suprema la lus dal sigěl s’jodarčs da lontŕn; ma al resta chistu un problema che tanti vňltis al ŕ un artista partŕt a l’art ma cun man ca ghi trema. Perň se’l vif amňu a la clara vista da la prin’ virtůt a dispňn e’a segna, duta la perfesiňn uchě a cuěsta.1264 La cjera ’era cussě stada fata degna di podej ben rivŕ a la perfesiňn; cussě da la vergin rivŕt al era chčl cal regna:1265 cussě ch’jň i pňl doma laudŕ la to opiniňn, che l’umana natura maj, coma lňu, a no’a vůt, nč maj varŕ, la perfesiňn. Adčs, s’jň uchě i ti lasŕs besňu, ‘Duncja, coma ’l čria stu chě1266 sensa par?’ di domandŕ a ti colarčs il cňu. Ma par ca pari ben sč ch’adčs no pŕr, pensa com’che stu re al veva reagět cuant che ‘Děs pur,’ ghi era stŕt dět ben clar.1267 Chist’i no’ai dět par tegniti di vej ben capět cal era un re cal voleva’l sintiměnt vej di podej’l just diši su ogni dirět; no pal gust di savej in cuŕncjus ca sňn chej motňus1268 ca sů, o se’l necesari’n sč, cul contingčnt, maj ŕvos d’un necesari a sňn;1269 nč, si est dare primum motum esse,1270 o se un semisěrcul maj vej’l pňs un triŕngul ca nol sedi ret’n sč.1271 Alňr, se sč ch’i’ai dět, prin1272 o adčs, ben t’jňs, na real prudensa a č chel jodi ’mpŕr1273 che tant turbŕt al veva i pensčis tos; e s’al ‘maj’1274 i ti ŕlsis il to jodi clar, ben t’jodarŕs che dom’a si riferěs ai re, ca sňn tŕncjus, ma un bon al č rar. Cun sta distinsiňn il me diši capěs; cussě ti pňs ritegni sč ch’i ti crňs d’Adŕm e di chčl che godi ni fŕ1275, jň’i děs. E che chist ai to pič’l sedi’un toc di plomp gros1276 par fati zě a plan e stŕ tant atčnt di chčl sě e di chčl no che tu no t’jňs: pars’che un pě stůpit si lu cjata a stent che a dišě’l sě o’l no si mčt sensa distinsiňn1277 roba che maj no varčs da fŕ la zent; pars’ca susčit che la nustra opiniňn a včn pleŕda ta la banda sbaliada cussě ch’afičt e’ntelčt spes leŕs a sňn.1278 Pě e pě da la riva a si sbanda, che maj nol torna coma prin di včisi movůt, chčl che di pescjŕ pal ver nol sŕ avonda.1279 Tŕntis a sňn li prňvis, e prin di dut Parmenide, Melěs, e Bris1280e ŕltris che di zě—ma’ndulŕ?—nisůn al era maj pasůt: cussě pur Sabelio e Ario1281 e i stůpis ch’a li scritůris a črin coma spŕdis ch’jodi a fŕn stuŕrtis li můšis drčtis. Ca no sčdin li zens masa sigůris tal dŕ juděsi, coma chel tal cal stima li panňlis prin ca sčdin madůris: ch’jodůt jň i’ai durŕnt dut ’l unvičr prima che’l rošŕr cal pareva spinňus e brut, pě tars in bňcuj vičrzisi, e coma! E’un batčl dret e rŕpit jodůt i’ai cori tal mar durŕnt dut’l so cjaměn, e visěn dal puŕrt—čco che jů'l č zůt! Ca no crodi siora Berta o’l siňr Martěn, tal jodi un robŕ e n’altri ufrě, di savej cuŕl cal sarŕ’l juděsi divěn; che un al pňl zě’n sů, e’l altri’n jů’l pňl zě. Cjŕnt Cuatordicčšin Dal centro dal sercli, o dal sercli al so cňu a s’jňt ca mňuf l’aga ta’un vas rotňnt, sč’l sburt al včn da dentri o dal di fňu: la me mins a’a prňpit a colp tegnůt cont di sč che jň’i děs, cussě ch’apena dětis che santi ’monisiňns di Tomŕs al mont, čco doventŕ do rňbis sěmilis,1282 il so discňri e chčl di Beatrěs, che, dopo di luj, tacŕt a veva cun sti perŕulis: “A chist ghi plašarčs, ma no vi lu děs, nč a vňus e nencja encjamň pensŕnt,1283 d’jodi di n’altra veretŕt la raděs. Diščighi se la lus ca’nflurěs cussě tant la vustra sostansa, cun vu’a restarŕ, com’ca’č, taj secuj ca ni stŕn davŕnt; e diščit coma, se cussě a restarŕ dopo ch’i sarčis višěbils rifŕs,1284 puc a puc a no vi imbarlumirŕ.” Coma, da nova contentesa partŕs, ogni tant chej che in ziru a bŕlin cjantŕnt fuŕrt, pě vita ’ghi dŕn ai so ŕs, cussě al preŕ1285, ch’atčns stŕs ghi črin, i sčrclis sans a colp mostrŕt pě legrěa tal so dols cjantŕ e balŕ a včvin. Chčl che chě di murě al ŕ půcja voja par zě a vivi la sů, ulŕ maj al ŕ godůt chel bičl frescůt da la eterna ploja.1286 Chel un e doj e tre che sempri al ŕ vivůt1287 e che sempri’l regna’n tre e’n doj e’n un, maj circoscrět ma che pur al circoscrěf dut, tre vňltis cjantŕt al era da ogni un di chej spěris cun tanta meloděa che just regŕl al sarčs pal mčrit d’ognůn. E sintůt i vevi jň na vňus che dal pě lustri’a vegneva dal sěrcul minňu dut modesta, com’chč, forsi, dal ŕnzul a Maria, rispundi: “Fin ca durarŕ la fiesta in tal paraděs, tant il nustri amňu atňr’l spandarŕ na lus coma chista. La so clarčsa davňu ghi stŕ al ardňu; ’l ardňu a la višiňn, e chč a’č tanta com’che di grŕsia an d’ŕ il so valňu.1288 Coma che la cjŕr glorioša e santa a sarŕ rivistida, la nustra persona tant miej sarŕ par cussi čsi duta cuanta;1289 parsč ca cresarŕ sč ca ghi dona di grŕsia luminňša il pě grant ben, lus ch’a jodi luj a mi condisiňna; in tal cresi, sta višiňn a lasa un clar sen, e l’ardňu ca’mpěja al vŕ cussě cresěnt, fašěnt cresi pur’l raj che da chčl al včn. Ma prňpit coma’l cjarbňn che flama al rěnt, e che di chč al č’l so splendňu pě grant, cussě che la so ’parčnsa nol vŕ pierděnt, cussě stu lušňu ca n’inglusa dut cuant, dal jodi da la cjŕr’l sarŕ superŕt, ch’encjamň sot cjera a č’n chistu istŕnt; ma di barlumičris no’n varěn afŕt, pars’che i ňrgans dal cuŕrp a sarŕn fuŕrs a dut sč che di dilčt ni sarŕ dŕt.” Di chistu a si črin prons tegnůs e necuŕrs tant ’l un che ’l altri coru, “Ŕmen” dišěnt! dešideri cussě mostrŕnt paj so cuŕrps muŕrs;1290 pa li mŕris1291, e no forsi par lňu stes volěnt; e paj pŕris e chej che ben ghi volčvin prin d’otegni stu eterno aspičt lušěnt. Čco che’ntňr, par dut compaj, a jodčvin un lustri nasi p’intčns di chčl cal era che’i so rŕis in tal orišňnt dut a splendčvin. E coma ch’al tacŕ di prima sera la sů’n tal cjčl a s’jňdin rňbis nňvis cussě che la vista a pŕr e a no pŕr vera, a mi veva parůt lě che altri ŕnimis ta n’altri ziru jodi a si fčvin al di fňu da li prin’ circonferčnsis. O sfavilŕ dal Spirt Sant, just luměn!, com’ch’a jodi, incandesčnt, i vevi provŕt cuj me vuj che, domŕs, no lu sufrěvin!1292 Ma Beatrěs, biela e riděnt, si veva mostrŕt davŕnt di me, che tra chčs ch’i vevi jodůt par no vej la mins seguět, ’ndavňu i vevi lasŕt.1293 I me vuj a včvin alňr di nňuf1294 vůt la virtůt d’alsasi, e jodůt mi eri trasportŕt besňu cun ic in ta na pě alta salůt.1295 Mi eri ben necuŕrt ch’i’eri pě’n alt rivŕt pal ridi, com’un fňuc colorŕt, da la stela, che pě ros dal sňlit mi’era someŕt. Cun dut il me cňu e cun che perŕula che dentri ducju’i věn, Diu ošanŕt i vevi par vej vůt sta grŕsia nova e biela. Tal me spirt no si veva ’ncjamň ’nfreidŕt il colňu dal me laudŕ, che savůt i vevi che, dal jodi, luj lu vev’apresŕt; che cun’un grant luši di ruběn ’ntinzůt tal mičs di doj rŕis jodůt i vevi doj lušňus, che dět i vevi: “O Elios com’ch’in lňu ti s’jňt dut!”1296 Com ch’jodi si fŕ, cun puntěns luminňus pěsuj’e grancj’, blancjastra fra i pňlos dal mont Galŕsia, ca si grŕtin’l cjŕf ňmis famous,1297 cussě costelŕs chej rŕis’n tal profňnt di Mars a fčvin il venerŕbil sen1298 ca uněsin i cuadrŕns ta’un rotňnt. Chě pě fuarta ’č la memoria me dal inzčn; parsč che’n ta che crňus al lampava Crist cussě ch’jň no saj cjatŕ fňu un ešempli dčn; ma chčl cal cjoj sů la so crňus e’l seguěs Crist, mi scušarŕ par chčl ch’jň’i no pňl diši e’i tŕs, ben joděnt ta dut chel lušňu balenŕ Crist. Da’un bras al altri e fra’l pě alt e’l pě bas1299 un sintilŕ s’jodeva di gjugjulůtis, pě di dut tal so uněsi e tal trapŕs: cussě a s’jňdin, drčtis e stuŕrtis, svčltis e strŕchis, rifašěnt la vista, duti che robůtis che, lůngis e cůrtis, tal raj si mňvin, cu li cuals si lista spes l’ombrena1300 che, pa la so protesiňn cun inzčn e art a otčn a pusta. E com’che giga1301 o arpa, cu la tensiňn di tanti cuŕrdis un tintinŕ dols ghi crčjn a chčl che ben nol capěs la so funsiňn, cussě da li lus ca mi si mostrŕvin da la crňus’l vegneva’l sun di na cansňn ca ni estašiŕva, sensa capě ’l ěn. Ca’ntendeva tant laudŕ’i capěvi benňn, che a mi “Risurěs’ e “Věns” mi vegnčvin com’a chčl cal sěnt ma di capě nol č bon. Chisti meloděis tant gust a mi dčvin che fin a chel momčnt lě nuja di nuja a veva včncs tant dols che cussě leŕt mi včvin. A pareva chista na tant granda voja da pospňni il plašej di chej vuj1302 biej che’n chej mirŕnt dutl’ rest si ridůs’n nuja; ma chej ca jňdin che chiscju sigěj miej a fŕn ogni bielesa pě’n sů ch’i zěn, e ch’jň no mi’eri’ncjamň voltŕt a chej, di chčl ch’i mi acuši par scušŕmi a pňsin scušŕmi1303, joděnt che jň i děs il ver; pars’che’l plašej nol ŕ chě’l so cunfěn, ma zěnt in sů si fŕ pě e pě sincčr.1304 Cjŕnt Cuindicčšin La benevula volontŕt ta la cual sempri si děsfa ’l amňu che dret al suspira coma la cupiditŕt ta chč1305 dal mal, sidina sidina fŕt stŕ a včvin che dolsa lira,1306 cussě che tašůt a včvin che santi cuŕrdis che la destra1307 dal cjčl a mola e tira. Cuant maj a sarani al bon preŕ sňrdis che sostŕnsis che par dami corŕgju di fŕighi domŕndis a črin siděnis stŕdis? Al č un ben1308 che sensa fin a ghi planzi sů chčl che, par amňu di rňbis ch’etčrnis no sňn, il amňu ver al buta jů. Coma ta li nňs cujčtis e půris rŕpit s’jňt un foghůt ogni tant che’l vuli al mňuf ta che plŕcidi sčris, e’a pŕr stela che’l so post a stŕ cambiŕnt, s’a no fňs che par indŕ ca s’impěa dut al č compaj e chčl al dura’un istŕnt; cussě dal bras ch’a destra’l para via, ai pič di che crňus al ŕ corůt un astro da la costelasiňn brilŕnt di gloria; sta gema a no veva lasŕt il so nastro ma pa la strica radiŕl si veva movůt, someŕnt fňuc davňu dal alabŕstro: svelt cussě1309 al era’l spirt d’Anchěs davŕnt vegnůt, se fede i věn ta la nustra miej muša, cuant che’n Elišio dal fě si veva necuarzůt.1310 “O sanguis meus, o superinfusa gratia Dei, sicut tibi cui bis unquam coeli ianua reclusa?”1311 Cussě’l luměn, ch’jň voltŕt mi eri a luj; e’i me vuj a črin dopo zůs a Beatrěs, che, zěnt chě e lŕ, ’mbacuchět mi včvin i vuj che tant riděnt a ardčvin di Beatrěs ca pareva che’i mčs tocjŕt a včsin’l font da la me grŕsia e dal me paraděs. Alňr, in tal jodi e’n tal sinti gjocňnt, si veva metůt stu spěrit a contŕ rňbis ch’jň’i no vevi capět pal so parlŕ profňnt; intindůt nol veva di děšmi rňbis scůris, ma ghi veva tocjŕt, par via che’l so concčt tant pě alt al era dal capě daj ňmis. E cuant che ’l arco dal so ruvěnt afičt sfogŕt si’era, che’l so parlŕ ’l era jů vegnůt visěn di lě cal taca’l nustri intelčt, chistu stŕt al era chčl ch'i vevi par prin comprendůt: “Che benedčt ti sčdis Tu, triůn e un, par včighi a la siminsa me cussě ben tindůt!” E al veva dopo dět: “Un bičl e lontŕn dišůn che vegnůt mi veva’n tal leši’l libri grant1312 che fňu nol lasa nisůn sen, ma nisůn, contčnt ti’as fŕt, fiňl me, stu lušňu, e tant, da’ndŕ ch’i ti parli, da che stesa1313 ’sistět che l’ŕlis ’mplumŕt ti’a par zě’n alt cussě tant. Che’n me’l to pensej al lus, ti pŕr di vej capět, da chčl che prin1314 al č, com’cal radiča dal’un il sinc e’l sčis, sč ben al č capět; par chčl cuj ch’i soj e parsč ca ti somča pě viva la me flama no ti domŕndis, di ogni altra tal splendňu di st’asemblča. E ti par just; chč, pěsuj e grancj’, i spěris di chista vita tal spieli a jňdin, tal cual, prin di pensalu, il pensej t’jňdis;1315 ma pars’che dal amňu sant, ch’jň’i jňt da visěn e no mi’č maj fňu di vuli e m’impleněs di na voja dolsa, ŕltris ghi gňdin, cun buni perŕulis, sigůris e fuŕrtis, il volej to cal suni e’l to dešidej, ch’jň’i rispůnt par volej di altri lčgis!” Voltŕt mi eri a Beatrěs, che’l pensej me zŕ’a saveva e, riděnt, un sen mi veva fŕt che l’ŕlis vičrt ghi veva al me volej. Tacŕt i vevi alňr cussě: “Il afičt e’l sen,1316 cuant ch’jodůt i včis la prim’ ecualitŕt, compŕis vi sňn stŕs dŕs, ch’ognůn adčs al tčn, chč’l soreli che ŕrdi vi’a fŕt e luminŕt cul cjalt e cu la lus1317, in dut al č compaj, che chist a chčl nol pňl čsi paragonŕt.1318 Ma voja e arguměnt ’n taj mortaj,1319 pa la rašňn ca vi’č manifesta, ŕlis da li stčsis plůmis no ůšin maj; jň, duncja, ch’i soj mortŕl, i sěnt chista dišegualitŕt, e par chčl i ringrasičj cul me cňu par chista paterna fičsta. E alora, topŕs bičl, ti suplichčj, te che chistu presiňus gjojčl t'ingčmis, di děšmi’l to nňn—čco’l me dešidej.” “Contčnt di včiti fra li me ramŕsis1320 i soj belzŕ stŕt; jň’i soj la to raděs”: dět ghi veva cussě a li me perŕulis. E pě ’ncjamň al veva dět: “Chčl dal cual si děs che’l to nňn al včn, e che sent’ŕis e pě zirŕt al ŕ’l mont’n ta la prima curněs, il to bišŕvul al era e me fě: prňpit ben a zarčs se la so faděja lungja1321 cul to fŕ ti včs da scurtŕighi. Florensa dentri da la mura vecja, da’ndŕ ca cjoj ’ncjamň la tersa e la nona,1322 a viveva moderada e sensa pecja.1323 Cjadenuta no veva nč corona, nč cňtulis ornŕdis nč sintůra che’l vuli a fčs tirŕ pě da la persona. No ghi fčvin, nasěnt, encjamň poura li fiis al pari; chč’l timp e li dňtis no’črin’ncjamň fňu d’ogni mišura.1324 Non d’črin cjŕšis di famča vučjtis;1325 nol era ’ncjamň rivŕt Sardanapŕl1326 a mostrŕ sč ca si fŕ’n ta li cjŕmaris.1327 Encjamň nol era vinsůt Montemŕl dal vustri Usieladňu che coma vinsůt tal zě’n sů, cussě al sarŕ’n tal so cal.1328 Cun sintůra di corŕn e vučs i’ai jodůt Belincjňn Berti, e sensa truc fasi avŕnt la so fčmina, ch’era naturŕl in dut;1329 Chej dal Nerli e dal Vecju lě davŕnt i jodevi, contčns, cun pičl scujčrta, e li so fčminis ca filŕvin cjantŕnt.1330 Furtunŕdis lňu! ch’ognůn’era certa di vigně lě soterada1331, e nisuna pa la Fransa, a era lě tal ličt dešerta.1332 Una a tindeva’l nini’n ta la cuna e cul ninanana lu consolava, che paj genitňus ’ndŕ’n čria roba pě buna? Che altra’nvensi, mentri ca filava, fiŕbis daj Trojŕns a la so famča —e pur di Fičšul e Roma—ghi contava. Ta chej timps a sarčs stada na maravča na Cjanghčla o un Lapo Saltarčl com’ch’adčs’l sarčs Cincinŕt o Cornča.1333 Ta’un cussě ripošŕt e ta’un cussě bičl vivi di citaděns e ta’un so Cristiŕn ambičnt ch’alora al era chistu ostčl, Maria mi veva dŕt, clamada dal sigŕ san;1334 e’n ta chel antěc Batisteri1335 vustri fŕt i eri stŕt Cjasaguida e cristiŕn. Morňnt mi’era fradi, e Elišeo n’altri; la me fčmina’era da Val di Pat,1336 e da lŕ’l včn il nňn di Alighieri. I’ai dopo seguět ’l imperatňu Corŕt;1337 e pa li me ňperis al veva vůt la grŕsia di ricognňsimi, e cavaličr i veva fŕt. Davňu ghi eri zůt cuntra la malěsia da la lčs di chel pňpul cal ušurpča par colpa daj pastňus1338, la vustra gjustěsia. Da che zentŕja—eše maravča?— dal mont fals i eri stŕt alňr disleŕt che par amňu so tant’ŕnimis al plča; e dal martěri a chista pas i eri rivŕt. Cjŕnt Sedicčšin O nobilitŕt dal nustri sanc, se tu puarčt la zent zě cussě tant in gloria i ti fŕs ca jů indŕ che flap al č’l nustri afičt, na maravča maj no ti mi sarŕs; pars’che lŕ che’l nustri apetět maj nol č sviŕt, tal cjčl i děs, gloria i vevi sintůt, e pas.1339 Ti sňs tu com’un mant ca si tčn prest scurtŕt che, s’a no si lu slungja’un puc di dě’n dě, coma cun fuŕrfis a lu tčn’l timp ben tajŕt. Cul “vu”1340 che par prin i věn jodůt Roma sufrě, e che la so famča no’a pě tant ušŕt, alora i’ai di nňuf scuminsiŕt a partě; ma Beatrěs, ca no mi veva maj lasŕt, riděnt, a pareva chč ca veva tosůt al prin fal di Ginevra, com’che scrět a č stŕt.1341 “Vu’i sčis me pari,” a diši mi eri metůt; “Vu’i mi dčis di parlŕ gran cunfidčnsa; vu’i mi tegnčis alt, cussě che jň’i soj pě che jň’n dut. La me mins a gňt cussě tant di sč stesa, e dapardůt di contentčsa a s’impleněs, ca no si romp di tanta ’legresa. Alňr, bon pari, i vuej ch’i mi diščdis cuj ca črin i vustri včcjus, e com’che’i ŕis a črin ta’i vustri prins mčis e děs.1342 Dal piorŕr di San Zuan s’eše ch’i pensŕis?1343 com’ al čria alora? E li zens cuj ca črin ulŕ di pě grant mčrit, s'i vi recuardŕis?” Com’ch’al soflŕ dal vint ŕrdi pě ben i joděn la flama dal cjarbňn, jodůt i vevi che ulŕ al me dols diši pě’l luševa’l luměn; e com’ch’ai me vuj si feva la lus pě biela, cussi cun vňus Oh cussě biela e dolsa, ma no cun chista moderna favela, dět mi veva: “Dal dě dal prin ‘Ave,’ com’si sŕ, che dal so part me mari, ca č santa, cun me liberŕt si veva da la gravidansa, al so Leňn ben sincsčnt e sincuanta e trenta vňltis al era vegnůt chistu fňuc a’nflameŕsi di nňuf sot ogni so planta.1344 Chistu’a basta sinti daj včcjus, zent di sest; cuj ca črin e da’ndŕ che vegnůs a črin al č miej’l taši che’l discori ončst.1345 Ducju chej che, che volta, chě a podčvin ŕrmis partŕ fra Mart e il Batista1346, il cuint a črin di chej ch’adčs chě a věvin. ma la citadinansa, ca e adčs mista, di Cjamps, di Certaldus e, sě, di Feghěn, a era pura fin al ůltin artista.1347 Oh cuant ca sarčs miej čsighi visěn da li zens ch’jň’i děs, e a la Galusa e al Trespiŕn di vej il vustri cunfěn, che dentri včilis e sopuartŕ la spusa dal contaděn di Guigliňn e di Signa, che’l vuli par baratŕ sempri’l gusa!1348 S’a no ghi fňs stada a Sešar madrigna che zent che tant miej da curŕ’l mont ’varčs e coma mari al fě čsighi benigna, un tal1349, fŕt fiorentěn, al cambia’e smercja’dčs, invensi di zě dret lŕ daj Similfňns, elemošinŕnt, com’i so ŕvos puarčs; Montemurlo’l sarčs encjamň daj Cons; a sarčsin i Sercuj sot’l plevŕn d’Acňn, e forsi in Valdigrŕf i Bondajmňns.1350 ’L inflůs di zens nňvis al crča cunfušiňn e chistu al č sempri’un mal pa li contrŕdis,1351 com’che mal ghi včn a un cal č mangjňn; un toru svuŕrp a colŕ pě svelt ti lu jňdis che n’agnela svuarba; e spes a taja di pě e tant miej una che sinc spŕdis. Se tu ti vuŕrdis Luni e Urbisalia com’ca sňn zůdis, e coma ca zarŕn davňu di lňu Chiuši e Sinigalia,1352 di sinti com’che li stěrpis a disfasi’a vŕn no ti sarŕ nč roba nova nč dura cuant che clar a č ch’encja li sitŕs na fin a ŕn. Ca mňri dut a č roba sigura, e vuŕltris pur, ma la muŕrt’n cualchiduna1353 ben a si plata; ma la vita puc’a dura. E com’che’l zirŕ dal cjčl da la luna sempri’l cujčrs e’l discujčrs li spiŕgis, cussě a Firense ghi fŕ la furtuna: par chčl un nol ŕ di fasi maravčis s’jň a parlŕ’i mi mčt daj als Fiorentěns ca’an li so grandi lŕudis’n tal timp platŕdis. Jodůt i’ai jň’i Ugos e’i Catelěns, i Filěps, i Grecs, i Ormŕns e’i Alberěcs, zŕ’n tal calŕ, ma ilůstris citaděns;1354 e di chej’n daj jodůs, tant grancj’ che antěcs, cun chčl da la Sančla, chčl da l’Arga, e Soldaničrs e Arděngas e Bostěcs. Lŕ di che puarta ch’adčs a č carga di cussě tanta cativčria in dut, ca’nfondarŕ sta barcja1355 di maj cussě carga, I Revignŕns a črin, da’ndŕ che vegnůt al era’l cont Guido e ducju chej che’l nňn di Beluncjňn a ŕn in sčguit otegnůt.1356 Chej che da la Preša a savčvin zŕ benňn coma governŕ, e chčl dal Galigaj zŕ di oru a včvin il pňmul dal so nňn.1357 La strica dal Gris1358 era granda asaj, com’pur i Sachčs, Zňucs, Fifŕns e Barůs e Gjaj e chej che ros a doventŕvin pal staj.1359 La sňcja che cresi a veva fŕt i Calfůs a era zŕ biel’e grosa, e zŕ magistrŕs a črin i Sěsios e i Arigůs. Oh cuant ben ch’jodůt i’ai chej stŕs disfŕs da la so rogansa! E li bŕlis d’oru1360 flurě a fčvin Firense in ducju i so gran fŕs. Cussě a fčvin i pŕris di chej che di oru, cuant che la vustra glišia’l včscul no veva, grŕs si sňn fŕs sintŕs a consistoru.1361 Che rasa di zent ’rogŕnta, ca č belva cun chčl cal scjŕmpa, ma s’jodi un’l fŕ’l dint, o’l tacuěn, na pioruta a fasi jodi a vŕ, se pur zentuta, zŕ si zeva ’ngranděnt; chist no ghi zeva dret a Bertěn Donŕt, che’l misičr al ŕ chej1362 dopo fŕt parěnt. Belzŕ al era’l Caponsŕc tal mercjŕt, da Fičšul vegnůt, e belzŕ al era un bon citaděn Gjuda, e’l Infangŕt. I děs na roba ’ncreděbil ma vera: tal sěrcul di mičs si’entrava pa na puarta ca cjoleva’l nňn da chej da la Pera.1363 Ognůn che la biel’insčgna al parta dal grant barňn, cun che stima e nňn ch’a recuardŕ il dě di San Tomŕs ni parta, da luj tětul e patrimoni cjňls a sňn; encja se cul pňpul vuej si tčn unět chčl cal ŕ cun fŕsa ornada benňn.1364 Gualtičrs e Importůns zŕ a stčvin pulět; e’l Borc encjamň pě cujčt’l sarčs se’l bacŕn di cers visěns1365 nol včs subět. La cjŕša ca’a caušŕt il vustri planzi e sighčs pal just disprčs che caušŕt vi’a la muŕrt, e partŕt vi’a al scunfuŕrt ch’i včis adčs, onorada a era, sensa tuŕrt: O Bonbelmňnt, se mal ch’a scjampŕ ti’as fŕt da li so nňsis par cjatŕ t’altri bras cunfuŕrt!1366 Scontčns a sňn tŕncjus che’l cjčl a varčsin laudŕt se Diu a Ema ti včs concedůt cuant che par prin in sitŕt ti’čris rivŕt. Ma’a che sema di piera1367 ghi’a convegnůt —chč ca vuarda’l punt—che Firense a finěs che pŕs che par un bičl puc a veva vůt. Cun chisti zens e cun lňu pur cun ŕltris, ta sta calma Firense i vevi jodůt che rašňn no veva di spandi lŕgrimis: cun sti zens d’jodi la Gloria i’ai podůt dal so pňpul, e just, tant che’l so gělio maj nol era cul cul in sů stŕt metůt, nč maj al era doventŕt ros, stu gělio.1368 Cjŕnt Dišisietčšin Coma chčl zůt a Climenč, sigůr volěnt čsi di sč che da n’altri’l veva sintůt, che pur vuej il pari al fě di dŕ tant no si sěnt;1369 tal i’eri jň, e’i eri cussě stŕt sintůt da Beatrěs e pur da chel sant luměn che prin par me dal so post si veva movůt. Par chčl ic “Čco, fŕ che ben a lůšin i to dešidčris,” mi veva dět, “ cussě che chěscjus ben segnŕs tal so flameŕ a včgnin, chč, se’i to pensčis zŕ i cognosěn důcjus, il to parlŕ lo stes ti tčn abituŕt a diši ‘I’ai sčit’ cuant che’i lŕvris ti’as sůs.” “O antenŕt me che tant i ti tčns levŕt che com’che ta’un triŕngul li mins terčnis doj ŕnguj vičrs no’an maj cjatŕt,1370 cussě tu’i t’jňs li rňbis contingčntis prin che’n sč a sčdin, ben mirŕnt il punt ch’al stes timp důtis al jňt li čpochis; cuant che cun Virgělio i’eri, punt par punt, sů pal mont che li ŕnimis al cura, e pur cuant che jů’i zčvin tal mont defunt,1371 dět mi’era stŕt da la me vita futura roba seria, ma ch’a ogni violenta scňsa ic a si varčs tegnůt dura. Par chčl a sarčs la me voja contenta di savej sč che’l cašu mi tčn visěn; ch’un folc ca s’jňt rivŕ di fŕ mal al stenta.” Cussě ghi vevi dět alňr a chel stes luměn che prin mi veva parlŕt; e com'ca veva volůt Beatrěs li me vňis si averŕvin. No cun stupidŕdis, che’l mont pagŕn, dut, inviscjŕ si lasava prin che ’l Agnčl paj pecjŕs dal mont a murě ’l era zůt, ma cun perŕulis clŕris e cun bičl Latěn precěs dět mi veva chel amňu paterno,1372 che’nglusŕt al era’n tal so ridi bičl: “La contingensa, che fňu dal cuaderno da la vustra matčria a no si spŕnt, ben joduda a’č dal vuli eterno: necesaria a no vŕ par chel doventŕnt, com’ca no vŕ dal vuli 'ndŕ ca si spičla na nŕf che la curěnt a stŕ jů menŕnt.1373 Da lŕ, cussě com’ca včn ta l’orčla la mušica dolsa dal organo, mi včn tal vuli il disčn da la to tela,1374 com’ch’ešiliŕt al era stŕt Ipňlit d’Atčn par cauša da la so crudčl madrigna,1375 a ti pur zě fňu di Firense ti convičn. Chist a si vňu e zŕ’a si s’impegna, e prest’l sarŕ fŕt da chčl ca ghi pensa lŕ’ndŕ ch’a baratŕ Crist dut’l dě si s’impegna.1376 La colpa davňu ghi zarŕ, com’si sŕ, a la banda urtada, ma la vendeta a mostrarŕ il ver ca la dispensa. Ti lasarŕs ogni roba, puareta, che pě a ti plŕs; e chista a č la frecja che ’l arco dal ešilio par prin’l sačta. T’jodarŕs cuant amŕr ca ti sarŕ’n bocja il pan d’ŕltris, e cuant ca sarŕn důris da scalŕ li scjŕlis cuant ca tocja. E chčl che pě ti pešarŕ’n ta li spŕlis a sarŕ che compagněa, bruta e trista, ch’i ti zarŕs a cjatŕ’n ta che cjčris; sta mata di zent, sensa Diu e’ngrŕta, ti si farŕ cuntra; ma dopo, e no tant, a varŕ ic—no tu—la muša rota. La so bestialitŕt a zarŕ ben mostrŕnt sta marmŕja; cussě che par te a sarŕ miej da stu bacŕn čsiti tegnůt distŕnt. Il prin rifugjo ch’i ti pod’rŕs vej cun benvolej al sarŕ dal grant Lambart,1377 che’n ta la scjala’l parta’l pě sant1378 daj usičj; che di te a varŕ un sě grant riguŕrt che tra’l fŕ e’l domandŕ, fra di vuŕltris prin’l sarŕ chčl che cuj ŕltris al č pě’n ritŕrt.1379 Cun luj t’jodarŕs chčl1380 che, nasěnt, trŕcis al ŕ vůt—e bůnis—da che stela fuarta,1381 che’n tal mont lu farŕn fŕ grandi rňbis. I no saj se la zent si č zŕ necuŕrta che zŕ par nňuf ŕis, ta la so zňvin etŕt, atňr di luj sti rňdis1382 fŕt ghi včvin scorta; ma prin che’l Guasc il alt Rico’l vedi ’nganŕt, sintělis s’jodarŕn da la so virtůt1383 pal disprčs paj sfuŕrs e bčs belzŕ mostrŕt. Cuant che da li so magnificčnsis savůt si varŕ, alňr nencja i so neměs di luj tegn’si da tabajŕ no pod’rŕn dal dut. Ta li so mans a č miej ch’i ti ti mčtis; luj’l sarŕ cauša di tancju sestaměns, condisiňns cambiŕnt par zčns siňris e puňris. E’i ti tegnarŕs scrět in ta la mins di luj, sensa děšilu”; e dět al veva rňbis increděbilis a chej ca črin prešěns. E dopo al veva dět: “Fiol me, adčs tu ti capěs chčl ca ti’č stŕt dět; čco li insědiis ca ti vegnarŕn entri pus ŕis mostrŕdis. Ma’i no vuej che’i to paešŕns t’invidičis, che tant a si slungjarŕ la to vita pě’n lŕ dal castěgu da li so cativčris.1384” Dopo che, tašěnt, chista ŕnima santa da tesi mostrŕt a veva di vej finět la tela che da me ghi’era stŕt data, tacŕt jň i vevi, com’un che plen di důbit, consej ghi domanda a na persona che tant ghi plŕs e che dut a tčn capět:1385 “Ben i’jňt, pari me, com’ca si spirňna il timp vičrs di me par tčgn’mi ben zveŕt, che pešu a’č par un ca si bandňna;1386 alňr dal ocorěnt mi tegn’raj armŕt cussě che se’l post che pě mi plŕs cjňlt mi včn, fňu d’ŕltris pal me rimŕ no vegnaraj butŕt. Jů’n tal mont che di amarčsis al č plen e’n tal mont che’nsima al ŕ’l bičl gjarděn che paj vuj di Beatrěs jodůt i’ai, e ben, e dopo’n ta chej poscj’ als che cussě tant a lůšin savůt i’ai chist e chčl che se da contŕ i včs, di savňu fuŕrt tŕncjus lu cjatarčsin; E s’jň al ver di čsi timidůt i varčs, da chej i no vegnarčs maj recuardŕt ch’antěc jodarŕn il timp ch’i vivěn adčs.”1387 La lus riděnt ca’nglusava’l me antenŕt, presiňus gjojčl, a sfavilŕ si veva metůt com’un raj dal soreli ta’un spičli dorŕt; e chistu al veva dět: “Dom’un cňu cal č brut par vej di sč o d’ŕltris vergogna al volarŕ che tu ti tŕšis dal dut.1388 Lo stes, na volta netada la fogna, vŕ a mostrŕighi a důcjus 1389la to višiňn, e ca si grŕtin pur chej ca ŕn na rogna. Che se’nsindiňša’sarŕ la so lesiňn al prin bocňn, un bičl puc di nudriměnt a lasarŕ na volta digerida benňn. La to vňus a farŕ prňpit coma’l vint ch’a li pě alti půntis a ghi dŕ frustŕdis e a tě onňu e riconosiměnt. Ma mostrŕdis ti sňn ta chisti rňdis, tal alt mont e’n ta la val doloroša encj’ŕnimis par grandi rňbis famňšis, che’l spirt di chčl cal sěnt a nol ripoša nč maj si ferma su ešempli cal sedi puc cognosůt o platŕt’n ta na buša, o che, par altri, rišŕlt a nol fedi. Cjŕnt Dicjotčšin Dal so verbo si godeva luminňus chel spičli beŕt, e jň i stevi gustŕnt il me, temperŕnt dut’l dols cul sindiňus;1390 e che fiňla ch’a Diu mi steva menŕnt dět mi veva: “Cambia pensej; pensa che visěn jň’i soj di chčl1391 che’i maj al vŕ liberŕnt.” Voltŕt mi eri cuj vuj ca mi luščvin vičrs la biela vňus dal me cunfuŕrt, e’i tŕs dal ben che chej vuj sans mi volčvin; no parsč che dal me parlŕ mi fidi dom’in part, ma pa la mins ca pňl fŕ doma chel tant se pě ch’judada no včn dal alt, e fuŕrt. Di chel momčnt, cuant che ic i stevi vuardŕnt, doma chist i pňl diši, che il me afičt lěbar al era d’ogn’altra voja, dut cuant, fin che il plašej eterno, che dirčt al luševa in Beatrěs, su me pur a si rifleteva dal so bičl aspičt. Alňr, cu la lus di un ridi bičl e pur, ic dět mi veva: “Vňltiti e scolta; di paraděs al di fňu daj me vuj an d’č pur.”1392 Com’che uchě a si jňt cualchi volta la voja che’ tal jodi, s’a č tanta, da ic a včn duta l’ŕnima cjolta, cussě, tal sflameŕ da la lus santa che voltŕ mi veva fŕt, la so1393 brama jodůt i vevi che di parlami a'n veva tanta. E al veva tacŕt: “Chi sů ch’i ti sňs vegnůt, in ta stu ŕrbul cal vif dal insima, che maj no si sfuča e che sempri’l fŕ frut, i spirs a sňn beŕs, che la jů, prima da vigně’n tal cjčl a črin ognůn famňus, tant da vej da li můšis granda stima. E alňr vuarda ben ta’i bras di sta crňus: chčl ch’i minsonaraj, lě’l farŕ chel ŕt che’n ta na nula’l fŕ’l so lamp1394 luminňus.” Pa la so crňus jodůt i vevi un lušňu tirŕt dal nňn Gjošuč, apena’pen’ minsonŕt; che’i no saj se’l diši al era prin dal fŕt. E cuant che Macabeo’l era stŕt nominŕt čco un altri1395 cal vegneva rodolŕnt, e dal godi al era stu trňtul animŕt. Cussi par Carlo'l Grant e par ’l Orlŕnt, doj ch’atčnt seguět al veva'l me sguŕrt com'che’l vuli’l seguěs il so falcňn svualŕnt.1396 Dopo tirŕt a včvin Gulielmo e Renoŕrt e encja’l duca Gotfrčit la me vista ’nta che crňus, coma pur Berto Guiscart.1397 Alňr, cun l’altri lůcis’n motu’n ta sta pista, mostrat mi veva l’ŕnima ca mi veva parlŕt cuant che cun chčs tal cjantŕ a er’artista. A la me destra mi eri alňr voltŕt a Beatrěs par jodi s’al me dovej, cun perŕula o cun sen, mi tegnčs guidŕt; e jodůt i vevi i so vuj lušěns e biej, lůstris di legrěa, che il so aspičt i’ŕltris al vinseva e’l so ůltin parej.1398 E prňpit coma, par sinti pě dilčt tal ben fŕ, ’l omp di dě in dě, plan planěn a si necuŕrs cal fila sempri pě dret, cussi mi eri rindůt cont che lě ch’i črin dut’l cjčl cresůt al veva il so arc1399 joděnt chel mirŕcul1400 ch’i vevi visěn. E com’ca si tramuta’n ta’un pisul arc di timp na fruta in blanc, cuant che’n muša a discarga da la so vergogna’l car’c,1401 cussi ai me vuj, věnt voltŕt la muša, al era’l candňu pě dols da la sesta stela1402 che ta’un tic e tac ni veva fŕt di cjaša. Jodůt i vevi'n ta che stela buna’e biela il luši dal grant amňu che lě al era paj me vuj scrivěnt la nustra favela.1403 E coma grus ca si ŕlsin da la cjera, cuaši goděnt di diši ca črin pasůdis, a crčjn na tonda o altra schiera, cussě’n ta li lus li santi creatůris svualŕnt a cjantŕvin, e’a faščvin un D o’un I o’un L cu li so figůris. Prima, cul so cjantŕ a si movčvin; dopo, doventŕnt un di chiscju diščns, a stčvin fers un puc e a taščvin. O divina Pegasča1404 che’i nustr’ inzčns par timp e timp ti fŕs che gloriňus a rčstin, e cun chej pur li nustri sitŕs e regns, ’luminčjmi di te, che spic a fčdin sti figuris com’ch’jň li’ai concepědis: che’n ta scju vers’l to podej důcjus jodi a pňsin! Sinc vňltis sičt si črin alňr mostrŕdis vocals e consonŕntis; e notŕt i vevi sti pars coma ch’jň li vevi jodůdis. ‘DILIGITE IUSTITIAM’ ben oservŕt i vevi sč che par prin’era chě piturŕt, da QUI IUDICATIS TERRAM1405 seguitŕt. Tal EM dal cuint vocabul dut ordinŕt al steva ogni spirt, cussě che Gjove stes d’arzčnt al fasava stu luši dorŕt. E pě lůcis jodůt vigně jů a včvin i vuj mčs e pojŕsi tal colm dal EM, da indŕ che’l ben pě alt a laudŕvin, důtis chčs.1406 Dopo, com’ch’al bati di na sclampa brušada, na nula si’jňt saltŕ fňu di falěscjs che paj vilŕns a’č roba furtunada, čco alňr il lampŕ di mil lůcis, e pě, zě’n sů t’jodčvis, o tant o puc, par volej di chčl1407 ca li veva ’mpiŕdis; e cuant ch’ogni luměn al era zůt tal so lňuc, i vevi 'l cjŕf e’l cučl di n’acuila jodůt vigně fňu dal diščn ben clar di stu fňuc. Il pitňu di dut chistu, mestri nol ŕ maj vůt; ma mestri ’l č luj, e da luj a včn fňu la virtůt ca informa1408 i něs dapardůt. I altri beŕs, che contčns ognůn di lňu a parčvin d’čsi’n ta la M ingiliŕs, puc’a puc pal usičl jodůt si ghi veva'l cňu.1409 O biela stela, cuanti gčmis ch’i ti’as ca mi mostrin che la nustra gjustěsia a včn da scju cjčlos ch’i ti tčns ’ngemŕs! Par chčl jň i prej la mins che iněsi a ghi dŕ al motu to e virtůt che ben a vuardi da’ndŕ che’l fun’l včn che’l to raj’l věsia;1410 cussě che n’altra volta’l mostri’l so disdčn di dut chel baratŕ dentri dal templi1411 che daj mŕrtirs che fŕt lu včvin al era plen. O soldŕs sans dal cjčl che jň’i contempli, lotŕit fuŕrt par chej che la jů in cjera pierdůs a sňn par via dal brut ešempli! Cu li spŕdis si feva na volta guera; ma ’dčs a la fŕn chej ch’al cjňli a sňn atěfs il pan1412 che’l bon Pari a nisůn maj’l siera. Ma tu che doma par scancelŕ1413 ti scrěfs, pensa che Pieri e Pauli, che muŕrs a sňn pal cjamp1414 ch’i ti guŕstis, a sňn encjamň věfs. Tu ti pňs ben diši: “Jň’i saj sč ca č bon; jo’i vuej doma chčl che besňu al ŕ vivůt e ca ŕn pal saltusŕ martiriŕt’n tal salňn; jň il pescjadňu i no cognňs, nč’l Paulůt.”1415 Cjŕnt Dicjanovčšin Davŕnt di me i jodevi cun l’alis vičrtis il bičl diščn1416 che cun chel so godi grant a fčvin l’ŕnimis ulě unědis. Ogn’un’a pareva un ruběn che tant cun’un raj di soreli arděnt al stčs che ai me vuj si rifleteva brilŕnt. E chčl che a contŕ i mi mčt adčs, dět nol č maj stŕt, nč scrět da vingjňstri, nč d’inventalu nisůn maj s’insumiarčs; ch’jodůt i vevi e pur sintůt i vevi il rostri1417 che al “jň” e al “me” a ghi dŕ vňus invensi di ušŕ il “me” e’l “nustri.”1418 E alňr: “Par čsi bon e gjudisiňus, ešaltŕt i soj jň chě a che Gloria che di pě no si pňl čsi dešiderňus; e’n tal mont i’ai lasŕt la me memoria buna, tant buna, ma che li zens trěstis a lŕudin ma a no seguěsin par nuja.” Cussě dom’un calňu di tanti bňris sinti si fŕ, com’che da tancju amňus un sun sňu si sinteva da li so bňcis.1419 E alora jň: “O semprivčrs flňus dal eterno bon godi; che pur dom’un someŕ mi fčis ducju i vustri odňus, sodisfŕit suspirŕnt il me grant dišůn che par cussě tant timp mi’a lasŕt plen di fan, che’n tal mont di cjoli nol č stŕt bon nisůn. Jo’i saj ben che se’n cjčl ta'un altri reŕn1420 sempri a si spičla il volej divěn, puc’n vu a si riflčt, e sensa velŕn. Ben i savčis ch’i mi tčn pront e visěn par scoltavi; i savčis cual cal č chel důbit che’n mins maj nol vňu stami siděn.” Coma un falcon cal včn fňu dal cjapičl,1421 al mňuf il cjŕf e l’ŕlis al bŕt contčnt, granda voja mostrŕnt, fašěnsi dut bičl, cussě al fasi jodůt i vevi dut intčnt stu sen, da grŕsia divina festegjŕt cun chel dols cjantŕ che lŕ’n alt al č sempri preščnt. E tacŕt al veva: “Chčl che’l compŕs al ŕ slungjŕt fin a la fin dal mont, e dentri di chel trat il misteriňus e’l manifest al ŕ lasŕt, nol ŕ’l so valňu podůt lasŕ cussě stampŕt dapardůt ’l univčrs, che il so verbo, infinět, parzora di dut’l fňs restŕt. E a č par chčl che il prin superbo1422 che pě grant al era d’ogni creatura, crut al era colŕt croděnt di savej pě dal verbo; e da chistu s’jňt ch’ogni inferiňu natura un vŕs masa pěsul a’č par dut chel ben sensa fin e che’n sč cun sč’l mišura.1423 Duncja la nustra vista, ch’al pě a tčn doma cualchidůn daj rŕis da la mins che důtis li rňbis dal mont a contčn, a no pňl da se stesa tegni a mins tant che’l so prinsěpit1424 a no s’interna tant pě’n lŕ daj nustri sňlis sintiměns. Cussě che’n ta la gjustěsia eterna il disčrni cal risčif1425 il vustri mont, coma vuli tal mar, dentri a s’interna; che, par tant che da la riva’l jňt’l font, lontŕn tal mar no lu jňt, cal č lo stes lě, ma platŕt’l tčn il so čsi profňnt. Lustri nol č, s’a nol včn dal serčn stes che maj si turba; ma ’l č ’nvčnsi dut scur, o par pasiňn da la cjŕr o velčn daj bčs.1426 Adčs che chel post profňnt ti sňs sigůr ca ti platava la gjustisia viva, che fin a capěla ti’era stŕt dur; che chist ti diščvis: ‘un al nas’n riva dal Indus, indŕ che nisůn al da lesiňns su Crist, nč di luj a leši o scrivi al vŕ; e’l so volej e li so buni asiňns, par cuant che’l nustri rašonŕ’l jňt, sensa pecjŕt tal diši o vivi a sňn. Sensa fede o batičšin al mňu: jňt— parsč’l vegnia condanŕt stu puňr’on?1427 ’ndŕ a eše la so colpa se luj nol crňt?1428 Cuj sotu tu da mčtiti tal cjadreňn1429 par gjudicŕ da miŕrs di měis di lontŕn, che d’jodi nencja na cuarta’n lŕ no ti sňs bon? Chej che voja di zě’n tal sutěl a’an, se guidŕs da la scritura i no fňsis, rašňns di důbit i'n varčsis a plena man. Oh nemaj da la cjera! Oh mins sglňnfis!1430 La prima volontŕt, ca č’n sč tant buna, e ca č’l pě grant ben, sempri lě a č, tal so post fěs. Ogni roba a č justa se cun ic a č una:1431 roba creada’l ben a sč’a no tira, ma ic, risplenděnt, a ognůn lu dona.”1432 Com’che’nsima’l nit zvualŕnt a zira dop’che la cicňgna’l past ghi’a dŕt ai fěs, e com’che chčl cal č pasůt al amira, cussě si veva fŕt1433, e cussě alsŕt i vevi li sčis, la figura benedeta, che l’ŕlis a moveva sburtŕdis da tancju consčis. Atorotňr svualŕnt a cjantava: “Li nňtis mčs, a’č clar, i fčis faděja a capělis; il pensej di Diu pur’i no comprendčis.”1434 Al cujetasi di che lustri flŕmis dal Spirt Sant ch’encjamň ’l era’n tal sen ch’ai Romŕns ghi veva dŕt riverčnsis, di nňuf al veva tacŕt: “Chě sů, in ta chistu regn, maj nol č vegnůt nisůn ca nol crodčs in Crist nč prin nč dopo cal vegnčs ’nclaudŕt tal lčn. Ma jňt: tŕncjus di lňu a sěghin ‘Crist, Crist!’ e’n tal dě dal juděsi a sarŕn pě lontŕns di luj1435 che chej che maj cognosůt no’an Crist. E l’Abisěn’l danarŕ chiscju Cristiŕns cuant ca si spartirŕn chisti do scučlis, una sempri siora e l’altra’n taj dŕns.1436 Se dišarani i Persiŕns ai re vůstris? Coma a jodarani chel libri vičrt ’ndŕ che li pčcis sňs a sňn důtis scrětis? Lě s’jodarŕ, tra l’ňperis d’Albert,1437 chč che fra puc a scrivarŕ la pena su chčl ca cambiarŕ’l regnu di Praga’n desčrt.1438 Lě a s’jodarŕ’l mal che lŕ dal Sena al caušarŕ, falsificŕnt bes a plen, chčl che’l cinghiŕl’l farŕ crepŕ, cun pena.1439 Lě di che supiŕrbia s’jodarŕ il sen che mŕt a fŕ doventŕ ’l Inglčis e’l Scosčis che bňis no sňn di restŕ tal so terčn. La lusůria a s’jodeva e li corňtis plčis di chčl di Spagna e di chel re Bočm, che virtůt maj ’la vůt, ma doma brus plaščis.1440 Si gh’jodarŕ al sučt di Gjerusalčm segnada cun una I la so bontŕt, ma l’opňst ghi sarŕ segnŕt cu na em.1441 S’jodarŕ l’avarěsia e la viltŕt di chčl che vuardiŕn al č da l’išula dal fňuc ’ndŕ ch’Anchěs finět al veva la so lungja estŕt; e par da n’idea di cuant cal č luj puc a bastarŕn un pu’ di lčteris scurtŕdis ch’un biel puc ni dišarŕn cul diši puc.1442 E s’jodarŕn pur li ňperis spňrcis dal barba1443 e dal fradi che na nasiňn a’an dišonorŕt e pur do corňnis. E chej che re dal Portogal e Norvegja a sňn, lě si cognosarŕn, e chčl di Rasa1444 che cuj bčs di Venesia al veva fŕt puc di bon.1445 Beŕda Ungaria s’a no si lasa pě malmenŕ! e beŕda Navŕra s’a si armŕs dal mont1446 ca la fŕsa! E ducju’an di crodi che par capara di chistu, Nicošia e Famagosta fuŕrt si lŕgnin pal nemŕl di so cjera1447, che d’imbŕnda daj ŕltris no si scosta. Cjŕnt Vincjčšin Cuant che chčl che lus a dut il mont ghi dŕ, dal nustr’emisferi jů’l včn e’l vŕ via cussě che'l dě dapardůt a distudasi al vŕ, il cjčl, che doma di luj prin s’impěa, ai nustri vuj si fŕ di nňuf a colp prešěnt par ducj’ chej luměns ch’ognůn di luj s’impěja; e’n mins stu da fŕ dal cjčl si veva fŕt prešěnt cuant che’l sen dal mont e daj so důcis di parlŕ ’l veva smetůt, cujčt restŕnt e tašěnt; ma sůbit dopo, l’altri bieli lůcis sempri pě lušěnt a cjantŕ si včvin metůt cansňns che ben i recuardi ca črin soŕvis. O divěn amňu, di ridi dut cujerzůt, cuant ch’i ti luščvis cun che meloděis dňlsis che di pensčis sans a cjantŕvin par dut! Dopo che chisti lustri pičris presiňšis che la sesta lus ’ngjemŕ i vevi jodůt cujetŕt a včvin l’angčlichis nňtis, di sinti’l murmurŕ d’un rěvul mi veva parůt che da clap’a clap jů’l vegneva lěmpit e clar da la gran fontana ’ndŕ cal era nasůt. E com’dal cučl da la ghitara’l sun clar dut ben si sesta, com’cal fŕ dal bušůt da la pěva il soflŕ dal montagnŕr, cussě, sensa nencja spetŕ un minůt, il murmurŕ da l’ŕcuila sbušigŕnt al era vegnůt sů pal cučl, fin che dols lu vevi sintůt. Da můrmur’a vňus sč stesa alňr cambiŕnt, fňu dal so bčc in forma di perŕulis bičlis i vevi sintůt, che chě i’ai scrět dut cuant. “La part che’n me a jňt e che’n ŕcuilis mortŕlis’l soreli a vuarda,” al veva tacŕt, “a’č miej che adčs benňn i ti vuŕrdis, pars’che daj fogůs che forma mi’an dŕt, chej ’ndŕ che’l vuli’n tal cjŕf mi sflamča, tant miej daj ŕltris al č ognůn di lňu dotŕt.1448 Chčl che tal mičs dal vuli al sfavilča, il grant cjantadňu ’l č stŕt dal Spěrit Sant, che da post a post l’arca movůt al ve’a: adčs ben’l cognňs il mčrit dal so cjŕnt,1449 che luj stes al č efičt dal so consej stes par grŕsia vuda che granda’č altritŕnt.1450 Daj sinc che sercli mi fŕn dal vuli stes, chčl1451 che al bčc pě visěn a mi č, la veduluta consolŕt al ŕ pal fě stes1452: adčs tant ben al sŕ cuant costňus cal č il stŕ lontŕn di Crist, pa l’esperiensa di sta dols’ vita e di chč ch’oposta ghi’č.1453 E chčl che dopo a si jňt’n ta la sirconferensa che minsonŕt i’ai, tal alt da la sča, la muŕrt al ŕ ritardŕt par fŕ penitensa:1454 adčs al sŕ ch’encja cuant ch’un al prča che chčl di vuej’l sedi pal domŕn lasŕt il juděsi eterno a nol cambiča.1455 Chel altri pě’n lŕ, cu li lčgis al me lŕt, cu na buna intensiňn ca’a vůt brut frut, par zě davňu dal pastňu, grec si veva fŕt:1456 adčs al capěs com’che’l mal ca si’a vůt dal so ben operŕ a no ghi’a fŕt dan encja se’l mont da lŕ’n cŕ’n malora ’l č zůt. E chčl che ta la curva’n jů i oservŕn,1457 Gulielmo ’l era, che che cjera a plans a st’ora par Carlo e Federico e’l so malŕn:1458 adčs al sŕ coma ca s’inamňra il cjčl di un re just, e a li sintělis dal so splendňu encja ’dčs a s’indňra.1459 Cuj’l crodarčsia la jů, tal mont di pčcis, che Rifčo Trojŕn1460 al fňs’n ta stu rotňnt uchě la cuinta da li lůcis sŕntis? Adčs alc al cognňs ben di sč che’l mont nol pňl par nuja jodi da la grŕsia divěna, o almancu no fin in font.” Com’na ’lodula che’n aria si spŕsia, prin cjantŕnt, e dopo tašěnt contenta da li dolsi nňtis ca la lŕsin sŕsia,1461 cussě ben clara mi veva parůt la ’mprňnta dal plašej eterno, e’l so dešideri che a chčl ogni roba si atčn e doventa.1462 E forsi pars’che plen di důbit i’eri com’un spičli plen di rňbis colorŕdis, pě’a lunc di spetŕ, tašěnt, bon ’no’eri; ma li perŕulis: “Se soni sti rňbis?” a mi črin fňu di so volej sbrisŕdis; e’a colp un brilŕ jodůt i vevi di fičstis. Sůbit dopo, cun brilanti ocjŕdis chistu sen benedčt a mi veva rispundůt prin ch’i ghi fčs jň stes altri domŕndis. “Chistu tu i ti crňdis di capělu dut parsč ch’jň’i lu děs, ma’l coma no ti lu sŕs; com’che’l crodůt spčs a nol č comprendůt. Coma chej ca pŕrin di capě li rňbis ch'i’ti fŕs, par nňn e basta, ma la so “quiditŕt”1463 no la jňdin se d’ŕltris no vegněn judŕs. Regnum coelorum a sufrě ’l č partŕt dal grant amňu e da la speransa ch’a vinsi a vŕ la divěn’ volontŕt; no’un lotŕ tra omp e omp, com’ca si pensa, ma ic a věns pars’ca vňu čsi vinsuda e, vinsuda, a věns cu la so benevolensa.1464 La prima e la cuint’ŕnima1465 lŕ ’mpostada a ti lasa a bocja vičrta, che’n ic t’jňs la regjňn daj ŕnzui ben piturada. Daj so cuŕrps fňu no sňn vegnůs, com’ch’i ti crňs, spirs pagŕns, ma cristiŕns, cun fede plena sul Crist che da zě o zŕ zůt al era’n crňus. Ch’un dal infičr, da’ndŕ ca no si torna maj par fŕ dal ben, taj so vučs al č tornŕt, pa la grŕsia che’l sperŕ a adňrna; dal gran sperŕ che sě tant al ŕ judŕt il preŕ1466 che Diu lu risusitŕs, par podej vej’l so dešideri scoltŕt. Il spirt gloriňus ch’adčs ni tčn voltŕs,1467 tornŕt a la cjŕr, e lě par amondi puc, tant al veva crodůt che luj a lu judŕs; e croděnt impijŕt a si vev'n ta un cussě grant fňuc di amňu par luj1468, ch’a la so muŕrt seconda uchě al era vegnůt, in ta stu bičl lňuc.1469 ’L altri1470, che par grŕsia di na tant fonda fontana’l sgorga, che maj creatura jodi’a podůt fin ta l’ůltima onda, dut’l so amňu la jů al veva dŕt a vita pura; che Diu, da grŕsia ’grŕsia1471 ghi veva vierzůt il vuli a la nustra redensiňn futura: e parsč chč luj al veva crodůt, pě nol era zůt a sufrě la spusa dal pagančšin; ma ŕ criticŕ che perversiňn si veva metůt. Che tre siňris1472 lě ghi včvin fŕt da batičšin, che visěn la roda destra ti’as jodůt, davŕnt dal batiešŕ pě di un milčšin. O predestinasiňn, che maj a ŕn podůt la to raděs jodi, nč maj a podarŕn, chej che’l prin motu1473 a capě no zarŕn dal dut! E vuŕltris, puora zent, no stčit dasi afŕn a gjudicŕ; chč nu stes, che Diu i joděn, dal cognosi ducju’i elčs i sěn lontŕn; e dols ni’č che dal savej lontŕns i sěn e’l nustri ben a chistu ben s’inclina,1474 che chčl che Diu’l vňu, encja nu’i volěn.” Cussě da che splendida lus divina, par ben sclarěmi la me puora vista risevůt i vevi sta buna midišina. E com’un cjantadňu un bon citarista davňu ghi vŕ cuj so zňucs da la cuarda, ch’encjamň pě gust al ŕ un che’l cjŕnt’l scolta, cussě ’ntŕnt cal parlava, di recuardŕ mi včn ch’jodůt i vevi li do lus beŕdis che, com’che cul bati’nsičmit da li sčis un’l vuarda,1475 cul so parlŕ si movčvin li flamůtis. Cjŕnt Vincjunčšin Belzŕ si’črin i me vuj di nňuf fisŕs su la me Beatrěs1476, e cun lňu’l me cňu, che pě di ic no ešěst altri ca ghi plŕs. Ic a no rideva; ma “Se’l colňu dal me ridi t’jodčs,” mi veva dět, “ti restarčs com ‘Semlč’ che’n siniša si veva fŕt par amňu;1477 la me bielesa, che’n tal alsasi stes dal eterno palŕs, pě’a vŕ lušěnt coma che fin chě jodůt i ti’as tu stes, s’a no si temperŕs, tant pě risplenděnt1478 al doventarčs1479 che li fuŕrsis tňs al so lušňu a sarčsin com’alc che’l folc’l vŕ distrušěnt. I sěn adčs rivŕs al sičtin splendňu che sot dal diščn dal leňn dut arděnt la jů’l radiča misturŕt1480 il so valňu. Davňu daj to vuj tčn ben fisada la mint e fŕ che chej a spičlin la figura che’n ta chistu spieli1481 ti zarŕs joděnt.” S’un’l savčs ch’jň’i mi stevi goděnt na vura dut il me contemplŕ di chel aspičt beŕt, cuant che d’jodi altri mi eri dŕt cura, al capirčs benňn cuant ch’i eri grat di ubidighi a la me biela scorta, balansŕnt chistu cul splendňu zŕ contemplŕt. In ta chel cristŕl che il nňn al parta— zěnt atňr dal mont—dal so duce, tant bon che sot di luj a era ogni malěsia muarta,1482 dut d’oru che tant’a brilava e benňn jodůt i vevi na scjala ca zeva in sů fin che’i me vuj pě no la jodčvin benňn. par scju scjalěns i vevi pur jodůt vigně jů tancju di chej lušňus ch’ogni lus dal cjčl a pareva ca si difondčs ca jů. E com’che par natura al fŕ ogn’usičl, ducju ’nsičmit, bunoruta, i crovŕs par scjaldasi ducju’a fŕn’l so saltusčl; e dopo a’n d’č di chej ca vŕn a spas, ŕltris a si zěrin ma fěs lě a rčstin, e ŕltris atňr a vŕn di lě ch’črin pojŕs; prňpit cussě mi pareva ca fčsin l’ŕnimis che chě a luščvin insičmit cuant che’n tal stes scjalěn si visinŕvin. E chč che pě visěn i’jodevi, e pulět, tant clar’si veva fŕt, ch’jň mi diševi pensŕnt: “Ben jň’i jňt il ben ch’i ti mi tčns sclarět.” Ma chč1483 che da chč jň’i spetavi’l coma e’l cuant dal diši e dal taši, a taševa; e alňr jň, cuntra’l me volej, siděn i eri stŕt dut cuant. Alora ic, che ben jodůt a veva’l me puňr taši tal jodi di chčl che dut1484 al jňt, dět mi veva: “Děs pur di sč ch’i t’jňs atňr.” “Il me mčrit,” i vevi alňr tacŕt di bot, “grant nol č asaj par vej da te1485 risposta; ma par chč1486 che’l me grant dešideri a jňt, děšmi, beŕda vita, che in ta chista alegrěa i ti ti tčns platada, sč che tant dongja di me a ti parta; e děšmi parsč ca tŕs’n ta sta roda —chč che’n ta ŕltris1487 a par čsi goduda— che sinfoněa celestiŕl e ’nmielada.” “La muša e’l sinti mortŕl ti’as, ben vuarda,” rispundůt mi veva; “par chčl chě no si cjanta, com’che a ridi Beatrěs no ti l’ŕs joduda.1488 I soj paj scjalěns da la scjala santa vegnuda tant in jů dom’par fati fiesta cul děš’ti e cu la lus ch’ognůn chě a'n d’ŕ tanta; e’a no’č pal pě grant amňu ch’i ti faj fiesta; ch’altritŕnt amňu o pě chě sů ti jňdis, com’che dut stu sflameŕ ti manifesta. Ma l’alta caritŕt, ca ni fŕ sčrvis di chel alt consej che’l mont al governa, uchě a ni sičls, com’che tu ti osčrvis.” “Jň’i jňt ben,” i vevi dět, sfavěl di lus plena, com’che uchě al basta’l vustri benvolej par seguě la providensa eterna; ma chistu al č chčl ch’i vorčs tant savej— pars’che predestinada tu, besola, chě a čsi ti sňs, fra tancju spirs biej.” No’eri nencja’n ta l’ůltima perŕula, che’n tal so mičs a si veva sta lus centrada, atňr di sč piruetŕnt com’na trotula; cussě mi veva ’lňr dět chist’ŕnima beŕda: “La lus divěna che su di me si punta penetrŕnt’n ta chč ca mi tčn ’nglusada, che cul me jodi a si tčn ben streta, cun me su di me a si alsa, ch’jň’i jňt la pě alt’esčnsa da’ndŕ ca’č cjolta.1489 Čco duncja l’alegresa che’n me a s’jňt; pars’che cuant ch’al me jodi a’č clara cussě’l me luši’l lus coma’l luši ch’jň’i jňt.1490 Ma che alma dal cjčl che pě a včn clara, chel serafěn che’n Diu’l vuli pě’l tčn fisŕt, al to domandŕ nol pňl dŕ risposta clara; par via che’n tal aběs al č tant sprofondŕt dal eterno decrčt chčl che savej ti vůs, che capělu nol podarŕ maj spirt creŕt.1491 Cuant che’i to pič jů’n tal mont sňn di nňuf zůs, chistu conta, che pě a nol prešumi di zě ’ndŕ che nencja’i beŕs d’jodi no’an asaj lus. Com’a pňsia la jů la mins prešumi d’jodi tal so scur sč che d’jodi no pňs nencja’n ta chista lus chě—adčs děšmi.” Di stŕ siděn mi včvin cussě dět li perŕulis sos, che lasŕt i vevi la cuestiňn e domandŕt, ůmil, ghi vevi se di cognňs’lu pusěbil mi fňs. Un cret a s’jňt che’n Italia al č’nmiešŕt, 1492 e no tant lontŕn da la to patria, tant alt che dal ton pě’n bas si sěnt’l boŕt; e na goba’l forma dal nňn di Catria, cun sůbit sot un monasteri consacrŕt che d’adorŕ Diu maj nol vŕria.” Cussě il so ters discňrs al veva tacŕt: e dět, seguitŕnt cuj so motěfs: “Uchě al servěsi di Diu i soj restŕt, che cul mangjŕ cunsŕt cul vučli d’ulěfs, i pasavi tant’l cjalt che’l frčit amondi ben, dut contčnt cuj me pensčis contemplatěfs. Par scju cjčlos stu claustri al era ben fčrtil; e adčs dut vučit i lu cjatŕn,1493 cussi che di rivelasi al farčs ben. Ta chel post jň i’eri Pieri Damiŕn, e Pieri pecjadňu i’eri’n ta la Glišia da la Madona visěn dal mar Adriŕn.1494 Di vivi ulŕ mi restava pucja grŕsia cuant ch’i eri stŕt pocŕt vičrs di chel cjapičl che travašŕt da mal in pčšu spes d’jodi a si’a.1495 Cefŕs vegnůt al era, seguět dal grant vasčl1496 dal Spirt Sant, discňls, puarčs, e mŕgris, mangjant frigůis in ta chistu post o’n ta chčl. Adčs si spčtin tanti di che rňbis chiscju pastňus dal dě di vuej, e che ben ju ŕlsi, pa li so gravitŕs pešŕntis. Cul mant so a cujčrzin il palafrčn, cussě che do bčstis a stŕn sot di na pičl: Oh pasičnsa, cuant ch’i ti ghi dŕs sostčn!”1497 Luměns jodůt i vevi, al sinti chist da chčl, vigně jů svels paj scjalěns e zirasi e a ogni ziru’l so luměn si feva pě bičl. Visěn di stu spirt1498 a črin vegnůs a fermasi, dŕnt insičmit un cussi grant sigňn ch’a nuja chě al pod’rčs paragonasi: nč jň’i lu vevi capět, par tant fuŕrt cal era’l ton. Cjŕnt Vincjadučšin Plen di maravča, a la me guida voltŕt mi eri, coma un ninůt cal cňr sempri lŕ indŕ che pě si cunfida;1499 e chč, coma na mari cuant ca ocňr sůbit al fi dut pŕlit da la poura corŕgju a ghi dŕ e ghi stŕ atňr, dět mi veva: “Ma no satu che’n cjčl alora zŕ’i ti sňs? E’i no satu che’n cjčl dut a č sant e che lě dut sč ca’č fŕt al č fŕt cun cura? Coma ca ti varčs tramutŕt il cjŕnt, e’l me ridi, adčs imaginŕ ti pňs, cul tonŕ di che vňus che movůt ti’a cussě tant;1500 che se ben i ti capěs i pensčis sňs, zŕ ti savarčs cuala ca č la vendeta ch’i t’jodarŕs prin da la fin daj děs tos.1501 Ca sů la spada a no tŕja masa a la svelta nč masa tars, com’che’nvčnsi a ghi pŕr a chčl che cun voja o timňu a la speta. Ma a č ora ch’i ti vňltis il to sguŕrt clar; che spěris grancj’ e famňus i t’jodarŕs se’l cjŕf ti zěris, com’ch’i děs, vičrs’l scjalinŕr.” Com’ch’ic voleva, i me vuj si črin voltŕs e jodůt i vevi sent balěns che insičmit cuj rŕis di důcjus a vegnčvin ben ’luminŕs. Com’un di chej i’eri jň che, par no someŕ mas’ardět, la gola’l copa, e’n davňu a si tčn dal domandŕ, par no vigně stracapět; e’l luměn pě grant cal luševa pě ben fra che margarětis pě’ndavŕnt al era vegnůt par volej di sč stes contentami ben. “Se tu t’jodčs,” da chčl i vevi alňr sintůt, “coma me la caritŕt che tra nu’a art, ogni to pensej jodi i ti farčs, dut. Ma pars’che tu no ti tŕrdis, nencja’n part, di rivŕ al pě alt1502, ghi daraj risposta jň a chel pensej ch’i ti tčns in riguŕrt. Chel mont cal ŕ Casěn1503 ta la so costa frecuentŕt al era stŕt fin la sů insima da zent ’nganada e puc ben disposta;1504 e chčl jň’i soj che la sů al ŕ par prima1505 partŕt’l nňn di chčl che la veretŕt in cjera dal alt ghi’a mostrŕt a ogn’ŕnima; e da tanta grŕsia i soj stŕt luminŕt che i vilŕns di chej poscj’ i’ai convertět, che sedušůs ’črin stŕs da’un cult disgrasiŕt.1506 Contemplatěf al era stŕt ogni spěrit di scju fňucs tegnůs inpiŕs’n ta chel cjalt che crčsi’l fŕ’i flňus e’l frutŕn sant e scuišět. Chě al č Macario, chě al č Romuŕlt, chě a sňn i me frŕris che in taj clŕustris i pič’an puntŕt e tegnůt il cňu salt.”1507 E jň a luj: “’L afičt ch’i ti mi mňstris parlŕnt cun me e’l calňu di chel aspičt ch’jň ben i’jňt in tal brilŕ daj vustri lůstris, che fede’n vu tant granda i sěnt’n tal me pet com’na roša cuant che tant vičrta a včn che dŕ no podarčs encjamň pě dilčt. Ma par plašej, o pari me, děšmi ben se jň’i pňs da te la buna grŕsia vej d’jňditi dentri di stu luminňus sen.”1508 Alora luj: “Fradi, chistu grant dešidej scoltŕt ti sarŕ’n ta l’ůltima sfera,1509 ’ndŕ che scoltŕs důcjus a sarŕn dal alt volej. Ulŕ a č perfeta, ma dura e’ntera ogni sodisfasiňn, e doma’n ta chč, sěnt, ogni roba a č ’ndŕ che sempri a’era,1510 pars’che’n lňuc no č, nč zěrus a stŕ fašěnt; e la nustra scjala’n sů a vŕ’n ta chel marc, che daj to vuj a vŕ plan plan scomparěnt.1511 Fin la sů al ŕ joduda’l patriŕrc Jacob1512 cuant che, pojada’n tal punt pě alt, ogni scjalěn a ghi era di ŕnzui car’c. ma par zěghi sů cuj’l fŕja pě un pěsul salt fin al prin scjalěn? Il me regulaměnt a nol včn pě seguět nencja da’un puňr Svuŕlt!1513 I murs ca črin na volta’un cunvěnt,1514 adčs a sňn tŕnis di lŕris, e’i vistěs a sňn sacs di farina zuda malaměnt. Nencja la pešu ušura ch’i ti pčnsis tant no ghi displŕs a Diu com’chel frut1515 che mat al fŕ doventŕ’l cňu daj frŕris; che dut sč che la Glišia a custoděs, dut al č da la zent ch’a nňn di Diu’a domanda; no daj parěncj’ e nč di altri pě brut.1516 La cjŕr dal omp a’č debula avonda ca no basta pal bon propňšit da la zent vej’l timp dal rori, dal nasi a la so glanda. Pieri al ŕ tacŕt sens’oru e sens’arzčnt, e jň cun tant preŕ e cul fŕ dišůn e Cesco1517 cun umiltŕt il so convčnt. E se’l prinsěpit ti vuŕrdis d’ognidůn e’ndŕ ch’a fině ’l č zůt dopo i ti vuŕrdis, t’jodarŕs che da blanc scur si’č fŕt ognůn. Ma vej l’ŕghis dal Gjordan’ndavňu movůdis, o vierzůt’l mar cuant ch’a Diu ghi’a plašůt, pě d’un judŕ uchě a črin sti maravčis grŕndis.”1518 Cussě mi veva dět, e si veva dopo metůt di nňuf cuj sos e cuj sos si veva miscjŕt; e cun chej zě’n sů a mulinčl i vevi jodůt. Zě davňu di lňu mi veva Beatrěs alňr fŕt cun’un so pěsul sen sů par che scjala, e la so virtůt a veva pě dal me pčis zovŕt;1519 nč maj ca jů’ndŕ ca si monta e cala com’che sempri i fin, un motu cussě svelt jodůt si veva, com’chčl di sta me nova ala. S’i podčs maj jň, letňu, tornŕ al alt trionf celestiŕl pal cual jň’i plans tant spčs i pecjŕs ca mi tčgnin lontŕn dal alt, pě timp il dčit tal fňuc a ti volarčs di mčti’e tirŕ fňu, che’a mi d’jodi’l sen che dopo dal Toru’l včn, lě ch’a colp i’eri jň stes.1520 O stčlis gloriňšis, o grant splendňu plen di che alta virtůt ca mi conferěs, par puc o tant cal sedi, dut’l me inzčn, cun vu’l naseva e tramontava, o stčlis, chčl ch’a dut sč ca’č mortŕl ghi da vita cuant ch’i vevi par prin godůt li ŕriis toscŕnis; dopo, cuant che vustra virtůt conferět’a mi veva d’entrŕ’n ta l’alta1521 roda ca vi zira, pal momčnt chě cun vuŕltris mi era dŕt di stŕ. E adčs l’ŕnima me tant vi suspira— oh cussě tant!—par podej vej che virtůt ca ocňr pal gran pŕs ch’a sč la těra.1522 “Ti sňs tant dongja da l’ůltima salůt,” Beatrěs a veva tacŕt, “ch’adčs ti convičn vej’l jodi da li to lus dut clar e nut; perň, prin che tu ti čntris ta chel ben, dŕ na ocjada’n jů e jňt pur cuant mont sot i pič ti’ai zŕ lasŕt—oserva ben; cussě che’l to cňu, par tant cal pňs, gjocňnt si prešenti a la fila1523 trionfŕnt che contenta a včn tra stu etere rotňnt.” E chčl che a stu mont ghi fŕ puc cont jň i lu aměri, e chčl ch’a altri al pensa bravo al č, che la schena ghi volta’al mont. Jodůt i vevi Diana, dut’clara, ma sensa che mŕcis scůris ca črin stŕdis rašňn ch’jň i la vevi croduda rara e densa.1524 Il grant splendňu di to fě, o Iperion,1525 jodi i vevi podůt, e com’ca si mňvin atňr e visěn di luj, Maja e Dion.1526 E’n tal mičs dal pari e’l fě, jodůt ghi vevi visěn Gjove stes, pě tempr’ŕt1527; e clar mi era stŕt com’che da’un post al altri a varičjn. Důtis sičt sti sfčris stŕt mi era dimostrŕt cuant grŕndis ca črin e cuant velňcis e com’ch’ogni piančt si tčn tal so post ’ncjašŕt.1528 Chel ortůt che cussě tant ni fŕ salvŕdis tal zě atňr cun scju etčrnos zěmuj, dut i vevi jodůt, daj glasŕrs a li fňcis. I vuj i vevi dopo voltŕt di nňuf ai biej vuj. Cjŕnt Vincjatrečšin Coma ’l usičl che’n ta li so amadi frŕscjs, pojŕt’n tal nit daj so biej usielůs al č lě’n ta la nňt ca scurěs li rňbis, che’ par ben jodi i so picininůs e par cjatŕighi da mangjŕ un vierůt o doj maj no si tčn ’ndavňu, da můs, al cricŕ dal dě, fňu dal nit’l včn spes jodůt, che cun grant afičt il soreli’l speta e’l vuarda fěs pal prin lušňu, a stent stŕnt mut; cussě la me Beatrěs a stev’atenta e dreta, cuj vuj par che banda voltŕs ’ndŕ che’l soreli’l par mňvisi mancu a la svelta:1529 cussě che, joděnla cuj vuj tant ešaltŕs, doventŕt i eri coma chčl che, dešiderŕnt di vej altri, cul cňu’n gola al spera e’l tas. Ma di timp no’n d’era pasŕt par nuja tant, tra’l me dešiderŕ e’l jodi, i děs, il cjčl che pě e pě si zeva’mpiŕnt. E alňr Beatrěs: “Čco li scuŕdris dal trionf di Crist e di dut cuant’l frut vendemŕt dal zirŕ di chisti sfčris!”1530 ’L aspičt so mi pareva cal ardčs dut, e di gjoldi a veva i vuj cussě plens che’l diši a č miej tčgnilu tašůt.1531 Coma cuant che’i cjčlos a sňn důcjus serčns Diana s’jňt ridi fra li něnfis etčrnis che dut la sů a piturčjn cuj so biej sens, jodůt i vevi di miŕrs di lůcis un soreli che důtis al impiava com’che’l nustri al fŕ cun duti li stčlis; e’n ta sta viva lus a traspareva che sostansa cussě tant brilŕnt e clara che’l me vuli sostegni nol podeva. Oh Beatrěs, guida me dolsa e clara! Cussě a mi veva dět: “Sč ca ti fŕ mancjŕ’l flat la virtůt1532 a’č ch’a dut ghi stŕ parzora. Uchě’l č’l savej e’l podej che dŕt ni’e stŕt par vičrzini li strŕdis tra cjčl e cjera che par cussě a lunc i včvin dešiderŕt.” Com’che’l fňuc che il nul in sč al siera a si slargja e da chčl nol č pě tegnůt, e cuntra natura jů’l vŕ vičrs la cjera,1533 cussi la me mins, nudrida da dut chel ben di Diu, čco che fňu a včn e di savej sč ca veva fŕt no veva pě podůt. “Alsa pur i vuj che jňdimi ti pňs ben;1534 i ti’as jodůt rňbis che preparŕt ti’an a sostegni’l me ridi, com’ca convičn.” Jň’i eri coma chej che da’un sun sveŕnt si stŕn e, cul sun cal vŕ svelt svaněnt, a prňvin a ripartalu a la mins, ma invŕn;1535 cussě i’eri cuant che’n mins mi vegnčvin li perŕulis sos, dčgnis di čsi scrětis taj libris che’l pasŕt sempri’a ritčgnin. S’adčs a sunŕsin důtis che lčnghis, che Polimnia e li so sňus fŕt a včvin cussě tant dňlsis e sempri miej nudrědis, par judŕmi, dal just nencj’un milčšin a no rindarčsin dal so ridi sant, e nencj’al so aspičt beŕt si visinarčsin.1536 Cussě cuant che dal Paraděs i stěn contŕnt a’č miej ch’un salt al fedi’l sacri poema, com’cuant che un fosŕl i si cjatŕn davŕnt. Ma s’un al pensŕs al grant pčis di chistu tema e a sta puora schena ca lu parta, il cjŕf’nol scjasarčs se sot di chčl a trema: nol č un mar par na barcja pisuluta chčl che cun corŕgju a vičrs sta brava prora,1537 o d’un timonej che paurňus’n davňu’l resta. “Parsč ti eše la me muša tant cjara che’i vuj no ti vňltis vičrs il bičl gjarděn cuj flňus che’i rŕis di Crist’a tčgnin sot cura? Uchě a č la roša che’l verbo divěn incarnŕt ti’a; ta scju gělios volta i pensčis che tal so bonodňu tacŕt’l veva’l so cjamin.”1538 Cussě Beatrěs; e jň, che ai so consčis i eri dut pront, i mi eri alňr metůt a lotŕ cuntra li me debuli sčis.1539 Com’che na dě da l’ombrena i vevi jodůt un raj di soreli che un prat di flňus da’un barconůt dal nul al luminava dut; čco, cussě jodůt i vevi tancju splendňus iluminŕs dal alt da rŕis infogŕs, sensa jodi la cauša di scju lušňus.1540 O Signňu me, che un sen cussě clar ti ghi dŕs, tant’n alt ti stčvis che’i me vuj alňr miej jodi’a podčvin’l splendňu di ducju i beŕs.1541 Il nňn dal bičl flňu che jň sempri i’nvochčj di dě e di nňt, a mi veva dut ingropŕt, e cul cňu’n gola’l so fňuc jodůt i vevi'ntej.1542 E ’ntŕnt che in tant e in cuant1543 i vuj piturŕt mi veva la lus di che viva stela che la sů a věns com’che ca jů a veva fŕt, dal alt jů si veva fŕt na flamuta biela, rotonda prňpit coma na corona, ch’atňr ghi era zuda di sta dolsa stela.1544 La pě dolsa meloděa ca suna ca jů e che pě l’ŕnima a tira, altri no’č che un nul che sclapŕt al tona, in paragon dal sunŕ di che lira che coronŕnt a zeva chel bičl zefěr che di sč il cjčl a’ngemava, sta biela piera.1545 “Amňu angjelic jň’i soj che inzěr’ ghi vaj dal grant gaudi cal včn di dentri— nustri dešideri!—di stu dols zefěr; e cun te’i staraj, o roša dal cjčl, mentri che’l fi ti compagnarŕs, radiant, O pia!, ta la roda suprema1546, cul čsighi dentri.” Cussě a si strinzeva la meloděa ch’atňr di sč a veva, e l’altri lůcis a cjantŕvin pur lňu’l nňn di Maria. La mantelěna real1547 che duti li sfčris dal mont a cujčrs, fervida e viva, goděnt di Diu’l calňu e ušŕnsis, parzora di nu’l so disňt a veva cussě tant lontŕn che la so aparčnsa, da lě ch’i eri, jodi’ncjamň no si feva: i me vuj, alňr, no včvin vůt la potensa di stŕ visěn di che glorioša flama ch’alsŕt si veva davňu da la so siminsa.1548 E com’chel fantulěn che vičrs la mama al slungja’i brasůs, dopo vej ben tetŕt, par chel amňu che dut di fňu lu’nflŕma; ognůn di chej lušňus in sů si veva butŕt cu la so flama, cussě che’l grant afičt che par Maria a včvin mi včvin palešŕt.. E lě davŕnt mi črin restŕs, dirimpčt, cun tal grŕsia, ‘Regina coeli’ cjantŕnt, che ’ncjamň adčs ghi sěnt dut il dilčt. Oh cuant ben di Diu ca si vŕ cjatŕnt fra chisti bunŕnimis dal cňu d’oru che jů a semenŕvin il bon e’l bondŕnt!1549 Chě a si věf e a si gňt dal tešoru otegnůt cul lagrimŕ’n tal ešilio di Babilon, ’ndŕ che lasŕt si ŕ ’l oru. Chě al trionfa, sot dal fě di Dio e di Maria, da la so vitňria, e cul včcju e cul nňuf concilio, chčl che cont’l tčn li clafs di chista gloria.1550 Cjŕnt Vincjaquatrčšin “O vuŕltris ch’elešůs a la gran sčna i sčis dal Ŕgnul benedčt che godi la sů vi fŕ cun mins sempri serena, se par grŕsia di Diu chistu’l pňl godi di na frigůja o dos da la vustra mensa prin che finěghi’l timp la muŕrt’a podi, vuardŕit ben la so granda voja, imčnsa; fčighi sercjŕ’l vustri ben: i bevčis vuŕltris sempri da l’aga che luj dom’al pensa.” Cussě Beatrěs; e l’ŕnimis beŕdis coma sfčris si včvin fŕt tal alt di stŕngis, e flameŕnt a zirŕvin coma comčtis. E com’atorotňr i tocs daj orlňis si zěrin, cussě ch’un toc al par mov’si planěn, mentri ’l ůltin al somča vej ŕlis, cussě che zirulěnis, ca balŕvin ben e bičlis, di cuant ca črin brŕvis in tal so bal, o lent o svelt, capě mi fčvin. Da una pě presiňša da li ŕltris fňu jodůt i vevi da li pě bieli flŕmis un fňuc ch’ŕltris no’n d’era di pě lůstris; che tre vňltis ’torotňr di Beatrěs al era zůt cjantŕnt un cjŕnt cussě tant divěn ch’un pě alt diši a vňu par diši di sti rňbis. E alňr la me pena a salta stu scjalěn; ch’al nustri pinčl par tal sfumadůris, com’al contŕ, colňus mancu vifs ghi vňlin.1551 “O Sňu me santa, cu li to prejčris sincčris, e’l to grant e ruvěnt afičt, da che biela sfera ti mi lěberis.”1552 E uchě a si veva fermŕt il fňuc benedčt e vičrs ic indirisŕt al veva'l so rispěru e com'che dět i ŕi, dět ghi vevi, cun grant rispičt. E ic: “O lus eterna di chel grant viru1553 che dal Signou Nustri li clafs al veva otegnůt che partŕt jů’l veva da stu lňuc d’oru,1554 stu omp tenta, chě e lě, un puc par dut, su la fede, s’a ti plŕs, dŕighi pur sot, che par ic tal mar tu ti zčvis a pič nut.1555 S’un al č ben dispňst e ben’l spera e’l crňt, ocultŕt no ti’e, ma chě in Diu t’jňs, indulŕ che dut piturŕt a si jňt; pars’ch’a vigně chě zent jodi a si pňs par fede vera, alňr par gloriŕla falu parlŕ a č’un ben, e ben a si pňs.” Com’che’l baceličr1556 si tčn pront e nol parla fin che’l mestri la cuestiňn no ghi propňn, par provala e no par terminala, cussě jň’i mi armavi di ogni rašňn mentri ch’i la scoltavi, par čsi pront par un cussě alt mestri e na tal cuestion.1557 “A děšimi, da bon cristiŕn, tčgniti pront: la fede, sč ca č?” Sůbit alsŕt i vevi la front vičrs la lus che di chist a era la font; Beatrěs alňr corŕgju mi veva dŕt un mont par che jň adčs a spandi mi metčs l’aga ch’i vevi’n ta la me ’nterna font. “La grŕsia ch’a rispundi mi’ocňr adčs,” tacŕt i vevi, “di front di stu tant alt campiňn, ca mi jůdi a esprěmi ben i me concčs.” E parŕt i vevi 'ndavŕnt: “Com’che tant benňn, O pari me, al ŕ’l to bon fradi1558 scrět, che’n tal just cjaměn, Roma, ti’a’mpostŕt benňn, la fede a č sostŕnsa dal sperŕt, al ŕ dět, e arguměnt di chčl ch’jodi i no poděn; e la so esensa a č chč, com’ch’i’ai capět.” E luj: “Prňpit cussi; basta ch’a puntěn ti capěsis pars’che tra li sostŕnsis, davŕnt daj arguměns1559, al ŕ metuda prin.” E alora jň: “Li rňbis profňndis che uchě i rivi a jodi benňn, ai vuj di la jů tant a sňn platŕdis, che doma’n tal crodi a si sŕ ca sňn e sul crodi al č’l grant sperŕ fondŕt; e par chčl in sostansa si fŕ l’intensiňn.1560 E da chistu crodi la jů a ni’č dŕt di silogišŕ, sensa vej altra vista;1561 e cun chčl i rivŕn a la veretŕt.” E di nňuf luj: “Se dut chčl ca si ’cuěsta ca jů cu la dutrěna’l fňs cussě ben pensŕt, nol ocorarčs ’l inzčn dal sofista.” Cussi chel amňu in bora’l veva soflŕt; e dopo al veva dět: “Pensej ti ghi’as cun fuarsa1562 al pčis e lega di sta mončda dŕt: ma děšmi se prňpit ti l’ ŕs in borsa.” Alňr jň: “Sě ch’i l’ai, tant lustra e tonda, ca č la so’mpresiňn1563 ch'i ghi crňt par fuarsa.” E chist si veva fňu fŕt da la lus profonda che lě’a splendeva: “Sta biela gjoja1564 che su di sč ogni virtůt si fonda, da’ndŕ ti včgnia?” E jň: “La gran plňja dal Spěrit Sant ca cola ben dapardůt tal vecju e tal nňuf Testaměnt—sta plňja silogismo a’č ca mi’a dut concludůt, e cussě ben, che si včs di fŕ’un paragňn ogn’altra prova a sarčs roba da frut.”1565 E i vevi chistu sintůt: “Chista propošisiňn, vecja o nova1566, che cussě ben si conclůt, coma satu ca č na divina cansňn?”1567 “La prova dal ver da chčl ch’i’ai lešůt a sňn che rňbis nňvis che la natura a scjaldŕighi il fičr a no’a maj podůt.”1568 E a chistu mi veva dět: “Sč ca ti sigůra che chčs1569 a sčdin včris? Doma chel medčšin ch’i ti vňus provŕ, doma chčl ti lu zůra.” “Se’l mont si’a convertět al Cristiančšin,” i vevi dět, “sensa mirŕcuj, chist stes al č’un che’n paragon i’ŕltris no sňn che’un centčšin; jňt tu, ch’entrŕt ti čris, puarčt e a dišůn, tal cjamp, par semenŕ che buna planta ca no včn vendemada pě da nisůn.” Finět chistu, la cort alta e santa a plena vňus Diu laudŕt a veva li sfčris cu la meloděa1570 che la sů si cjŕnta. E chel siňr che da una a li altri brŕghis cu li so domŕndis mi veva partŕt, fin che dongja i’črin da l’ultimi frŕscjs, di nňuf al veva tacŕt: “La Grŕsia che marošŕt cu la mins a ŕ, i lŕvris ti’a vierzůt fin chě, com’ca č just che cussě a sedi stŕt, e contčnt i soj di sč che fňu a’č vegnůt; m’adčs sclisŕn pur fňu sč ch’i ti crňs, e d’indŕ che stu crodi saltŕ fňu al ŕ podůt.” “O bon pari me sant, spěrit ch’i ti jňs chčl che doma cul crodi batůt ti’as a la tomba pič ben pě zňvins daj tňs,”1571 i vevi tacŕt, “ti vorčs ch’i ti manifestŕs duta la sostansa di sč che jň’i crňt e la rašňn pur ti vorčs ch’jo ti pasŕs. E jň’i ti rispůnt: In ta un Diu i crňt, ůnic e eterno, che dut’l cjčl al mňuf, sens’čsi movůt—a chist cun amňu i crňt. E a crodi a dut chistu a no mi mňuf nč fišica nč metafišica, ma chista granda veretŕt che sů di me a plňuf, e plovůt a ŕ sů Mošč, sul Vangelista, suj sŕlmos e’i profčs e důcjus vuŕltris indŕ che’l Spěrit Sant al ŕ fŕt posta.1572 E i crňt in tre’tčrnis persňnis, e stis chě, i crňt, a sňn una e a sňn trina,1573 ma’n una sostansa a sňn unědis. Da la profonda condisiňn divina ch’i staj tocjŕnt, la mins ’mi sigilča chčl che’n tal Vanzčli a’č spes dutrina. Chistu al č’l prinsěpit, cal sfavilča, viva lus doventŕnt cuj so rŕis ’nflamŕs, e com ’astri’n tal cjčl’n me’l sintilča.” Coma’l siňr che dopo vej scoltŕt sč ca ghi plŕs, il servo al imbrŕsa, congratulŕnt chel brav’omp pa li nňvis, apčn cal tŕs;1574 la benedisiňn cussě mi veva dŕt, cjantŕnt, e’mbrasŕt tre vňltis mi veva apena ch'i vevi tašůt, il lustri apostňlic, che al so comŕnt parlŕt i vevi; e tant ghi vevi plašůt. Cjŕnt Vincjasincučšin Se maj a cŕpita che’l poema sacri che a scrivi mi’an judŕt cjčl e cjera, e che par pě ŕis a mi’a tegnůt magri, la crudeltŕt a vinsi che fňu mi siera dal piorŕr indŕ che durmět i vevi d’agnčl, neměc dut daj lůpos ca ghi fŕn guera; cu n’altra vňus alňr, e cun blanc cjavičl, poeta i tornaraj, e in ta chel stes font dal me batičšin, sů’i metaraj’l cjapičl;1575 pars’che lě, in ta che fede ca ghi tčn cont l’ŕnima a Diu, lě ghi eri entrŕt, che par chč uchě Pičr cussě zirŕt mi veva la front. Na lus alňr a mov’si a veva vičrs nu tacŕt da la roda da’ndŕ cal era vegnůt fňu chčl che prin Vicari di Crist al era stŕt;1576 e Beatrěs, ca era lě contenta’n dut, mi veva dět: “Vuarda, vuarda: čco lě’l barňn che a Galisia’l tira zent dapardůt.”1577 Prňpit coma cuant che’un colomp benňn si tčn visěn dal compaj e zirŕnt e riširŕnt a mostrŕighi a si mčt la so afesiňn; cussě i vevi jň jodůt ’l un da ’l altri grant principe e gloriňus vigně risevůt, laudŕnt chčl che lasů i’u nudrěs ben e tant. Dopo che di fasi fičstis a včvin smetůt, sidinůt coram me ognůn si veva 'mpostŕt, lušěnt cussě tant che ’mbarlumět m i veva dut. Riděnt si veva Beatrěs a un di lňu voltŕt: “Spěrit grant che da la divin’ largčsa da la nustra bašilica1578 ti’as scrět, fŕ risunŕ’l sperŕ’n ta chist’altesa: chistu ben ti lu sŕs tu che tant ti cňntis di com’che Gesů scju tre pě’l caresa.”1579 “Alsa pur’l cjŕf e scolta sč ch’i ti děs; che sč che ca sů a včn dal mont mortŕl a’č miej ca si abětui ai nustri rŕis.” Stu cunfuŕrt dal secňnt fňuc a mi era stŕt tal che levŕt i vevi jň’i vuj a li altčsis che il grant luši ghi včvin prin fŕt mal.1580 La grŕsia’vňu che’n front ti ti preščntis dal nustri imperatňu, prin da la muŕrt, visinůt, coma l'ŕnimis sos pě nňbilis,1581 cussě che, jodůt chě’l ver, dut e no doma’n part, la speransa, che la jů in mňtu a mčt te e ŕltris vičrs sč ca č di pě alt cunfuŕrt, děšmi sč ca’č, e com’che’n flňu a mčt la to mins, děšmi pur da’ndŕ ca včn.” Cussě al veva finět stu secňnt luměn, e sclet. E che pěa che guidŕt a veva ben l’ŕlis mčs fin ca sů, ta chistu alt svuŕl par me rispundůt a veva, e fŕt da fren:1582 “La Glišia militŕnt di luj un tal e cual cun pě speransa ’no’n dŕ, com’ca’č scrět da Diu che chě’l fŕ luši ogni cristŕl: par chčl ghi’č stŕt concedůt che dal Egjt al vegni a Gjerušalem, par podej jodi’l ver prin che di lotŕ’l vedi finět.1583 Li altri do rňbis, ca no sňn par savej domandŕdis, ma par che riferiměnt al fedi di cuant che sta virtůt ti da plašej, a luj ghi lasi, che nč d’impediměnt nč di vant ghi sarŕn; e ch’al rispundi ben l’alta grŕsia ghi dčdi sugeriměnt.” Com’ch’un student di rispundi al mestri si tčn amondi pront lě che luj al č espčrt, par fŕ rišaltŕ chčl che luj’l cognňs ben, “La speransa,” ghi vevi dět, “a’č un spetŕ cert da la gloria futura, ch’a nu ni včn da la grŕsia divina e dal nustri mer’t. Da tanti stčlis1584 chista lus i otčn ma chčl che prin ’la metuda’n tal me cňu il pě grant cjantadňu1585 al č stŕt dal pě grant Ben.1586 ‘In te’a spčrin,’ tal so cjŕnt il cjantadňu al děs, ‘chej che ben a cognňsin il nňn to’:1587 e chej lu sŕn che la me fede a ŕn tal cňu. Tu pur ti mi’as ’stilŕt cul istilŕ so, cu la to epěstula; cussě ch’jň i soj plen, e sů ŕltris la vustra ploja’i plouf jň.”1588 Intŕnt ch’i parlavi, dentri dal vif sen di chel lušňu al trimulava un lamp1589 dopo l’altri, com’che jň’i jodevi ben. Alňr: “’L amňu ch’encjamň t’jňs’n tal me lamp la virtůt mi’a dŕt ch’i’ai tegnůt in pet fin a la palma e al zě fňu dal cjamp,1590 al vňu ch’i ti rispiri pal to dilčt; ma’i vuej che, par plašej, i ti mi děšis sč ch’i ti crňdis che’l sperŕ a ti promčt.” E jň: “Li novi scritůris e antěchis il sen a mčtin, e’l sen a ghi mostra ’l prčmiu a l’ŕnimis da Diu elčtis. Išaěja’l děs che’n ta la so cjera ognuna sů’al tegnarŕ’un dopli vistět;1591 e chista vita chě a’č la so cjera. E to fradi1592 ta’un mňut tant pě definět, lŕ ’ndŕ cal parla da li blanci stňlis, sta rivelasiňn a ni tčn ben descrět.” E alňr, sul fině di sti perŕulis, ‘Sperent in te’ i včvin ’nsěma di nu sintůt; cul čco di důtis li ŕnimis beŕdis. E čco che na lus i vevi tra di lňu jodůt che, se’l Cancri’l včs altritŕnt di cristŕl, ’l unvičr doma dě’l sarčs par un bičl mešůt.1593 E com’ca si alsa e a vŕ e a entra’n bal na fantasuta, doma par fŕighi onňu a la nuvěsa, intinděnt nuja di mal, cussě i vevi alňr jodůt chel grant splendňu uněsi ai doj su la stesa cansňn com’che just a era pal so grant amňu. Lě, tal cjŕnt e tal bal si veva ’nserět benňn; e fis su lňu a veva Beatrěs ’l aspičt com’na nuvěsa ca jňt e dut ghi par bon. “Chistu al č chčl che pojŕt al ŕ’l cjŕf sul pet dal nustri pelicŕn, e chist’al č stŕt tal alt da la crňus al grant cňmpit elčt.” Cussě Beatrěs; ma no si ŕn par chel sviŕt i vuj sos di stŕighi sempri atenta, pur dopo di včjmi dal sant’usičl recuardŕt.1594 Com’chčl che n’ocjada’l vňu dŕighi, e’l tenta, puarčt, al eclisŕ dal soreli un puc, che, cul jodi, un ca nol jňt’l doventa; cussě i’eri jň’n front di chel ůltin fňuc fin ch'i vevi sintůt: “Parsč t’imbarluměstu par jodi rňbis che chě a no’an lňuc?1595 In ta la cjera, cjera al č’l me cuŕrp, jňt tu, insičmit ai ŕltris, fin che’l nůmar nustri compaj’l doventa dal diščn di ca sů.1596 Cun ducj’ dňj i vistěs1597 tal beŕt claustri a sňn doma che do lůcis che’n sů’sňn zůdis; e chist ti lu contarŕs tal mont vustri.” Apčn’dět chistu, stu sěrcul di flŕmis cujčt al era stŕt, insičmit cul dols měscju da li vňus da li tre ŕnimis beŕdis, cussě, com’par no fŕ faděa o vej rěscju, i rčmos ch’črin prin’n ta l’aga stŕs batůs, in banda pojŕs a vegnčvin da’un fěscju. Oh, cuant ca črin i me sintiměns movůs cuant che voltŕt mi eri par jodi Beatrěs, ma jňdila’i no vevi podůt1598, se ben che’a pus pič i eri da ic, la sů’n tal mont felěs. Cjŕnt Vincjasejčšin Di no podej pě jodi i vevi temůt pal sflameŕ1599 che i vuj mi veva distudŕt, cuant che dut ta’un colp na vňus i vevi sintůt ca mi veva dět: “Intŕnt che’l jodi ti včn ridŕt che cul fisami si’era zůt cunsumŕnt, rašona pur par tčgnilu compensŕt. Tŕca duncja; e děs a sč ca vŕ puntŕnt la to ŕnima, e fŕ cont cal sedi il to vuli zůt pierdůt, ma no par tant; pars’che Beatrěs, ch’adčs no’č tal to dě1600, ma che par chě a ti mena, a pňl cul so sguŕrt di nňuf dati com’la man d’Anania’l jodi.”1601 E jň: “Cuant ca ghi farŕ plašej, prest o tart, ca curi ic i vuj che stŕs a črin li puŕrtis ca vev’ušŕt par dami’l fňuc che’n me sempri’l ŕrt. Il ben cal fŕ contčntis st’ŕnimis beŕdis, Alfa e O al č’n ta la scritura che amňu m’insegna in pě maničris.”1602 Che stesa vňus ca mi veva cjňlt la poura di čsi stŕt par sempri imbarlumět, ’ncoragjŕt mi veva di parlŕ, sensa poura; “Un crivičl1603 pě pěsul,” a mi veva duncja dět, “adčs ti ocňr: diši a ti convičn com’che da stu amňu ti sňs stŕt culpět.” E jň: “D’arguměns filošňfics al včn, e da sč che da ca sů mi včn rivelŕt, chel amňu’l včn, che’n me prin al ŕ lasŕt’l sen. Chč’l ben, coma ben, na volta apresŕt, amňu al impěa, che sempri pě grant al doventa, secňnt da la so bontŕt.1604 Duncja, a l’esčnsa che di bon a'n d’ŕ cussě tant che ogni ben che fňu d’ic jodi i poděn, altri nol č che’un raj che da chč al včn radiŕnt; a’č miči che pě che vičrs l’ŕltris ch’i joděn, si movi, amŕnt, la mins di chej che ben a sŕn la veretŕt1605 che discutěnt i stěn. Chista veretŕt al me intelčt a včn da chčl1606 che jodi mi fŕ il prin amňu di dut sč ca’č eterno—da lŕ i la otčn. A mi la mostra pur la vňus dal prin autňu che a Mošč a ghi’a dět, di sč parlŕnt: ‘I ti faraj jň jodi ogni valňu.’ Ti mi la mňstris pur tu1607, scuminsiŕnt cul alt avěs1608 cal siga dut il arcŕn di chě la jů pě d’ogn’altri avěs, e tant.” Cussě mi veva dět: “Grŕsis al intelčt umŕn e a l’autoritŕs ca lu concňrdin, fra’i to amňus, chčl par Diu al č sovrŕn. Ma děšmi pur s’altri cuŕrdis ti tirin vičrs di luj, cussě ca podi la to cansňn cjantŕ daj dincj’ che cun stu’amňu ti muŕrdin.” A no’era platada la santa intensiňn da l’ŕcuila1609 di Crist, e ben mi eri necuŕrt di sč cal voleva ch’i fčs profesiňn.1610 ) E alňr jň di nňuf: “Dut chel muŕrdi fuŕrt che a Diu’l pňl fani voltŕ il cňu a tegni věf’l me amňu al ŕ fŕt la so part; chč’l čsi me e dal mont, o grant amňu, che muŕrt1611 che l’ŕnima me a tčn viva che a ognůn da sperŕ ghi dŕ, com’a mi, besňu, cu la so cognosensa rivelada e viva, tirŕt fňu mi’an dal mar dal amňu stuŕrt e lě di chčl dret mi’an pojŕt’n ta la riva. A li frŕscjs ca gh’inghirlandčjn dut ’l ort dal etern’ortolŕn1612 ghi vuej ben, e tant, e tant pě pars’che dal so ben a sňn puŕrt.” Apčna tašůt, sintůt i vevi un cussě dols cjŕnt risunŕ’n tal alt dal cjčl, e Beatrěs cuj ŕltris ca diševa: “Oh sant, sant, sant!” E com’ch’un lustri fuŕrt ni svča a vňltis par via dal spirt dal jodi cal sěnt taj vuj il splendňu da li so sčis, e’l sveŕt sč che a colp al jňt al risěnt pal masa lustri ca lu imbarluměs, fin che il bon sens visěn ghi vŕ corěnt; cussě daj me vuj li pčcis vansaděsis cjňlt a mi veva Beatrěs cul raj daj so vuj, cal risplendeva par pě di mil měis: e pě di prin a jodčvin alňr i me vuj; che un bičl puc stupidět ghi vevi domandŕt di un cuŕrt lušňu che cun nu al era luj. E ic: “Dentri di chej rŕis, dut ’luminŕt jodi’l fŕ’l fatňu che ŕnima prima che la prin’ virtůt a vedi maj creŕt.”1613 Com’la frascja ca si sbasa dal so’nsima al pasŕ dal vint, e dop’di nňuf si leva e sů’n tal alt a torna, coma prima, cussě i vevi fŕt jň ’ntŕnt che ic a parlava, plen di maravča, e dopo sigůr vegnuda mi veva na voja che di tabajŕ a ardeva. E i vevi tacŕt: “O milůs1614 che dut madůr dom’tu ti sňs stŕt fŕt, o antěc pari ch’ogni spoša fěa ti’č, e nuŕra pur,1615 I ti vuej adčs suplicŕ, bon pari, di parlami: tu t’jňs la me granda voja che davňu dal diši tň zŕ si mčt a cori.” Com’un nemŕl sot’un nisňu’l zůja e’i so muviměns jodi a si pňsin dal tiramňla dal nisňu ca lu ’mbrňja, prňpit’n ta stu mont chě stu spěrit prin al traspariva sot la so cujčrta,1616 e di dami plašej i so zujčs a parčvin. E luj: “Se ben che la domanda fata da te no mi’č stada, la to voja i saj miej ch’ogn’altra roba a ti ti sedi certa; ch’jň’n tal miej spičli1617 d’jodi i’ai’l podej ch’in sč’l tčn důtis l’altri rňbis rifletůt e nuja luj di riflčti al ŕ’l podej. Savej ti vňus cuant che Diu mi’a metůt in ta chel bičl ort1618 indŕ che Beatrěs tal scjalěn che ca sů’l včn mčtiti’a volůt, e1619 sč che tant plasůt ghi ŕ a li me lůcis e la rašňn justa dal so grant disdčn e la lenga ch’i ušavi’n ta che sgjvěgnis. Duncja—O me bon frut—il gustŕ dal len1620 stŕt nol č cauša’n sč stes dal grant ešilio; stŕt al č ’nvčnsi—chčl sě—il trapasŕ dal sen.1621 Par cuant che movůt’a Beatrěs Virgělio volůt par cuatrimiltrešinta e doj zirus dal soreli i vevi stu concilio; e chčl jodůt i vevi in ta důcjus chej sens dal so cjaměn noufsčnt e trenta vňltis da la cjera tornŕ’e fŕ’i so zirus.1622 La lenga ch’i parlavi a era dut cuanta zuda prin ch’a l’ňpera ’ncompletŕbil la zent di Nembrot a stes dut’atenta;1623 che’a no č nisůn efičt rasionŕbil,1624 che pal plašej umŕn a si rinovča seguěnt’l cjčl, che sempri’l sedi durŕbil.1625 Che ’l omp al parli a no č maravča; ma cussě o culŕ il mont al lasa ch’i fčdis com’ca vi plŕs, in famča.1626 Prima ch’i zčs jů’n ta l’infernŕl fasa,1627 I si clamava’n cjera il pě grant ben da’ndŕ cal včn il godi ca m’inglusa. El1628 si veva dopo clamŕt, com’ca convičn, che la zent coma li fučis a fŕ avonda, che’n ta na vit una a vŕ e n’altra a včn. Ta chel mont che pě a si’alsa da l’onda jň’i eri, cun vita pura e dišonesta, da la prin’ora a chč ca la seconda, com’che’l soreli’l cambia cuadrant ogni sesta.”1629 Cjŕnt Vincjasietčšin “Al Pari, com’al Fi e al Spěrit Sant, gloria!” dut il paraděs al cjantava, cussě ch’ešaltŕt i eri jň da chel dols cjŕnt. Sč ch’jodevi un ridi al someŕva dal’univčrs intčj, che lčgri e sturnět tal jodi e’n tal sinti mi tegneva. Oh cuant godůt cal vev’alňr il me spěrit! Oh vita plena di amňu e di pŕs! Oh cuant bon stŕ ca era chě e cuant mčrit! I so cuatri aspičs1630 di lušňu ducju’mpiŕs davŕnt m’jodevi, e chčl che pě visěn1631 mi’era sempri pě pareva ca s’iluminŕs e’n tal jodi’l doventava plan planěn com’che Gjove’l doventarčs se luj stes e Mars da usičj li plůmis si scambiŕsin. La providensa che da chě, com’adčs, a decět sul fŕ e rifŕ, il coru beŕt siděn’n ta stu momčnt a voleva cal stes, cussě che jň sintůt i vevi: “Nosta stŕ marveŕt se di colňu ti m’jňdis cambiŕ; che ’ntŕnt ch’i děs, i’ŕltris pur il so colňu a varŕn cambiŕt. Chčl che’n cjera’l me post ušurpŕ t’jňdis — il me post, il me post!—che pě a nol tčn ’n sč’l Fě di Diu—Oh se bruti rňbis!— il me simiteri ’nledanŕt a plen al ŕ di sanc e di spusa; cussě che’l tristŕt1632 che di ca sů al č plombŕt, la jů1633 si’l’gňt ben.” Dal colňu cal tčn il soreli piturŕt il nul al tramňnt e al prin cric dal dě, alňr i vevi jň jodůt dut’l cjčl ’luminŕt. E com’na fčmina che coma ogni dě onesta si mantčn, sintěnt da li pčcis d’ŕltris, timiduta ’si fŕ, da no crodi, a Beatrěs pur ’nrošŕt si ghi včvin li mosčlis; e na eclěs cussě’n cjčl maj si veva jodůt da che volta’n cŕ da li pčnis suprčmis.1634 E’n davŕnt cu li so perŕulis al era zůt cun vňus ca era cussě tant tramutada che’l so aspičt cambiŕt a veva in dut. “La spoša di Crist1635 no’č stada ’levada cul sanc me, chčl di Lin e pur chčl di Clet par čsi al baratŕ dal oru ušada; ma par podej vej stu vivi benedčt tant Sisto che Pio, Calisto e Urban spandůt’l veva’l so sanc, ognůn di lňu puarčt. Maj no’era stada nustra ’ntensiňn ch’a man destra daj sucesňus nůstris part si sintŕsin e’n ta che altra’l rest1636 dal pňpul cristiŕn; nč di che clafs che a mi pasŕdis mi’črin sěmbul di na bandiera ’doventŕsin che cuntra’i batiešŕs a combatčsin; nč doma com’un sigěl mi ušŕsin par privilčs bušiŕrs e baratŕs che dut ros mi fŕn cuant ch’in mins mi včgnin. Ma vistěs da včscuj cers lůpos sfondrŕs ucŕ e ulŕ’n ta li fŕldis s’jňdin: O vuardiŕn di Diu, parsč ch’i ti tŕs? Dal nustri sanc il Guascňn e’l Caorsěn1637 si tčgnin prons a bevi; o prinsěpit bon a se ušu viliŕc che a jňditi i zarěn! Ma l’alta providensa che cul Scipiňn a Roma’a difindůt la Gloria dal mont, prest’la judarŕ, coma ch’jň i saj benňn. E tu, fiňl, che di tornŕ ti sarŕs pront prest’n ta chel mont bas, děs, ch’i ti tčn scoltŕt, e domanda pur dut, sensa nisůn scont.”1638 Cussě, com’che’l vapňu al floca gelŕt in jů ta la nustr’aria, cuant che il cuŕr dal cjavrňn1639 dal cjčl cul soreli si tčn tocjŕt, in sů jodůt i vevi cuant biela che l’ŕjar1640 trionfŕnt a flocava cu li lušěgnis che uchě a včvin adornŕt stu altar. E’i me vuj davňu ghi črin zůs a sti lůcis fin che dut che’l so’ntčns flocŕ luminňus impedět a mi veva d’jodi chčs pě ŕltis. Alňr Beatrěs, ch’jodůt mi veva dut studiňus cuj vuj voltŕs’n sů, mi veva dět: “Da lŕ ’nsima sbasa’l cjŕf e gňt da la cjera i valňus.” Da cuant ch’jň i la vevi oservada prima notŕt i vevi che movůt’i eri stŕt’n tal’arc cal fŕ dal mičs a la fin il prin clima;1641 cussě che’n jů, pasŕt Caděs, jodůt i vevi di lŕ dal arc il brut pŕs d’Ulěs, e par di cŕ chel post ’ndŕ ch’Europa cjňlt a veva’l so dols car’c.1642 E pě’ncjamň a mi sarčs stŕt espňst di stu bičl ort1643; ma’l soreli’l moveva sot i me pič di un sčn1644 e pě, e prest. La me mins ’namorada, ca bramava ogn’istŕnt la me Beatrěs, di tornŕ cuj vuj a ic pě che maj a ardeva: e se natura o art pŕscul a fŕ pal dilčt daj vuj o gust dal intelčt, in cjŕr umana o’n tal so piturŕ1645 dut’nsičmit a dŕn tant mancu dilčt di chel plašej divěn ca mi veva ingolfŕt cuant che’i vuj voltŕt i vevi al so riděnt aspičt. E’l grant plašej che’l so vuli soŕf mi veva dŕt, dal bičl nět di Leda1646 discjňlt mi veva e straviŕt e vičrs chel cjčl1647 svelt com’un folc pocŕt. Par chě e par lŕ mi tegneva stu post ’ncolŕt, e dut bičl al era, ch’jň’i no saj diši ben indulŕ1648 che Beatrěs mi veva partŕt. Ma ic, che dal me volej a jodeva’l sen, tacŕt cussě a veva, riděnt e contenta, che’ntňr d’ic Diu’l pareva godi a plen: “La natura dal mont, ca tčn cujčta la cjera e dut chčl che atňr ghi mňuf, uchě a taca e chě a č la so meta;1649 e stu cjčl a nol ŕ altri ca si mňuf fňu che’l pensej divěn1650, che ’mpiŕt al tčn ’l amňu so e la virtůt che da luj’a plňuf. Da lus e amňu circondŕt al č a plen, com’che’i ŕltris da luj; e stu grant sěrcul doma’l so grant fatňu a lu comprent ben. Nol č daj ŕltris mišurŕt chistu mant1651 ma da chistu a sňn i ŕltris mišurŕs, cussě com’il dčis dal mičs e dal cuint al č mant.1652 E com’che’l timp al tčn in ta stu vas1653 li so raděs e’n ta ŕltris li frŕscjs, adčs ti č ben manifčst e ti lu sŕs. Oh voja che la zent a font ti mŕndis tant sot di te, che nisůn a ŕ pě’l podej di levŕ i so vuj fňu da li to ňndis! Al flurěs ben in taj ňmis il volej; ma la ploja che maj a smčt a marsěs chej čmuj ca varčsin da čsi biej. Fede e inocensa a sňn restŕdis doma’n taj frutůs; e’n ta puc timp ogni una a sparěs prin ch’alc1654 s’jodi’n ta li mosčlis. Chčl al č che da ninůt ’ncjamň’l dišuna ma puc’a puc gološŕt al doventa di dut sč cal jňt e sot di ogni luna; e chčl al č che da frut ben ghi vňu e’l scolta so mari, ma doventŕnt grant al cambia siera e nol crňt l’ora di jňdila muarta.1655 Cussě a si fŕ la pičl blancja nera tal prin aspičt da la biela fia strča1656 di chčl che matěn ni dŕ e ni lasa sera. Par ch’i no ti ti fčdis maravča, pensa tu che’n cjera nisůn’a governa; l’umana famča par chčl a si disviča.1657 Ma prin che zenŕr zůt’l sedi jů pa la gorna1658 par che centešima1659 che la jů i trascurŕis, scju rŕis chě cussě tant su la furtuna1660 a splendarŕn che da timp i spetŕis, che li pňpis si voltarŕn in průis cussě che la flota1661 zě dreta i jodarčis; e bon frut’l darŕ ’l ŕrbul che’n flňu t’jňdis. Cjŕnt Vincjotčšin Dopo che dut cuntri da la vita prešěnt di nu, puora zent, cul just1662 si veva sbrocŕt chč che la me mins a zeva ’mparadišěnt,1663 com’che’n tal spičli’l cjandelŕr ’nflamŕt al jňt chčl che davňu al včn ’luminŕt prin di včighi o’n vista o’n pensej rivŕt, e’n davňu curiňus si zira dut ta’un trat par jodi se’l veri’l ver’l děs, e’l jňt ben che sě, com’che’l ritmo’l cjant al tčn mišurŕt; cussě’l me pensej a si recuarda ben di chel momčnt cuant che’n taj so vuj vuardŕnt, ’l Amňu, fŕt cuarda, a ic leŕt mi veva’n plen.. E al momčnt ch’i mi eri voltŕt, dut cuant joděnt e goděnt di chel bičl mont celčst che jodi si fŕ’n tal so splendňu pě grant, un puntěn di lus1664 jodůt i vevi alňr e prest cun cussě tant lušňu che’l vuli da luj ’nfogŕt sierasi a ghi tocjava par restŕ di sest; e com’astri che puc’l pŕr da uchě vuardŕt luna’l somearčs visěn di chčl metůt coma che astri cun astri i věn sempri notŕt.1665 Fors’altritŕnt visěn—mi veva parůt— dal sercli che la lus a colorča cuant che’l so vapňu a tčn ben intinzůt,1666 un sercli di fňuc cussě mi parč’a ch’atňr dal punt ghi zčs pě svelt, e tant, dal motu che pě visěn’l mont al circondča.1667 E a chčl n’altri atňr ghi zeva zirŕnt, e a chčl un ters, e a chel ters un cuŕrt, e al cuŕrt il cuint, e’l sest pě avŕnt. Il sičtin s’jodčv’alňr, almancu’n part, chč cussě grant al era che’l mesagej di Gjun1668 a lu varčs tegnůt dentri doma’n part. Cussě ’l otŕf e’l nonu, e ognidůn pě lent si moveva, secňnt cal era ’n tal so čsi pě lontŕn dal nůmar un; e chčl al veva la lama pě clara che pě dongja al era da la lus pura e che, coma chč, pě daj ŕltris a’era.1669 Beatrěs, il me nul jodůt1670, cun primura a diši si vev'alňr metůt: “Da chel puntěn1671 il cjčl dut al dipčnt e la natura. Mira’l sercli che dongja di chčl i joděn; ti’as di savej ca lu tčn cussě svelt movůt il amňu ’ncandesčnt che pě ghi stŕ visěn.” E jň a ic: “Se’l mont al fňs disponůt cun dut ’l ňrdin ch’jo i jňt’n ta che rňbis, pasůt zŕ’i sarčs cun chčl che davŕnt mi’č metůt; ma tal mont sensěbil, la jů di nuŕltris, li sfčris i joděn che tant ni pŕrin pě divěnis par čsi dal mičs1672 pě remňtis. Se’l me dešideri al ŕ ’lňr di vej fin in ta stu mirŕbil e serŕfic templi che dom’amňu e lus al ŕ par cunfěn, miej a č ch’i sinti com’che ’l ešempli e ’l ešemplŕr 1673a no sňn d’acordu’n dut, che jň il parsč invŕn i contempli.” “Se’i to dčicj’ disleŕ stu grop no’an podůt dal dut, nosta fati tant maraveŕ; chč cul puc tentŕ si’a pě’ncjamň strinzůt!” Cussě l’amada me che, “Seguěs la plča,” mi veva dět, “dal me discňrs, se pě savej ti vůs; che par tajŕ’l grop ti ’ngusarŕ la sča.1674 I sčrclis corporaj pě grancj’ o pisulůs a sňn secňnt’l pě e’l mancu da la virtůt ca ŕn, che sinň puc a sarčsin důcjus. Pě bontŕt ca si ŕ e pě a si’a salůt; e pě salůt a ghi vŕ al cuŕrp pě grant, se li so pars a sňn perfčtis in dut. Stu chě, duncja, che davňu di sč dut cuant ’l altr’univčrs’l strisěna, ben ti lu jňdis riflčti’l sercli che miej ’l cognňs e ama tant.1675 Par chčl, se tu a la virtůt ti ůšis la to mišura, e no a l’aparčnsa da li sostŕnsis ca ti somčjn rotňndis, t’jodarŕs na biela corispundensa fra’l pě e’l pě, e’l mancu e’l mancu pur, in t’ogni cjčl, cu la so’nteligensa.”1676 Splčndid al resta e serčn di sigůr ’l emisferi da l’aria cuant che Borča a sofla cun chel so destri flat1677 puc dur ma che lo stes’l sporc a sclarěs sta dča che ’l alt al turbava, cussě che’l cjčl adčs al rět pal blue che par dut si gh'jodeva, da maravča; prňpit cussě a veva'l me spěrit sclarět la me Beatrěs cul so rispundi clar, e com’na stela’n cjčl il ver al era trasparět. Tašůt ca veva’n ta chistu post stelŕr, prňpit com’che il fičr al sfavilča cuant cal bol1678, cussě i sčrclis cun lušňu solŕr. Davňu d’ogni faliscja’l lušňu al zč’a; e cussě tŕntis a črin che’l so nůmar pě dal doplŕ da la damiera s’inmilča.1679 D’ogni coru i sintevi ’l ošana clar al punt fěs che in ta scju poscj’a ju tčn e tegnarŕ e tegnůs ju’a’l prin luminŕr. E chč che daj důbis a jodeva’l vaevčn ta la me mins, mi veva dět: “I sčrclis prins Serafěns e Cheruběns jodi ti’an fŕt ben. Cussě prons e svels a sňn cuj so leaměns par someŕighi al punt pě ca pňsin;1680 e tant’a pňsin cuant che al jodi’a sňn sublěns. Chej altri amňus ch’atorotňr ghi zěrin, a si clŕmin Trňnos dal divěn aspičt che chista prima terna1681 a tčrminin. E di savej ti’as che důcjus a’an dilčt cuant che cu la so vista tant profonda jodi a pňsin’l ver cal cujčta ogn’intelčt. Da chist jodi ti pňs com’ca s’infonda ’l čsi beŕt in tal ŕt stes dal jodi, no dal amŕ, che dopo’l včn, com’na onda;1682 e’l mčrit mišura al č dal jodi che grŕsia e buna voja a parturěsin:1683 en’sů e’n sů1684 cussě, com’ch’i ti pňdis crodi. L’altra terna che’n flňu a včn tal gjarděn di chista primavera sempiterna che encja cul Aričt’n tal scur i joděn,1685 com’i prins usičj1686 sempri a cjantin ‘Ošana’ cun tre meloděis, che tre si sěntin dňlsis rivŕ daj ňrdins1687 da’ndŕ ca včgnin. Ŕltris spirs divěns uchě a si cjŕtin— prin li Dominasiňns e dopo li Virtůs; il ters’ňrdin li Potestŕs a fňrmin. Penůltins’n ta stu post di Gloria metůs, Principŕs e Arcŕnzui uchě si zěrin; par ůltins i Ŕnzui chě si la gňdin důcjus. Chiscju ňrdins in sů důcjus a měrin, e di sot a si fŕn tant sinti, che’a Diu stes důcjus a sňn tirŕs e důcjus a těrin. E’l Dioněs1688 cun granda voja, sěnt ben adčs, a contemplŕ scju ňrdins a si veva metůt, e nomŕs ju’ai com’ch’i ti’ai apčn’dět adčs. Ma Gregorio dut chist nol ŕ condividůt; par chčl, apen’apčn che’l ver al ŕ capět ca sů’n tal cjčl, di sč stes al ŕ ridůt. E se un segrčt cussě tant ver al ŕ ufrět un mortŕl di la jů, n’ocňrin maravčis; pars’che vuardŕnt’n sů un1689 lu veva zŕ scuprit cun tant altri di ver di chisti sfčris.” Cjŕnt Vincjanovčšin Cuant che ducju doj i fioj1690 di Latona cujčrs dal Montňn e da la Libra a fŕn di dut ’l orišňnt na zona, chel tant che dal punt che’l zčnit ju ’cuilěbra, fin che ’l un e ’l altri da che sintura, cambiŕnt ’l emisferi, a si scuilěbra, tant cussě, cul aspičt riděnt na vura, a veva Beatrěs tašůt, chel punt fis vuardŕnt —che vinsůt mi veva—cun granda cura.1691 Alora tacŕt a veva: “Jň’i děs, e no dibŕnt, sč chě ti vůs sinti, pars’ch’i l’ai jodůt lŕ ’ndŕ ca s’uněs ogni ’ndŕ e ogni cuant.1692 No par vej ’l acuěst di altri bens volůt, ca no pňl dasi, ma par che’l so splendňu diši’l podčs “I ešěst!”, risplenděnt dut, e la so eternitŕt di timp, fňu d’ogni altri comprendi, pal so plašej vierzůt si veva'n ta nňufs amňus ’l eterno amňu.1693 Nč miga inčrt’l pasava prin’l timp intej; chč nč prin nč dopo cori t’jodčvis il spirt sant di Diu’n ta l’ŕghis daj mars bičj.1694 Forma e matčria, insičmit e distěntis, fňu a črin vegnůdis ta’un čsi sensa fal, com’da’un arc’ di tre cuŕrdis tre frčcis.1695 E com’tal veri, ta l’ambra e tal cristŕl un raj tant al risplěnt che dal entrŕ al čsi a no č nisun intervŕl, cussě dal triform’efičt1696 di Diu a’č pur vera che’n tal so čsi al veva ta’un colp radiŕt dut sensa distinguj fra chčl che prin al era. Concreŕt al era stŕt ’l ňrdin e’l costrůt1697 da li sostŕnsis; e chčs sů’nsima dal mont a črin, ’ndŕ che actus purus al č dut; potensa pura ghi era zuda tant sot dal insima;1698 e’n tal mičs si veva leŕt la potensa cul ŕt cussě fuŕrt che’l un l’altra sempri’l brama.1699 Daj ŕnzui Geronimo a vi’a contŕt che tancju sčcuj prin a črin stŕs creŕs di cuant che ’l altri mont al era stŕt creŕt;1700 ma an d’č doma una di veretŕs com’ch’i savčis daj scritňus dal Spěrit Sant;1701 e, a ben pensŕ, chistu ti capirŕs; e la rašňn pur a amčt altritŕnt, ca no pensarčs par nuja che i motňus perfesiňn a včsin in tal stŕ dibŕnt.1702 Adčs ti sŕs’ndulŕ e cuant che scju amňus creŕs sňn stŕs e coma; cussě che’nsinišěnt da la to voja zŕ a sňn stŕs tre ardňus. S’i contŕsin fin al vincj’ svels coma’l vint pě timp ni volarčs ch’a cualchi ŕnzul ghi’a volůt di remenŕ’l sogčt di ogni vustri eleměnt.1703 I ŕltris restŕs a črin, che’a colp a včvin podůt sta art tacŕ, che tu t’jňs cun tant dilčt, che di smeti di zighi atňr1704 maj no’an volůt. Il straplňmp al ŕ tacŕt cun chel maladčt, chel rogŕnt insupiarbět che tu ti’as jodůt la jů da ducju i pčis dal mont tegnůt stret. Chej ch’i ti jňs chě la modestia’an vůt di ricognňsisi’n ta la divěn’ bontŕt che, da chč fŕs, di tant capě ghi’a concedůt;1705 par chčl il so jodi al č stŕt ešaltŕt cul splendňu da la grŕsia e cul so mer’t, cussě ch’adčs a’an ferma e plena volontŕt.1706 E no ti’as di dubitŕ, ma stŕ ben cert che’l risevi grŕsia al včn meretŕt secňnt ’l afičt che pal creatňu si tčn vičrt.1707 E adčs su chist’asemblča a ti’č dŕt di capi ’ncjamň di pě, se a sti perŕulis ti ghi’as ben pensŕt, sens’čsi pě judŕt. Ma pars’che la jů, ta li vustri scučlis a si lčs che l’angjčlica natura savej e volej a ŕ, e ben’a capěs, i vuej pur diši, par ch’i t’jňdis, dut’pura, la veretŕt che la jů’a včn stracapida taj ecuivocaměns di sta letura.1708 Chisti sostŕnsis, ognuna gjoconda taj jodi’l bon Diu, il vuli no ghi’an voltŕt a chčl che dut’l jňt e dut al guida: par chčl il so jodi a nol č straviŕt da altri rňbis, e par chčl bišugna no ŕn di vej da recuardŕ un concčt lontanŕt; cussě che la jů, durměnt a vuj vičrs, suns a si ŕn, croděnt di diši’l ver e a vňltis no croděnt; ma scj’ultins pě colpa e vergogna a ŕn.1709 Jů pal stes troj i no stčis vuŕltris zěnt filošofŕnt, che tant menŕ vi lasŕis dal ben figurŕ che sempri vi vŕ’nsiminěnt! E cun stu fŕ mancu displašej cŕ i lasŕis, oh tant mancu, che cuant ch’i fčis a pusta a stuŕrzi’l scrět divěn o’i lu bandonŕis. A no si pensa a cuant sanc cal costa il semenalu tal mont e cuant cal plŕs un che, ůmil, visěn di chčl s’impňsta. Par pari bon si tčgnin důcjus ’mpegnŕs cu li so ’nvensiňns, e chčs a sňn contŕdis daj predicjadňus, e’l Vanzčli si tŕs. Che la luna ’ndavňu a era zuda, un’l děs, durŕnt la pasiňn di Crist e’n mičs si veva metůt cussě che la lus dal soreli pě no t’jodčvis; che just no’č che la lus si včs platŕt dal dut par dut; da la Spagna fin lŕ da l’India, com’a Gjudča, sta eclěs a veva rispundůt.1710 Firense tancju Lŕpos e Běndos1711 no’a com’che fiŕbis cussě da ŕn a ŕn contŕdis a včgnin da chě o da lŕ; cussě che li agnelůtis che puc a sŕn a tornin daj prŕs pasůdis di vint, e puc li juda il no jodi il dan.1712 Ai sňs no ghi’era Crist zůt prin dišěnt ‘Zčit, e predicjŕighi al mont balňtis’; no: a ghi veva dŕt ’nvčnsi’l just fondaměnt.1713 E chčl tant proclamŕt a včvin li so bňcis che tal lotŕ par tegni ’mpiada la vňus dal Vanzčli scudo a včvin fŕt e lŕncis. E adčs si sěntin scju predicjadňus diši pajasŕdis e, tant par fŕ ridi, da stůpis a ti’n fŕn di ducju i colňus.1714 Ma se’n tal capůcjo ’l vilŕn a jodi ’l usičl al rivŕs indŕ cal fŕ’l so nět, il fals perdňn ben al podarčs jodi; pal cual un zčj di schifčnsis al včn dět che, sensa prova di nisůn testimoni, da tancju vilŕns stůpis al včn stracapět. Di chist s’ingrŕsa’l pursět di Sant’Antňni, e d’ŕltris pur che’ncjamň pě porcos a sňn ca vŕn moneda falsa a depňni.1715 Ma voltŕn di nňuf, dop’di sta digresiňn, i nustri vuj vičrs la stradela dreta cussě che’l discňrs e’l timp a včdin proporsiňn.1716 Sta natura’n nůmar, par děšila scleta, cussě tant a si alsa che ogni perŕula o concčt umŕn sempri sot al resta;1717 e se tu ti vuŕrdis sč cal rivčla Daničl, t’jodarŕs che i so miliŕrdos1718 tal alt dal infinět a vŕn a finila. La prin’lus, ca radiča dut sč1719 ch’i t’jňs, ta tanti maničris a vŕ mostrada com’che tŕncjus a sňn i splendňus daj Trňnos.1720 Alňr al ŕt ca la tčn concepida a ghi seguěs ’l afičt, e la dolcesa dal amňu par chčl a č pě o mancu cjŕlda.1721 T’jňs duncja’l pě alt e la grandesa dal so eterno valňu ca si vŕ spielŕnt taj ’nfiněs cristaj ch’jodi a fŕn la so bielesa, e sempri un, coma prin ca fňsin, restŕnt.”1722 Cjŕnt Trentčšin Forsi no pě di mil měis da chě lontŕn a stŕ arděnt la sest’ora1723, e stu mont l’ombrena zŕ’l sbasa’n tal so ličt a plan, cuant che’l mičs dal cjčl, a me profňnt, a cambiŕ’l scuminsa, che cualchi stela il so jodi a stŕ pierděnt da stu font;1724 e com’che avŕnt a včn sta gran biela serva1725 dal soreli, cussě si siera’l cjčl lasŕnt sůbit fňu fin la pě biela stela. Prňpit cussě il trionf1726 che ritornčl sempri ghi fŕ al punt che svuarbŕt mi veva1727 someŕnt platŕt da chčl ch’atňr ghi feva spičl,1728 al me jodi puc a puc si distudava; par chčl il tornŕ cuj vuj a Beatrěs il jodi nuja e’l me amňu a mi pocava. Se chčl che fin uchě di ic si děs in ta na lŕude e basta al fňs includůt, nol bastarčs nencja pa la so raděs.1729 La bielesa so, ch’a chel punt i vevi jodůt, no dom’al di lŕ di me, ma jň’i crňt che doma’l so fatňu godila’l pňl’n dut.1730 D’adčs in davŕnt, e da sč che jň’i jňt, vinsůt mi sěnt pě che maj dal so tema o cal sedi o comic o tragic1731, chist jň’i crňt; pars’che coma’l soreli’n taj vuj d’un che pě’l trema,1732 cussě’l recuardŕmi dal so dols ridi il me ’ntelčt mi cjoj che pě nol č coma prima.1733 Dal prin dě che ic i me vuj podůt a včvin d’jodi in ta sta vita fin adčs in ta sta vista, di sfogami cul me cjŕnt i pňl encjamň godi; m’adčs a č miej che’n davňu i lasi stŕ la so bielesa, com’che poetŕnt fin in ůltin al fŕ ogni artista. Prňpit com’che jň i la lasi a’un sůn pě grant di chčl da la me cansňn, che ben a vňu la so difěsil matčria zě terminŕnt, cul fŕ e cun vňus d’un bravo condutňu tacŕt ’a veva di nňuf: “I sěn vegnůs fňu dal Prin Motu e’n tal cjčl i sěn di pur lušňu;1734 lus inteletuŕl, plena d’amňu; amňu dal pě grant ben, di gjňldi plen; gjňldi che tant miej al č dal pě dols savňu. Chě l’una e l’altra milěsia t’jodarŕs ben dal paraděs, e un’a jodi ti zarŕs com’ca sarŕ cuant che’l grant juděsi’l včn.”1735 Com’ch’a colp un lamp al fŕ dut un fracŕs cu li virtůs višěvis, e a’mpedě ghi vŕ d’jodi ogčs che pě’ncjamo a sňn luminŕs, luši cussě tant mi veva fŕt na lus viva e cussě inglusŕt mi veva'n ta stu vel dal so splendňu che nuja pě’l me vuli’l jodeva. “Pur sempri ’l amňu cal soděsfa stu cjčl al cjoj sů’n sč cun sta sorta di salůt, par disponi cjandela al so flameŕ bičl.” I vevi apena dentri di me sintůt sti pucju perŕulis, ch’i’vevi jň ben notŕt ch’elevŕt mi’eri pě alt da la me virtůt;1736 e di na nova vista mi eri ’mpiŕt che nisuna lus a č tant clara ch’adčs i me vuj no varčsin sopuartŕt.1737 E na lus jodůt i vevi, com’na roja vera ca scoreva lušěnt tra li do rěghis piturŕdis cuj colňus di primavera. Da stu scori s’jodčvin falěscjs věvis che dapardůt a colŕvin jů’n taj flňus coma ruběns’n ta corňnis indorŕdis. E dopo, coma ’ncjocŕdis daj odňus, di nňuf a sprofondŕvin in ta sta biela curěnt; e ŕltris fňu si alsŕvin da stu post sfarsňus. “’L alt dešideri ch’avŕnt ti poca, volěnt, dut savej di sč che’n ta stu post t’jňdis, a mi plŕs, e a mi plŕs il to spirt ruvěnt; ma di st’aga chě a č miej ch’i ti bčvis prin che di sta sčit sasiŕt ti vegnis dut”: just cussě al era’l spirt da li so perŕulis. E di nňuf: “Il flun e ogni gjojelůt ch’intňr ghi cola e scjampa, e il ridi da l’črbis com’ornaměnt d’inděsi al č lě metůt.1738 No che lňu no sčdin encjamň madůris ma’l difičt al č dut da la to banda ch’jodi’ncjamň no pňl cuant ca sňn včris.” Ninůt non d’č che dopo na durmida che pě a lunc dal sňlit a ŕ durŕt a si svej sensa voja di na tetada, coma me che miej spičlis a colp i’ai provŕt di fŕ daj me vuj, bevěnt di che onda divěna che d’un miej jodi ni tčn dotŕt; e cussě com’che bevůt’ a veva la gronda1739 da li me sčis, d’jodi mi veva parůt che lungja pě a no fňs ma rotonda.1740 Alňr, coma un sot mascara zůt che altri’l pŕr che prin ca si svistěs dal someŕ che platŕt lu veva tegnůt,1741 cussě jodůt i vevi cambiŕ’n fičstis pě bičlis i flňus e li falěscjs, cussě ch’jň jodůt i vevi li do lěstis1742 dal cjčl fasi manifčstis. O splendňu di Diu, ca mi’a permetůt d’jodi ’l alt trionf da la vera dominasiňn, la virtůt dami di contŕ com’ch’i l’ai jodůt! Un lustri al č la sů ch’jodi al fŕ benňn il grant creatňu a che creatura che doma’n luj a pňl jodi sč ca č di bon. E rotonda a si slungja la so figura1743 cussě tant che la so circonferensa al soreli ghi sarčs comuda sintura. Dut di rŕis a’č fata la so aparčnsa che ’nsima dal prin motu’a včgnin mandŕs che da chej al cjoj chčl vita e potensa. E com’un clif1744 in ta l’aga che’i so pič’a tčn bagnŕs si spičla, com’par jňdisi dut ornŕt, cuant che plen al ŕ di vert e di flňus i so prŕs, cussě, atňr e’nsima di sta lus pojŕt, jodut i vevi spielasi’n ta miŕrs di scjalěns ognůn daj nůstris che la sů al č tornŕt. E se’n sč’l circonda’l pě bas daj scjalěns na lus cussě granda oh cuant’ca č la largesa di sta roša’n taj so ňrlis pě lontŕns! La me vista’n tal larc e’n ta l’altesa a pičrdisi’a no zeva, ma a’ncludeva il tant e’l coma di che alegresa. Chě’l visěn e’l lontŕn, nč meti nč cjoj’l podeva; che’ndŕ che Diu sensa mediatňu’l governa, la lčs naturŕl nencja un puc no zova. In tal zal da la roša sempiterna ca si slargja e a si alsa e a dŕ fňu odňu di benvolej pal cňu che dut’l governa, coma chčl cal tŕs ma che diši al vňu, Beatrěs tirŕt mi veva e dět: “Ben mira cuanti stňlis blŕncis1745 ca sňn in ta stu colňu! Jňt cuant che la nustra sitŕt1746 a zira: jňt ben cuant che i nustri scjalěns a sňn plens, che chě a no ocňr pě tanta zent vera.1747 In ta che gran sinta che tu i vuj fisŕs ti tčns pa la corona che’ntňr ghi’č zŕ metuda, e prin’encjamň ch’a sti nňsis1748 ti včgnis, zŕ l’ŕnima granda a sarŕ sintada dal imperiŕl Rico, ch’a’ndresŕ l’Italia prin’l vegnarŕ ch’a chčl a sedi disponuda.1749 Cussě tant vi stupiděs la vustra voja ch’amondi sěmil vi’a fŕt dal piciněn che di fan al mňu e la balěa’l manda via. E a chel timp capo dal foro divěn al sarŕ un tal che di dentri e di fňu cun luj nol zarŕ prňpit pal stes cjaměn.1750 Ma par puc’l sarŕ lě, com’che Diu’l vňu, tal ufěsi sant; ch’a finěla’l zarŕ, pě’n jů di’ndŕ che’l Simon Magu1751 al č zůt, puc di cňu, e chel d’Alagna’l farŕ zě encja pě’n jů. Cjŕnt Trentunčšin Zŕ la forma generŕl dal paraděs vuli e amňu al puntava vičrs il stes sen. vistět coma l’altr’ŕnimis gloriňšis. visěn i’eri, com’che di čsi a doveva, vegněnt jů, nulŕnt a mi fčs rivŕ mista. univčrs secňnt il mčrit che chčl al tčn un a nol pňl e tant mancu al tenta; ůmil e alta pě di creatura, uchě al ŕ butŕt fňu chistu bičl flňu.1811 tornŕnt dopo a l’eterna fontana. Tirŕt ti mi’as tu fňu da serf1766 a libertŕt ti tčn, chě’un punt ghi metěn, com’bon sartňu Ti sňs par nu splendňu di lus meridiana1812 ti jňdis Lůsia, ca veva Beatrěs movůt te pa la grŕsia’l suplichča la virtůt tanta cuant’ch’an d’č’n ŕnzul o’n ŕnima, tant’amirasiňn i no vevi maj vůt tant com’pal so jodi, dut’l me preŕ tant che d’jňdighi’l pě pusěbul i’ai podůt! tal vuardalu, da na sol’aparčnsa Tal ters ňrdin di scjalěns e sůbit sot tal sostčgnilu, e’l so sguŕrt a si veva dut Tal so profňnt jodůt i vevi ca s’interna tal sleŕsi dal cuŕrp, godi pur1767 ti pňdis.” tal scuadrŕ’l sěrcul, e no ghi la fŕn, tal post di Beatrěs jodůt i vevi un ansiŕn Taj vuj e’n dut al splendeva d’un lušňu san Ta sta banda chě, indŕ che il flňu al č madůr1783 ta li grand’ ňperis di Roma a rivŕvin, Ta la profonda e clara sostansa ta l’altra banda, ’ndŕ ca si jňdin ’ntajŕs svuŕla pur in alt cuj vuj par stu gjarděn sufrět’l veva, e ’l infičr pur, prin di vigněghi fňu;1787 Stu chě, adčs, che da la pě scura tana sti fčminis gloriňšis, e sot di lňu st’ŕnimis ’nocčntis la jů’a sňn restŕdis. sostŕnsis e acidčns1820 e il so costůn, sintŕt ghi’č visěn1802, e lunc ’l altri’l ripoša1803 sielzůs Checo, Benedčt e Agustěn Sensa rispundi, i vuj alsŕt i vevi dal bŕs sensa il batičšin perfčt di Crist, se tu atčnt i ti vuŕrdis e scňltis. se i vuj ti tčns sempri ca jů’n ta stu font; Se i bŕrbars, vegněnt ta li contrŕdis se di tegnighi i vuj’ntňr i no fňs stŕt bon. Sara e Rebeca, Gjudit e chě—ta stu cjčl— risčif, che altri di fŕ a no mi’č dŕt, rifletůt’l pareva, e’l pareva ’nfogŕt Pur goděnt il so plašej, chčl, contemplŕnt, punt fěs dal consej eterno e divěn,1808 Protčšilu tu daj muviměns umŕns: prňpit cussě mi era zuda scomparěnt prňpit com’un scjŕp di ŕs a s’inflňra prin di vej otegnůt veri elesiňns.1790 prin cal murěs, da la biela nuvisa plovi, partada in ta li mins sŕntis pě’n sů dal pensej mortŕl, cuant ch’i vorčs pě’n alt, fin lasů, lŕ da l’ůltima salůt. pě ghi somča, che la so claresa pě e pě a ghi entrava in tal raj pě ben si savarčs da la to vitňria. pě a lus di chč ca ghi’č pi lontana1772, Pě a fŕ la bontŕt to che socori parsč ch’jň i soj’l so bon e fedčl Bernŕrt.”1768 pars’che, secňnt la višiňn che vůt a včvin pars’che tu di dut sč ca lu’nnulča pars’che par lčs eterna dut se ca ešěst pars’che la lus divina a penetra ’l grant par via che’l ben, che dal volej al č ogčt, par un puchitěn e 'n altri al torna par spirs che di luj a parčvin imŕginis. Par sigůr chistu godi tant ’nsiminět par čsi cussě visěns da l’Augusta,1799 Oh siora, cussě tant granda ti sňs e vŕls, Oh generoša grŕsia che permetůt ogni muša doventŕnt tant pě serena. o’n sů o’n jů, atorotňr dut vuardŕnt. O trěn lušňu che’n ta’un unic punt ’nstelŕt O sfavilŕ di lus che tant ti ti ŕlsis nuja uchě doma par cašu a ešěst no si si sinta par propri mčrit e sclet,1789 No pars’ch’i lu včs di aspičt divičrs jodůt Nč’l zě’n sů e’n jů tra ’l insima e’l flňu nč par dut chistu di memoria no’n d’ai asaj. nč jodi malinconěa o fan o sčit ti podarŕs; N’ocoreva altri taj secuj recčns,1796 mi’a di’entrŕ cul vuli’n ta la lus eterna mi veva che ’nbacuchět i’eri e mut. mi si mostrava la milisia santa1752 maravčis si fčvin cuant che’n Laterŕn Mancu adčs i dišaraj, cjŕr letňu, ma zŕ al zirava’l volej me, e’i dešidčris, ma vuarda ben i sčrclis fin al pě remňt, ma tal pensej a děs, fin ca si mostra: ma pur a sčrcjn pal rapuŕrt ca no cjŕtin Ma par’che’l timp’l pasa che’mbacuchět dut ma par chel d’ŕltris, cun certi condisiňns; ma pa la miej virtůt d’jodi ch’i vevi ma no’era nuja che la so figura ma nč chě nč lě a si’era puntŕt fis. Ma mentri ch’jň’i parli seguěsimi adčs ma li me ŕlis a chistu no bastŕvin: ma l’altra1753 che svualŕnt a jňt e cjanta ma jň’l grop i ti děsfi, com’ch’i t’jodarŕs, ma encja da li so vňus zovinůtis, Ma dopo che vegnůt ’l era’l timp da li grŕsis, ma'l podej di nňuf jodilu, po, pě no ti pňs, luši un bičl puc di pě da l’altra front.1774 li větis spirituŕls una a una, Li můšis důtis a včvin di flama viva la vista a impeděva o’l splendňu; la to grŕsia i cognňs ben, e la virtůt. la sů ’ndŕ che’l so amňu1755 al eterna. la rasa umana tant amŕr a gusta; la me višiňn, encja se alc pur i ritčn la grŕsia da l’alta lus si conferěs la Gloria di chčl ca la 'nnamora La forma universal di stu’nsičmit la caritŕt di chčl che’n ta chistu mont la banda pě oriental dal orišňnt L’alta fantašěa no veva chě nuja podůt; jů’a zeva’n ta chel grant flňu ca si’adorna jů ghi’a partŕt cuant che’l fě di Diu stes jňt lŕ Beatrěs cun ducju chej beŕs Jňt ben adčs’n ta la muša che a Crist jodůt i vevi na bielesa ch’un ridi beŕt jodůt i vevi ca’črin cuaši uněs insičmit jodůt i vevi ŕnzui e ŕnzui che fičstis jodi ti pňs che da scjalěn a scjalěn, jodi i volevi com’ca si uněvin Jň’i crňt che, pa la granda ’luminasiňn jň che’n ta stu post divěn da chel umŕn, intra sč, in ta stu post alt, pě o mancu ben.1792 Insěma di ic jodůt i vevi tanta ’legresa indŕ che a sč’l volej eterno ti tčn atňr, in te’a pareva coma lušňu rifletůt, In te mišericordia, in te pietŕt, in te magnificensa, in te a si fŕ una in tal trono che’i so mčris ghi conferěsin.”1763 in tal so colňu stes, mi pŕr di vej jodůt, in tal mičs a splendeva e dut atňr in tal eterno dal timp i’eri vegnůt in taj vuj’l vuarda da la nustra regina, In ta stu post indŕ ch’joděn důcjus scju beŕs in ta chej zěmuj da la Santa Scritura In me la to granda virtůt custoděs, in luj a s’jňt, e cussě sia,” a mi veva dět, in luj ’jodevi un pari1762 bon e cristiŕn. in ic dut si concentra, che al difňu In forma duncja di cŕndida roša in conformitŕt cu li so primi grŕsis. imŕgin e sěrcul e pars’che tacŕs a stŕn; il so dešideri svualŕ’l vňu sens’ ŕl’s. Il re che’n ta stu regnu ni conferěs pauša il pě bičl di sč ca’č mortŕl a jodčvin;1760 il pari al č che par gran gološitŕt il mortŕl vuli pě di tant a nol dista il me jodi dut al veva comprendůt il flňu1781 dal so fueŕn dut cuant separŕnt; il duca che vivi’l veva di mana il amňu che’l soreli al mňuf e l’altri stčlis. i’ŕltris1785 na gran separasiňn a fŕn, I vuj da Diu dilčs e venerŕs, i vuj a ic cul stes gust ’l veva puntŕt luj stes,1777 i so sintiměns, dopo duti li so prňvis. i pojavi jň’i me vuj in taj scjalěns i mŕscjus li so inocenti plůmis i jodevi, dal so ridi ornŕs e rŕis1761, grŕsia che concčditi a pňl chč la sů;1807 ghi fčvin cun plůmis colorŕdis ’ntňr. ghi deva ai vuj di duti li sant’ŕnimis. fisŕs ta sta font di grŕsia e atčns, fis’a vuardava, imňbil e atenta, fěs sul oratňu, dimostrasiňn a črin fin ca č pusěbul in tal so splendňu. fin a chčl, Ebrčis a si suseguěsin, figurasi cuant marveŕt ch’i’eri jň’n dut! fŕt chel pňpul ’ngrŕt e sensa costansa. fŕ e jodi, ch’i ti ghi consčrvis sans Čco a ghi včvin fŕt a la divin’cjantilčna e’n tal mičs sti dos beŕdis divišions, e’n ta li bŕndis al č’l lustri mancu’nfogŕt,1775 E’n ta chel post, cun l’ŕlis vičrtis, alňr E’l vecju sant: “Par che dut ben completŕt e’l spera na dě contčnt di tornŕ contŕnt, e’l mirŕ me si veva cussi fŕt encjamň pě’ntčns. Cjŕnt Trentadučšin e’i ti prej pur, regina, che dut ti pňdis E’i mi recuardi che alora miej mi eri fŕt E tacŕt al veva sta santa orasiňn: e se’i to vuj al ters zir zě a’ntěvin e scuminsiŕt al veva cun stu discňrs sant: E s’jň i včs’n tal diši tanta capacitŕt e pur cul cjantŕ di chista me cansňn e pě’n jů, di ziru’n ziru, pur altri grant sant. e perfčt’l sedi,” mi veva dět, “il to cjaměn, e par segnŕ sta divišiňn a sňn stŕs pě avŕnt e luj: “Par partŕ’l to dešideri a la fin E la regina dal cjčl, che par ic jň’i ŕrt e la bontŕt che ’legresa ghi veva dŕt, e tanta, e la Beatrěs, com’ch’ognůn di nu’l jňt. E jňt ben che dal post’n jů cal taja net e joduda i l'avevi coma na corona E jň che, pal me1813, maj no’ai dešiderŕt E jň ch’al fin di dut’l me dešiderŕt E i vorčs prňpit che tu i ti zčdis e fěsa ’la vuarda pur cjantŕnt ošana; e di front dal pě grant capofamča e davňu ti mi vegnarŕs cun afesiňn, E dal sičtin scjalěn’n jů, com’pě ’ndavŕnt e da Firense’n ta pňpul just e san, e d’oru li ŕlis, e il rest tant blanc e cul cňu al me preŕ ti scoltarŕs sů.” E coma che uchě cu la madona dal cjčl a stŕn E chistu dut clar e ben a si nota E chě com’tal post dal timňn che mal guidŕt E chčl1801 ch’jodůt rivŕ ’l ŕ ogni timp brut, E chel amňu1798 che par prin al era lě vegnůt e ch’al me parlŕ tant pě virtůt ti ghi dčs E Bernŕrt, suriděnt, sčns a mi feva e basta ti dispňn di jodi Crist.” E alora luj: “Maestŕt di spěrit, E “Indulŕ ca č?” i vei alňr ’a colp dět. e ’ndresarěn i vuj vičrs il prin amňu, e ’l un dal altri coma iris da ir’s1823 duti li mins tal just e beŕt aspičt dut ta’un colp la me mins a veva na scosa sintůt dut sč ca č'n creatura bontŕt. dut di amňu, a mi darŕ la grŕsia, Duncja, sensa’l mčrit da li so ušŕnsis, ducju’ chěscjus sintilŕnt ti contčntis, ducju i sans e beŕs ca ghi črin atňr, Dopo che stu prin timp pasŕt al era a ŕn dovůt dongja da l’inocensa, par vej la salůt, Dom’un punt a mi era di pě grant letargu disdegnŕt nol ŕ di fasi so fatura.1810 Dirimpčt di Pieri sintada t’jňs Ana di zě fin tal infičr1765—pa la me cura!— di zent nova e antica popolŕt, di vej par podej’l so jodi tegni alsŕt di vej jodůt i crňt, pars’che cun un cargu di un che’n mar pě’n jů sě bandňna, di tre colňus e di una grandesa; di tanti fučis, e da lě a tornava di speransa i ti sňs na gran fontana. di sč si gh’jodeva calŕ la flama. di sč che sempri al era stŕt e godůt; di poscj’ vuejs1784 i semisěrcuj, a stŕn di lasŕighi a la futura zent i podčs; di lasŕ’l me post mi’a Beatrěs sugerět; di ic tant inamorŕt da pari fňuc?” di ic difičt al ŕ sč che lě al č perfčt. di godi il diši mi veva ’nvigorět. di duti li so fučis, a sňn impostŕs di dut’chista sgaravana svualŕnt di cussě tanti rňbis ch’jň i’ai jodůt, di cussě tant amňu e altri tant dilčt di cuant gradět ghi’era’l preŕ daj beŕs;1815 di chista, čco lŕ ca sňn la Rachčl Di chist ti ti rěndis ben cont da li můšis di chčl che da Maria al era’mbielět di chčl ch’i mi recuardi, che un ninůt di che alta lus che in sč a č vera.1817 di caritŕt, e la jů, pa li zens mortŕls, di benevula ’ligrěa, che, sturnět, Dentri di te a si’a impiŕt chel amňu dentri di sč, o letňu, la nustr’ imŕgin; davŕnt d’ic al veva l’ŕlis sos vierzůt. dal univčrs al ŕ fin uchě jodůt dal to grant podej e da la to bontŕt dal so voto a ghi včn di pensŕ tant, dal pě alt scjalěn, tu ti la jodarŕs dal mičl che dŕt ghi veva indulsiměnt. dal alt raj, scumbusulŕt i sarčs stŕt daj me vuj tant e a lunc oservada, da la roša ’ndŕ che cuj vuj zěnt i stěn. da la Glišia Santa che da Crist risevůt da l’alta lus alňr jodůt i vevi tre zěrs da duti che strŕdis e che maničris, Da chě’n sů il me jodi al era stŕt pě che maj Da che regiňn che pě in sů a tona, D’ic i děs, ma sintůt i vevi altri perŕulis: cussě’l grant Zuan1786, al opňst di lňu, cussě, cuaši coma zě da val a mont Cussě tornŕt i eri a la dutrina cussě tant nobilitŕt ti ŕs, che’l so fatňu cussě sů pa la viva lus cjaminŕnt Cussě preŕt i vevi; e chč, par lontana cussě jň’i jodevi e’i scoltavi benňn cussě jň a che granda višiňn; ma invŕn cussě e culŕ; e chě cal basti ’l efičt.1794 Cussě dal soreli la nčif disgjelada a včn; cussě che, vuardŕnt vičrs di luj, ti penetrarŕs cussě che nuja gh’intriga pě di chel tant.1756 cussě che l’ŕnima me, ch’ě ti’as fŕt sana, cussě che cul tornŕ ta la me memoria cussě che biela e buna oriflŕma1776 cussě ch’al pě alt jodi alsŕ’l posi la sča, Cussě alňr la me mins, sensa pauša, cussě al vint cu li fučis lišerůtis cun grŕsia che, preŕnt, otegni ti pňdis; cun dignitŕt a ogni creatura. cun amňu ’nsičmit tegnůt’n ta’un volůn cul zě sempri pě’n sů cul bičl raj divěn. cul valňu infinět imedešimŕt. cul to prea a liberalu ti zčdis cul mutami il so mutŕ i godevi.1822 cuj vuj tos, e nota li nobil’ ŕnimis cuj vuj jodůt i vevi part da l’estremitŕt1773 cuj al eše, děšmi, ’l ŕnzul che cun cussě tant zňuc cuant che pal disperŕ ti včvis jů la sča.1805 Cuant ch’jů’a vegnčvin tal flňu, di banc’n banc, cu la so fede’n Crist, chěstis a sňn’l mur1782 creŕnt, a so gust di grŕsia al dota creŕdis par svualŕ’n ta chist’altesa, contenta duta di vuardŕ so fia,1804 contemplant’l godeva dut sč ca’era bon.1770 contŕ cuant biela ca’era’n realtŕt. Coma un pelegrěn che’n tal templi entrŕnt coma roda che ben a zira’n dut e par dut, coma me di scoltŕ ti dčgnis, lasŕnt chel bičl lňuc coma fučis i vaj un’a una’ nominŕnt Coma cuant che durŕnt un sun clar i ti jňs Coma chčl che forsi da la Croŕsia com’di un lamp cun rŕis che dut a sclarěvin. com’dal soreli la stela matutina. com’che lě da Beatrěs la me vista;1764 com’ch’i’ai tal imparŕ, i no ausarčs Com chej studiňus ch’a plen si concčntrin cjantŕnt ‘Ave, Maria, grŕsia plena,’ Cjŕnt Trentatrečšin circuncidi par otegni la so virtůt.1797 Chistu post sigůr1757 e di chel gjoldi dut plen, Chista ’mprimurida zent—alňr jňt ben— chčl che par dut ’l univčrs si scuaderna,1819 chčl che lě a la so sinistra1800 al stŕ, chčl che di dut stu marveŕ al era cauša. chčl ca la domanda, ma’č pur veretŕt chel altri1824 ch’ai prins doj ghi feva da ters. Chej doj sintŕs lasů pě contčns t’jňdis chej che crodůt ghi včvin a’un Crist futůr; chej ch’črin da un Crist zŕ vegnůt stŕs ispirŕs. che’l savej la me mins a veva sospendůt. che’l me aspičt in ic al era rifletůt. che’l lasala par jodi altri aspičt che’l deščrt e’l martěr sempri da sant chč1779 a č che vierzůda ’la veva prin di dut. chč tu i ti sňs1809 che l’umana natura che spes prin dal domandaghi si la jňt cori. che se un ben volěnt un a te nol vŕ a ricori, che sbasada ti ti sňs pa la me salůt che purificŕs a sňn stŕs důcjus scju spěris che par cuŕntis che fin lě’n d’avčva jodůdis che par chčl il preŕ e pur amňu mi’a mandŕt, che pal so fŕl “Miserere mei” al veva dět chčl, che pa l’antica fama nisůn d’ic si sŕsia, che ogni dě da l’Eněs a si cujčrzin, che nencja la nčif fin lŕ no ghi riva. che na cňtula’l fŕ secňnt la stofa cal ŕ vůt;1806 che luj par jodi pront ti tegnarŕs’l sguŕrt chč la me vista, doventŕnt pě pura che jodi ti podarŕs la regina1771 che jň i vuardŕs in sů1816, ma a č pur vera che jň belzŕ i fevi sč cal voleva; che ingropŕt ti tčn d’idčis fěnis. che i vincjasěnc sčcuj da che impreša che i doj ňrdins sŕcris a divědin. che dopo’l sun fuŕrt ti resta’l sintiměnt che di pě fŕ nisůn volej al ŕusa,1793 che di lňu'l me diši al somča doma un sun. che di cussě fŕ ti včvis la potentŕt. che da la fede tant ’l un che ’l altri aspičt che d’jňditi di nňuf ti mi dčs li grŕsis, che cun un colp di lancja e claus si vev’otegnůt, che cun so fě balŕnt sempri ti la jňdis,1759 che cul so sanc Crist fŕt al veva spoša; che cul so calňu’n ta la pas eterna che cuj rŕis etčrnos ni tegneva luminŕs. Che circolasiňn che cussě concepida che chistu regn dut sůdit a ŕ e devňt.” chč che d'jodi cussě tant biela ai so pič si gňt, che bňis genitňus, di fede sempri plens. che bišŕvula dal cjantňu a era1780, com’ch’i savěn, che almancu na lušěgna da la to gloria ch’ňdiu a mostrŕvin zŕ prin da la nŕsita.1795 ch’joděn chě’n ta stu ’mpčro just di Diu stes. ch’altri vuj clars di rivŕ lŕ’n alt a pňsin. ch’al me preŕ a si uněsin li mans!”1814 ch'a bocja vierta lasŕt a veva Netůn l’ombrena d’Argu.1821 Caritŕt mostrŕnt, důcjus, lontŕns e visěns cargasi al veva volůt da la nustra salma. ca vistěvin buni asiňns com’ornaměns. ca someŕs, cun vuli riděnt mi veva vuardŕt, ca otegnčvin svintulŕnt il so flanc. ca jů vuarda’n ta stu post1758 nustri’mborascjŕt! Bernart, che ben jodůt al veva i vuj mčs balansŕt e plen al tegnarŕ stu gjarděn.1788 Alsŕt i vevi i vuj; e com’di matěna Alňr, secňnt la so cjavieladůra, Alňr il me dešideri ’l era di nňuf zůt alňr i vuj sos, ma ca no vegni pensŕt al veva’l puňr Fetňn, pě a s’inflŕma al veva tacŕt, “gňdilu no ti podarŕs, jňt, al veva li clafs di stu flňu ’ncoronŕt. al pě ruvěnt dal me dešideri i’eri rivŕt. al č’l parlŕ nustri, che a cussě tant nol pňs, al děs prin di vigně dal tetŕ lasŕt fňu. al dešideri al corispůnt ’l acuěst.1791 Adčs vuarda ben il prejňdi divěn; Adčs dut siděn ti stŕs paj to důbis; adčs che’n ta sta viva lus lu miravi a vera vita a no č sine cauša a sňn stŕs metůs’n ta scjalěns diferčns a sňn di sta roša cuaši do raděs: a mňvi l’ŕlis tos, croděnt di zě’n sů a la me Beŕda par cognňsi rňbis a l’eterna lus a colp s’indresŕvin a jodi al včn la Veronica1769 nustra a ghi ufrěvin la pas e il ardňu a fŕ’l bon mestri a si vev' alňr metůt, a ešěst com’ca ešěst cussě che just e ben a čria prňpit cussě la muša vustra?”; a destra ti gh’jňs ’l antěc pari sintŕt A che lus tant tacŕs a si doventa “Signňu me Gešů Crist, Diu vero e bon, “pars’che luj al č chčl ch’a Maria la palma “O pari sant, che com’un siňr un puňr “O madona me, font di sperŕ pura, “Mari Včrgin, fia dal to fě divěn, “La plŕja che Maria risanŕt1778 a veva e onzůt, “Fě da la grŕsia, chistu čsi gjocňnt,” ’ndŕ che gust al lasa ’ntŕnt cal lavora,1754 ’N ta stu gjoldi ’mplombŕt di cansňns dňlsis ’l orŕcul da la Siběla’l sparpajava'l sen.1818 FOOTNOTES 1 (return) [ A la perŕula “cussě”—ch’i uši amondi spčs—i ghi lasi dos “s” par evitŕ ca vegni lešuda “cuzě.” A č una da li pucěsimis perŕulis che in ta la me tradusiňn ŕ uša na consonŕnt dopla.] 2 (return) [ ’L un al č na contrasiňn di “il un.”] 3 (return) [ Crist? Un papa? A somča che nisůn al savedi par sigůr a cuj cal ŕ intindůt riferisi Dante. Vandelli: al juda a capě la complesitŕt di chisti rěghis.] 4 (return) [ Dante al domanda di čsi judŕt da li můšis, ma encja dal so “inzčn” o “alto ingegno” par vej l’ispirasiňn justa par descrivi duti li rňbis straordinŕris cal jodarŕ in tal infičr.] 5 (return) [ Enča.] 6 (return) [ San Pŕuli.] 7 (return) [ La Madňna. I nňns di Crist e da la Madona a no sňn maj minsonŕs tal Infičr par no profanaju. Vandelli.] 8 (return) [ Lůsia = un mňut alegňric di nominŕ la grŕsia ca luminča.] 9 (return) [ Il Papa Celestěn V, che par vŕris trůfis al era stŕt costrčt a abdicŕ. Ŕltris a pčnsin ca si trati di cualchidůn altri, adiritura di Pilŕt stes. Vandelli.] 10 (return) [ Carňnt, chčl che cu la so barcja al partava i danŕs ta l’altra banda dal’Acherňnt.] 11 (return) [ Crist—maj minsonŕt di nňn in tal Infičr.] 12 (return) [ Il nňn di poeta. Virgělio al č’n ta sta alta compagněa di počs.] 13 (return) [ Falsa modčstia a’n d’aveva amondi pucja il nustri poeta.] 14 (return) [ Il cjascjčl al sarčs sěmbul da la sapičnsa umana. Pal valňu simbňlic daj sičt murs e dal rěvul, i racomandi i comentatňus.] 15 (return) [ Aristňtil.] 16 (return) [ Didňn, chč che, bandonada da Enča, a si veva copŕt.] 17 (return) [ Parsč ca sňn “ŕnimis” sensa cuŕrp.] 18 (return) [ Ti sňs nasůt prin che jň i morčs.] 19 (return) [ Ducju scju chě a črin benestŕns florentěns. Dante al vňu savej indulŕ ca sňn, parsč cal varčs gust di jňdiju. A intěvin di čsi in vŕriis localitŕs dal infičr. (Vandelli)] 20 (return) [ Cuant che i cuŕrps si ricostituirŕn cu l’ŕnima, si sintarŕ pě’ il ben, ma encja il mal.] 21 (return) [ Sta espresiňn aŕ valňu pě di rŕbia che di altri.] 22 (return) [ Cariddi.] 23 (return) [ Scju pčis, in forma di pierňns, a raprešentin i bčs, che i avŕrs e i prňdigos a si tčgnin intňr e strčs, o a spčrperin.] 24 (return) [ Cuant ca črin vifs a no fčvin un ušu bon da la roba ca včvin, parsč ca no savčvin il so vero valňu. Vandelli.] 25 (return) [ I avŕros.] 26 (return) [ A č da prešumi che se Dante al fňs stŕt furlŕn al varčs ušŕt sta perŕula coma ca la uša in tal toscŕn.] 27 (return) [ Un bičl puc di ironěa chě, a clamŕ “ěn” (inno) il sgorgoleŕ di chej puňrs disgrasiŕs ca sňn chě ingolfŕs tal fangu!] 28 (return) [ A no č da surprěndisi se chistu Flegiŕs al era rabiňus. Al č chě in tal infičr, dopodůt, par včjghi dŕt fňuc a un templi dal diu Apňl par via ca ghi veva sedušůt na fěa.] 29 (return) [ La mari di Dante.] 30 (return) [ La puarta pě esterna dal infičr.] 31 (return) [ A si capěs! La puarta dal infičr a č sempri spalancada.] 32 (return) [ Tal sens ca vŕ a proclamŕ la muŕrt eterna. Vandelli.] 33 (return) [ Beatrěs.] 34 (return) [ Prošerpina, la fčmina di Pluto, il re dal’infičr.] 35 (return) [ Parsč cal sarčs trasformŕt in “smalt” o clap.] 36 (return) [ Un post visěn di Gerušalčm, ’ndŕ cal vegnarŕ fŕt il juděsi finŕl. Vandelli.] 37 (return) [ In momčns cussě a včn da pensŕ che Děu ogni tant al era in vena schersoša, s’a si pensa al mňut sureŕl cal puněs zent coma Epicuro. “Ah si?” a somča cal vedi pensŕt. “No ghi crodčvis che l’ŕnima a varčs parŕt via a vivi dopo la vustra muŕrt? Alňra čco chě ch’i vi la mčt la vustra ŕnima, ta sta tomba ca vi restarŕ vičrta fin cuj sŕja cuant! Cussě in varčis pě che asaj timp par necuŕrzisi che la vustra ŕnima ca jů a para via a vivi—čncja se cun amondi puc gust—mentri che lasů il vustri cuŕrp a si marsěs a la svelta.”] 38 (return) [ Stu chě al sarčs Cavalcante Cavalcante, un guelf, ca la veva pensada coma Epicuro—che la vita a čra par godi, e finida chč al čra finět čncja il godi, parsč che dopo a no sarčs stŕt pě nůja. A včvin rašňn lňu a pensŕ che’l gňdi al sarčs finět al momčnt da la muŕrt—ma no coma ca crodčvin lňu!] 39 (return) [ Se momčnt dramŕtic e comovčnt stu chě, cuant che Cavalcanti al pensa che ’l ešitŕ di Dante al vňu diši che so fě al č muŕrt encja luj!] 40 (return) [ Prošerpina, o la luna.] 41 (return) [ Beatrěs.] 42 (return) [ A pensŕighila ben a no eše stran che’n ta l’infičr, ’ndŕ ca sňn doma ŕnimis—entitŕs sensa cuŕrp e, naturŕl, sensa nas—a včdin da čsi poscj’ ca spůsin. Par cuj al eše stu spusŕ se i danŕs a no’an nas da našalu? Dante perň a si rindeva cont di chistu e al ŕ dotŕt li ŕnimis cu li facoltŕs ca včvin prin di murě. !] 43 (return) [ Il cjčl al odiča ogni ingjustěsia.] 44 (return) [ Diu, il prňsin, e se stčs, coma ca č clar da li rěghis ca seguěsin.] 45 (return) [ A plŕnzin par dut chel bendiděu ca’an malušŕt e pierdůt.] 46 (return) [ Caorsa (=Cahors) al era un post in Fransa considerŕt coma un nit di ušurŕrs.Vandelli.] 47 (return) [ Chčl di parentela e di amicěsia.] 48 (return) [ In ta la so Etica Aristňtil al trata di che tre dispošisiňns ca pŕrtin al mal: la incontinensa, la malěsia e la violensa.] 49 (return) [ L’ušůria a spčra doma in tal ben da li rňbis di stu mont, sensa riguŕrt pa li rňbis dal altri mont. (Vandelli al discňr un bičl puc su stu arguměnt.)] 50 (return) [ Il Minotauro stes, cal fa da vuardiŕn in ta stu post chě.] 51 (return) [ Il Minotauro a si ŕ da jodi coma sěmbul da la violčnsa bestiŕl.] 52 (return) [ Teščo.] 53 (return) [ Ariŕna, fia di Minos, ca ghi’a insegnŕt a Teščo coma copŕ il Minotauro e scjampŕ dal labirěnt.] 54 (return) [ Pčis, fra l’altri, di cjŕr e vučs, no coma chčl da li ŕnimis danŕdis.] 55 (return) [ Crist, che al momčnt da la so muŕrt al era zůt a liberŕ tanti ŕnimis dal Limbo. Il teremňt cal veva caušŕt sta frana, coma ca ni recuŕrdin i comentatňus, al era stŕt caušŕt in tal momčnt précis che Crist al era stŕt copŕt.] 56 (return) [ “Bigulota” in tal sens ca no era in forma regolŕr. In realtŕt a veva na forma di arco, ma no regolŕr.] 57 (return) [ La fčmina di Črcul, che fra l’altri a veva causŕt la muŕrt dal so omp, sensa intěndi di fa cussě—naturŕl—prňpit cuant ca voleva che Črcul al tornŕs a volčighi bčn. A mi a mi par che sta storiůta a ŕ da li dimensiňns ca vŕn ben pě a la lungja di chel cŕšu chi.] 58 (return) [ I Centŕurs.] 59 (return) [ A sňn dňma i věfs ca pňsin mňvi rňbis coma li pičris.] 60 (return) [ Beatrěs.] 61 (return) [ Alesandro il Grant e Dioněšio a včvin reputasiňn di čsi tant crudej, e cussě al čra Asolěn. (Vandelli.)] 62 (return) [ “Prin” tal sens cal cognňs li circostŕnsis di che zona lě tant miej di Virgělio, che chě a si consědera secont.] 63 (return) [ Famňus lŕris di chej těmps lŕ.] 64 (return) [ Cecina, un flumůt cal sbňcja sůbit sot di Livňrno; Cornet, na sitadůta visěn di Civitavecja.] 65 (return) [ Chčs dal mušu di fčmina e il cuŕrp di usičl. I cjati amondi interesŕnt coma che il mont imaginari di Dante a ghi dŕ il stes valňu ešistensiŕl—tal sens di ešěsti e basta, no tal sens da la filošofěa ešistensiŕl moderna—a zent normŕl coma me (bč, forsi un puc pě normŕl di me; dišěn, a zent coma comercjŕns florentěns o pišŕns, zňvins ca no pňsin tčgnisi da busŕsi—e forsi encja di strucŕsi e palpŕsi—coma Pauli e Francesca, soldŕs, včscuj e pŕpis) e a figuris mitolňgichis coma li Ŕrpis o coma i Cčntŕuros, e via dišěnt. Il reŕl e ’l ireŕl a si cunfůndin e a dovčntin un—coma ca susčit tal mňut di jodi li rňbis daj frutůs fin che, par disgrŕsia so, a včgnin grancj’ e a si necuŕrzin che tŕntis di che rňbis ca ghi crodčvin cussě tant a no somčjn pě včris.] 66 (return) [ Cal sarčs il ters zirňn.] 67 (return) [ A no somčija di jodi Dante cal bůta il cjaf in davňu e al ridusča cuant cal scrif rěghis coma chista?] 68 (return) [ Chčl cal sěga al č Pier da la Vigŕna, cal era segretari di Federěgo II. Ta scju ŕrbuj chě, a propňšit, a sňn intrapulŕs i spirs di chej ca si sňn suicidŕs.] 69 (return) [ Al ŕ pierdůt la so salůt e al ŕ fŕt faděja a durmě.] 70 (return) [ L’invědia.] 71 (return) [ Cul suicidasi al ŕ cometůt cuntra di sč stes, ca si considerava just, un at ca nol era just.] 72 (return) [ Dante, coma višitatňu tal infičr, al ŕ tanta simpatěa pal grant sufrě dal puňr Pieri; ma coma scritňu a no somča ca ghi displaši tant di falu patě.] 73 (return) [ San Zuan al era’l sant di Firense coma il San Zuan di San Zuan di Cjašarsa. Taj timps pagans, il protetňu di Firense al era Marte. Vandelli al sugerěs che ai timps di Dante la statua di Marte, ca era stada butada’n tal Arno, a era encjamň višěbil visěn dal Punt Vecju.] 74 (return) [ Chč fata par impicjŕ la zent, no che altra fata par cjoj sů ledŕn.] 75 (return) [ Mčntri cal scjavasava il dešert da la Libia cun un eščrcit di soldŕs. Vandelli.] 76 (return) [ Soldŕs.] 77 (return) [ Vulcŕn stes.] 78 (return) [ Il post indŕ che Gjove e i Gigŕns a si li včvin sunŕdis.] 79 (return) [ Un lagůt di aga minerŕl in ta li bŕndis di Viterbo.] 80 (return) [ Fra i grancj fluns dal infičr.] 81 (return) [ ’L aběs infernŕl.] 82 (return) [ A ju sŕlva parsč che stu “fůn” o vapňu al ŕ asaj umiditŕt par distudŕ il fňuc cal včn jů dal alt.] 83 (return) [ Una da li rari vňltis che Dante al minsona li nustri montŕgnis. A si riferěs al cjŕlt, a propňšit, che disdifŕnt li nčifs, al pňl meti in plena flůns coma il Brenta—o il Tiliměnt.] 84 (return) [ Stu chě al sarčs Brunčl Latěn, umanista, cal veva judŕt Dante tal so studiŕ.] 85 (return) [ Tant i Blancs che i Nčris a ti zarŕn cuntra.] 86 (return) [ Sens: S’a dipendarčs da me, i sarčsis encjamň fra i vifs.] 87 (return) [ Beatrěs.] 88 (return) [ Una da li so ňperis pě grŕndis.] 89 (return) [ Da chistu a si jňt che la maněa di cori a vŕ indavňu un bičl puc!] 90 (return) [ Il “puňr paěs” al sarčs Firense; “puňr” parsč cal č considerŕt corňt dai sodoměs ca ghi vŕn incuntri a Dante.] 91 (return) [ La so costŕnt lamentčla.] 92 (return) [ Cussě a podčvin parŕ via a corusŕ mentri ca tabajŕvin cun Dante.] 93 (return) [ S'i ghi croděn a sč cal děs, al ŕ da vej vůt un tramaj di fčmina par fŕlu doventŕ omosesuŕl.] 94 (return) [ In altri perŕulis, Dante al scomčt la fama daj so včrs a la veretŕt di sč cal stŕ par diši.] 95 (return) [ Mangjňns & bevňns—čco l’idea che Dante al veva daj todčscs in tal so timp. Ca sčdin stŕs pě bevňns daj fransčis? Daj taliŕns? Ma!] 96 (return) [ Il “bivero” dantesc a ghi somča pě al beaver inglčis che al castoro taliŕn. Běvar a nol stona nencja in tal furlŕn.] 97 (return) [ Par cussě diši. In realtŕt la flamuta a era ’na ploja di fňuc.] 98 (return) [ Che ŕnimis ca pŕrtin bňrsis o blu o zŕlis o blŕncis a črin důtis di ušurŕrs.] 99 (return) [ Li nustri bišŕtis a no’an sgrěnfis, a si sŕ; ma cuj saja maj sč ca ŕn li bišŕtis di la jů?] 100 (return) [ I diŕus, chej osteŕs, ca si la gňdin a fŕ il so mistej.] 101 (return) [ Na fila a ni vegneva cuntra; n’altra a zeva, cun nu, in diresiňn opňsta.] 102 (return) [ Di Sant’Ŕnzul. I romŕns a včvin da stŕ atčns in tal cjaminŕ par via di důcjus scju pelegrěns, ca zčvin o ca vegnčvin da San Pieri.] 103 (return) [ I bolognčis a včvin fŕma di čsi rufiŕns in ta chej timps lŕ.] 104 (return) [ In altri perŕulis, al děs che s’a sňn tirŕs, o těrchios, ač pal fat stes ca sňn bolognčis; coma par diši che se par furtůna a fňsin stŕs, dišěn, furlŕns, al sarčs stŕt dut un altri par di mŕnis.] 105 (return) [ In tal sens di tirŕ li fčminis a siměnt.] 106 (return) [ A si sberlava besola.] 107 (return) [ Dante a nol veva sempri na impresiňn dolsa daj prčdis.] 108 (return) [ Čncja chistu, bŕbiu dal parlŕ e di fŕ zě sů di zěrus li fčminis, al č zůt a finěla chě, dut smerdajŕt.] 109 (return) [ Secňnt Vandelli, un mŕgu da la Samaria cal voleva crompŕ da San Pieri e da San Zuan la facoltŕt di podej comunicŕjghi ai batiešŕs il Sant Spěrit.] 110 (return) [ Purtrňp Dante a no si riferěs a chel di Cjašarsa, ma al Batisteri di Firense.] 111 (return) [ Si volěn zě prňpit a la fěna, “il pič” chě al č da lčšilu coma il insičmit daj pič.] 112 (return) [ A somča che i fiorentěns a včdin di tant in tant gjustisiŕt daj sasěns in ta che maničra lě: fŕt un bus, a metčvin dentri il condanŕt cul cjaf in jů. Apena ca impleněvin il bus, il sasěn al moreva scjafojŕt. (Jň ch’i soj claustrofňbic, i sarčs par sigůr doventŕt mŕt prima ca tirŕsin jů la prima palada di cjera!)] 113 (return) [ La Glěšia, che Bonifasi VIII al veva trufŕt paj bčs. (Vandelli.)] 114 (return) [ Un daj Orsěns.] 115 (return) [ Al eše tant cambiŕt il mont daj timps di Dante in cŕ?] 116 (return) [ La Glěšia di Roma, che secňnt Dante in ta che rěghis chě a no čra la “Santa Romana Chiesa” tal sens ver da l’espresiňn.] 117 (return) [ ’L imperatňu Costantěn che, riconosěnt Silvestri coma papa, secňnt Dante a nol veva fŕt prňpit chel gran chč di ben.] 118 (return) [ Na lesiňn amondi dura, chista, par Dante—e, i crňt, par cualsěasi altri—da imparŕ.] 119 (return) [ Těpic di Dante di descrivi punisiňns adeguŕdis a la colpa daj danŕs. In ta stu cŕsu, danŕs coma Anfiarčl, che in vita a volčvin induvinŕ il davigně, adčs a sňn costrčs, par sempri, a cjaminŕ cul cjaf stuŕrt cal pol jodi doma indavňu. In cuant al Creatňu stes—chčl imaginŕt da Dante, s’i no altri—a včn da pensŕ cal včdi vůt cualchi bičl momčnt di sodisfasiňn, cu na schersoša sprusada chě e lě di birichinŕdis ca ŕn un puc dal malisiňus, a cjatŕ fňu scju těpos di punisiňn. A mi včn a mins chel gust ca ghi cjŕpin i frus cuant ca ghi gjŕvin na ala a una moscja par jodi coma ca farŕ a svualŕ cun un’ala e basta.] 120 (return) [ Sicňma ca sňn stravoltŕs, a’an la pŕnsa par davňu e il cul par davŕnt.] 121 (return) [ L’Enčide stesa.] 122 (return) [ Secňnt Vandelli, ta li mŕcis da la luna la zent a jodeva Caěn cal alsava na forcjada di spěncs.] 123 (return) [ Těpos di včlis.] 124 (return) [ A vegnarčs da pensŕ che i diŕus a lu laudarčsin par vej fŕt li so malagrŕsis; invčnsi a si gňdin a cjastial cu la stesa fantašia chi věn zŕ altri vňltis notŕt!] 125 (return) [ Malacoda a si riferěs al teremňt susedůt il Věnars Sant dal ŕn [Footnote 34: cuant che Crist al era stŕt metůt in crňus—teremňt cal veva caušŕt li ruvěnis descrětis chě.] 126 (return) [ Malacoda al č un diŕu, e Dante e Virgělio a varčsin puc da fidŕsi di luj, no?] 127 (return) [ A sarŕn diŕus dal infičr, indulŕ ca si varčs doma da sufrě, perň a ŕn i so divertiměns encja lňu!] 128 (return) [ A čsi imbrojňns in ta sta vita a si vŕ a finěla cussě in ta che altra, purtrňp. Ma com’a fŕja sta bolgja a tčgniu důcjus? A no včgnia da compatě Barbarěsa e chej ŕltris puňrs diŕus par dut chel grant scombati ca ghi tňcja fŕ?] 129 (return) [ Taliŕn.] 130 (return) [ Dopo včighi cjňlt i so bes a ju veva lasŕs zě lěbars sensa tčgnisi al puntěn dai regolaměns.] 131 (return) [ Čco, coma ch’i’ai dita un puc in sů, al č il mŕsa lavorŕ ca ju fŕ čsi screansŕs, scju puarčs di diŕus.] 132 (return) [ Cagnŕs a si rěnt cont di cuant scaltri cal č Cjŕmpul, il danŕt; ma a la fin al včn imbrojŕt encja luj, coma’l rest daj Malbrŕncs. A no včgnia da vej rispičt par un imbrojňn coma Cjŕmpul, cal rěva a imbrojŕ parfěn i diŕus?] 133 (return) [ Dante a ju mčt in riděcul scju diŕus, perň no sensa cualchi frigůja di simpatěa.] 134 (return) [ Da no cunfůndi cun chel těpo di cjŕša indulŕ ca si mangja e bčif e durměs.] 135 (return) [ Se ben che stu paragňn al mostra cuant afičt ca lŕ Virgělio par Dante!] 136 (return) [ Puňrs Malbrŕncs. Il so malfŕ al č limitŕt encja ta stu mňut chě!] 137 (return) [ Pa la rašňn spiegada tal včrs [Footnote 64].] 138 (return) [ A č těpic da la zent ipňcrita di volej lůši par di fňu.] 139 (return) [ Un post a Firense.] 140 (return) [ Chel cal ŕ condanŕt Crist. Una condŕna ca ghi ŕ fŕt tant dŕn ai Ebrčos.] 141 (return) [ Caušŕt dal teremňt susedůt cuant cal eramuŕrt il Signňu.] 142 (return) [ A si riferěs a Malacoda, ch’i věn zŕ vůt il plašej di cognosi.] 143 (return) [ Těpos di madrŕs che, secňnt i antěcs a si cjatŕvin in tal Nord Africa.] 144 (return) [ Una pičra verda cun puntěns ros che secňnt i antěcs a podeva combati i velčns daj sarpěns.] 145 (return) [ Par cuant terificŕntis ca sčdin, scčnis cussě a si adatarčsin prňpit ben al rěndilis višěvis cu la magěa eletronica ch’i věn vučj!] 146 (return) [ Parsč che Dante stes al era un daj Blancs.] 147 (return) [ Coma Vani Fus.] 148 (return) [ I Centŕuros. La mandria minsonada sůbit sot a č ch č ca ghi veva robŕt a Črcul. La so furběsia, tal tirŕ li bčstis pa la coda di mňut che Črcul a no si necuarzčs di cuj cal veva fŕt il furt, a ghi veva zovŕt puc, parsč che in ůltin Črcul a ghi veva dŕt na buna bastonada e mandŕt a finěla in ta chel post chě.] 149 (return) [ Par copalu.] 150 (return) [ Sta sňrta di “morphing” a č abastŕnsa comůn in tal dě di vučj, cun chej trucs ca si pňsin fa cul computer; ma in taj timps indavňu a veva da vej someŕt a alc di sureŕl!] 151 (return) [ Chel cal ŕ ispirŕt Puccini?] 152 (return) [ Chčco Cavalcante. Gaville al era un cjascjčl visěn di Firense.] 153 (return) [ Dante in clara včna sarcŕstica. A somča paradosŕl, perň a č sens’altri veretŕt, che tanti vňltis (forsi sempri) i pě grancj’ crětics di na sitŕt, di na nasiňn o di na organišasiňn a sňn chej che pě a ghi vňlin ben a la sitŕt o a la nasiňn o a la organišasiňn. A č di fŕt che par via dal so grant amňu par Firense Dante a si rěnt cussě tant cont di ogni pěsula pecja ca ŕ la sitŕt che luj al vorčs ca fňs perfčta. A si spiega cussě l’indignasiňn che Dante al mostra in ta scju včrs chě.] 154 (return) [ Dante, chě, al fa un pronňstic che Firense a stŕ zěnt incůntra a malňris sčriis.] 155 (return) [ Ogni ůn cal včdi maj jodůt coma che na gjalěna a protčs i so pitinůs al sŕ ben sč ch’i vučj diši.] 156 (return) [ Al vňu frenŕ il so inzčn parsč cal ŕ belzŕ jodůt pě vňltis coma cal č stŕt abušŕt da altra zent scŕltra, e cun cuŕlis consegučnsis.] 157 (return) [ Entňcli e il fradi a črin fěs di Čdipo e di Jocasta. Par na maledisiňn ca ghi čra stada fata dal pari, i frŕdis si včvin copŕt l’un l’altri e a črin dopo stŕs brušŕs insičmit.] 158 (return) [ Tennyson al ŕ da čsi stŕt un bičl puc ispirŕt da che rěghis chě cuant cal ŕ scrět il so Ulysses: …My mariners …you and I are old; Old age hath yet his honour and his toil; Death closes all: but something ere the end, Some work of noble note, may yet be done, Not unbecoming men that strove with Gods….] 159 (return) [ Chč che Dante al zarŕ a ušŕ coma localitŕt pal so Purgatori.] 160 (return) [ A č da notŕ chě la rasegnasiňn stňica di Ulěs.] 161 (return) [ Stu toru di ramp, regalŕt da un grčc a un siciliŕn, al vegneva ušŕt par copŕ zent ca ghi vegneva sierada dentri. Na volta dentri i puňrs condanŕs a vegnčvin brustulŕs vifs; e mentri ca si brustulŕvin, il so sigŕ al someŕva il rugnŕ da toru stes. Il prin a vigně cussě copŕt dal siciliŕn al era stŕt prňpit chel ca ghi veva fŕt il regal. Chista storiuta a era stada contada da Ovidio in taj timps indavňu. A č clar che la maničra rafinada cu la cual i mafiňus siciliŕns a trŕtin i so cličns a ŕ raděs amondi fňndis. La storiuta a ni fŕ pur recuardŕ che Dante a nol era’l ůnic a vej na imaginasiňn cussě ben cultivada in tal pensŕ sů turměns di turtura e di muŕrt ca ni cativčin cu la so originalitŕt. Perň n’altri smorgasbord coma che dal Infičr indulŕ a si vŕja a cjatŕlu!] 162 (return) [ Espresiňn lombarda, modificada un puc da chč ušada da Dante.] 163 (return) [ Forlě, sitŕt ghibelěna, ca veva rešistět ai atŕcs da li fuŕrsis fransčšis e gučlfis mandŕdis dal papa. Par vej na idea pě buna da li condisiňns polětichis e socjŕlis da la Romagna descrětis da Dante in ta che rěghis chě, i sugerěs Vandelli.] 164 (return) [ Chčl cal parla al č Guido da Montefeltro.] 165 (return) [ Il papa Bonifŕs VIII.] 166 (return) [ Tal Infičr, par včjghi dŕt chej consčis lě al Papa—consčis ca ŕn sens’altri pě dal Machiavčlic che dal Francescŕn.] 167 (return) [ Il puňr Guido al včn čncja cjňlt in zěru da stu “rašonadňu” di diŕu!] 168 (return) [ Brŕs mutilŕs o gjŕmbis mutilŕdis.] 169 (return) [ No stěn lamentŕsi di chistu parlŕ sclčt. Zŕ i sěn stŕs metůs in vuŕrdia tal včrs [Footnote 21].] 170 (return) [ Cussě Dante al puněs scismŕtics (o almŕncu cussě al descrěf la so punisiňn). Punisiňn jůsta s’a si pensa a li divišiňns che lňu stes a caušŕvin. Ma Maomčt al čria prňpit scismatic?] 171 (return) [ Se sti punisiňns a sňn espresiňn da la gjustěsia divina, Dante al ŕ da vej ben jodůt che stu tipo di gjustěsia a nol čra, dopodůt, cussě tant diferčnt da la gjustěsia pagana; basta pensŕ al mňut che Gjove al veva punět Prometčo. Si no altri Dante e i pagŕns a včvin chistu in comůn: na granda fantašěa!] 172 (return) [ Sti perŕulis a seguěsin chčs ca finěsin il včrs [Footnote 55].] 173 (return) [ Argolica = greca.] 174 (return) [ Forsi a č pě fŕsil capě stu’nduvinčl s’a si lu pčnsa cussě: A č pusěbul cjatŕighi il mŕni a li rňbis ca sňn stŕdis fŕtis.] 175 (return) [ Amondi comprensěbil!] 176 (return) [ In tal sens che il cuŕrp al parta il cjaf coma lampiňn.] 177 (return) [ Sensa ingŕns.] 178 (return) [ Tant Bertran che Achitofčl a’an consiliŕt fiis di zě cuntra i so pŕris.] 179 (return) [ Tal sens che il patiměnt a ghi’č spičli a la colpa ca lu ŕ caušŕt.] 180 (return) [ A somča da sta storia di Gčri dal Bičl ca fňs stŕt un ňbligu ta na famča di vendicŕ la muŕrt di un parěnt. (Plus sa change... Basta pensŕ no a certi ušŕnsis Siciliŕnis dal dě di vučj, tegnůdis a gala si no altri in taj cěnes, ma a la reasiňn daj parěncj’ da li větimis di Tim McVeigh cuant cal č stŕt gjustisiŕt l’ŕltra dě.) In ta stu cŕsu, Dante al sarčs un daj parěncj’ ca varčsin vůt da vendicŕ Gčri. Il fŕt che chistu a nol era encjamň susedůt al spičga la reasiňn indignada dal danŕt e il sintiměnt di colpa di Dante stes.] 181 (return) [ L’išulůta di Egina a veva cjapŕt il nňn da na bičla fiňla dal stes nňn ca si veva lasŕt amŕ da Gjove—che pa li fantasěnis al veva un vuli (čncja ducju doj) sempri vičrt. Gjuno, ta na reasiňn ca’a un bičl puc dal’archetěpic, a si veva cussě tant rabiŕt cul so omp caveva mandŕt la peste’n ta l’išulůta ca veva copŕt ňmis e bestis.] 182 (return) [ …chi ti ti spčlis.] 183 (return) [ Taliŕns, tant par no dismintiŕsi.] 184 (return) [ Bišůgna pur ricognosi che la gran part di scju danŕs a si rěndin cont che la so punisiňn a č stada jůsta.] 185 (return) [ Tal sens cal era bon da imitŕ altra zent.] 186 (return) [ Par ňpera di Gjunňn ta un daj tancju momčns di rabia cuntra’l so omp, se omp si pňl clamŕlu.] 187 (return) [ La so frůta.] 188 (return) [ Cuant dolňu inconteněbil da la puora mari ca rěnt chist’imŕgin!] 189 (return) [ Il dě di vučj a si sěnt tant parlŕ di pŕris ca abůšin i so frůs; maj, ch’i savedi jň, di frůs ca abůšin il pŕri. A č da notŕ, perň, che il falsificŕ al ŕ par Dante altritanta importansa da la relasiňn incestuŕl.] 190 (return) [ Schichi.] 191 (return) [ Ca sarčs la mula di Buňso, che Schěchi al impersonča par otčgnila. Ta l’ňpera di Puccini sta impersonificasiňn a č fŕta in tal mňut divertčnt ca si sŕ!] 192 (return) [ A no č sens’altri la prima volta che la “dura gjustěsia” a cjňj “ocašiňn” da la colpa dal danŕt par ministrŕighi la pena justa.] 193 (return) [ Ca sarčsin i “florěns di oru,” che ta na banda a mňstrin la muša di San Zuan Batěsta. (Ch’i mi recuardi jň, an d’era amondi půs di chej florěns chě a San Zuan di Cjašarsa. A si jňt prňpit che San Zuan, il sant protetňu dal paěs, al ŕ tegnůt scju florěns lontŕn di San Zuan par mantegni la zent dal paěs pura, lontŕna da che tentasiňns ca varčsin podůt corňmpila coma ca ghi steva suseděnt a la granda a Firense. ěn ta chej děs chě, perň, a par che il sant protetňu al sedi zut in vacansa….)] 194 (return) [ Al preferirčs jňdiu chě fra i danŕs che sodisfŕ la so gran sčit.] 195 (return) [ Sta fčmina a veva tentŕt invŕn di seduši Bepi, il fi di Gjacňb; cuant che luj al era scjampŕt via, ic a lu veva acušŕt di včila violentada. Cussě a somča.] 196 (return) [ Chel cal ŕ persuadůt i Trojŕns di lasŕ entrŕ il cjavŕl in ta la sitŕt.] 197 (return) [ An d’č ogni tant in tal Infičr momčns amondi cňmics!] 198 (return) [ Al č un puc mŕsa sčriu, Virgělio, no pŕria?] 199 (return) [ Parsč che cul prin colp a ferěs e cul secňnt a vuarěs.] 200 (return) [ Specje di fasa ca ghi plata la part basa dal cuŕrp.] 201 (return) [ Na tňr di Bologna.] 202 (return) [ La pňura di chčl ca no si sŕ, che di nňt di sňlit a si la sěnt di pě.] 203 (return) [ Li Můšis.] 204 (return) [ Montŕgnis, tant l’una che l’altra.] 205 (return) [ Scju danŕs a sňn coma tocs di glas.] 206 (return) [ Scju fiňj, ca črin frŕdis ca si volčvin puc ben, a si sňn copŕs ’l un cuntra’ l altri.] 207 (return) [ Encja chistu, che di fat al era Toscŕn, par otčgni na ereditŕt al ŕ copŕt, e par vej copŕt a ghi’an dopo encja a luj tajŕt il cjaf. Na roba a č sigůra: Firense e paěs visěns di Firense in taj timps di Dante a črin poscj’ indulŕ ca si varčs fat faděja a stufŕsi!] 208 (return) [ Chel cal stŕ rošeŕnt in tal cjaf dal altri al č il Cont Ugolěn. Di luj Dante al parlarŕ’n tal prňsin cjŕnt.] 209 (return) [ L’Infičr al ŕ tancju momčns cňmics e dramŕtics e comověns, ma epišňdis pě comověns di chel dal Cont Ugolěn a non d’ŕ.] 210 (return) [ L’Arcivčscul Rugčri.] 211 (return) [ E invensi un puc di misteri al resta. Ta chel post dal’infičr chě a sňn metůs chej ca sňn colpčvuj di vej tradět altra zent par rašňns polětichis. Cun dut il contŕ dal Cont Ugolěn, a no si riva maj a savej cun precišion di cual tradiměnt ca sňn stŕs colpčvuj Rugeri e il stes Ugolěn. No’mpuarta, perň; che chě sč ca conta a č la relasiňn fra Ugolěn e i fiňj, e la disperasiňn di Ugolěn.] 212 (return) [ Che tňr indulŕ ca črin imprešonŕs Ugolěn e i fiňj.] 213 (return) [ A ghi veva dat un prešentiměnt di sč ca veva da capitŕighi.] 214 (return) [ Sta trasformasiňn da lupo e lupůs a pari e fiňj a susčit spes in taj suns—a děšin.] 215 (return) [ Atropňs a sarčs chč ca sepŕra l’ŕnima dal cuŕrp e in tal cašu di Tolomča—cal sarčs chel post chě—a manda l’ŕnima tal infičr mentri che il cuŕrp al č encjamň in vita.] 216 (return) [ A’n sparegna půs, Dante. Prin chej di Pisa; adčs i genovčis!…] 217 (return) [ La naf da re a včn fňu dal’infičr.] 218 (return) [ Lusěfar stes.] 219 (return) [ A mi včn in mins chel paešŕn che, tancju ŕjs fa, dopo cualchi ŕn in Canada a nol era stŕt bon di imparŕ ’l inglčis e’n tal fratěmp al veva dismintiŕt il so taliŕn. Cašu cal mčrita cualchi lŕgrima. A čria colpa so? Jň i dišarčs di no. I dišarčs pitňst che la colpa a era di chej che’n ta na maniera o’n ta n’altra a custrinzčvin cussě tancju taliŕns a lasŕ l’Italia in ta chej dis lŕ. Cuj sŕja ta cuala bolgja che Dante al varčs metůt chej lě? Ma forsi chě a č miej ušŕ un paragňn un puc pě lišerůt, coma chčl di un flňu tajŕt par metilu’n ta un vŕs, che, s’a si pensa, a nol č nč vif nč muŕrt. (Čco, i’ai ušŕt chel puc di inzčn chi ŕi, coma che Dante al voleva ch’i fčs.)] 220 (return) [ I studiňus di Dante a pensin che i tre cjafs di Lusěfar, e i so tre colňus, a sňn sěmbul di chistu o chčl; par ešempli, il colňu zal l’impotčnsa; chel neri l’ignorŕnsa; e cussě via dišěnt. (Se cussě a č, alňra Dante al č zut a rafigurŕ l’ignorŕnsa cuj nčris da l’Čtiňpia. Il chč in taj timps di Dante a sarčs zut, encja encja; ma se Dante al včs apena scrit la Comčdia, cuj sŕja cuanti crětichis via e-mail o via twitter cal varčs risevůt daj vuardiŕns da la coretesa politica!) Fra li interpretasiňns ch’i’ai lešůt, una a mi par jůsta: che i tre cjafs di Lusifar a sčdin na sorta di paroděa da la Trinitŕt di Diu stes.] 221 (return) [ Na stranesa: in ta l’imaginasiňn popolŕr il cňu dal infičr, coma cal sarčs Cňcit, al varčs di čsi plen di fňuc e flŕmis; invčnsi chě a č dut glas e frčit. Lo stes, a sarčs puc gust di zě tant in tal un che in ta chel altri.] 222 (return) [ A č clar che Lusěfar stes al ŕ amondi puc gust di čsi uchě. Puc da surprěndisi, s’a si pensa a chel post gloriňus cal veva lasŕt, da semo, par vigně chě.] 223 (return) [ Čncja s’a lu mčt tal pě profňnt dal’infičr, Dante al ricognňs la grandesa dal omp, cul so taši in ta stu momčnt di sufrě inimaginŕbil.] 224 (return) [ In ta stu punt Virgělio, cun Dante intňr, al taca a zě in sů. A intiva che il post lě ca tŕchin li gjŕmbis dal diŕu al č il centro da la cjera (cuj sŕja maj sč cal dišarčs Freud di chista coincidensa?); cussi chč di lě indavŕnt li gjŕmbis dal diŕu, e di consegučnsa Virgělio e Dante stes, a půntin in sů, vičrs chel altri emisfčri.] 225 (return) [ Chistu al sarčs ’l emisfčri in tal mičs dal cual al č Gjerušalčm.] 226 (return) [ Il post pě al centro di Cňcit.] 227 (return) [ Par gravitŕt, dut a včn atirŕt dal centro da la cjera. Dante al ŕ incjastrŕt Lusěfar prňpit uchě coma par diši che důcjus in tal mont a sňn, par natura, atirŕs dal mal. Di consegučnsa, il volej liberasi dal mal a richičit un sfuŕrs ca nol č naturŕl, un sfuŕrs cal ŕ da zě cuntra natura.] 228 (return) [ Li Chčchis a sarčsin li fiis dal re di Tesŕlia che in taj timps antěcs a včvin sfidŕt li Můšis al cjantŕ. Sti puori fiňlis a včvin pierdůt la sfida—naturŕl!—e a črin stŕdis trasformŕdis in chčchis.] 229 (return) [ Blu.] 230 (return) [ L’aria dal scur infernŕl.] 231 (return) [ Včnere.] 232 (return) [ Adŕm & Eva. A si pensa che sti stčlis a včdin valňu alegňric; ca rapreščntin li virtůs da la prudensa, gjustěsia, fuartesa di spěrit, temperansa. (Vandelli)] 233 (return) [ L’orsa granda (ursa major), che sicňma ca č’n tal emisferi austrŕl a no la jňt.] 234 (return) [ Dal aspičt, insoma, al era un biel puc coma me, doma che la me barba a č tant pě blancja—e a no’a nencja bišugna daj rŕis dal soreli par fala sfavilŕ.] 235 (return) [ Catňn, cal sarčs stu barbňn, al č iluminŕt da li cuatri virtůs raprešentŕdis da li stčlis.] 236 (return) [ A imbruněs o scurěs. (Dante a mi metarčs par sigůr tal purgatori par cers vocŕbui ch’i uši, ma i no pensi ca mi butarčs in tal infičr!)] 237 (return) [ A č clar che Catňn al crňt che i počs a sňn doj daj danŕs.] 238 (return) [ Tre sostantěfs, tre “e” e tre “con” ta sta riga. Clara l’intensiňn, no eše vera?] 239 (return) [ Il to volej nol pňl dal me volej….] 240 (return) [ L’ultima sera da la so vita, incluša che spirituŕl.] 241 (return) [ Coma ca voleva Beatrěs.] 242 (return) [ Coma se di jodi e scoltŕ Catňn a fňs la vera rašňn dal viŕs daj počs. Bŕbiu stu Virgělio!] 243 (return) [ Che libertŕt morŕl ca si otčn cuant ca si riva a věnsi li propri pasiňns, che cussě spčs a ni tegnin incjadenŕs.] 244 (return) [ Encja chě Virgělio, scaltri, al ešŕlta li virtůs di Catňn, cal veva rifiutŕt di sotomčtisi al volej di Sčšar. Cussě, coma cal sugerěs Vandelli, chě i věn na sinteši di libertŕt morŕl e politica.] 245 (return) [ Il cuŕrp.] 246 (return) [ Ěl Acherňnt.] 247 (return) [ Beatrěs.] 248 (return) [ Catňn, coma ca si jňt, a si rindeva ben cont da li ceremňnis ca ghi feva Virgělio.] 249 (return) [ A č stŕt comentŕt che stu včnc al rapreščnta l’umiltŕt.] 250 (return) [ ’L ŕnzul cal protčs l’entrada dal purgatori.] 251 (return) [ L’alegorěa a č clara: la zent roganta, ca si irigiděs, a včn distrušůda; a sopravěf chč plena di umiltŕt, ca č buna di pleŕsi a li circostŕnsis da la vita, encja se chěstis da li vňltis a ti bŕtin fuŕrt.] 252 (return) [ Ben purificŕs.] 253 (return) [ Pa la strada ca torna tal infičr.] 254 (return) [ Si tornŕn in davňu cul pensej a tancju di chej poscj’ cal ŕ višitŕt tal infičr, a no č da surprěndisi s’al č vegnůt fňu da chel bušarňt cu la muša plena di cjalěn o cragna. Ta n’altri sens, Dante al č chě cal taca a vigně purificŕt.] 255 (return) [ Chě a tocja recuardŕ Ulěs e i so ňmis che rivŕs fin chě a črin, perň in davňu a no sňn pě tornŕs.] 256 (return) [ Da Catňn.] 257 (return) [ La Libra.] 258 (return) [ In efičt, cun chěstis prěmis nňuf rěghis, Dante al vňu diši che il dě al stŕ par cricŕ. Su sti rěghis, asŕj difěsilis, i sugerěs di leši i crětics.] 259 (return) [ Un’altra volta, dopo la me muŕrt.] 260 (return) [ Dopo chel momčnt di straviaměnt a ghi’a parůt che il luměn al luščs encjamň di pě.] 261 (return) [ Stu chě al parta li ŕnimis a la salvasiňn; Carňnt, la so antiteši, a li parta a la perdisiňn. S’a si’a da sičlzi, a’č miej zě cun chistu.] 262 (return) [ Aegypto in tal originŕl, coma ca sarčs just. I speri che Dante a mi perdoni.] 263 (return) [ Il Capricorn. Il dě, insňma, al č zŕ ben inoltrŕt.] 264 (return) [ Tu ch’i ti sňs věf, se fatu chě insičmit dai muŕrs?] 265 (return) [ Par podej tornŕ, dopo la me muŕrt, in ta chista strada da la salvasiňn.] 266 (return) [ Parsč rěvitu tal purgatori cussě tant timp dopo la to muŕrt?] 267 (return) [ ’L ŕnzul timonej cal cjŕpa sů e al parta li ŕnimis in tal purgatori.] 268 (return) [ Secont Vandelli, la indulgensa plenaria data’n ocašiňn dal Gjubilčo di Bonifŕs VIII, tacada tal nadŕl dal [Footnote 1299: a veva vantagjŕt encja li ŕnimis daj muŕrs, puarčs.] 269 (return) [ Ogni ŕnima danada a č destinada a zě’n tal infičr.] 270 (return) [ Secňnt cualchi comentatňu, la cansňn a raprešentarčs il plašej da la filošofěa..] 271 (return) [ Catňn stes.] 272 (return) [ Ca sarčs la porcarěa ca si’a formŕt daj so pecjŕs e ca ghi impeděs di vej na clara višiňn di Diu.] 273 (return) [ Stu mont al č’l post indulŕ che la gjustěsia divina a ni fŕ sufrě paj pecjŕs ch’i věn cometůt, fin ch’i vigněn dal dut purgŕs.] 274 (return) [ Joděnt doma na ombrena davŕnt di luj, Dante al pensa di čsi stŕt bandonŕt da Virgělio. Il puňr Dante a no si rěnt cont che, esěnt spěrit, Virgělio a nol fŕ ombrena.] 275 (return) [ Tal cjčl i rŕis, esěnt luminňus, a si lŕsin trapasŕ da ŕltris, roba ca no podarčsin fŕ sa fňsin ostaculŕs da na sostansa fišica, coma un cuŕrp.] 276 (return) [ A somearčs impusěbul che un spěrit al sufrěs dolňus corporŕls; ma’n ta li mans da l’onipotčnsa di Diu, dut a č pusěbul.] 277 (return) [ A stŕ di fŕt ca ni č impusěbul capě coma che Diu al posi čsi na sostansa in tre persňnis.] 278 (return) [ Virgělio a ni sugerěs di contentasi di capě il “sč” ca č, e di no zě a rňmpisi tant il cjaf in sčrcja di capě il “parsč” di sč ca č.] 279 (return) [ Se la zent a savčs dut, a no sarčs stŕt necesŕri il proiběghi a Adamo di zě a sercjŕ il frutŕn dal ŕrbul dal ben e dal mal; e cussě a no sarčs stŕt necesŕri di butalu fňu dal paraděs terčstri; e di consegučnsa a no si varčs vůt bišugna che Crist al vegnčs a salvani, e via di sčguit.] 280 (return) [ Ta la costa pě montagnoša da la Liguria, che’n taj timps di Dante a no čra sens’altri invaduda da turěscj’ coma ca č vučj.] 281 (return) [ A č clar che se Virgělio al cognoseva ’l infičr, a nol cognňs par nůja il purgatori.] 282 (return) [ Cun che incertesa naturŕl ca derivava dal jodi un “vif” coma Dante.] 283 (return) [ Fermŕs dal cuŕrp di Dante.] 284 (return) [ Un colp di spada a ghi veva lasŕt un brut sen ta una da li sčis.] 285 (return) [ “Puarčt” tal mňut che la perŕula a vegneva ušada da me mari, puareta, che par ic al čra puarčt encja il plevŕn di San Zuan o adiritura il Papa, puarčt, ca ni voleva cussě tant ben.] 286 (return) [ Partět par tornŕ in tal mont daj vifs.] 287 (return) [ Stu sperŕ al sarčs il sperŕ da la salvasiňn, par via che ŕltris a pensŕvin che luj al fňs stŕt danŕt pa la so scomůnica.] 288 (return) [ Se il včscul di Cošensa al včs considerŕt Diu no coma punitňu e basta, ma encja coma pari mišericordiňus, al varčs forsi capět che jň ě sarčs stŕt perdonŕt.] 289 (return) [ Il cadŕvar di Manfrčit, invčnsi, al č stŕt butŕt fňu da terčn consacrŕt, coma ca si ušava fŕ cuj scomunicŕs.] 290 (return) [ I scomunicŕs a vegnčvin trasportŕs cuj luměns distudŕs, coma cal č stŕt il cašu cul cadŕvar di Manfreit.] 291 (return) [ Encja a un scomunicŕt a ghi resta un pu’ di speransa di vigně perdonŕt da Diu, basta ca si dimostri pentět, coma ca’a da čsi stŕt il cašu cun Manfrčit, puarčt. Dum spiro, spero, coma cal dis Vandelli.] 292 (return) [ Al č costrčt a restŕ fňu dal purgatori par un toc di timp lunc coma trenta vňltis il timp cal era stŕt in pecjŕt.] 293 (return) [ Li prejčris ca včgnin dětis paj muŕrs a pňsin riduši il timp che una puor’ŕnima a ŕ di pasŕ tal purgatori] 294 (return) [ La proibisiňn di tacŕ la so purificasiňn prima dal momčnt prestabilět, asuměnt che stu timp a nol vegnčs scurtŕt dal preŕ da la zent coma Costansa stesa.] 295 (return) [ Coma ca crodčvin, par ešempli, i Manichej, che par chej i ňmis a včvin do ŕnimis.] 296 (return) [ Par ešempli: cuant che jň i soj concentrŕt in tal lčši, i no mi rěnt cont che altri al stŕ suseděnt atňr di me.] 297 (return) [ Il post indulŕ che i počs a pňsin tacŕ a scalŕ la montagna.] 298 (return) [ Ducju poscj’ che ai timps di Dante a era difěsil scalŕ.] 299 (return) [ Tal sens simbňlic, li ŕlis ca ocňrin par zě sů’n ta stu scoj dal purgatori a sňn ŕlis di virtůt.] 300 (return) [ Pluměn o plůmis.] 301 (return) [ Virgělio.] 302 (return) [ Ta stu punt a finiva che fesura cuaši verticŕl ca včvin seguět, e ta un plan mancu inclinŕt a črin rivŕs.] 303 (return) [ La riva da la montagna a varčs, alora, na’inclinasiňn di circa [Footnote 45: grŕdos.] 304 (return) [ Il cjaminŕ tant pě svelt di Virgělio al lasava il puňr Dante indavňu.] 305 (return) [ Na volta sorpasŕt un momčnt di perěcul, al vuŕrda in davňu, contčnt di čsi al sigůr.] 306 (return) [ Sicňma che i počs a sňn tal emisfčri dal sud, e a stŕn vuardŕnt vičrs il levŕnt, Dante al jňt il soreli alsŕsi a sinistra invensi di destra, coma ca susedarčs s’al fňs tal emisfčri dal nort.] 307 (return) [ Il soreli (spieli) al luminča ducju doj i emisfčris, chel di sot e chel di parzora.] 308 (return) [ Siňn = Gjerušalčm; crčt = il purgatori.] 309 (return) [ Virgělio a ghi ufrěs sta lesiňn di astronoměa al puňr Dante (cal somča un puc insiminět coma me) par dimostrŕighi coma che, jodůt da stu post chě, il soreli a si mňuf a la so sinistra.] 310 (return) [ Cuant che chě di nu a č unvičr, il soreli al č a sud dal ecuatňu, e vicevčrsa.] 311 (return) [ I Ebrčos a jodčvin—da la Palestina—il ecuatňu a sud di lňu.] 312 (return) [ Pě’n sů che ’l omp al vŕ’n tal mont dal purgatori e pě li so cňlpis a včgnin lišerědis.] 313 (return) [ Che di čsi poltrňn.] 314 (return) [ Bielaga al ŕ spetŕt fin a la fin da la so vita prin di pentisi di cňu daj so pecjŕs. A č par chistu che adčs a ghi tňcja spetŕ fňu da la puarta dal purgatori.] 315 (return) [ Il cjčl al ŕ ben altri rňbis da fŕ che pičrdi timp cun prejčris ca no sňn sincčris.] 316 (return) [ Un dal grup di Bielaga a si necuŕrs che Dante al fŕ ombrena, come un cal č encjamň vif.] 317 (return) [ Parsč no sotu pě rešolůt?] 318 (return) [ Cuant ca si ’nrusěs di vergňgna un al mostra—di sňlit—sinceritŕt o pentiměnt; e par chčl al pol vigně perdonŕt pě a la svelta.] 319 (return) [ Almancu a lu varčsin cjantŕt dut s’a no fňsin stŕs interňs da Dante.] 320 (return) [ Čco, chista a sarčs na conferma ca no včvin encjamň finět da cjantŕ il Miserere.] 321 (return) [ I spirs, curiňus, a vňlin che i počs a svčlin las rašňn da la so prešensa.] 322 (return) [ Se na volta tornŕt tal mont Dante al prejarŕ par lňu, li so pčnis a vegnarŕn scurtŕdis.] 323 (return) [ I vapňus impiŕs a sarčsin li stčlis ca si jňdin colŕ di nňt e chej lamps ca iluminčjn li nůlis sul imbruně in ta li sčris d’estŕt. Tant che li stčlis che i lamps a si jňdin doma par un istŕnt.] 324 (return) [ Ch’i ti vŕs vičrs la to purificasiňn.] 325 (return) [ A vňlin cal resti pě a lunc par cognosi cualchidůn par podej partŕ nuvitŕs a la so zent cuant cal torna’n tal mont, cu la speransa che la zent ca sěnt li nuvitŕs a prej par lňu.] 326 (return) [ Ben nasůs par via ca sňn in via di otegni la so salvasiňn.] 327 (return) [ I spirs a si fědin da la volontŕt di Dante di judŕju—basta che la so volontŕt a no vegni impedida da cualchi ostŕcul.] 328 (return) [ Che fasa da l’Italia ca č tal mičs da la Romagna e il regnu di Napoli.] 329 (return) [ Fan, o Fano, al sarčs il post indulŕ che stu Jacu dal Cassero da Fan al č stŕt soterŕt.] 330 (return) [ Jacu al sŕ che il siňr d’Čste a lu odiava: dopodůt, coma cal děs Vandelli, Jacu a lu veva acušŕt di čsi paricida. Perň a nol varčs maj crodůt che il so odiu al fňs stŕt cussě intčns da falu copŕ.] 331 (return) [ Chě, Jacu puarčt, a no ocňr pě cal rispěri. Mira e Oriaca a sňn visěn di Venesia.] 332 (return) [ Boncont al vorčs che Dante al preŕs par luj par ridůšighi li pčnis dal purgatori.] 333 (return) [ La so puora včdula.] 334 (return) [ Na zona tal Cašentěn, tra Firense e Arčs.] 335 (return) [ Un convčnt.] 336 (return) [ Parsč che a stu punt l’Archiŕn al sboca in tal Arno.] 337 (return) [ L’ŕnzul bon al parta via l’ŕnima di Boncňnt, lasŕnt il so cuŕrp lě cal č. No poděnt vej l’ŕnima di Boncňnt, il diŕu a si la cjapa cul so puňr cadŕvar.] 338 (return) [ Il diŕu al ŕ tant control su li fuŕrsis da la natura.] 339 (return) [ L’Ŕrno al sarčs stu flun real.] 340 (return) [ Ca sarčs la glera o savolňn o altra roba ca parta un flun in plena.] 341 (return) [ Sta Pia, fčmina di un grant siňr, a somča ca sedi stada copada dal so omp, o parsč cal pensava ca ghi fňs stada infedčl o parsč cal veva intensiňn di spošŕ n’altra fčmina, e Pia a ghi era di ostŕcul.] 342 (return) [ Anelada = dŕt l’ančl; e in sčguit spošada. A si pňl notŕ che sicoma che ’l omp di Pia a si clamava Nel (Nello), la perŕula “anelada” a č ben sielzuda.] 343 (return) [ Un zňuc di azŕrt bašŕt sul tirŕ daj dŕdos.] 344 (return) [ Al pensa e ripensa a sč cal varčs podůt fŕ par vinsi. Nuja di insňlit, purtrňp, in ta sta reasiňn.] 345 (return) [ Plan plan a si lěbera di chej ca vorčsin vej un pus daj bčs cal ŕ vinsůt.] 346 (return) [ L’Aretěn: un famňus magistrŕt di Arčs; Ghin dal Tac al era na sorta di brigŕnt senčis; chel altri al era pur luj un nňbil Aretěn.] 347 (return) [ Par vej na idea clara di duta sta zent, i sugerěs Vandelli. ’L importŕnt a č di tegni in mins che tant Federico Novčl che chčl di Pisa (Farinata, fě di Marzůc) a sňn muŕrs copŕs, prima, i pensi, di čsisi confesŕs daj so pecjŕs. A č par chčl ca stŕn preŕnt Dante di racomandŕ la zent di scju puňrs muŕrs di preŕ par lňu par scurtŕighi li soferčnsis dal purgatori.] 348 (return) [ Di cjaša so gjavŕt fňu = separŕt dal so cuŕrp.] 349 (return) [ Chč daj Brabŕns a sarčs Maria, la fia di un duca di Brabŕnt, ca varčs acušŕt Pier da la Brňcja di vej tentŕt di violentala, cu la conseguensa ca si sŕ. A si jňt da chistu cašu che stu tipo di acůšis a nol č dopodůt na roba tant moderna.] 350 (return) [ Un tocůt da l’Enčide.] 351 (return) [ Il juděsi divěn al resta sč cal č encja cuant che chej ca prčjn pa l’ŕnima di un muŕrt a rěvin a ridůšighi a l’ŕnima il timp ca ŕ da spěndi in tal purgatori, par via che encja sensa la so intercesiňn, prima o dopo l’ŕnima a zarčs sů in tal paraděs lo stes, secont sč ca čra stŕt stabilět dal juděsi divěn.] 352 (return) [ Chej ca preŕvin paj muŕrs taj timps di Virgělio a no rivŕvin a comutŕ la sentensa da la gjustěsia divina, par via ca črin pagŕns, e coma pagŕns a no vegnčvin scoltŕs da Diu, che li so preferčnsis a li veva clŕris.] 353 (return) [ Prima di rivŕ in pica dal mont dal purgatori, Dante al jodarŕ di nňuf il levasi dal soreli.] 354 (return) [ Chist’ŕnima a sarčs che di Sordčl, mantovŕn coma Virgělio. Coma ca č clar da sč ca seguěs, Dante al fŕ di luj un sěmbul di amňu di pŕtria.] 355 (return) [ Il fren da li lčgis Justiniŕnis ca varčsin da governŕ l’Italia, ma che invensi a no vegnin oservŕdis (la sela a č vučjta).] 356 (return) [ Prčdis, včscui e pŕpis, fčit il vustri cňmpit, e lasŕit che Sčšar al fedi il so. Il Vanzčli: Dčighi a Sčšar sč ca č di Sčšar, e a Diu sč ca č di Diu.” (Matt.xxii. [Footnote 21])] 357 (return) [ Dal imperatňu Asburgo cal era al podej taj timps di Dante e cal trascurava l’Italia.] 358 (return) [ La zent devota.] 359 (return) [ L’imperatňu zŕ minsonŕt.] 360 (return) [ Dante al vňu che il cjčl a ghi dedi na buna punisiňn a la famča dal imperatňu par vej trascurŕt l’Italia. A stŕ di fat che, secont Vandelli, il imperatňu al vegneva sasinŕt cualchi ŕn dopo—in tal [Footnote 1308], sůbit dopo ca ghi era muŕrt so fi.] 361 (return) [ Tant Berto che Rodolf di Asburg a si’a dŕt da fŕ pě’n ta li pars todčscjs dal impčr che’n ta chčs taliŕnis (il ort dal impčr).] 362 (return) [ Santaflou (Santafior) a sarčs na contča visěn di Siena ca steva zěnt a remengo par mans di Siena e dal Papa stes. I siňrs a sarčsin i cons e marchčis taliŕns—zent coma ca črin i Sůcars di San Zuan?] 363 (return) [ Bandonada dal imperatňu, ma encja dal Papa, che’n ta chej timps lŕ al era a Avignňn.] 364 (return) [ Nol varčsia il volej divěn da interesŕsi encja da la nustra puora Italia?] 365 (return) [ Dante al č plen di ironěa, encja se sta ironěa a č amŕra. Dante a ghi vňu ben a la so sitŕt, ma prňpit parsč ca ghi vňu tant ben al č amondi crětic da la so corusiňn.] 366 (return) [ Ca no stenta a rangjŕsi a mňut so.] 367 (return) [ Dante a ghi dŕ una buna frecjada ai so fiorentěns che, secont luj, a ŕn la gjustěsia doma in taj lŕvris.] 368 (return) [ La responsabilitŕt di governŕ.] 369 (return) [ Se Firense a era siňra, a no era doventada siňra par via onesta; e cussě a no mostrava nencja bon judisi. E la pŕs? Firense a era sempri in lota cun chistu o cun chel’altri. Cussě chě a č tanta ironěa.] 370 (return) [ Sparta.] 371 (return) [ L’ironěa di Dante tal ušu di sta perŕula a č clara.] 372 (return) [ Taj ůltins mčis e ŕis.] 373 (return) [ L’idea a č che dut chel viavaj di zent taj ufěsis půblics, ca nol pňl čsi bon pa la salůt půblica, al č caušŕt dal fat che chej al podej a cŕmbin spes, e no in miej.] 374 (return) [ Parsč che i so dolňus a rčstin, ca si zěri par chě o par lě.] 375 (return) [ Virgělio al č muŕrt cuant che Otaviŕn al era imperatňu, cualchi ŕn prima che Crist al vegnčs a fŕ sč cal a fŕt, permetěnghi a la zent di purificŕsi in tal purgatori. Prin di Crist, chej coma Virgělio a zčvin in tal Limbo.] 376 (return) [ A Sordčl a no ghi pŕr vera di čsi in front di Virgělio e, plen di amirasiňn, a lu imbrasa di nňuf.] 377 (return) [ Dante a ghi veva dita a Sordčl cal veva pierdůt il cjčl; e cussě Sordčl al pensa che Virgělio al vegni dal infičr.] 378 (return) [ Il Limbo.] 379 (return) [ I frutůs a črin muŕrs prima di vigně batiešŕs.] 380 (return) [ Li virtůs sŕntis a sarčsin la fede, la speransa e la caritŕt. Li ŕltris a sarčsin li virtůs morŕls e inteletuŕls. (Vandelli)] 381 (return) [ Qui ambulat in tenebris nescit quo vadat (Giov.XII. [Footnote 35]), coma ca ni recuarda Vandelli.] 382 (return) [ Il scur, o la mancjŕnsa da la lus dal soreli, al č da capě coma la mancjŕnsa da la grŕsia divina, che sensa di chč pi’n sů no si riva.] 383 (return) [ L’alegorěa a č clara. Par cjatŕ la strada justa a bišugna vej la lus da la grasia divina.] 384 (return) [ Stu chě al sarčs un imperatňu Asburgo ca si rěnt cont di vej trascurŕt l’Italia, il “gjarděn dal impčr.”] 385 (return) [ Secont Vandelli, Arrigo VII al veva provŕt a risanŕ na Italia ca patěva amondi par via di gučris e par via ca mancjava di gjustěsia civěl.] 386 (return) [ In vita, chistu e Rodolf a črin neměs, mentri che chě a vŕn d’acordu prňpit ben.] 387 (return) [ Moldava e Elba, fluns da la Boemia.] 388 (return) [ Doj re, scju chě, ca si dŕn consčis.] 389 (return) [ Cal sarčs Filěp il Bičl.] 390 (return) [ Vandelli al sugerěs che l’imŕgin da la cuarda plena di virtůs e tegnuda atňr da la vita a č biblica. In ogni cašu, chel ben tresŕt al č Pieri III di Aragona, e chel dal marňn al č Carlo d’Angju.] 391 (return) [ Da pari in fě.] 392 (return) [ Chej tre chě—il zňvin, Jacu e Federěc—a črin fis di Pieri III di Aragona. Dante al ŕ puc di bon da diši daj ůltins doj.] 393 (return) [ Diu stes.] 394 (return) [ Al contrari da li lŕudis ca ghi fŕ a Pieri III di Aragona, Dante al ŕ puc di bon da diši encja dal Našňn, o Carlo d’Angju.] 395 (return) [ Costansa a ŕ pě rašňns di vantasi dal so omp, Pieri III, che li altri dos.] 396 (return) [ Coma ca si voltŕs vičrs Diu, dišěnghi che in Luj a era la so speransa.] 397 (return) [ Dante al č a colp streŕt da la prejčra di chist’ŕnima.] 398 (return) [ Li půntis celčstis.] 399 (return) [ Dante a ghi dŕ coragju al letňu di trapasŕ il vel e entrŕ’n ta l’alegorěa di sti rěghis.] 400 (return) [ Par simbolegjŕ la mišericordia di Diu.] 401 (return) [ Da notŕ: il vert al č il colňu da la speransa, e la sensasiňn di velocitŕt creada da sti rěghis a sugerěs la prontesa da la grŕsia di Diu.] 402 (return) [ Stu chě al sarčs Nino Visconti, un so compaj, parěnt a la lontana dal famňus Cont Ugolěn.] 403 (return) [ Sč che prin a no si jodeva par via da la distansa, adčs, sul imbruně, invčnsi a si pňl jodi—un pensej, chistu, cal ŕ alc dal paradosŕl.] 404 (return) [ Sti ŕghis a sarčsin chčs ca sepŕrin il mont dal purgatori da l’Italia.] 405 (return) [ La vedula di Nino a veva bandonŕt li fŕsis blŕncis (ušŕdis—roba strana—da li včdulis) par spošasi di nňuf cun Galeŕs Visconti, cul cual a veva vůt pucja furtuna] 406 (return) [ Sta vena di ironěa a sugerěs che encja tal purgatori a sňn bňis di cjapŕsila cu li fčminis!] 407 (return) [ Vipera = emblema daj Viscňns di Milan; gjŕl = emblema daj Viscňns di Pisa.] 408 (return) [ Dante a si mčt a vuardŕ vičrs il polo antŕrtic, indulŕ che li stčlis a somčjn mňvisi pě a plan.] 409 (return) [ Sti tre flamůtis, o stčlis, a sarčsin sěmbuj da la fede, speransa e caritŕt. Li cuatri stelůtis dal prňsin tercčt a sarčsin li virtůs cardinŕlis. (Vandelli)] 410 (return) [ Li rěghis ca seguěsin a mčtin in clar l’identitŕt di chistu aversari.] 411 (return) [ La prešensa dal madrŕs a sarčs chě par indicŕ che encja a sta puňra zent dal anti-purgatori a ghi tocja sufrě li pčnis da la tentasiňn!] 412 (return) [ Da’ndulŕ ca tčgnin protešůs dal mal chej ca stŕn par entrŕ’n tal purgatori.] 413 (return) [ Corŕd al veva vůt cussě tanta cura daj sos che l’ŕnima so al veva trascurŕt—e par chčl al č chě.] 414 (return) [ La contrada daj Malspins a č cussě tant celebrada che la so fama a č cognosuda pě fňu da l’Italia che’n ta l’Italia stesa.] 415 (return) [ Dante al ešalta la sioresa di scju bacŕns e il so valňu di condotičrs.] 416 (return) [ A somča che stu “trist cjaf” (capo reo) al sedi stŕt jodůt coma il demňni da cualchidůn, coma ’l amňu da la potensa da ŕltris, coma’l papa da ben ŕltris, e via di sčguit.] 417 (return) [ Chista a č na referensa, abastansa intorgolada, dai sičt ŕis che, secňnt i comentatňus, Dante al pasarŕ in taj poscj’ daj Malspěns, in ta la Lunigiana.] 418 (return) [ Se il volej divěn a nol včs da cambiŕsi—ca no susedarŕ.] 419 (return) [ L’aurora stesa. Taj prins tersčs, Dante—in ta un mňut abastansa fantašiňus—al dŕ n’idea di se ora ca era cuant cal era stŕt culpět dal sun.] 420 (return) [ Il scorpion?—I studiňus a no sňn sigůrs di cuala costelasiňn che Dante a si riferěva.] 421 (return) [ Al momčnt la nňt a era in ta la so tersa ora , ca vorčs diši ca črin pě o mancu li nňuf di sera.] 422 (return) [ Ch’i eri di cjar e vučs, coma Adŕm.] 423 (return) [ I sinc a sarčsin: Dante, Virgělio, Sordčl, Nin, e Corŕt.] 424 (return) [ Taj těmps včcjus, secňnt na storiuta contada da Ovidio, la sišila a era na fčmina trasformada in sišila par protčšila da la rabia dal so omp.] 425 (return) [ Ganimčd, il pě bičl daj mortŕj, al era stŕt rapět da n’ŕcuila e partŕt lasů daj dčos dal Olimpo a tčgnighi plens i so gos di ambrošia o di altra bevanda speciŕl, che a scju dčos forsi a ghi plaševa pě di un bičl tajůt di bacň.] 426 (return) [ Cal sarčs chel post fra la sfera da l’aria e la luna.] 427 (return) [ La mari di Achěl a lu veva platŕt a Schir prňpit par ca nol zčs na dě a Troja; ma il so tentatěf al era stŕt invŕn, coma ch’i savěn.] 428 (return) [ Virgělio.] 429 (return) [ Stu chě al sarčs chel post indulŕ cal veva conversŕt cun Sordčl e’i ŕltris.] 430 (return) [ Coma ca rišulta da chčl ca seguěs, l’entrada dal purgatori a someŕva vierta da lě cal vuardava Virgělio.] 431 (return) [ Lůsia a č partida al stes momčnt ca si’a sveŕt Dante.] 432 (return) [ Ah, letňu, considera sta pčcja com’un neo ca ghi da rišŕlt a la puresa dal me furlŕn!] 433 (return) [ Sěmbul da l’aministrasiňn da la gjustěsia.] 434 (return) [ I comentatňus di Dante a pčnsin che scju tre scjalěns a rapreščntin la gradasiňn da la penitensa, da la contrisiňn inisiŕl a la sodisfasiňn ca si cjŕpa cuant ca si fŕ dal ben.] 435 (return) [ Il diamŕnt al rafigurarčs la soliditŕt da la Glišia, secňnt i comentatňus.] 436 (return) [ Domanda, in altri perŕulis, di vej l’asolusiňn par podej entrŕ’n tal purgatori.] 437 (return) [ Mea culpa, etc.] 438 (return) [ Na volta dentri dal purgatori, Dante al varŕ da purificŕsi daj so pecjŕs.] 439 (return) [ Li do clafs dal regnu dal cjčl.] 440 (return) [ Alegorěa: se sta claf da l’asolusiňn a no včn ušada ben, alňra a no č vŕlida l’asolusiňn.] 441 (return) [ A mi par di capě chistu: la claf di oru a pol conferighi l’asolusiňn al pecjadňu pentět; che di arzčnt a č che ca včn ušada, da li vňltis cun dificultŕt, dal predi par otegni il pentiměnt dal pecjadňu, cňmpit cal pňl čsi dur.] 442 (return) [ Chel cal vuarda indavňu e cal torna a pecjŕ al pičrt la so grŕsia.] 443 (return) [ Tŕrpea: il post indŕ che i Romŕns a včvin il so tešoru půblic, cul tribůn Metčl ca lu custodiva—fin che Gjulio Sčšar a si veva imparonět dal tešoru e mandŕt via il Metčl. Cupiditas radix malorum est et—coma ca’č ben clar—erat!] 444 (return) [ La mancjŕnsa di amňu sincčr pal ben, ca parta la zent al pecjŕt, a spiega il puc ušu di sta puarta e il parsč ca’č cussě dirocada.] 445 (return) [ La curněs ca va sů pal mont dal purgatori a era da la stesa largesa.] 446 (return) [ Pas tant voluda dal omp dopo che Adŕm & Eva a črin stŕs butŕs fňu dal ort terestri—pas in fin anuncjada dal ŕnzul Gabričl.] 447 (return) [ Virgělio? La fuarsa divina? Ducju doj?] 448 (return) [ I comentatňus a ni fŕn recuardŕ la storiůta di Oza che, věnt tocjŕt l’arca, ca steva par colŕ, sensa il permčs di Diu, al era stŕt fulminŕt a colp. (I vinu da considerŕ sta storiůta coma amoniměnt di no meti li mans in taj afŕrs daj ŕltris, encja s’i pensŕn di fa dal ben?)] 449 (return) [ La vista e il sinti. Li imŕginis a someŕvin cussě včris ca pareva ca cjantŕsin sul seriu.] 450 (return) [ David.] 451 (return) [ Micňl a ghi li veva sunŕdis par čsisi disvistět in public, coma cal varčs fŕt un matarŕn o pajŕso.] 452 (return) [ Micňl, la prima fčmina dal re David; pa li so ŕriis di granda siora a era stada punida cu la sterilitŕt.] 453 (return) [ ’L imperatňu Trajan.] 454 (return) [ Il smuŕrs di un cjavŕl.] 455 (return) [ Li bandičris ca svualasŕvin tal vint a tegnčvin rafigurada n’ŕcuila nera ta un sfont di colňu ňru.] 456 (return) [ I no vuej mancjŕighi di rispičt, ma sta veduluta a no mi pŕr prňpit sensa pretčšis.] 457 (return) [ Diu stes, che dut al jňt—il pasŕt, il preščnt e il davigně. Di nňuf cun rispičt: Ma a nol eše un puc masa limitŕt, stu puarčt di Signňu, s’a nol pňl maj jodi roba nova?] 458 (return) [ Ca no si ŕ encjamň cambiŕt in pavča, o farfala.] 459 (return) [ Asiňns.] 460 (return) [ Pal amňu che Diu al ŕ paj ŕnzui e par li stčlis.] 461 (return) [ La sapiensa? Il sant spěrit?] 462 (return) [ Chej encjamň vifs a varŕn bišugna di tŕntis prejčris par entrŕ’n tal purgatori.] 463 (return) [ Chě a’n d’č di chej ca ŕn da purgŕ pecjŕs pě grancj’ daj pecjŕs daj ŕltris.] 464 (return) [ Chej ca sňn plens di grŕsia divina.] 465 (return) [ Li rňdis stelŕdis a sarčsin li sfčris celčstis.] 466 (return) [ Taliŕn.] 467 (return) [ Miniŕ.] 468 (return) [ A ŕn pě colňu, pě vivacitŕt.] 469 (return) [ Mentri cal era vif, Oderěs al bramava pě di dut di čsi il miej minatňu dal mont.] 470 (return) [ Prin da murě, cuant che encjamň al varčs podůt vivi e, di conseguensa, pecjŕ, Oderěs a si veva pentět e cambiŕt il so mňut di vivi.] 471 (return) [ Il genio di un artista—o la so fama—al dura amondi puc, se pě ca nol č seguět da un periodo di mediocritŕt.] 472 (return) [ Dante chě al alůt a sč stes, pensŕnt sensa modestia cal sarŕ miej di Guido Cavalcanti.] 473 (return) [ E cussě a č cu la Gloria dal omp, ca pasa a la svelta da un a un altri.] 474 (return) [ Una alušiňn, chista, al firmaměnt stelŕr, ca si mňuf pě a plan daj piančs e da la luna.] 475 (return) [ Il soreli.] 476 (return) [ Di disglonfŕ il so spěrit cal č plen di orgňliu o supiŕrbia.] 477 (return) [ A nol entra in tal purgatori.] 478 (return) [ In efičt a si čra metůt lě in plasa a domandŕ la lemňšina ai so concitaděns par podej acumulŕ i bes ca ghi ocorčvin par liberŕ il so compaj. A no č da surprěndisi se un orgoliňus coma luj al tremava fašěnt chistu.] 479 (return) [ Encja a Dante, una dě, a ghi farŕ vigně la stesa tremarola cal ŕ provŕt il Salvŕn—e alňra al capirŕ il parlŕ scur.] 480 (return) [ Grŕsis a la so ňpera di compasiňn, il Salvŕn a si’a meretŕt un post in tal purgatori. Basta un’unica ňpera a li vňltis par fani meritčvuj.] 481 (return) [ Cjaminŕnt insima di sti lŕstris, i parěncj’ daj muŕrs soterŕs sot a pňsin vej sempri prešěnt coma ca črin prin di murě.] 482 (return) [ Li lŕstris sot daj pič.] 483 (return) [ Lusěfar stes, punět pa la so supiŕrbia sensa fin.] 484 (return) [ I Gigŕns a črin stŕs ridušůs a tocs da li sačtis di Gjove stes.] 485 (return) [ Un daj architčs da la tor di Babčl.] 486 (return) [ La pianura di Shinar, indŕ ca era stada costruěda la tňr di Babčl.] 487 (return) [ Pal so orgňliu di vej sičt fiňj e sičt frůtis, Niobe a era stada punida da Latona ca ghi’u veva copŕs důcjus. Pal dolňu Niobe a si veva dopo trasformada in ta na statua.] 488 (return) [ Par no vigně caturŕt daj Filistčos, Saul a si veva copŕt cul butasi’n ta la so spada. (Vandelli) Saul al era ebrčo ma al varčs fat buna figura encja coma romŕn!] 489 (return) [ Aragna a era stada tramutada in ta un raj dopo ca veva sfidŕt Minerva in ta l’art dal tesi.] 490 (return) [ Roboŕm al včn punět in ta che maniera chě par vej minacjŕt i israelěs ca volčvin che luj ju judŕs.] 491 (return) [ E a stŕ di fat che Almeňn al veva adiritůra copŕt so mari pa la vanitŕt di vej acetŕt na colana ca varčs partŕt a la muŕrt dal so omp.] 492 (return) [ Senacherib = re daj Asiriŕns, copŕt daj so fěs par vej par supiŕrbia pierdůt na guera cuntra il re di Gjudea.] 493 (return) [ Ciro al veva fŕt copŕ il fi di Tamiri. Ic pě tars a ghi veva fŕt tajŕ il cjaf a Ciro e butŕt in ta na bota di sanc. Che Diu ni vuŕrdi da fiňlis cussi!] 494 (return) [ Olofčrnis, re daj Asiriŕns, cuant cal steva combatěnt chej da la Gjudča, al era zůt a finěla malamintri cuant che Gjudita a lu veva fŕt namorŕ di ic e, coma ca susčit spes cuj marňus, luj al era zůt a pičrdi il cjaf par ic—e no doma par mňut di diši!] 495 (return) [ L’umiltŕt, sugerěda da chist’ultima imŕgin, a ghi permeteva a Dante di penetrŕ in ta la veretŕt da li rňbis cal jodeva rafigurŕdis in tal paviměnt.] 496 (return) [ A s’insuriča, ogni tant, Dante, cuntra i grandňns di sta cjera!] 497 (return) [ La sesta ora dal dě a ŕ finět il so cňmpit. Cussě adčs al č pasŕt mišdě.] 498 (return) [ Coma par domandŕighi sč cal intindeva diši.] 499 (return) [ La “ben guidada” a si riferěs, cun ironěa, a Firense.] 500 (return) [ Cuant che a Firense a era pě onestŕt.] 501 (return) [ Zěnt sů par sta scjalinada a si si strufěna cuntra li parčis laterŕls, ca sňn amondi rěpidis.] 502 (return) [ Al purifichča dal mal chej ca ghi vŕn sů.] 503 (return) [ Parsč che il mont dal purgatori a si streta sempri di pě pě’n sů ca si vŕ.] 504 (return) [ E cussě, ispirŕt da la diresiňn dal soreli, Virgělio al decět ca bišugna proseguě a destra.] 505 (return) [ Coma l’invidia, ca č sensa colňu, sbladida.] 506 (return) [ L’espresiňn a si riferěs a sč ca susedeva in ta li plŕsis, in front da li glěšis durŕnt li mčsis grŕndis.] 507 (return) [ La vista a ghi’č stada tant scurida da la so invidia da impedighi di jodi li rňbis coma ca varčsin da čsi jodůdis.] 508 (return) [ Diu stes.] 509 (return) [ Taliana.] 510 (return) [ Il originŕl (“s’i l’apparo”) a si visina di pě a “se jň i impari” cuj ca č. La sostansa, perň a no cambia. Dante, a’ č clar, al intěnt diši che s’al sŕ di na tal ŕnima, al pol fŕighi dal ben preŕnt par ic cuant cal torna’n tal mont.] 511 (return) [ Tal sens che se la “sitŕt vera” a č la sitŕt di Diu, alňra a si č pelegrěns ( o in esilio) s’a si vif in Italia o in altri bŕndis.] 512 (return) [ Chej puarčs di svuŕrps sintŕs in ta li bŕndis di stu sěrcul a no pňsin jňdilu, ma a pňsin sinti i so muviměns.] 513 (return) [ Cňlis = Colle, un paešůt da la Toscana, indulŕ che i Senčis a črin stŕs scunfěs daj Fiorentěns in tal [Footnote 1269]. (Vandelli)] 514 (return) [ Diu, vuarda cašu, al veva zŕ destinŕt la scunfěta daj Senčis.] 515 (return) [ Il mierli, da stupit, al včn fňu d’unvičr ogni tant, croděnt ca sedi za primavera.] 516 (return) [ Ti vŕs parlŕnt coma ca fŕn i vifs.] 517 (return) [ Tal prin zirňn dal purgatori, indulŕ ca patěsin i rogŕns.] 518 (return) [ Par via che ic, Sapia, a č in via di salvasiňn.] 519 (return) [ Un puŕrt in ta la Marema Toscana cal ŕ vůt puc sucčs; Diana a si riferěs a un flun che la zent a crodeva cal pasŕs sot di Siena.] 520 (return) [ Ogni comandŕnt cal crodeva di podej fŕ doventŕ grant stu puŕrt di Talamňn. Sapia al děs chistu cu na friguja di ironěa.] 521 (return) [ Il Arno, che’n ta li bŕndis di Falterona al č encjamň pisulůt.] 522 (return) [ ’L Apeněn stes, dal cual Pelňu (Peloro) in Sicilia al č distacŕt dal rest da l’Italia.] 523 (return) [ La ploja stesa che dopo a impleněs i fluns.] 524 (return) [ “Piňra” tal sens di bestia, coma ca ghi era capitŕt ai compŕis di Ulěs par via da la strča Circe.] 525 (return) [ Cjanůs ca sňn doma bňis da bajŕ.] 526 (return) [ I Pišŕns, ca sňn tant fůrbus ca no si lŕsin inganŕ da ŕltris. (Vandelli)] 527 (return) [ ’L altri spěrit, chel di Rinieri. Chčl cal parla al č Guido dal Duce.] 528 (return) [ A Dante.] 529 (return) [ Persecutňus daj Fiorentěns.] 530 (return) [ Firense.] 531 (return) [ Par vej vůt tanta invidia (siminsa) i rivi apena apena a vej un post chě in tal purgatori. (A podarčs čsighi zuda amondi pčšu!)] 532 (return) [ Dal pur gust di vivi. Il teritori descrět al sarčs la Romagna.] 533 (return) [ Ducju scju nňns—Lisio, Manars, Traversar, etc.—a črin siňrs benjodůs da Dante, al contrari da la zentŕja minsonada un puc pě’n sů.] 534 (return) [ La memoria a č buna, ma di un intervŕl di timp amondi curt.] 535 (return) [ Grant contrŕst fra’l bičl mont di na volta e la realtŕt asŕj brututa dal dě di vučj. Cussě al jodeva li rňbis Dante. A resta veretŕt che “plus ca change plus c’est la….”] 536 (return) [ Fěa (“rifiglia” tal originŕl). A Bagnacjavŕl a no si fŕn pě fioj mŕscjus. (Vandelli)] 537 (return) [ Maghinardo, capofamča daj Pagŕns.] 538 (return) [ Par via che, muŕrs i fioj mŕscjus a Ugolin a no ghi rčstin che fiňlis.] 539 (return) [ Vandelli a ni recuarda che chěstis a sňn li perŕulis che Caěn a ghi veva dita d Diu dopo vej copŕt Abčl: “omnis igitur qui inveneris me, occidit me.”] 540 (return) [ Sč che Dante al intindeva in ta sti tre rěghis al resta un misteri.] 541 (return) [ Lŕ = tal purgatori; chě = lě cal stŕ scrivěnt il poeta—in Italia.] 542 (return) [ I rŕis a ni culpěvin tal mičs da la muša. Chistu al č il sens da la espresiňn, abastansa strana, cal uša Dante—e chi uši pur jň, che di luj i mi fidi.] 543 (return) [ Sensa altra zent.] 544 (return) [ Purgatori XIV. [Footnote 87].] 545 (return) [ Se, savěnt il efičt da l’invidia, al avertěs ŕltris di no čsi invidiňus par no vej di zě a sufrě li pčnis cal sufrěs luj.] 546 (return) [ Ca si vňlin ben.] 547 (return) [ Chě a para via la metŕfora dal dišůn, tacada ta la linia [Footnote 58].] 548 (return) [ Supiŕrbia e invědia a črin li do primi plŕis; rabia, avarěsia, gola, lusůria, e musetŕt a sňn che ŕltris sinc.] 549 (return) [ I me vuj bramňus di jodi che rňbis nňvis cal steva par ufrě il zirňn nňuf.] 550 (return) [ Maria.] 551 (return) [ La fčmina di Pišistrŕt. La storia ca ŕ di fŕ cun scju doj a včn ripuartada dal scŕmbiu cal seguěs sůbit sot.] 552 (return) [ Stefan, ch’i lu recuardarěn coma San Stefan par čsi stŕt martirišŕt a Gjerušalčm.] 553 (return) [ Li višions cal veva vůt a črin “erňus” doma tal sens ca no fčvin part da la realtŕt da li rňbis di ogni dě.] 554 (return) [ Il fat che chě a cjŕntin cun concňrdia al vňu diši che scju rabiňus a no’an pě che discňrdia che na volta a’an di vej vůt fra di lňu.] 555 (return) [ A ghi sarŕ pusěbul sěntisi lo stes, sensa zě fňu dal fun—roba ca no podarčsin fa.] 556 (return) [ Par che strŕdis tortuňšis e plčnis di dolňu dal’infičr.] 557 (return) [ Cuant ch’encjamň ti čris in vita.] 558 (return) [ Sintiměnt, chistu, che Marco al ripetarčs encja—o forsi pě encjamň—al dě di vučj, s’a si pensa a cers governŕns ch’i věn in ziru pal mont.] 559 (return) [ Il důbit su la corusiňn umana, che adčs a si stŕ radoplŕnt dopo vej parlŕt prin cun Guido dal Duce (Purg. XIV) e adčs cun Marco.] 560 (return) [ Cualchidůn al mčt la cauša da la corusiňn umana in tal cjčl, e ŕltris a la mčtin chě jů entri la malěsia stesa di nuŕltris—puora zent.] 561 (return) [ I důbis di Dante a dimňstrin cal včn dal mont daj svuŕrps.] 562 (return) [ S’i no včsin libertŕt di asiňn, alňra i no meretarčsin nč ’l infičr nč ’l paraděs.] 563 (return) [ La sostansa di stu arguměnt: se encja i sěn influensŕs da li stčlis (il cjčl) al iněsi, lo stes i sěn dotŕs da la lus da la rašňn e da la libertŕt di sičlzi fra’l ben e’l mal. Si sěn sŕvius, in ůltin i zěn a sičlzi il ben. Si no—beh, Dante a ni’a ben fŕt jodi li consegučnsis.] 564 (return) [ A Diu stes. A č da oservŕ che par cjčl chě a s’intěnt diši li stčlis che, par cuant inflůs ca včdin su la zent, a sňn sempri mancu potčntis dal creatňu.] 565 (return) [ Prin ca ešěsti tal mont ch’i cognosěn. Fin a chel momčnt lě, Diu al ŕ godeva coma na cualchicjusuta ca ešisteva doma’n ta la so mins. A si pňl oservŕ da chistu che la nustra ŕnima, secont Dante (ca si baša, i crňt, su Tomŕs d’Ŕcuina), a ŕ na imortalitŕt dopla: a’č imortŕl dal momčnt ca taca a vivi ta un cuŕrp umŕn; ma a č encja imortŕl in tal sens ca č sempri ešistěda in ta la mins dal creatňu. A stu propňšit, a’č pur interesŕnt notŕ che il grant romŕntic inglčis, Wordsworth, tal so poema “Intimations of Immortality,” al ŕ ušŕt il concčt da l’ŕnima ca taca a vivi duta plena di legrěa ta un frutůt coma indicasiňn che l’ŕnima a ešisteva encja prima cal nasčs il frutůt.] 566 (return) [ La guida o il fren al podarčs čsi l’autoritŕt da la glěšia ca ghi mostra la strada justa da seguě.] 567 (return) [ Il re o imperatňu al pňl imponi che gjustěsia (la tor) necesŕria a rivŕ a otegni contentesa in ta stu mont e’n tal mont da vigně.] 568 (return) [ Il papa al pňl meditŕ su li scritůris, ma a ghi mancja la capacitŕt di fŕighi distinsiňn fra li rňbis mondŕnis e chčs spěrituŕlis.] 569 (return) [ Seguěnt il ešempli dal papa, la zent a ghi vŕ davňu doma da li rňbis di stu mont, trascurŕnt i bens spirituŕj.] 570 (return) [ Il papa e l’imperatňu, che insičmit a luminŕvin tant la vita spirituŕl che la vita di stu mont.] 571 (return) [ La fuarsa politica (spada) e che spirituŕl (pastorŕl) a sňn unědis in ta la stesa persona—il papa.] 572 (return) [ Ogni planta a si včn a cognosi e apresŕ dal frut ca dŕ.] 573 (return) [ La Lombardia, cunfinada daj fluns—ca ghi fŕn riga.] 574 (return) [ Federic II al era in lota cul papa par via da li gučris tra Ghibelěns e Guelfs.] 575 (return) [ Un cal ŕ cualchi colpa a no ocňr che chě al vedi riguŕrt da la zent, par via che chě důcjus a sňn plens di cňlpis.] 576 (return) [ Li funsiňns e fangu ca parta intňr.] 577 (return) [ I Levěticos, prčdis dal pňpul israelita, a včvin da dedicasi doma a rňbis spirituŕlis. Par chčl a vegnčvin ešentŕs dal ereditŕ bens temporaj.] 578 (return) [ Na volta a crodčvin che un farc al jodeva pa na pičl ca ghi cujerzeva i vuj. Na volta a crodčvin tanti rňbis stůpidis; no coma vučj, ch’i ghi croděn doma a rňbis včris e jůstis e bičlis.] 579 (return) [ Par so tendensa naturŕl.] 580 (return) [ Il ušignňu, ca ghi plašarčs cjantŕ pě di ogni altri usičl. (La tristŕta, secont i comentatňus, a sarčs Progne che tant a si veva rabiŕt cuntra’l so omp ca veva copŕt il so frutůt e dŕt da mangjŕ al so omp! A sarŕ vera che “la donna č mobil,” ma fin a stu punt?)] 581 (return) [ Stu “un” al sarčs stŕt un ministro dal re da la Persia cal era zůt a finěla crucifěs par vej tramŕt cuntra i Israelěs.] 582 (return) [ Fěa di Amata e dal re latěn. Chista Lavinia a ghi era zuda spoša a Enea, cuntra il volej da la mari che, amondi puc contenta, a si veva impicjŕt. (Cussě a děšin i comentatňus.)] 583 (return) [ Chista a sarčs la vous dal ŕnzul cal veva fŕt duta che lus ca veva sveŕt Dante.] 584 (return) [ La me abilitŕt di jodi.] 585 (return) [ Fŕ’l ben ai ŕltris coma ch’i vorčsin ca ni fčsin a nu—sensa spetŕ di vigně preŕs.] 586 (return) [ Frutŕn di sapičnsa, che Virgělio ghi darŕ in ta chistu intervŕl.] 587 (return) [ Il amňu naturŕl al č istintěf, posedůt da důcjus, sensa sičlta; chel volůt al č dovůt a la volontŕt dal indivěduo—cal resta responsŕbil pa la so sičlta.] 588 (return) [ Diu.] 589 (return) [ I bens di stu mont.] 590 (return) [ Dal čsi, o cuŕrp, ca lu ňspita.] 591 (return) [ Diu.] 592 (return) [ Chistu amňu dal mal a si manifčsta in tre maničris, coma spiegŕt in ta li tersěnis ca seguěsin: chel dal rogŕnt, chel dal invidiňus, e chel dal rabiňus.] 593 (return) [ Chistu, i crňt, al ŕ di čsi un věsi amondi comůn. Fra ’l altri al č chel tipo di visi ca ghi dŕ il via a la trama di romŕnsos coma Il Cont di Montecrist. Se farčsini chej puňrs diŕus di scritňus se la zent a fňs sensa věsis? Provŕn a pensŕ a na Divina Comčdia scrita in ta un mont indulŕ che la zent a’č sensa pčcis!] 594 (return) [ Al deriva cunfuŕrt da l’idea da la ruvěna dal altri.] 595 (return) [ Ben di stu mont, ca nol pňl dani contentčsa asoluta. (Perň scju bens, s’a cŕpitin tal momčnt just, a pňsin zovŕ a fani contčns—e coma! Provŕn a pensŕ, par esčmpli, a chel cašěn cal stŕ suseděnt tal Medio Orient, tra Israeliŕns e Palestinčis. A si pňl ben děšighi ai Palestinčis (o ai Israeliŕns) di no fa stupidŕdis, di no zě a scalmanasi masa—o adiritůra suicidasi!—par rivŕ a otegni sč che, dopodůt, a sňn bens di stu mont: na cjŕša, un toc di cjera da podej clamala sň, un stŕt propri. Par lňu il vej sti robůtis a sarčs sensaltri iněsi di granda contentčsa.)] 596 (return) [ Chej ca no sŕn un bičl nuja a vŕn a fŕsi mčstris.] 597 (return) [ L’ŕnima a č stada creada cu la dispošisiňn di amŕ.] 598 (return) [ La sostansa: Il vustri capě al ŕ iněsi da rňbis estčrnis, che pal spěrit a dovčntin ogčs d’amňu.] 599 (return) [ Il fňuc al těnt di alsŕsi sempri e di zě a finěla la sů in ta chč che i medievaj a clamŕvin la sfera dal fňuc—e lŕ, cu la so sostansa, al durarŕ par sempri.] 600 (return) [ Par tirŕighi fňu il mani di chista discusiňn “scolŕstica” i racomandi Vandelli o altri comentatňus. La sostansa dal discňrs, perň, a č che na virtůt—cualsěasi ca sedi—a si dimostra doma grŕsis al so efičt, coma in tal cašu da li fučis včrdis ca fŕn jňdj che un ŕrbul al č vif; o coma i colňus dal arcobalčn ca mňstrin ca stŕ plověnt.] 601 (return) [ Pě o mancu cussě: A no si sŕ da’ndulŕ cal včn il prinsěpit dal nustri intelčt nč da’ndulŕ ca derěvin li nustri tendčnsis a volej ben, a gustŕ il bičl, etc.] 602 (return) [ Par via che chista inclinasiňn a’č istintěva—a no č derivada da sičlta lěbara.] 603 (return) [ Di mňut che ogni prima inclinasiňn o vňja a zedi d’acňrdu cun ogni altra.] 604 (return) [ Il ušu da la rašňn (la virtůt) al juda a fa filŕ dret ogni prin impůls.] 605 (return) [ A č da oservŕ che Beatrěs a si metarŕ a discori di sta voja lěbara, o lěbar volej, pě’ndavŕnt, in tal paraděs.] 606 (return) [ Cuant che i Romŕns a jňdin il soreli a zě jů tra la Sardegna e la Corsica.] 607 (return) [ Ilerda = la sitŕt spagnola Lerida.] 608 (return) [ Doj eščmplis di premurošitŕt. Coma cal nota Vandelli, il prin al č di carŕtar spirituŕl; il secňnt, di carŕtar temporŕl.] 609 (return) [ Il cori sensa pauša di scju spirs al č part da la so penitčnsa.] 610 (return) [ Il “tal” al sarčs Berto da la Scjala, cal steva par murě; e so fě, corňt di cuŕrp e di spěrit, al sarčs Bepi, mal nasůt parsč cal era nasůt da na relasiňn adůltera. (Vandelli e ŕltris)] 611 (return) [ A stŕn rimproverŕnt i mus o acidiňus.] 612 (return) [ I ebrčos, cjastiŕs da Diu par vej dišubidět Mošč. I erčdis dal Gjordŕn a sarčsin i palestinčis. (Scju děs chě a somča che chej puňrs diŕus di palestinčis a risčvin encja lňu un bičl puc dal castěgu di Diu.)] 613 (return) [ Chej ca no’an volůt seguě Enea fin a Roma, preferěnt restŕ in Sicilia.] 614 (return) [ Par vej na buna spiegasiňn di sti rěghis, i sugerěs di consultŕ i comentatňus. In sostansa Dante al stŕ descrivěnt chel momčnt, sůbit prin dal cricŕ dal dě, cuant che il scur al stŕ par zě via.] 615 (return) [ Čcos di Circe chě, e’n ta li rěghis ca seguěsin.] 616 (return) [ Beatrěs, secňnt Vandelli; ma Dante al pňl vej intindůt Maria o cualchi altra personificasiňn da la rašňn, secont ŕltris.] 617 (return) [ Coma un ca si tčn curvŕt dal pensej.] 618 (return) [ Lě ca věvin i mortaj.] 619 (return) [ Ca rafigůra i tre věsis da l’avarěsia, la gola e la lusůria. (Vandelli)] 620 (return) [ Cu la stesa energěa dal falcňn Dante al ŕ parŕt via a zě’n alt fin cal č rivŕt tal plan dal zirňn pě’n sů.] 621 (return) [ La strada ca parta al sest zirňn.] 622 (return) [ Si sčis lěbars di zě sensa vej da sufrě il patiměnt di stŕ distirŕs par cjera.] 623 (return) [ Tegnčivi a destra, vičrs l’esterno.] 624 (return) [ Il pentiměnt.] 625 (return) [ Il plŕnzi stes.] 626 (return) [ Ti’as di savej ch’i soj stŕt Papa (“successor Petri”).] 627 (return) [ Il nňn da lča so famča al deriva dal nňn dal flun—il Lavagna. Chel cal parla al č il Papa Adrian V, da la famča dal cont di Lavagna. (Vandelli e ŕltris.)] 628 (return) [ Neque nubent: la alušiňn a č al discorsůt fŕt da Crist tal Vanzeli, indŕ cal děs che in paraděs a no si č pě spošis nč di chistu nč di chel altri, ma ca si č důcjus compŕis.] 629 (return) [ Vers [Footnote 91], etc.] 630 (return) [ Chčl dal Papa Adrian V, ca ghi ŕ apena dita di parŕ via.] 631 (return) [ Ai doj počs a ghi tocjava cjaminŕ visěn da la rocja par via che il percňrs al era dut plen di ŕnimis distirŕdis.] 632 (return) [ L’avarěsia.] 633 (return) [ Ducju i altri věsis.] 634 (return) [ Secont Vandelli al sarŕ il “veltro” che a la fin al sbarasarŕ il mont da l’avarěsia. (Cfr. Inf. I, [Footnote 101])] 635 (return) [ La stala indŕ cal č nasůt Gesů.] 636 (return) [ Stu Fabrěsi al era un cňnsul romŕn cal veva (secont Vandelli) la virtůt amondi rara di restŕ puňr e ončst invensi di siňr e visiŕt.] 637 (return) [ Se Nicolň no ghi včs prejodůt la dote, sti frůtis a si varčsin butŕdis a la malavita.] 638 (return) [ Diu.] 639 (return) [ La cjaša daj Capetěngis, ca’an seguět i Carolěngis.] 640 (return) [ Il me sanc, o miej, i me disendčns, ca sňn doventŕs corňs in sčguit al matrimoni di Beatrěs Berlinghičr cun Carlo d’Anjou. Da sta uniňn il re al veva risevůt in dote la contča di Provensa. (Vandelli e ŕltris.)] 641 (return) [ Cul matrimoni di re Carlo.] 642 (return) [ A si nota in ta sti rěghis na buna vena di sarcŕsm. (Tomŕs al sarčs San Tomŕs, mandŕt in paraděs da Carlo stes.)] 643 (return) [ Stu Carlo (di Valois) al ŕ ušŕt il tradiměnt coma arma, coma Gjuda. In Italia al ŕ judŕt i Neris cuntra i Blancs di Firense. (Robuschi)] 644 (return) [ Carlo II, fŕt prešonej in tal golf di Napoli, al veva “vendůt” so fia par profit. (Robuschi)] 645 (return) [ Rešidensa dal Papa Bonifas VIII.] 646 (return) [ Fra i cuaj al sarčs Filěp il Bičl, cal sotomčt il papa a na pasiňn coma chč di Crist stes.] 647 (return) [ Filěp il Bičl, fra ’l altri, al fŕ fňu i bens daj Templŕrs. (Robuschi)] 648 (return) [ Diu a nol sfoga sůbit la so rabia, coma ch’i farčsin nuŕltris, ma al speta il momčnt just.] 649 (return) [ Durŕnt il dě a cjŕntin eščmplis di virtůt; di nňt, eščmplis contrŕris.] 650 (return) [ Pigmaliňn al veva copŕt so cugnŕt Sichňt (Sicheo) par vej il tešoru.] 651 (return) [ Ugo Capčt, chel spěrit cal ŕ apena finět di parlŕ.] 652 (return) [ Delo, la išula indulŕ che Latona a veva parturět i so doj fiňj Apol e Diana (il soreli e la luna).] 653 (return) [ Cašu stran: Prňpit mentri ch’i staj par bati sta riga, i sěnt Cecilia Bartoli ta la radio ca cjŕnta Gloria in excelsis Deo. Straněsin cašu. Par stu cašu straněsin e par ducju i cašus straněsins ca susčdin tal mont (basta ca sčdin bičj) ca ghi zedi pur gloria in excelsis Deo!] 654 (return) [ Secňnt il Vanzeli, chista a sarčs che fruta ca ŕ risevůt na aga ca ghi’a cjňlt ogni sčit in cambiu di na gota di aga par copŕighi la sčit dal puňr Gesů.] 655 (return) [ Tornŕt fňu tra i vifs.] 656 (return) [ Virgělio a ghi fŕ al spěrit un salůt cal vŕ d’acňrdu cul salůt fŕt dal spěrit stes.] 657 (return) [ I sčns a sňn i “P” segnŕs su la front di Dante.] 658 (return) [ Clot, una da li Pŕrchis ca fělin i destěns da la zent.] 659 (return) [ Il mont di scju spěris.] 660 (return) [ Dut sč ca susčit chě’n tal purgatori al seguěs un ňrdin divěn.] 661 (return) [ ’L arcobalčn (Iride) cal cambia pošisiňn a seconda dal muviměnt dal soreli.] 662 (return) [ Il volej stes di zě in sů al č in sč stes font di plašej par l’ŕnima.] 663 (return) [ L’ŕnima a vorčs zě sů, ma la gjustěsia divina a la custrěns a sufrě la necesŕria punisiňn pa la so inclinasiňn pal pecjŕ.] 664 (return) [ Sčit dimostrada dal cjantŕ daj purgŕns cuant che n’ŕnima a si libera da li so pčnis.] 665 (return) [ Stasio, chel cal parla sti rěghis, al era cognosůt coma poeta in taj timps di Crist. (Robuschi)] 666 (return) [ Secňnt Vandelli, Dante a si sbŕlia: Stasio al era napoletŕn, no tolosŕn.] 667 (return) [ Dopo vej scrět la Tebaide, Stasio al era muŕrt mentri cal scriveva la Achilleide.] 668 (return) [ Su di me e intňr di me.] 669 (return) [ Ca sarčs l’Eneide.] 670 (return) [ Ta stu ešělio.] 671 (return) [ Pa la zent pě onesta e spontanea a ghi’č dur tčgnisi dal ridi o dal planzi, encja se l’ocašiňn a dišarčs ca nol č il momčnt just par ridi o planzi.] 672 (return) [ Se dut il grant lavoru ch’i ti stŕs fašěnt al č pal ben da la to ŕnima.] 673 (return) [ Stu ŕnzul a ghi ŕ apena scancelŕt da la front il cuěnt P (o pecjŕt) che Dante al veva intajŕt ta la front.] 674 (return) [ Li perŕulis da la beatitůdin (Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam…) cjantada dal ŕnzul. (Vandelli)] 675 (return) [ Virgělio al veva zŕ sintůt Gjovenŕl parlŕ ben di Stasio; e adčs, il čsi in compagněa di un tipo geniŕl coma Stasio a ghi farŕ someŕ pě curta la strada ca’an da fŕ.] 676 (return) [ Avŕr.] 677 (return) [ Dante e Virgělio a’an par prin cjatŕt Stasio in tal sěrcul daj avŕrs.] 678 (return) [ Il sens al č che se Stasio a nol včs lešůt, e capět, li rěghis di Virgělio, al sarčs cal sufrěs li pčnis dal’infičr cul rest daj avŕrs (Inf. VII, [Footnote 25]- [Footnote 35]). Chě, perň, a somča ca sedi un problema. Li rěghis di Virgělio, ripuartŕdis da Stasio, a no sňn idčntichis da li rěghis di Virgělio ripuartŕdis in ta l’Enčide. (Vandelli, etc.)] 679 (return) [ Pecjŕs.] 680 (return) [ Tošŕs a zero, coma che’n tal infičr a sňn descrěs chej che’n vita a včvin masa largesa o prodigalitŕt.] 681 (return) [ A no’an savůt pentisi nč in vita nč in punt di muŕrt.] 682 (return) [ Coma, par ešempli, a susčit tal cašu da la largesa (o prodigalitŕt) ca č oponuda a l’avarěsia.] 683 (return) [ Sti perŕulis a ghi dimňstrin a Virgělio che Stasio a nol era par nuja avŕr.] 684 (return) [ Cansňns bucňlichis. La referensa a č di Virgělio, che chě a ghi stŕ fašěnt n’altra domanda a Stasio.] 685 (return) [ La muša da la storia, ca ispirava Stasio.] 686 (return) [ Par meretŕ la salvasiňn a no basta fŕ dal ben in tal mont; a bišugna pur vej fede. (Chej in vena calvinista a sarčsin amondi d’acordu.)] 687 (return) [ Stasio a si riferěs a na sorta di profčsia fata da Virgělio in ta una da li so ňperis.] 688 (return) [ Par grŕsia to i soj doventŕt….] 689 (return) [ Stasio a si riferěs al episňdi da la Tebaide cal descrěf il rivŕ daj Grecs taj fluns visěn da la sitŕt di Tebe.] 690 (return) [ Omero.] 691 (return) [ Il Mont Parnŕs.] 692 (return) [ Carŕtars, chěscjus e chej da li rěghis ca seguěsin, cjantŕs da Stasio in ta li so ňperis.] 693 (return) [ Puarčta par sigůr: dopo vej jodůt murě ducju i sňs, il so marňus pur, a era stada condanada a muŕrt da Creonte, insičmit cun so sňu Antigone. (Vandelli)] 694 (return) [ A sňn apena rivŕs tal sest sěrcul.] 695 (return) [ Cuant ch’i eri frut (a si parla di pě di mičs sčcul fa) a era abastŕnsa comun a San Zuan di ušŕ la perŕula “morŕr” par descrivi un ŕrbul di cualsěasi sorta. Ma chč, a si sŕ, a era l’čpoca daj cavalčis e da li mňris, e ogni čpoca a včn rifletuda in tal so vocabulari.] 696 (return) [ Tal sens che li ŕnimis afamŕdis dal purgatori a no podarŕn permčtisi di mangjŕ li “mňris” di stu morŕr.] 697 (return) [ I sugerěs di consultŕ i pensčis di Vandelli a stu riguŕrt.] 698 (return) [ In ta la bibia, il profeta Daničl al veva rifiutŕt di mangjŕ, ma in compčns a ghi era stada conferěda na granda cognosensa da li rňbis.] 699 (return) [ Chě, in tal me post, di cavalčtis d’estŕt an d’č tŕntis; ma i preferěs lasŕlis ca saltusčjn pitňst che mangjŕlis, encja se cussě fašěnt i vaj a sacrificŕ l’ocašiňn di implenimi di Gloria. A no’č da esclůdi, perň, che se par un toc a si včs da sopravěvi mangjŕnt doma, o cuaši doma, cavalčtis, a si zarčs a vej da li bičli višiňns; roba, forsi, da fŕighi invidia al stes Zuan Batista.] 700 (return) [ Virgělio al sugerěs che sti puňri ŕnimis a prňvin, cul planzi e cjantŕ, a liberasi daj věncuj ca ju tčgnin leŕs in ta stu post.] 701 (return) [ Erisitňn al era stŕt punět cu na fan insasiŕbil, tant che a la fin al veva tacŕt a rošeŕsi il so stes cuŕrp.] 702 (return) [ Se Dante al uša “como” par “coma,” alňr i no mi sěnt tant mal a ušŕ “com” par “coma” nencja jň.] 703 (return) [ La so vňus.] 704 (return) [ Cuant che cul sanc da la so vena a ni’a partŕt a la redensiňn.] 705 (return) [ I comentatňus: tal antipurgatori, indulŕ che il timp da pecjadňu durŕnt la vita al včn doplŕt prin da entrŕ tal purgatori stes.] 706 (return) [ Dal antipurgatori, indŕ ca sňn chej ca ŕn spetŕt masa timp prima di pentisi.] 707 (return) [ Forčis al č abastansa sarcŕstic tal descrivi la mancjansa di pudňu in ta li fčminis da la Firense cal ŕ lasŕt.] 708 (return) [ A si ŕja maj jodůt fčminis che par fŕighi ritegni il so pudňu a era necesŕri creŕ disiplěnis spirituŕlis o civilis? Se’l dišarčsia il puňr Farnčis s’al včs di fŕ na pasegiŕta ta spiŕgis coma che di Lignŕn al dě di vuej? A ghi vegnarčs ingrěsul!] 709 (return) [ Prin di dut a zarŕn a sufrě chej che adčs a sňn encjamň frutůs sensa barba.] 710 (return) [ Par via che Dante, esěnt di cjar e vučs, al fa ombrčna.] 711 (return) [ La luna, Diana, sňu dal soreli, o Apol.] 712 (return) [ Ca seguěs Virgělio.] 713 (return) [ Stu mont, cal sarčs il purgatori, al vňu liberasi di Stasio e mandalu’n ta la strada dal paraděs.] 714 (return) [ L’ŕnima di Stasio, ca stŕ proseguěnt a plan par restŕ insičmit cun Virgělio, chčl che “cun me’l vŕ.”] 715 (return) [ Bonagiunta in tal originŕl.] 716 (return) [ A si trata chě di Papa Martin IV.] 717 (return) [ Secont Vandelli stu Papa a si la godeva a mangjŕ bišŕtis dopo včilis ’nnegŕdis tal vin (vernaccia) e rustědis. Insoma, al era un gološňn di un papa, e basta.] 718 (return) [ Par vej na cognosensa pě buna di scju nňns, e ŕltris, i sugerěs Vandelli o altri comentatňus.] 719 (return) [ Ta la bocja.] 720 (return) [ Tal sens di cunsumŕ.] 721 (return) [ ‘Donne ch’avete intelletto d’amore.’] 722 (return) [ Li ultimi sčis rěghis e chčs ca seguěsin a descrěvin la sostansa di chel tipo di poešia o di scrivi cal včn celebrŕt coma “dolce stil novo.”] 723 (return) [ Tal originŕl: “dittator” = ’l amňu.] 724 (return) [ I tornarŕj prin cul dešideri che in realtŕt. La riva a sarčs un post tal Tirčn indulŕ ca si riuněsin li ŕnimis par vigně trasportŕdis tal Purgatori.] 725 (return) [ Stu “puňr diŕu” al sarčs Corso Donati, fradi di Farčis. Secont il fradi, Corso Donati a somča cal sedi stŕt in part responsŕbil pal “spolpaměnt” di Firense, descrit pě’nsěma.] 726 (return) [ Li sfčris celčstis.] 727 (return) [ Coma ca fŕ la zent cuant che zŕ a sŕ ca no pňl vej sč ca vorčs vej.] 728 (return) [ I centŕuros, ca včvin un pet di omp e un cuŕrp di cjavŕl. Tant chistu che ’l ešempli daj ebrčos cal seguěs al č un ešempli di gološitŕt punida.] 729 (return) [ I guadŕis, i crňt, a sňn li pčnis ca sufrěsin, che cul zě ’ndavŕnt ju purificarŕ.] 730 (return) [ Sta pluma dal ŕnzul a ghi neta via il pecjŕt da la gološitŕt a Dante.] 731 (return) [ Chej ca s’intěndin di astrologěa a capěsin a volo che Dante al vňu diši ca sňn li doj dopo di misdě. Chej che di astrologia a s’intěndin puc, coma me, a sňn conseŕs di consultŕ i comentatňus.] 732 (return) [ Rivŕnt fin a vičrzi (il ŕt) la bocja par parlŕ.] 733 (return) [ Na domanda amondi sensěbli. La risposta a ghi včn data in ta in li rěghis ca seguěsin.] 734 (return) [ Tal sens che Dante al podarčs alora capě coma ca č pusěbul dimagrě, par rašňns ca no’an nuja a che fŕ cu la mancjansa di roba da mangjŕ.] 735 (return) [ Il sanc cal scňr in ta li včnis di una part dal cuŕrp al vŕ a trasformasi in ta la part stesa.] 736 (return) [ Ta stu “natural vasčl” a si měscjn il sanc dal omp e chel da la fčmina.] 737 (return) [ Il sanc da la fčmina al č pront a ricčvi il sanc dal omp, cal č pront a operŕ.] 738 (return) [ I sugerěs di consultŕ i comentatňus par vej na idea pě clara di chista spiegasiňn “scolastica” di sč ca susčit dal momčnt dal concepiměnt in sů.] 739 (return) [ A č clar, chě, che il sanc maschěl al domina. I crňt che certi feminěstis di vuej a ghi darčsin na buna tirada di orčlis a Dante e a Tomŕs d’Acuina e a Aristňtil e a důcjus chej ca la pensŕvin cussě in ta chej timps lontŕns.] 740 (return) [ La referčnsa chě a č al filošofo antěc Averroe che, secňnt li rěghis ca seguěsin, al insisteva che ’l intelčt al era superŕt da l’ŕnima. (Vandelli, su chistu punt al dŕ na buna spiegasiňn.)] 741 (return) [ Par vej n’idea pě clara da la fušiňn da li divičrsis pars da l’ŕnima (vegetativa, sensitiva e rasionŕl) a zova consultŕ i comentatňus. A č da oservŕ, perň, che l’idea che ’l embrio al vegni dotŕt di ŕnima “rasionŕl” a včn scartada daj filňšofos di vuej, da John Locke in cŕ.] 742 (return) [ La referčnsa chě a č a che part da l’ŕnima ca resta atěva encja dopo la muŕrt.] 743 (return) [ In particulŕr li facoltŕs vegetatěvis e sensitěvis, a rčstin calmůtis; mentri che li facoltŕs inteletěvis (memoria, etc.) liberŕdis dal cuŕrp, a dovčntin encjamň pě ben gusŕdis.] 744 (return) [ L’ŕnima, che chě si si’čra sofermada, a deva forma umana a l’aria. Interesanta chista teoria da l’ŕnima, ca ŕ ešistensa prima dal cuŕrp, e che di fat a ghi dŕ forma al cuŕrp.] 745 (return) [ Chistu a veva dita Maria cuant che ’l ŕnzul a ghi veva dita ca varčs vůt un frut; “Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?” Domanda abastansa naturŕl.] 746 (return) [ Il velčn.] 747 (return) [ Scju spěris a pňsin purificasi doma restŕnt lě, dentri da li flŕmis.] 748 (return) [ Tal sens generŕl da li zňnis cjŕldis dal Nordafrica.] 749 (return) [ Par fasi amŕ da un toru, Pasife a era entrada ta na vacja di len. Da sta union al era nasůt il Minotauro. 750 (return) [ Vandelli al crňt che sta siora a č la Madona; Robuschi al děs ca č Beatrěs. E jň? Jň’i crňt che sta grŕsia a posi čsighi conferěda doma da la Madona—o da Beatrěs cu la grŕsia da la Madona.] 751 (return) [ L’idea che na persona urbana, civilišada, nňbil, a resti culpida (o maraveada) dal straordinari par mancu timp dal cjargnčl (=montanaro) a č, secňnt me, un cumpliměnt tant pě grant pal cjargnčl che pa la persona “nňbil.”] 752 (return) [ Sčšar, coma chej spěris descrěs uchě, al veva pecjŕt di sodoměa, e par chčl al vegneva clamŕt “regina.”] 753 (return) [ La so vergogna a asěst li flŕmis in tal so viŕs di purificasiňn.] 754 (return) [ Pasife, zŕ minsonada’n tal vers [Footnote 41].] 755 (return) [ Guiniščl, ca ghi’a dŕt il via al “stil novo,” al sarčs sens’altri dut invidiňus di sta me prova “volgŕr” in furlŕn.] 756 (return) [ A č miej consultŕ i comentatňus par vej na buna idea da la storia di Licurgo, da la so fčmina e daj so fiňj. Chě a’č da notŕ che Dante al č tentŕt di cori vičrs di Guiniščl, pal ben ca ghi voleva, ma al č trategnůt da li flŕmis ca cujčrzin Guiniščl.] 757 (return) [ Cussě a si riferěs Dante al Guiniščl, che di luj a si considera disčpul.] 758 (return) [ Il miej fabri dal “dolce stil novo” al sarčs Arnalt Daniel; chčl crodůt pě avansŕt al sarčs Girault de Borneil, un famňus poeta provensŕl. (Q.v. i comentatňus.)] 759 (return) [ I “stůpis” minsonŕs in ta stu vers a črin čncja da l’opiniňn che li ňperis di Guiton d’Arčs a fňsin fra li miej.] 760 (return) [ Scritňus coma Guiniščl, sensa parlŕ di Dante stes, a raprešentŕvin tant miej il “bičl stil nňuf.”] 761 (return) [ Arnalt Daniel, zŕ minsonŕt tal vers [Footnote 115], ca si esprimarŕ in provensŕl fra cualchi riga.] 762 (return) [ A č ben clar che il provensŕl al č cušěn dret dal furlŕn.] 763 (return) [ Il ŕnzul a ghi aparěs al tramňnt. Par na descrisiňn detaliŕda su chista determinasiňn di Dante in riguŕrt a l’ora, i sugerěs i comentatňus.] 764 (return) [ Vanzeli di San Matčo, v.8.] 765 (return) [ Al č doventŕt pŕlit coma un muŕrt.] 766 (return) [ Sti rěghis a sugerěsin che Dante al veva vůt ocašiňn di jodi zent condanada vigně brušada viva.] 767 (return) [ La storiuta di Tisbe e Piramo, na sorta di Romeo e Gjulieta pre-Shakespeariana, a’č contada da Ovidio in ta la so Metamorfoši.] 768 (return) [ Fin a stu punt, i tre a včvin cjaminŕt in fila indiana, cun Stasio in tal mičs.] 769 (return) [ Indŕ ca tacava la scjala ca partava al paraděs terestri.] 770 (return) [ Al era zůt a durmě—o tramontŕt.] 771 (return) [ Citerea = Včnere.] 772 (return) [ Lia, prima fčmina di Jacob, chě ušada da Dante coma sěmbul da la vita ativa. (Vandelli) La corona ca si met in tal cjaf a č na corona fata di buni ňperis.] 773 (return) [ Rachel, seconda fčmina di Jacob, a č chě ušada coma sěmbul da la vita contemplativa.] 774 (return) [ I splendňus dal vers [Footnote 109: a crčjn stu efičt.] 775 (return) [ Chčs temporŕlis.] 776 (return) [ Lŕsiti guidŕ da sč ca ti par just.] 777 (return) [ Beatrěs.] 778 (return) [ “Chej” a sarčsin i flňus, ŕrbuj, e’l rest di stu post. Virgělio, duncja, a ghi dŕ la sičlta di ušŕ stu timp in ta la vita contemplativa (stŕnt sintŕt) o ativa (cjaminŕnt fra flňus e ŕrbuj.)] 779 (return) [ Su di tč i conferěs il podej temporŕl e spirituŕl.] 780 (return) [ Sicoma ca era matěna, l’ombrena dal mont dal purgatori a vegneva butada vičrs ovest, par lŕ ca si pleŕvin li ramŕsis.] 781 (return) [ Visěn di Ravena.] 782 (return) [ Ta stu post al č sempri il mčis di maj, cu li so grŕndis bielčsis primaverělis.] 783 (return) [ Divičrsis interpretasiňns di sta riga a sňn pusěbulis. Robuschi e ŕltris a crňdin ca sedi Proserpina ca pičrt la primavera (i flňus ca steva cjolěnt sů). Jň invčnsi i crňt che al momčnt dal rapiměnt par man di Plutňn, Proserpina (la primavera) a pičrt so mari (la cjera, la natura) par via ca včn trasportada tal mont di sot; mentri che Cerere (la mari), pierděnt so fia, a pičrt la primavera stčsa.] 784 (return) [ Cupid.] 785 (return) [ Tal sens che Cůpid di sňlit al culpěva ŕltris, no so mari, che stavňlta al veva fat namorŕ di Adňn.] 786 (return) [ Chč di Serse a č na lesion che al dě di vučj a varčsin da tegni in mins chej tipos coma Bush mentri ca si preparing a invadi il Iraq, pensŕnt, coma Serse, che sbarasŕsi di Saddam Hussein a sedi na roba da nuja e sensa nisůna conseguensa negativa.] 787 (return) [ Chěstis a sarčsin localitŕs ta li do bŕndis dal Elespňnt; Leandro al era costrčt a nodŕ da un post al altri par zě a cjatŕ la so amŕnt, fin che a un bičl momčnt a si veva ’nnegŕt.] 788 (return) [ Il Letč.] 789 (return) [ Il Salm XCI, cal dis fra l’altri quam magnificata sunt opera tua, Domine!] 790 (return) [ Dante a si riferěs a li perŕulis di Stasio (Purg. XXI, [Footnote 43]…: .) cal veva dita che cŕ a no si varčsin cjatŕt cambiaměns di timp.] 791 (return) [ Diu al pol cjatŕ e amirŕ la perfesiňn doma in sč stes.] 792 (return) [ Da l’entrada in sů, il purgatori al č lěbar di chej turbaměns ca crčjn chě di nuŕltris l’aga e la cjera.] 793 (return) [ Ca sarčs la nustra cjera, no chč dal alt dal purgatori.] 794 (return) [ Di lŕ—tal nustri mont—stu frutŕn (dal ŕrbul dal ben e da mal?) a nol ešěst.] 795 (return) [ Tal cors da la purificasiňn a bišugna che na ŕnima a si dismintičj daj pecjŕs ca’a cometůt e ca si recuardi doma dal ben ca ŕ fŕt.] 796 (return) [ Il gust da l’aga di Letč e di Enoč.] 797 (return) [ Ognůn daj počs di na volta, chej ispirŕs in tal Parnŕs. Fra chěscjus a sarčsin encja Virgělio e Stasio; e a’č par chel che Dante, ta la prosima riga, a si volta vičrs di lňu.] 798 (return) [ Dante al veva cjňlt i so vuj da la bičla Matelda doma par un momentůt.] 799 (return) [ A sarčs bičl savej se Dante al ušarčs li stesi espresiňns encja vučj cuant che la potensa feminista a č tal che’n ta un sens no tant indirčt a parta parfěn a gučris coma chč da l’Afghanistan par liberŕ li fčminis dal so vel.] 800 (return) [ Il sun da la meloděa minsonada tal vers [Footnote 22].] 801 (return) [ Li Můšis.] 802 (return) [ Vigělis.] 803 (return) [ Dante al uša il Elicňn, il post indŕ ca stŕn li Můšis, invensi da li fontŕnis—o rišultěvis—Aganipa e Ipocrina—ca včgnin fňu dal Elicňn. Il sens al č che Dante al vou bevi da li ŕghis di sti fontŕnis par otčgni la ispirasiňn ca ghi ocňr par continuŕ.] 804 (return) [ Il rest da li Můšis.] 805 (return) [ L’ogčt percepět da pě di un sens e che, di conseguensa, al pol inganŕ un daj sens, coma cal ingŕna il sens da la vista in ta stu cašu chě.] 806 (return) [ “Ŕt” = forma, aspičt. (Dante a si veva visinŕt ai ŕrbuj cussě tant ca nol podeva pě vigně inganŕt in ta sč cal jodeva.)] 807 (return) [ Chista “virtůt” a sarčs che facoltŕt inteletuŕl ca ghi permčt a la rašňn di percepě la veretŕt da li rňbis.] 808 (return) [ Matelda.] 809 (return) [ Tal nustri mont.] 810 (return) [ Dal flun Letč, che i počs e Matelda a stŕn percorěnt.] 811 (return) [ Li flamůtis a someŕvin pinej.] 812 (return) [ Li sičt lěstis a rafigůrin i sičt regaj dal sant spěrit: il savej, ’l intelčt, il bon consej, la fuarsa, la siensa, la pietŕt, e il timňu di Diu. (Vandelli)] 813 (return) [ Li strěchis colorŕdis lasŕdis da li flamůtis a sňn iridŕdis, coma cal č ’l arcobalčn o ca sňn i sircuj che ogni tant a si jňdin atňr da la luna. (Delia)] 814 (return) [ Dante a nol ŕ la capacitŕt di jodi cussě lontŕn coma cal pňs il spěrit di Diu.] 815 (return) [ Secont Vandelli, scju vincjacuatri vecjus a rapreščntin i vincjacuatri lěbris dal Vecju Testaměnt.] 816 (return) [ Cussě al saluda Maria ’l arcŕnzul Gabričl.] 817 (return) [ Coma che’n tal cjčl na stela a cjoj’l post di n’altra.] 818 (return) [ Sěmbul daj cuatri lěbris dal Nňuf Testaměnt.] 819 (return) [ La descrisiňn di Dante a deriva in part da Ezechičl e in part da San Zuan da l’Apocalěs.] 820 (return) [ Il grifňn, a ni recuarda il Vandelli, al č un sěmbul amondi adŕt par raprešentŕ Crist: Crist al ŕ cualitŕs divěnis e umŕnis, coma che il grifňn al č un puc ŕcuila e un puc leňn. Il cjar al raprešentarčs la Glišia.] 821 (return) [ A č da notŕ che la part dal grifňn ca rapreščnta il divěn a’a la corispundensa ŕcuila/ňru, il pě maestňus daj usičj e il pě presiňus daj metaj. La part umana (il leňn) a č in blanc e in ros.] 822 (return) [ ’L amoniměnt che, coma ca ghi’a susedůt a Fetňn, cussě a podarčs susčdighi al Papa s’a nol včs da guidŕ ben il cjar da la Glišia.] 823 (return) [ Li tre fčminis a rapreščntin li tre virtůs teologŕlis: la rosa = la caritŕt; la verda = la speransa; la blancja = la fede.] 824 (return) [ Li cuatri virtůs cardinŕlis: la prudensa (= chista), la gjustěsia, la fuartesa e la temperansa. (Vandelli al esplora al lunc il valňu simbňlic di sti aparisiňns.)] 825 (return) [ San Luca e San Pauli, secont i comentatňus.] 826 (return) [ La natura a veva fŕt Ipocrate pal interčs daj ňmis (chej nemŕj ca sňn i predilčs da la natura—coma ca crodčvin na volta).] 827 (return) [ Stu altri vecju al sarčs San Pauli, cal mostra cu la so spada il grant podej da la perŕula di Diu.] 828 (return) [ San Zuan, il autňu da l’Apocalěs. A somča cal durměsi; ma in realtŕt al č tegnůt ben sveŕt da li so višiňns.] 829 (return) [ I ultins sičt minsonŕs.] 830 (return) [ Ca črin vistěs in blanc.] 831 (return) [ La caritŕt, ca supuarta il Nňuf Testaměnt, a č raprešentada in rňs; la fede dal Veciu Testaměnt in blanc.] 832 (return) [ Diu stes, tal Empireo, ma encja chel complčs di cjandeličrs, etc., zŕ descrět.] 833 (return) [ Il setentriňn pě bas (l’Orsuta cu la stela polar), cal guida il marinŕr.] 834 (return) [ Di matina bunňra, cuant che’l soreli apena apena al včn sů, al č velŕt da vapňus ca ni permčtin di vuardalu a vuj nůs.] 835 (return) [ Un amňu cal vŕ ’ndavňu un bičl puc, coma che Dante al conta in ta la so Vita Nuova.] 836 (return) [ Dante a nol veva nencja nňuf ŕis cuant cal veva jodůt Beatrěs pa la prima volta.] 837 (return) [ Una cuantitŕt amondi pěsula (un otŕf di un’onsa).] 838 (return) [ Důtis li bielčsis dal paraděs terčstri, pierdůdis da Eva, a no bŕstin par tčgnimi dal planzi.] 839 (return) [ Chista a č in realtŕt l’unica volta che il nňn di Dante al č minsonŕt in ta la Comčdia.] 840 (return) [ Fučis dal ulěf, ca ghi črin sŕcris a Minerva.] 841 (return) [ La font a sarčs il Letč stes.] 842 (return) [ La Slovenia dal dě di vučj.] 843 (return) [ Il paěs cal pičrt ombrena al sarčs ’l Egět, o altri paěs nordafricŕns, indulŕ che ogni tant il soreli al č cussě dret in parzora daj ogčs ca ghi stŕn sot che chej a no fňrmin nisůna ombrena.] 844 (return) [ Cal sarčs il cori da li sfčris celčstis.] 845 (return) [ I ŕnzui ca včvin dimostrŕt compasiňn pal puňr Dante.] 846 (return) [ Beatrěs e i ŕnzui.] 847 (return) [ Tal originŕl il ecuivalčnt di “zovenůt” a sarčs la “vita nova” di Dante.] 848 (return) [ Chista a sarčs la condisiňn dal puňr Dante cuant che par prin i lu joděn al’iněsi dal Infičr, cunfůs e pierdůt in tal bosc scur.] 849 (return) [ Al č restŕt lě imbacuchět, cu la bňcja vičrta ma sensa čsi bon di diši nůja.] 850 (return) [ Beatrěs a č muarta cuant ca veva [Footnote 25: ŕis.] 851 (return) [ Sens: La lama ca dovarčs puně il pecjadňu a včn smusada dal intervegně da la mišericordia divina.] 852 (return) [ Tal e cual di chej ch’encjamň a ghi fŕn part dal mont da li rňbis fŕlsis.] 853 (return) [ Beatrěs a ghi stŕ dišěnt a Dante ca nol veva da vej pierdůt timp a zě in sercja di chej plaščis di stu mont, coma par ešempli il plašej sesuŕl.] 854 (return) [ Colps o avěs di perěcul.] 855 (return) [ Il vint nostrŕl al sarčs il vint da la tramontana; chel altri al č il vint da l’Africa.] 856 (return) [ Riferěnt a la so muša coma “barba,” Beatrěs a ghi fŕ recuardŕ a Dante ca nol č pě un frutůt. E luj a si sěnt mortificŕt.] 857 (return) [ Stu čsi in do natůris al č il grifňn—mieša ŕcuila e mičs leňn—sěmbul da la dopla natura di Gesů Crist.] 858 (return) [ L’aga dal Letč a lu purěfica e a ghi cjoj la memňria daj so pecjŕs.] 859 (return) [ Chěstis a sarčsin li virtůs cardinŕlis, che cul so fŕ a dimňstrin di volej protčšilu.] 860 (return) [ Indulŕ ca fňrmin una da li costelasiňns.] 861 (return) [ Dal iněsi, alňra, Beatrěs a era stada dotada di důtis li virtůs.] 862 (return) [ Li virtůs teologŕls (caritŕt, speransa e fede) ca ghi darŕn na man a Dante par jodi li veretŕs rivelŕdis pě benňn.] 863 (return) [ Taj vuj di Beatrěs.] 864 (return) [ Coma za minsonŕt, il grifňn al č stŕt destinŕt a rapresentŕ il Crist in ta la natura umana e che divina.] 865 (return) [ In sč il grifňn al restava imutŕt, ma a si tramutava in taj vuj di Beatrěs o in tal aspičt uman o in ta chel divěn.] 866 (return) [ La sostansa di chista esclamasiňn di Dante a č la reališasiňn so che nisůn al podarčs maj descrivi cun precišiňn la bielčsa di Beatrěs.] 867 (return) [ I dčis ŕis ca separŕvin il poeta dal ŕn da la muŕrt di Beatrěs.] 868 (return) [ Al era dut concentrŕt in tal amirŕ la bielčsa di Beatrěs.] 869 (return) [ Sti tre zňvinis, ca rapreščntin li tre virtůs cardinŕlis, a ghi stŕn partŕnt a mins a Dante di smčtila di fisŕ Beatrěs.] 870 (return) [ I sičt cjandeličrs za minsonŕs tal cjŕnt XXIX.] 871 (return) [ Cu la bandiera.] 872 (return) [ Mentri che il cjar al zira, Dante e compŕis a sňn ta la banda interna da l’orbita.] 873 (return) [ I comentatňus a sugerěsin che stu ŕrbul al raprešenta ’l impero romŕn, mentri che il cjar trainŕt dal grifňn al raprešenta la Glišia. ’L ŕrbul svistět, duncja, al sugerěs la condisiňn dal impero ca ešisteva sensa ’l intervčnt redentěf di Crist.] 874 (return) [ Coma che, di fat, a ghi’a capitŕt a la nustra nonuta Eva, che osteŕda, dopo vej sercjŕt il frut di stu ŕrbul!] 875 (return) [ Al ŕ leŕt il timňn dal cjar a la frascja cu la frascja stesa. In ta che maniera chě a včn raprešentada l’uniňn dal’Impero cu la Glišia.] 876 (return) [ La lus dal soreli a si měscja cu la lus da la costelasiňn dal Cjavrňn, ca seguěs la costelasiňn dal Pčs.] 877 (return) [ Sot n’altra costelasiňn—che dal Toru.] 878 (return) [ Gjove, ca si ’namorava sů par jů di důtis li zňvinis ca ghi capitava di jodi, a si veva pur inamorŕt di Io e a ogni cost al voleva entrŕ’n ta li so grŕsis. La so fčmina (Gjuno), perň, volěnt ostaculalu (cuj sŕja maj parsč), a veva metůt Argo (chel mostru daj sent vuj) a fŕjghi da vuardiŕn a Io. Alňra Gjove al veva mandŕt Mercurio a indurmidě il puňr Argo cul contŕighi la storia da la ninfa Siringa. Tal fratěmp, Gjove a si veva profitŕt, e cussě via dišěnt.] 879 (return) [ I sugerěs di consultŕ i comentatňus par una spiegasiňn profundida di chista similitůdin, ca trata da la relasion fra il sveŕsi di Dante e chčl daj apňstui.] 880 (return) [ La compagněa e i ŕltris a sarčsin chej spirs (li něnfis, i včcjus, etc.) ca compagnŕvin il cjar. A č da zontŕ che s’i si recuardŕn che il grifňn al rafigůra Crist, alňra il fat che adčs al vŕ in alt al raprešenta l’asensiňn di Crist in tal cjčl.] 881 (return) [ Cjar—il “plaustrum” latěn.] 882 (return) [ ’L Acuilňn e il Austri a sňn doj vins ca tirin fuŕrt.] 883 (return) [ Rešidčnt ta sta “silva”—o paraděs terčstri.] 884 (return) [ L’acuila e i so dans a rapreščntin li persecusiňns dal impero viers la Glišia.] 885 (return) [ “Secja” parsč che la volp, coma sěmbul da la erešia, a č al dišůn di ogni buna dutrina. (Vandelli)] 886 (return) [ Secňnt i comentatňs, l’ŕcuila chě a raprešenta l’imperatňu Costantěn e la so donasiňn al Papa.] 887 (return) [ Il dragňn descrět in ta che rěghis chě al č il Satanŕt.] 888 (return) [ La donasiňn di Costantěn, fata cun buna intensiňn, cul zě dal timp a veva da partŕighi brus momčns a la Glišia.] 889 (return) [ Il cjar al včn cussě a someŕ la bestia da l’Apocalěs. I cjafs cornůs a rapreščntin i sičt věsis principaj ca vegnčvin a corompi la Glišia: la supiŕrbia, l’invědia, la rŕbia, l’avarěsia, la lusůria, la musetŕt e la gola.] 890 (return) [ La Curia romana che, coma ch’joděn ta li rěghis ca seguěsin, a si cocolča cul gigŕnt, o re di Fransa.] 891 (return) [ Par Dante, il rapuŕrt fra il Papa e il re di Fransa al era amondi puc san!] 892 (return) [ Dante chě al raprešenta la zent cristiana—o forsi il pňpul taliŕn.] 893 (return) [ Un sugeriměnt, chě, da la trasferta da la Curia a Avignňn.] 894 (return) [ Li tre virtůs teologŕls e li cuatri virtůs cardinŕlis.] 895 (return) [ Perŕulis che Gesů a ghi veva dita ai apňstui prin di murě.] 896 (return) [ La fiola: Matelda; chel: Stasio.] 897 (return) [ E sč ca ghi zovarčs tant al me bišůgnu.] 898 (return) [ La Glišia a era, ma a no č pě, par via che adčs a č sot dominio di Satana.] 899 (return) [ Li plůmis lasŕdis da l’ŕcuila a rapreščntin i bens di stu mont ca’an vůt l’efičt di corompi la Glišia e di fala doventŕ la “putana dal gigant,” coma descrět pě’n sů.] 900 (return) [ “Cinquecento dieci e cinque” tal originŕl. A no’č clar se Dante al ŕ volůt significŕ DXVopůr li cěfris individuŕlis: un D, un X e un V, ca podarčsin vigně lešůdis coma DVX ( = DUX = duce). A č miej, chě, consultŕ chej ca sŕn.] 901 (return) [ Tant Temi che la Sfinx a proponeva orŕcui ca črin durs da capě.] 902 (return) [ Cuant che Edipo al veva risňlt il problema proponůt da la Sfinx, chista a si veva rabiŕt e fŕt dans grancj’ taj cjamps (a piňris e blava). Ma stavolta a no sarŕn dans parsč che i fŕs (ca farŕn da Najŕdis) a risolvarŕn ’l enigma.] 903 (return) [ Da l’ŕcuila e dal gigŕnt. Par altri interpretasiňns, a č miej consultŕ i espčrs.] 904 (return) [ Par včjghi dat na rošeŕda al milůs, Adamo al veva dovůt spetŕ sincmil ŕis prin che il Signňu al vegnčs a reděmilu.] 905 (return) [ Piramo al ŕ cul so sanc macjŕt li mňris che da blŕncjs a sňn doventŕdis rňsis. Cussě la vanitŕt daj plaščis di Dante a ghi scolorěs la mins.] 906 (return) [ Ta la proibisiňn riguadŕnt il ŕrbul.] 907 (return) [ I pelegrěns a tornŕvin da la Cjera Santa cun’un bastňn fasŕt di fučis di palma, par recuŕrt.] 908 (return) [ A stŕ di fat che sta dutrina, bašada sul crodi che ’l intelčt al rěvi a capě dut, a no’č suficčnt par rěndighi pusěbul a Dante di rivŕ a capě li veretŕs “rivelŕdis” da Beatrěs.] 909 (return) [ Festina = espresiňn latina ca ca mi vŕ tant comuda a mi coma a Dante; a tčn a significŕ il muviměnt pě rŕpit dal Prin Mobil rispičt a la cjera.] 910 (return) [ Li sičt virtůs ch’i věn zŕ incuntrŕt.] 911 (return) [ No eše na ironěa delisioša che mentri ch’i staj scrivěnt (il [Footnote 23: di dicembri dal [Footnote 2002]), sta zona fra il Tigris e’l Eufrate a č doventada un daj cčntros di dut il mal di stu mont? Cuj sŕja se, dopo vigně distrušůda, a tornarŕ a doventŕ un Paraděs Terčstri come ca era stada na volta?] 912 (return) [ L’aga dal Eunoč a ghi ripuarta a la memoria il ben che un al ŕ fat o pensŕt.] 913 (return) [ Li rčgulis da l’art.] 914 (return) [ Indulŕ cal ŕ bevůt l’aga dal Enoč.] 915 (return) [ Par vej sfidŕt Apňl a sunŕ il flŕut e pierdůt la sfida al era stŕt spelŕt, coma un cuněn. (Tal originŕl, natura = vagina.)] 916 (return) [ ’L orŕr. Dante a ghi tegneva un mont di otčgni la “laurea” di poetŕ.] 917 (return) [ Li fučis dal orŕr.] 918 (return) [ E sti “vňis” a sňn sempri pě bŕsis di chčs dal poeta o dal imperatňu.] 919 (return) [ Dafne, tramutada in orŕr, a era fia dal flun Penčo. Duncja, il ramusčl al č di orŕr.] 920 (return) [ Cir = la pica dal Parnŕs, ca ghi era sacra a Apňl.] 921 (return) [ Vičrs il soreli.] 922 (return) [ Il paraděs terestri.] 923 (return) [ Glauc, seguěnt ’l ešempli dai pes che dopo vej mangjŕt na erba speciŕl a si črin rinvigorěs, al veva sercjŕt pur luj sta erba, doventŕnt un diu dal mar.] 924 (return) [ Doma Diu al sŕ se Dante al č stŕt partŕt sů’n tal cjčl in cuŕrp e ŕnima o doma in spěrit, ca ghi’era apena stŕt purificŕt.] 925 (return) [ La sačta a scjŕmpa fňu da la sfera dal fňuc; mentri che Dante, purificŕt coma cal č, al č cal torna prňpit lŕ.] 926 (return) [ Dante a si maravča cal stŕ zěnt pě’n alt sinň l’aria e il fňuc.] 927 (return) [ Duti li creatůris a ghi stŕn visěnis a Diu (il so prinsěpit) cuj pě cuj mancu secňnt li so condisiňns: prima i ŕnzui, dopo i ňmis, etc.] 928 (return) [ St’istěnt al č la fuarsa che vučj i clamarčsin “ecolňgica” tal sens che dut a uněs in ta na maničra o’n ta n’altra.] 929 (return) [ Stu istěnt al controla dut tal mont—bčstis, ňmis e ŕnzui.] 930 (return) [ Il Empireo.] 931 (return) [ Il Prin Mobil.] 932 (return) [ La fuarsa istintěva tratada taj ůltins vers a cjoj chě la forma di un arco cul tiru cal vŕ a finěla in ta un post dešiderŕt.] 933 (return) [ Pur cognosěnt la strada cal varčs il percňrs, il omp da li vňltis al sičls la via sbaliŕda, esěnt dotŕt da la libertŕt di sičlzi.] 934 (return) [ Il “prin” impůls al sarčs l’inclinasiňn “istintěva” pal omp di dirěšisi viers il bon e il just—vičrs Diu. Ma pa la strada stu impůls al včn deviŕt da cualsěasi altra sorta di plašej ca lu tčn lontŕn da la so destinasiňn “natural.” (Teorěis modčrnis—la Freudiana in particulŕr—a dišarčsin che il contrari a si visinarčs pě a la realtŕt da li rňbis, almancu par cuant ca riguarda ’l omp—da la fčmina i no mi riscj’ di děšilu.)] 935 (return) [ Sta analogěa a somearčs contradiši che la tendensa naturŕl dal omp a č di zě’n sů. A sarčs pě fŕsil pensŕ che ’l omp al č coma il rivulůt, cal těnt a zě in bas e basta.] 936 (return) [ Ta sti primi rěghis Dante a ghi consiliča a chej ca no sňn preparŕs a seguě il so alt arguměnt di restŕ indavňu.] 937 (return) [ Chě in ta la cjera.] 938 (return) [ Il mar, paj romŕns = salum = il mar vičrt e grant. (Espresiňn latěna ca ghi zova a Dante coma ca mi zova a mi.)] 939 (return) [ Chej ca seguirŕn Dante a restarŕn pě maraveŕs di se ca jodarŕn e scoltarŕn, che i Argonŕutas cuant che, avěnt scjavasŕt il mar zěnt in sercja dal vel di ňru a včvin jodůt Gjason cambiŕt in bifňlc.] 940 (return) [ I comentatňus a ni recuŕrdin che il firmaměnt (il “cjčl la sů”) al cor, ta la so rotasiňn, a [Footnote 8400]0 měis al secňnt. Encja se chista velocitŕt a č justa, il nustri vuli a no si rěnt sens’altri cont di chista granda velocitŕt. Pal vuli nustri, il cjčl la sů al pŕr di čsi fer. Cussě chč chě jň i resti un puc perplčs di sč che Dante al intěnt diši.] 941 (return) [ Beatrěs.] 942 (return) [ Ca sarčs la brilantčsa da la “prima stela” o luna.] 943 (return) [ Eterna margarita = diamŕnt incorutěbil (coma che na volta a si pensava ca fňsin la luna e li stčlis.)] 944 (return) [ L’aga a resta inalterada dopo la penetrasiňn dal raj.] 945 (return) [ Gešů.] 946 (return) [ Coma ch’i acetŕn i eleměns fondamentaj da la matematica.] 947 (return) [ Dante al veva condividůt chista opiniňn di Averroe. (Vandelli)] 948 (return) [ La limpidesa dal rašonŕ di Beatrěs a cunfundarŕ li idčis di Dante.] 949 (return) [ Li stčlis dal firmaměnt (l’otava sfera) a mňstrin divičrsis configurasiňns (můšis) dipenděnt da la so cuantitŕt (= costitusiňn fišica o materiŕl) o cualitŕt (= costitusiňn formal o sostansiŕl).] 950 (return) [ Chčl da la “densitŕt,” za minsonŕt taj vers [Footnote 58]- [Footnote 60].] 951 (return) [ Il rar miscjŕt cul dens.] 952 (return) [ La analogěa a č chč di un spičli: un raj al pasa fra’l veri ma al včn rifletůt dal plomp ca ghi stŕ davňu.] 953 (return) [ E chistu secont te al spiegarčs li mŕcis scůris da la luna.] 954 (return) [ Idčis scolŕstichis o Aristotčlichis.] 955 (return) [ E cussě Beatrěs a dimostra—cu la so maniera medievŕl di rašonŕ—che il pensŕ di Dante, su li mŕcis da la luna, al čra sbaliŕt. E in ta li rěghis ca seguěsin a darŕ la vera rašňn di sti mŕcis.] 956 (return) [ L’Empireo.] 957 (return) [ Il Prin Mobil, o il nonu cjčl.] 958 (return) [ Il nůmar 8; il cjčl da li stčlis fěsis.] 959 (return) [ I altri cjej—dal sičtim in jů—a ůšin li esčnsis ca ghi včgnin jů dal cjčl otŕf coma siměnsis (cŕušis) paj so fins.] 960 (return) [ Dante al vňu savej la cauša da li mŕcis lunŕris.] 961 (return) [ Cjčl.] 962 (return) [ Li inteligčnsis angčlichis.] 963 (return) [ Il firmaměnt (o cjčl da li stčlis fěsis).] 964 (return) [ Ca ghi dŕ forma e ca lu fŕ movi.] 965 (return) [ Ca sarčsin li stčlis, considerŕdis incorutěbilis.] 966 (return) [ L’inteligčnsa che dut a mňuf.] 967 (return) [ Beatrěs, ca lu veva fŕt namorŕ da frut.] 968 (return) [ Da li mŕcis da la luna e da la “mecanica” dal univčrs.] 969 (return) [ Provŕnt la so teši e disprovŕnt chč di Dante.] 970 (return) [ Corešůt da la so falsa idea su li mŕcis da la luna e cunvěnt da la veretŕt di sč ca ghi děs Beatrěs.] 971 (return) [ Al contrari di Narcěs, Dante al crňt che li imŕginis včris di sč cal jňt a sčdin fŕlsis.] 972 (return) [ Forsi a včvin fŕt voto di no čsi trěstis cul so canarěn o cul so gjat, sensa stŕighi fedčlis a stu voto fin in ůltin.] 973 (return) [ La so osesiňn di otčgni na certa roba.] 974 (return) [ La caritŕt di Diu, ca no ghi sičra maj la puarta a nisůn e ca vňu che la so zent (i ŕnzui e i beŕs) a sedi coma luj.] 975 (return) [ La sfera da la luna.] 976 (return) [ Pě visěn da la prešensa di Diu.] 977 (return) [ Divičrsis interpretasiňns a sňn pusěbilis: a ardeva cul fňuc dal prin amňu; a ardeva cul amňu di Diu; etc. (Parsč no důtis insičmit, sensa esclůdini una?)] 978 (return) [ Il voto ca nol era encjamň stŕt partŕt a la so fin da Picarda.] 979 (return) [ Santa Clara di Asiši.] 980 (return) [ Crist.] 981 (return) [ ’L ŕbit dal ňrdin di Santa Clara.] 982 (return) [ Chista Costansa, na zňvina di buna famča, a si veva fata můnia dopo vej spošŕt Rico VI. La legenda a conta, secňnt i comentatňus, che in sčguit a era stada cjolta dal convčnt dal Arcivčscul di Palermo.] 983 (return) [ Da Rico VI a veva generŕt Federico II, ůltin imperatňu da la cjaša di Svevia. Il imperatňu al č chě clamŕt “vint” parsč che un imperatňu al fŕ sč cal ŕ da fŕ e dopo al sparěs a colp.] 984 (return) [ Dante a si baša su un concčt di Tomŕs Acuina. Su chistu punt a sňn d’acňrdu encja i ešistensialěscj’ cu la so idea dal “angst” ca ni culpěs cuant ch’i sěn di front a na sičlta da fŕ. Chistu dilema al fŕ restŕ perplčs pur li bčstis, coma il me cjan che cuant cal včn clamŕt da me e da la me fčmina al stes timp, par un momčnt a nol sŕ sč fa. A si volta par chě e a si volta par lŕ. A la fin al decět di zě lŕ di ic. Ta stu cašu, perň, un puc di pregjudisi al č: ic a č pě bičla di me e a ghi dŕ pě biscňs di me. Jň i risolvarčs stu problema ešistensialista cul zě “mini maini mo” a l’americana.] 985 (return) [ Cčrvis.] 986 (return) [ Il profeta Daničl al veva interpretŕt un sun di Nabucodňnošor che i so consiličrs a no črin stŕs bňis d’ induvinŕ, e par chčl condanŕs a muŕrt.] 987 (return) [ Secňnt Platňn, li nustri ŕnimis a ešistčvin belzŕ in ta li stčlis prima di ocupŕ i nustri cuŕrps. Dopo la nustra muŕrt a tňrnin la sů.] 988 (return) [ Chč di Platňn, ca’č contrŕria ai insegnaměns catňlics.] 989 (return) [ Spěris coma chej di Picarda che Dante al jňt in ta la sfera da la luna a’an in realtŕt residčnsa in tal Empireo, insičmit cun ducju i altri beŕs, da Mošč a Maria.] 990 (return) [ Il “sen” al sarčs, coma ca si capěs dal contčst, un segnŕl o indicasiňn di sč ca č mancu celestiŕl dal Empireo—un segnŕl che encja un coma Dante (ca nol ŕ la capacitŕt di comprensiňn di un beŕt coma Beatrěs) al pňsi rivŕ a capě. Il punt pě bas dal cjčl, dopodůt, a si visěna al punt pě alt dal mont “sensěbil,” comprensěbil encja par un cal č mortŕl.] 991 (return) [ Chel dal Platňn.] 992 (return) [ Alňra, secňnt Timeo, li ŕnimis a si distŕchin da li stčlis cuant ca vŕn a “informŕ” i cuŕrps da la zent al momčnt da la so nŕsita.] 993 (return) [ Li stčlis dal firmaměnt.] 994 (return) [ Se Platňn al intěnt diši che li stčlis a’an influensa su la zent, alňra li so idčis a no sňn důtis da scartŕ.] 995 (return) [ Par no rěnditi erčtic pensŕnt a la rašňn pa la cual un al ŕ rašňn da patě par no vej completŕt un voto par cauša di violensa esterna coma cal č stŕt il cašu.] 996 (return) [ Li flŕmis di un fňuc a pŕrin via a zě in alt, encja s’a si prova a controlŕlis. Cussě un cal vňu rešěstighi a na violčnsa personŕl, al para via a rešěsti, no’mpuarta sč ca zarŕ a susedi.] 997 (return) [ San Lurěns al era stŕt bastonŕt e dopo metůt a brušŕ in ta la grilia par vej rifiutŕt di dŕ sů il tešoru da la Glišia a li autoritŕs romŕnis. Secňnt la legenda (Vandelli) na volta ben brušŕt ta la schena al veva insistět di vigně voltŕt par che altra banda par vigně rustět par dut compŕj. La me volontŕt, encja s’a č—ben si sŕ—fuarta coma ’l asŕl, a si visinarčs amondi puc a che di Sa’Lurěns!] 998 (return) [ Na volta liberŕdis da la violensa ca li veva cjňltis dal monasteri a varčsin podůt tornŕ, se prňpit a varčsin volůt. A pensŕjghila ben, la Providensa a ŕ da li bičli pretčšis! Par compuartŕsi coma Sa’Lurěns o Sevula a bišugna vej dal sorumŕn. Purtrňp la stragranda magjoransa di nuŕltris puňrs mortaj, di che sorta di volontŕt lě in d’avěn amondi pucja. Se par zě in paraděs a tňcja fa coma Sa’ Lurěns, jň di sigůr i zarŕj a finila al mŕsimo tal iněsi da purgatori, e forsi nencja lě. Jň a la Providčnsa i ghi sugerěs di capě li nustri debulčsis un puc di pě.A varčs da bašasi di pě su li intensiňns di un indivěduo che su la so capacitŕt di fa rňbis dal altri mont. Jň, par ešempli, s’a včsin da minacjŕmi di tortura—dišěn di cjňjmi il vin a l’ora di sena—jň ai me torturatňus i ghi dišarčs dut sč ca vorčsin savej parsč che jň’i no soj bon di sopuartŕ nisůn tipo di dolňu, čncja si vorčs rešisti, fŕ ’l erňu, fŕ il martir. Ma jň i no sarčs bon; al mŕsimo i mi rasegnarčs a bevi di dut, encja un vinůt di cjaša ca nol č tant bon. E cussě i no doventarčs maj protagonista legendari di nisůn libri e di nisůn cine—e nencja, purtrňp, se cussě a tňcja čsi, i zaraj maj a finila in paraděs.] ] 999 (return) [ Se il volej al permčt il mal a lu fŕ doma par evitŕ un mal encjamň pešu.] 1000 (return) [ Chist’altri al sarčs il volej relatěf, che, al contrari dal volej asolůt, al permčt un mal a cundisiňn che stu mal al vedi il podej di fa evitŕ un mal pě grant.] 1001 (return) [ ’L intelčt umŕn a si uněs a la veretŕt divina.] 1002 (return) [ I vuj di Dante a no rěvin a vuardŕ a lunc il splendňu di Beatrěs.] 1003 (return) [ Se un al včn atrŕt daj bens dal mont a č parsč che chěscjus a ritčgnin un puc dal lušňu dal ben eterno.] 1004 (return) [ Cu la stesa lěbera volontŕt, o sičlta. Na sutilesa: da stu arguměnt a somča che il Signňu a ni dedi la libertŕt di sičlzi, cussě che nuŕltris i poděn sičlzi di fŕ dal ben o di fŕ dal mal, di stŕ cul Signňu o cul Diŕu. Di conseguensa, s’i sielzěn di fŕ dal ben i vegněn premiŕs; o i vegněn puněs s’i no sielzěn il ben. Ma chistu al ecuivŕl al diši chistu: Jň i vi daj la libertŕt di fŕ sč chi volčis, basta ch’i fčdis sč ch’i vučj jň, si no….Ah, scju mistčris da la santa fede—a sňn prňpit durs da capě.] 1005 (return) [ Dal voto.] 1006 (return) [ La materia dal voto—par ešempli il voto di sierŕsi ta un monasteri a preŕ.] 1007 (return) [ La promesa di mantegni il voto.] 1008 (return) [ Sensa l’aprovasiňn dal confesňu. (Cfr. Purg. IX, [Footnote 117].)] 1009 (return) [ Il scambiu a si pňs falu doma cu na materia di valňu superiňu a chč di prima. Par ešempli, se al iněsi i’ai fŕt il voto di bevi doma doj gos di vin invčnsi di tre, cal č zŕ un grant sacrifěsi, i sielzarŕj, coma “nova materia” di bevini doma un in dě da adčs in davŕnt e fin al cumpliměnt dal voto—un sacrifěsi cussě maestňus cal fa vigně i grěsui doma a pensŕighi!] 1010 (return) [ Tal al sarčs, secont Vandelli, il voto da la cjastitŕt di na munia. (A mi tocja amčti che il voto da la cjastitŕt al č di cualchi scjalěn superiňu al voto di godi un got di vin in mancu.)] 1011 (return) [ Jefta, il gjudice israelita cal veva prometůt, in voto a Diu, che s’al včs vinsůt la lota cuntra i Amoněs, al varčs sacrificŕt la prima persona ca ghi fňs vignuda incuntra da la so cjasa. Sta prima persona a era stada purtrop so fěa. In tal Hamlet (II.ii), Hamlet al tormenta il puňr Polonius cun referčnsis a stu gjudice ebreo. Polonius al č cunvěnt che Hamlet al č un puc zirŕt di cjaf. La realtŕt, perň, a č che Hamlet zŕ a si’č necuŕrt che la fia di Polonius, che puareta di Ophelia, a ghi stŕ di mičs chě!] 1012 (return) [ Agamenňn, il “gran duce daj Grecs,” al veva fat il voto di sacrificŕ la so bičla fia Ifgenia se i dčos a ghi dčvin bon timp cuant ca si aviŕva vičrs Troja cu li so nŕfs,] 1013 (return) [ Al contrari da li piňris ca vŕn di chě e di lŕ sensa savej parsč, il Ebrčo a si cumpuarta secňnt rčgulis fisis. (Da li vňltis encja masa, coma dimostrŕt dal ešempli di Jefta.)] 1014 (return) [ La mari a sarčs la Glišia.] 1015 (return) [ Vičrs l’Empireo.] 1016 (return) [ Chčl di Mercurio.] 1017 (return) [ Dante. Secont i comentatňus: Dante al aumentarŕ il spěrit di caritŕt di chiscju beŕs cul dŕighi l’ocasiňn di rispůndighi a li so domŕndis.] 1018 (return) [ Prin di lasŕ la vita di stu mont. (Militia est vita hominis super terram, coma ca ni recuarda Vandelli da un tocůt di Gjobe (vii.1)). Dal momčnt che la vita nustra a č joduda da stu spěrit coma un continuo lotŕ, a nol ŕ tant tuŕrt. A pensŕighila ben, perň, la vita sensa “milisia” a no sarčs tant da preferě.] 1019 (return) [ La sfera a sarčs Mercurio, iluminŕt dal soreli. Il spěrit al č chčl di Gjustiniŕn.] 1020 (return) [ Il cjŕnt sest al parlarŕ dal Impero, coma che il cjŕnt sest dal Purgatori al ŕ parlŕt da l’Italia e il cjŕnt sest dal Infičr al ŕ parlŕt di Firense.] 1021 (return) [ Enea, cal era vegnůt a Roma (e spošŕt Lavinia) dal oričnt. La capitŕl dal’impero a era stada trasferida a Bizansiu da Costantěn un dušěnta ŕis prima di Gjustiniŕn.] 1022 (return) [ Cun Enea cuant ca si veva aviŕt vičrs l’Italia.] 1023 (return) [ Gjustiniŕn, imperatňu romŕn un par di sčcuj dopo Costantěn, al č laudŕt da Dante pě di dut par vej riordinŕt li lčgis.] 1024 (return) [ Chistu al sugerěs che, coma cal dis Vandelli, Gjustiniŕn al veva in tal pasŕt crodůt a la dutrina dal erčtic Eutico, secňnt il cual Crist al veva doma na natura, chč divina.] 1025 (return) [ Una contradisiňn a si otčn cuant che una propošisiňn vera a včn contraponůda a una propošisiňn falsa, coma la storiuta di Diu: al eše bon di fŕ una pičra cussě pešanta da no čsi bon da alsala?] 1026 (return) [ Chčl dal riordinaměnt da li lčgis.] 1027 (return) [ Belizŕr al veva otegnůt vitňris, coma chč cuntra i Gos.] 1028 (return) [ Il cňmpit za minsonŕt.] 1029 (return) [ Par.5. [Footnote 128].] 1030 (return) [ Il sen da l’acuila, sěmbul dal impero.] 1031 (return) [ I Ghibelěns, i prins; i Guelfs, i secňns.] 1032 (return) [ I tre Orŕsios e i tre Curiŕsios.] 1033 (return) [ Dante al sŕ, secont Gjustiniŕn, sč ca č susedůt ta chel intervŕl da la storia dal rapiměnt da li Sabinis a la muŕrt di Lucrčsia (q.v. i comentatňus), durŕnt il cual i re di Roma a včvin concuistŕt i pňpui ca ghi stčvin in zěru.] 1034 (return) [ Il sen romŕn—l’ŕcuila.] 1035 (return) [ Comůns tal sens di comunitŕs o repůblichis. Pir e Bren a črin doj aversŕris di Roma.] 1036 (return) [ Cuěns (Quinzio Cincinnato) al era cussě clamŕt par via daj so cjavielŕs risňs.] 1037 (return) [ A Firense. Amŕr, parsč che chě i Romŕns a včvin, coma ca sugerěsin i comentatňus, pierdůt un eščrcit.] 1038 (return) [ Stu timp al sarčs il timp di Crist.] 1039 (return) [ Scju fluns a delěmitin i teritňris concuistŕs da Sčšar in ta la Gŕlia antica.] 1040 (return) [ Sčšar al veva scunfět Pompčo a Farsalia. Pompčo al čera stŕt dopo sasinŕt in Egjt, indŕ cal era scjampŕt.] 1041 (return) [ Dopo vej scunfět Pompeo, Sčzar al vexa višitŕt la zona di Troja.] 1042 (return) [ Sčšar a ghi veva cjňlt il podej a Tolomeo e dŕt a so sňu, Cleopatra.] 1043 (return) [ Scunfět Juba, re da la Mauritania, Sčšar al era zut in Spagna a fŕ fňu i fěis di Pompeo.] 1044 (return) [ Dal dominio romŕn.] 1045 (return) [ Zan=Janus=Ians. (Da lě al deriva il nustri Zenŕr.) Al pierdeva il so silčnsiu doma cuant cal vegneva vierzůt, in ocašiňn di na guera.] 1046 (return) [ ’L Imperatňu Tiberio.] 1047 (return) [ Tiberio.] 1048 (return) [ L’ira di Diu—placada cu la soferčnsa e muŕrt di Gesů pa la colpa di Adŕm.] 1049 (return) [ La distrusiňn di Gjerušalčm a era susedůda coma na sorta di vendeta, o retribusiňn, viers i ebrčos par vej caušŕt la muŕrt di Crist.] 1050 (return) [ Carlo II, re di Napoli.] 1051 (return) [ I Guelfs, alieŕs cu la cjaša real fransčša, a si contrapňnin a l’acuila, sěmbul dal Impero, cul cual a sňn schierŕs i Ghibelěns. (Chej osteŕs di Fransčis—encja’n ta chej děs lŕ a volčvin vej la so; prňpit coma tal dě di vučj, cuant ca si opňnin al volej dal Impero mericŕn!)] 1052 (return) [ Scju chě a’an fŕt dal ben, encja se’l ben a lu včvin fŕt sperŕnt di otegni fama in tal mont.] 1053 (return) [ Ta li sfčris celčstis.] 1054 (return) [ Mercurio, cal č raprešentŕt coma un brilŕnt.] 1055 (return) [ Secňnt i comentatňus, stu Romeo al veva fŕt tanti buni ňperis che in ůltin a no črin stŕdis gradědis.] 1056 (return) [ Chej ca včvin puc aprčsŕt l’ňpera di Romeo a ghi včvin guadagnŕt puc; e lňu stes a včvin sufrět sot il dominio daj Angjoěns.] 1057 (return) [ Raimont Berighier.] 1058 (return) [ Sot la aministrasiňn di Romeo, il patrimňni di Raimont al era cresůt dal dňdis par dčis.] 1059 (return) [ Li ŕrmis e li lčgis daj imperatňus.] 1060 (return) [ Di front di Beatrěs, Dante a si sinteva coma un frutůt davŕnt da la so maestra, dut imbacuchět; prňpit coma un mona.] 1061 (return) [ Adŕm. (E cuj sŕja parsč alňra che i pitňus di na volta a lu pituravin cul bugněgul!)] 1062 (return) [ Tal pagančšin cal ŕ caraterišŕt l’epoca pre-Cristiana.] 1063 (return) [ A Gešů, o a che part di Gešů ca č umana.] 1064 (return) [ Il Verbo stes, che incjarnŕt al era cu la natura umana.] 1065 (return) [ Cu la redensiňn.] 1066 (return) [ Coma cal sugerěs Vandelli, chistu magistrŕt al pňl čsi o Diu o ’l imperatňu. Ta’un cašu o’n tal altri, perň, i Ebrčos a včgnin puněs par vej punět Gešů.] 1067 (return) [ Dante al vorčs ca ghi vegnčs risňlt il problema da la redensiňn: a nol včvia, chel puňr diŕu di Diu, altri maničris di reděmi ’l omp (e pur encja la fčmina)?] 1068 (return) [ Beatrěs a si riferěs, i pensi, a sč che Dante al stŕ pensŕnt.] 1069 (return) [ Chistu mňut di otčgni la redensiňn—cul sacrifěsi di Crist.] 1070 (return) [ Li rňbis ca včgnin creŕdis da la bontŕt divina a důrin par sempri.] 1071 (return) [ Sč ca včn creŕt prňpit, e in mňut dirčt, da la Bontŕt Divina.] 1072 (return) [ Chistu a mi pŕr cal č un concčt Toměstic, e a si riferěs a sč ca susčit, o a un creŕt, in sčguit a la prima cauša, ca sarčs Diu stes cun dut sč ca ghi č coevŕl.] 1073 (return) [ Coma l’imortalitŕt, la libertŕt, la someŕnsa a Diu. (Vandelli)] 1074 (return) [ O da la gjustěsia o da la mišericordia divina.] 1075 (return) [ Diu al varčs podůt sičlzi di perdonŕighi il pecjŕt al omp; invčnsi al ŕ sielzůt di sacrificasi luj stes. Cuala sielta a eše stada pě generoša?] 1076 (return) [ Dante al č curious di savej parsč che sti rňbis a no důrin in eterno.] 1077 (return) [ A risčvin la so forma distinta da chčl che Diu al ŕ luj stes creŕt.] 1078 (return) [ A bčstis e plŕntis a ghi včn dŕt da li stčlis vita individuŕl da la so potensialitŕt.] 1079 (return) [ Perěcul di danasiňn par via daj so pensčis pagŕns.] 1080 (return) [ Včnere. Ciprina parsč che nasůda a Cipro.] 1081 (return) [ Il pagančšin.] 1082 (return) [ Cůpid al veva caušŕt l’inamoraměnt di Didňn par Enea.] 1083 (return) [ Včnere.] 1084 (return) [ Il so muviměnt luminňus al variava a seconda da la so capacitŕt individuŕl di jodi Diu stes.] 1085 (return) [ Svelt, dal latěn.] 1086 (return) [ Un daj ňrdins daj ŕnzui.] 1087 (return) [ Riga ca taca na cansňn tal Convivio di Dante.] 1088 (return) [ Carlo Marcjčl, fě di Carlo II d’Angjů, muŕrt prima di doventŕ Siňr da la Provčnce e di Napoli. (Vandelli)] 1089 (return) [ Carlo al dovčnta pě encjamň contčnt tal ricognosi da la vňus Dante, cal veva cognosůt a Firense.] 1090 (return) [ S’al včs vivůt pě al lunc a no si varčsin vůs chej maj ca črin capitŕs dopo la so muŕrt e che luj al varčs podůt evitŕ.] 1091 (return) [ Carlo a ghi varčs mostrŕt il so amňu in mňut concrčt.] 1092 (return) [ A si trata chě di che part da la Provence ca sarčs doventada di Carlo il Marcjčl, coma il regnu di Napoli, dopo la muŕrt di so pari, Carlo II.] 1093 (return) [ Che part da l’Italia ca sarčs stada il regnu di Napoli e ca cunfinava cuj Stas da la Glišia.] 1094 (return) [ Euro = vint cal včn dal S-E.] 1095 (return) [ Sňlfar.] 1096 (return) [ Par via di me.] 1097 (return) [ Par parafrašŕ: i so fiňj a črin disendčns di nonu Carlo I d’Angju e Ridolf d’Asburgo, me misičr.] 1098 (return) [ ‘Ca mňrin i fransčis!’ a sigŕvin i siciliŕns, ca no ghi volčvin tant ben ai governŕns fransčis—coma che in sčguit a no ghi’an volůt tant ben nencja a altri governŕns.] 1099 (return) [ I comentatňus a no sňn důcjus d’acordu sul significŕt di sti rěghis.] 1100 (return) [ Stu Berto, fradi di Carlo, al varčs bišugna di vej intňr zent onesta, di governŕns ca no si profětin dal so ufisi par fasi siňrs.] 1101 (return) [ Diu stes.] 1102 (return) [ Seguěnt il pensej scolŕstic: sč ca č necesari a nol pňl no čsi necesari. A nol zůja miga ai dŕdos, Diu? (A nol včvia dit chistu, Einstein?)] 1103 (return) [ Tal sens di civis, citaděn.] 1104 (return) [ Li sfčris celčstis a lŕsin il so stamp in taj indivěduos, ma a no distěnguin tra cjaša e cjaša o generasiňn e generasiňn.] 1105 (return) [ Diu.] 1106 (return) [ Chist’ŕnima lušěnt, che ’ncjamo i no cognosevi, a si’a metůt a parlŕ, coma un ca si sěnt ben dišěnt rňbis bičlis.] 1107 (return) [ Il tirŕn Ešelěn III da Romŕn, cal veva devastŕt la cjera trevišana.] 1108 (return) [ Včnere.] 1109 (return) [ Folc da Marsilia.] 1110 (return) [ In cuant a li miščriis che la nustra zent di cŕ dal Tiliměnt a ŕ sufrět in tal zěru daj sčcuj, Dante al ŕ sens’altri rašňn; ma’n ta la cuestiňn dal pintiměnt i crňt che Dante a si sbaličj: a no soni li nustri bŕndis, dopodůt, plčnis di zent ca no ghi interčsa nuja da li rňbis materiŕlis, e ca si dedica doma a la vita interiňu e spirituŕl?] 1111 (return) [ A Trevěs, Risard dal Caměn, doventŕt tirŕn, al era pront da vigně butŕt jů. (A par di jodi il crolŕ da la statua dal puňr Sadŕm.)] 1112 (return) [ Malta = prešňn riservada paj eclešiastics. Il vescul di Feltro al era stŕt lě imprišonŕt pal so ŕt di tradiměnt cal veva caušŕt la muŕrt di divičrs di lňu.] 1113 (return) [ Dante al č bravůt in tal ingusŕ la so lama ironica cuant cal vňu!] 1114 (return) [ Schiera di ŕnzui, sůbit sot daj Serafěns e’i Cheruběns.] 1115 (return) [ L’altra ŕnima che pur a splendeva.] 1116 (return) [ Gjojčl di na zona da l’Ašia ca si clama Balascŕn. (Robuschi)] 1117 (return) [ Tal infičr.] 1118 (return) [ Scju fňucs a sarčsin i Serafěns. In cuant a li sčis ŕlis ca ju vistěsin, Dante a si’a bašŕt su Isaěa, VI.2: “Seraphim stabant super illud: sex alae uni et sex alae alteri…” (Vandelli)] 1119 (return) [ Di savej cuj ch’i ti sňs.] 1120 (return) [ Tal originŕl Dante al crea vocŕbuj coma “inlůja”, “intuŕssi,” e “inměi” par significŕ entrŕ in luj, entrŕ in te, e entrŕ in me. Cun granda fasilitŕt a si podarčs ušŕ scju vocŕbuj encja in tal furlŕn: inmeŕ, inlujŕ, insujŕ, innujŕ, ecc. il “dolce stil novo” a nol č, dopodůt, tant diferčnt dal bičl furlŕn nňuf.] 1121 (return) [ La gran val = il mediterŕneo; chel mar = ’l oceano.] 1122 (return) [ I sugerěs i comentatňus pa na spiegasiňn clara su sti rafinatčsis astronňmichis.] 1123 (return) [ Bušěa, sitŕt algerina, a č tal stes paralčl di longitůdin di Marsilia, sitŕt di Folc, cal stŕ parlŕnt.] 1124 (return) [ A la zoventůt. Crusa a era la prima fčmina di Enea.] 1125 (return) [ I beŕs chě a’an dismintiŕt, grŕsis al Letč, ogni sens di colpa, e a recuardin doma il ben ca ghi č stŕt dŕt da la providensa.] 1126 (return) [ Al zira, o torna, atňr di chistu.] 1127 (return) [ Raab, ca veva vivůt taj timps pre-Cristians, a č lo stes stada beŕda e uněda al rest di chej ca fŕn part dal triňnf di Crist.] 1128 (return) [ Firense, ca č’n ta li mans dal diau, e che par cauša di chčl tanta zent a sufrěs.] 1129 (return) [ Il florěn—o i bčs.] 1130 (return) [ Il papa, ca nol custoděs i so agnčj.] 1131 (return) [ I decrčs dal papa.] 1132 (return) [ Indulŕ che ’l Anzul Gabričl a ghi’a anuncjŕt a Maria il vigně dal Signňu.] 1133 (return) [ A vegnarŕn prest premiŕs chej ca sňn stŕs mŕrtirs par man di fals pŕpis e cardinŕi.] 1134 (return) [ Chistu concčt dal ňrdin e perfesiňn dal mont al vegneva in sčguit ušŕt daj Deěscj’ coma baše da la so prova da la ešistensa di un Diu creatňu e perfčt.] 1135 (return) [ Chel equatoriŕl e chel zodiacŕl.] 1136 (return) [ Par difňndi il so inflůs o virtůt a li rňbis da la cjera. Che la zent medievŕl a ghi včs crodůt al podej che i plančs a’an su di nuŕltris a si pňs ben jodi dal fat che tanta zent encja al dě di vučj a no planta li siměnsis tal cjamp e a no travaša il vin se pě che la luna a no č justa.] 1137 (return) [ Par via che, coma ca osčrvin i comentatňus, che gradasiňns di clima ch’i věn a no ešistarčsin; a si varčs invensi estrčmos di cjalt e di frčit.] 1138 (return) [ Il grado di diramasiňn dal sěrcul zodiacŕl da chel ecuatoriŕl: s’al fňs pě grant o pě pěsul, a si scumbusularčsin li stagjňns, etc.] 1139 (return) [ Pensa a sč ca č stŕt zŕ dita si ti vňus capě sč ca’a da vigně.] 1140 (return) [ Cul punt ecuinosiŕl da la primavera—za indicŕt pě’n su (vers 8 +).] 1141 (return) [ Ogni dě a si lu jňt pě prest dal dě di prima par via ca si mňuf di dě in dě dal solstěsi invernŕl vičrs chčl dal estŕt.] 1142 (return) [ I efičs: par ešempli, a včn lustri pě bunňra; e chčl al aumenta il cjalt; e chčl al fŕ crčsi li plŕntis pě a la svelta; etc.] 1143 (return) [ Prima ca no sčdin zŕ ben formŕs.] 1144 (return) [ Sicňma che Beatrěs a ghi fŕ part dal volej divěn, li so asiňns a vŕn aldilŕ dal zě dal timp, ca ghi č rčdina doma ai mortŕj.] 1145 (return) [ Diu a ghi mostra ai beŕs da la cuŕrta schiera (dopo daj beŕs da la luna, di Mercurio e di Včnere) i segrčs.] 1146 (return) [ Diu.] 1147 (return) [ Tal mňut Tolemŕic di jodi li rňbis, il soreli al era un ůmil planeta.] 1148 (return) [ La fia di Latona a č la luna (Diana), ca č chě rafigurada cun chel sercli luminňus che ogni tant a la circonda.] 1149 (return) [ Sč che Dante al sěnt e jňt in ta stu post celestiŕl a no si pňs maj chě, in tal nustri mont, godi, nč par descrisiňn nč in altra maniera percepěbil.] 1150 (return) [ Prňntis a tacŕ di nňuf a balŕ, coma in ta un ritornčl.] 1151 (return) [ Dal interno di un daj splendňus. Chel cal parla al sarčs Tomŕs d’Acuina.] 1152 (return) [ Se un al včs d’impediti di bevi un tajůt di vin cuant chi ti’as sčit, al zarčs cuntra natura, coma ca sarčs cuntra natura se l’aga a no scorčs jů vičrs il mar.] 1153 (return) [ Il fondatňu daj Domenicans.] 1154 (return) [ Berto = Berto Magno, filošofo e maestro di Tomŕs d’Acuina; al insegnava a Colonia, indŕ cal varčs insegnŕt encja Tomŕs d’Acuina.] 1155 (return) [ Compilatňu benedetěn toscŕn di scris běblics e eclešiastics. Secňnt i comentatňus al veva provŕt a riconciliŕ li cuestiňns eclešiastichis e civělis.] 1156 (return) [ Dal latěn: forum—cul so significŕt di centro di publica atensiňn, coma minsonŕt in ta la nota apena data.] 1157 (return) [ Pieri il Lombart, teologo daj timps di Dante, al veva ufrět la so ňpera a la Glišia coma ca veva fŕt la puarčta dal Vanzčli (Luca, XXI.1, 4), che’n tal so puc, a veva dŕt pě daj siorŕs.] 1158 (return) [ Coma che cuant che cu l’espresiňn “brňut di gjugjulis” i si riferěn a un brňut cal sintilča di puntěns di lus.] 1159 (return) [ A si trata chě di Solomňn, sul cual, secňnt Vandelli, tŕncjus in taj timps di Dante a črin curiňus di savej se, nonostŕnt i so guscj’ epicůreos, al veva otegnůt a la fin la so salvasiňn. Il so Cŕntic daj Cŕntics al vegneva ušŕt coma na cansňn par celebrŕ li nňsis da la Glišia cun Crist.] 1160 (return) [ Dioněs l’Aeropagita.] 1161 (return) [ Li responsabilitŕs ca ghi sňn stŕdis conferědis ai ŕnzui.] 1162 (return) [ Sant Agustěn. Chel cal “rit” al č un cal veva contribuět al pensej di Sant Agustěn in ta la so ňpera ‘La Sitŕt di Diu.’ I comentatňus a no sňn sigůrs di cuj ca si trata.] 1163 (return) [ Il spěrit sant cal č’n ta sta otava lus al č Boetius, ’l autňu di De consolatione philosophiae. Boetius al pol mostrŕighi la via justa a chej ca lu scoltin.] 1164 (return) [ Důcjus grancj’ scritňus e teňlogos daj timps medievŕj.] 1165 (return) [ Vir = omp.] 1166 (return) [ Sigjčr di Brabŕnt, un esponitňu da li idčis Averoěstis, ca metčvin in důbit veritŕs toměstichis coma la imortalitŕt da l’ŕnima, la libertŕt di asiňn da la zent, etc. I comentatňus a no sňn prňpit sigůrs parsč che Dante al lauda Sigjer cussě tant, s’a si pensa che Dante al čra amiratňu di Tomŕs d’Acuina, cal oponeva li idčis di Sigjer. A proposit, Sigjer al era stŕt costrčt da l’Incuišisiňn di taši su li so idčis. E Sigjer a si la veva scjampada cul so sugeriměnt che li idčis filošofichis a no sňn di necesitŕt li stčsis ca si’a cu la fede. Taj nustri timps zent coma Sigjer a včn tamponada da autoritŕs macartěstichis o ashcroftiŕnis.] 1167 (return) [ Un ghi vŕ davňu da li sutilčsis gjuridichis. Chčl ca ghi vŕ davňu daj aforěšmos al entra in taj stůdius da la midišěna.] 1168 (return) [ L’espresiňn (originŕl: gloriosa-mente) a rěnt ben l’idea che Dante al č stŕt ben risevůt, e ben risevůt da la granda “mins” di Acuinas.] 1169 (return) [ Da San Tomŕs, cal era cussě interesŕt di coma che li rňbis a vegnčvin caušŕdis da altri rňbis, a č doma just cal capěsi li “caušis” dal pensej dubitňus di Dante!] 1170 (return) [ San Tomŕs a si riferěs a sč cal ŕ dita taj vers [Footnote 96: e [Footnote 114: dal cjŕnt precedčnt.] 1171 (return) [ A ogni creatura a ghi tocja rěndisi prin di rivŕ a capě (zě a font) i segrčs da la providensa.] 1172 (return) [ La uniňn fra Glišia e Crist a č stada fata da la Providensa.] 1173 (return) [ Cussě: cu la granda caritŕt di San Checo (Francesc) ; culŕ: cu la granda sapičnsa di San Meni (Domenic).] 1174 (return) [ O chi conti di San Checo o di San Meni a fŕ’l stes: tant, contŕnt di un a si conta di ducju doj, dal momčnt che ducju doj a včvin il benstŕ da la Glišia in tal cňu.] 1175 (return) [ Lasů in ta che montagnůta ca si alsa da Gubio. I doj flumůs a sarčsin il Tupěn e il Chiŕsi (Chiascio).] 1176 (return) [ Da che altra banda (orientŕl) dal mont.] 1177 (return) [ Nocera e Gualt, secňnt cers comentatňus a črin sot dominio di Perugia e daj Angjoěns.] 1178 (return) [ In ta stu post chě al č nasůt San Chechi, prňpit cuant (i dišarčs) ca era bišugna di un rinasi eclešiŕstic; coma che il soreli al nŕs da stu punt orientŕl doma tal ecuinňs primaverěl. Considerŕnt che chista descrisiňn a včn da San Meni (Domenicŕn), il cumpliměnt al č straordinŕri.] 1179 (return) [ A continua la lode di San Meni: Clŕmilu Orient, stu post, invensi di Asěši, par via che chě ghi’č nasůt n’altri soreli a la Glišia.] 1180 (return) [ Sta “siňra” a sarčs (adiritůra) la povertŕt che Checo al veva sielzůt.] 1181 (return) [ Davŕnt dal pari.] 1182 (return) [ Pa la povertŕt.] 1183 (return) [ Crist stes che, nut, al veva spošŕt la crňus.] 1184 (return) [ ’L amňu pa la povertŕt a nol era rišultŕt da eščmplis coma chčl di Amiclat, chel puňr pecjadňu ca no si veva intimidět par nuja cuant che Gjulio Sčšar a si ghi veva metůt in front.] 1185 (return) [ Coma oservŕt dal Vandelli, la strutura sintŕtica di chista tersina a no č tant clara in tal originŕl.] 1186 (return) [ Cjamps cussě fčrtils ca sňn prons par dŕ racňls in gamba.] 1187 (return) [ Par via cal zeva in zěru vistět coma un pesotŕr. (La me fčmina a dišarčs coma me!)] 1188 (return) [ Il Papa Inocčnt III.] 1189 (return) [ Il ňrdin daj Francescŕns.] 1190 (return) [ Onorio III, papa, che in tal [Footnote 1223: al veva pa la seconda volta, e in definitěva, aprovŕt il ňrdin Francescŕn.] 1191 (return) [ Coma ca č contŕt tal libri Fioretti di San Francesco.] 1192 (return) [ Li stigmŕtis sŕcris che San Checo al veva, secňnt i so biňgrafos, partŕt cun luj par un pu di ŕjs prin di murě.] 1193 (return) [ Čco di nňuf il paradňs da la siňra “povertŕt.”] 1194 (return) [ Dal grin da la siora povertŕt.] 1195 (return) [ Stu colčga di San Tomŕs al sarčs San Meni, il fondatňu daj Domenicŕns—patriarca stes di San Tomŕs.] 1196 (return) [ A si acumulča mčris pa l’altri mont.] 1197 (return) [ I Domenicŕns a no sňn coma i frarůs, puarčs; a čntrin invčnsi in ta posisiňns di perěcul spirituŕl, coma in ta li cjŕsis daj aristocrŕtics, daj governŕns, etc.] 1198 (return) [ Stŕlis. Lat = sč che i Domenicŕns a pňsin dŕ di cunfuŕrt spirituŕl.] 1199 (return) [ A basta pucja tela par metighi il capůcjo a chčs ca ghi stŕn visěn dal pastňu—par via ca sňn amondi půcis.] 1200 (return) [ La corusiňn daj Domenicŕns.] 1201 (return) [ Cf. Par.X. [Footnote 96].] 1202 (return) [ La corona di ŕnimis luminňšis.] 1203 (return) [ Par ešempli, la lus da la luna, inferiňu a chč dal soreli, dal cual a deriva.] 1204 (return) [ Iride, la serva mesagčra di Gjunňn.] 1205 (return) [ Čco, che par amňu di Narcěs a si’a ridušůt a nujŕltri che na vňus. (Se pasiňn par luj ca’a da vej vůt par ridůšisi pě ’ncjamň che in pičl e vučs!)] 1206 (return) [ La stela polŕr. I so vuj a si sňn movůs viers la vňus cal ŕ sintůt cu la stesa naturalčsa e rapiditŕt ca si mňuf la gušieluta di na bůsula vičrs la stela dal nord.] 1207 (return) [ ’L altri “duca” al sarčs San Meni, da la banda dal cual, par bocja di San Tomŕs, cussě ben si’a parlŕt dal me duca—San Francesc.] 1208 (return) [ A la gloria da la Glišia, pa la cual ducju dňj, a mňut so, a ŕn combatůt.] 1209 (return) [ Par.XI. [Footnote 31]…: . Chel cal parla al č S. Bonaventura.] 1210 (return) [ Calaruega, la sitŕt da la Castilia indulŕ cal era nasůt San Meni (Santo Domingo).] 1211 (return) [ Il scudo (o emblema) dal re da la Castilia al mostra un leňn ta un cuadrŕnt di sot e un leňn tal cuadrŕnt che in diagonŕl ghi stŕ parzňra.] 1212 (return) [ Druid—predi amondi fedčl a la so fede, coma ca črin i druids antěcs.] 1213 (return) [ Cuj erčtics.] 1214 (return) [ Encjamň prin di nasi a ghi veva caušŕt un sun a so mari di parturě un cjan blanc e neri cal varčs metůt a fňuc dut il mont. (Vandelli)] 1215 (return) [ San Meni e i Domenicans.] 1216 (return) [ Dominicus (= Domenico = Meni) al č in Latěn il posesěf di Dominus. A č curiňus notŕ che a no č doma un zňuc di perŕulis ma un sugeriměnt su la teoria medievŕl (“nomina sunt consequentia rerum,” coma cal děs Vandelli) che la personalitŕt, il carŕtar, di na persona al včn influensŕt dal so nňn. (Jň’i provi a pensŕ in ta cuali maničris jň i soj sč chi soj par via dal me nňn. Cuj sŕja sč ch’i sarčs se il me nňn al fos stŕt Filibert o Ermenegildo invensi di Ermes? Bepi Pelňj: coma ca mi děšin, la colpa a era un puc so. Ma jň i lu’ai perdonŕt tant timp fŕ, tant par dimostrŕ la magnanimitŕt da la sublimitŕt dal nňn ca mi ŕ regalŕt. )] 1217 (return) [ Cal sarčs chčl di dedicasi a la mišeria. (“Vŕ, včnt li to rňbis e dŕighilis ai puarčs.” San Matčo, XIX. [Footnote 21].)] 1218 (return) [ “Felěs” in ta ducju doj i significŕs; e “Giovana,” coma cal sugerěs Vandelli, in tal ebrŕic a si riferěs a na fčmina benvoluda da Diu.] 1219 (return) [ La vigna = la Glišia; il vignarňu = il Papa.] 1220 (return) [ I comentatňus a sňn pě brŕvos di me a rindi na idea clara di chisti rěghis.] 1221 (return) [ Pecjŕs di erešěa.] 1222 (return) [ Li ghirlŕndis daj sans ca inclůdin San Checo e San Meni.] 1223 (return) [ Ta la Provensa, indŕ ca era na concentrasiňn di Albigčis, che San Meni al provava a convertě.] 1224 (return) [ Una roda (ta la metŕfora da la biga) a č chč di San Meni, che grŕsis a chč la Glišia a veva scovŕt via na vura di erčtics. Chě a vegnin in mins rňbis puc gustňšis.)] 1225 (return) [ La roda di San Checo.] 1226 (return) [ In altri perŕulis, i Francescŕns a somča ca no seguěsin pě ’l ešempli dal puňr San Checo. (S’a si la pensa ben, a si resta impresionŕs da sta stesa idea cuant ca si višita la bašilica dal sant a Asiši: al č lě il paradňs di na glišia di un valňu inestimŕbil ca celebra un sant ca si veva dedicŕt a la mišeria!)] 1227 (return) [ Cuant che i triscj’ a si lamentarŕn ca no sňn cuj bňis in paraděs.] 1228 (return) [ Tal elenco daj Francescŕns a si pňs encjamň cjatani cualchidůn cal č restŕt fedčl ai prinsěpis dal fondatňu.] 1229 (return) [ Scju ůltins a sarčsin i “spirituŕj” ca insistčvin che li rčgulis dal sant a vegnčsin seguědis cun grant rigňu; chej ŕltris a sarčsin chej ca volčvin bandonŕ li so rčgulis dal dut.] 1230 (return) [ La cura da li rňbis mondŕnis.] 1231 (return) [ Iluminŕt e Agustěn a črin doj daj prins ca vevin seguět il zňvin Checo.] 1232 (return) [ Chěscjus, coma i ŕltris teňlogos minsonŕs in ta sti rěghis, a fŕn part di che corona ca circonda Dante e Beatrěs. (Vandelli, etc.)] 1233 (return) [ Coma cal sugerěs Vandelli, Natŕn e Crišostom a sňn chě coma eščmplis di ňmis ca včvin ausŕt criticŕ i grancj’. Tal cašu di Natŕn, luj al veva criticŕt il re Davide par včjsi incjašŕt sů cu la fčmina di Uria.] 1234 (return) [ Patriarca.] 1235 (return) [Arcivescul di Canterbury.] 1236 (return) [ Autňu di na famňsa Ars grammatica che par sčcuj a veva tegnůt contčns i fiňj di scučla.] 1237 (return) [ La prima art a sarčs la gramatica, la prima da li sičt matčris dal “trivio e cuadrivio” (gramatica, dialetica, retorica, aritmetica, mušica, geometrěa e astrologěa).] 1238 (return) [ Tant Gjovachěn che Raban a črin scritňus di ňperis religjňšis.] 1239 (return) [ San Meni? ’L abŕt Gjovachěn? Sant Tomŕs stes?—Secont Vandelli nisůn al č prňpit sigůr di cuj cal intěnt Dante.] 1240 (return) [ Tal grin, o centro.] 1241 (return) [ Li stčlis da l’orsa granda a ni sňn sempri višěbilis par via ca zirin atňr da la stela polŕr.] 1242 (return) [ La prima roda (il prin mňbil) a zira atňr da la stela polŕr (il spěs dal mani da la orsa pěsula).] 1243 (return) [ Dante al invěda il letňu a imaginŕ duti li stčlis minsonŕdis fin chě coma do costelasiňns in forma concentrica.] 1244 (return) [ Il riferiměnt chě al č a la costelasiňn da la Corona, ca’a derivŕt il nňn da la gloria di Ariana, fia di Minňs, cal veva risevůt da Bacň na ghirlanda in regŕl coma consolasiňn par čsi stada bandonada da Tešeo.] 1245 (return) [ ’L originŕl “l’uno andasse al prima e l’altro al poi” al sugerěs che li do corňnis a si mňvin in sens opňst l’una da l’altra.] 1246 (return) [ Il letňu al varŕ na idea di coma che….] 1247 (return) [ Il sens di sti rěghis: S’i si lasŕn imaginŕ li costelasiňns che Dante a ni’a descrět, alňra i poděn vej na idea da la granda bielčsa da li corňnis di lus che Dante al ŕ jodůt; na idea, perň, che, in paragňn, a’č cussě pěsula e indistinta coma che il scori da l’aga da la Chiana (na rňja da la Toscana) al dŕ na idea da la velocitŕt dal Prin Mobil, il pě rapid daj cjčlos. Insoma, na idea amondi pěsula!] 1248 (return) [ Ěn che i antěcs a cjantŕvin in onňu di Apňl.] 1249 (return) [ La Trinitŕt e, tal stes timp, l’unitŕt tal so insičmit di divěn e di umŕn.] 1250 (return) [ San Tomŕs.] 1251 (return) [ Eva.] 1252 (return) [ Crist, cu la so pasiňn e muŕrt, al ŕ sodisfŕt li ešigčnsis da la gjustěsia divina.] 1253 (return) [ Adŕm e Crist.] 1254 (return) [ Solomon, che in ta la sapiensa a nol ŕ vůt compaj. (Q.v. X. [Footnote 109]…: .)] 1255 (return) [ Il verbo, o idea di Diu.] 1256 (return) [ Il Diu pari.] 1257 (return) [ A si fŕ in tre, coma in tal originŕl.] 1258 (return) [ Il spěrit sant.] 1259 (return) [ I nňuf ňrdins daj ŕnzui, tacŕnt cuj Serafěns.] 1260 (return) [ Scju rŕis da la bontŕt divina a pŕsin in jů, da li sostŕnsis angčlichis, fin a “informŕ” che rňbis “contingčntis” ca důrin puc e ca sňn corutěbilis.] 1261 (return) [ La so aparčnsa fisica, coma la influčnsa daj cjčlos, a variča a seconda daj cŕšus.] 1262 (return) [ Rňbis o bestis o ňmis (e fčminis pur) a varičjn ’l un dal altri; perň, dentri da la so specje, a si visěnin a l’idea esensiŕl dal so čsi. Chě, a mi pŕr, tant Platňn che San Tomŕs a sňn d’acňrdu.] 1263 (return) [ Vuŕltris i nasčis.] 1264 (return) [ La perfesiňn ta na creatura a včn otegnůda s’a si’a la mediasiňn dal spěrit sant (vif amňu), dal fě (la clara vista) e dal pari (prima virtůt).] 1265 (return) [ Tant Adŕm (la cjera) che Crist a črin perfčs.] 1266 (return) [ Salomňn (cf.X. [Footnote 114]).] 1267 (return) [ Cuant che Diu a ghi’a dita di domandŕ un regŕl, Salomňn al ŕ domandŕt di vej la sapiensa di podej governŕ cun gjustěsia.] 1268 (return) [ Ŕnzui. (In altri perŕulis, la cognosensa teolňgica.)] 1269 (return) [ Se do premčsis, una necesaria e una contingčnt, a pňsin maj generŕ na conclušiňn necesŕria. (Cognosensa lňgica e teolňgica.)] 1270 (return) [ S’a č pusěbul vej un motu no caušŕt da n’altri motu.] 1271 (return) [ Il savej sti rňbis al cumpuarta na cognosensa da la geometrěa e da la filošofia.] 1272 (return) [ Tal vers X. [Footnote 114].] 1273 (return) [ Ca nol č a la par cun n’altri.] 1274 (return) [ Vers X. [Footnote 114].] 1275 (return) [ Il Signňu.] 1276 (return) [ Chista espresiňn, “piombo a’piedi,” coma cal děs Dante, a parta in mins l’imŕgin di un galeňt cu na bala di plomp incjadenada ta un pič.] 1277 (return) [ Un al varčs da čsi amondi stůpit par afermŕ o negŕ na roba prin di včjla studiada benňn, fin taj particolŕrs pě pěsuj.] 1278 (return) [ Granda veretŕt: I nustri sintiměns a “informin” il nustri pensej o intelčt o rašonaměnt in ta maničris ca sňn fŕsilis da jodi] 1279 (return) [ Un ca nol č preparŕt par zě in sercja da la veretŕt a si insiminěs di idčis ca pňsin čsi pešu dal so restŕ ignorŕnt.] 1280 (return) [ Parmenide, cal crodeva che dut il mont al fos creŕt dal cjalt e dal frčit; Melěs, cal crodeva che il motu al fňs na ilušiňn; Bris, cal voleva scuadrŕ il sěrcul.] 1281 (return) [ Sabelio: filošofo africŕn dal ters sčcul cal negava il dogma da la trinitŕt; Ario: fondatňu daj Ariŕns, sčta ca negava la eternitŕt di Crist; etc. (Robuschi)] 1282 (return) [ Sěmilis ai impůls ca fŕn cori l’aga tal vas apena descrět: San Tomŕs al parla dal sěrcul; Beatrěs dal centri.] 1283 (return) [ Beatrěs a cognňs il pensej di Dante—encja prima ca lu cognosi Dante stes.] 1284 (return) [ Dopo la resuresiňn daj cuŕrps.] 1285 (return) [ Di Beatrěs ca ju’a apena preŕs di sodisfŕ il pensej (no encjamň nasůt) di Dante.] 1286 (return) [ Da la grŕsia di Diu ca plňuf jů par sempri. (A č da notŕ che Dante stes al uša il vocŕbul “ploia,” derivŕnt dal provensŕl ploja. Provensŕl…furlŕn: cušěns strčs!)] 1287 (return) [ Tal originŕl Dante al ŕ “sempre vive” cal ŕ un significŕt un puc diferčnt.] 1288 (return) [ La luminošitŕt di ogni un di chiscju spirs a varia a seconda da la grŕsia ca ghi’č stada conferěda—par mčrit. Cussě al děs chel cal parla—Salomňn, cal ŕ di vej un grant mčrit, gjudicŕnt da la so luminošitŕt, pě intensa di ogni altra tal sěrcul di dentri.] 1289 (return) [ Cu la resuresiňn il nustri cuŕrp al sarŕ perfesionŕt da la Gloria ca ghi č stada conferěda. (Nůja pě mal di cjaf o di zenňli o di schčna!)] 1290 (return) [ Scju spirs luminňus a si mňstrin ansiňus di rivistě i so cuŕrps muŕrs. Chě a bišugna che sč che Salomňn al děs taj vers [Footnote 56]- [Footnote 57: al sedi veretŕt, parsč che sinň al subentra un problemůt: A č indiscutěbil che tanta zent a ŕ cuŕrps ca no sňn par nůja roba da dešiderŕ—nč da la zent ca ju ŕ nč da ŕltris. Par podej dešiderŕ scju cuŕrps, chiscju beŕs a’an di čsi tant sigůrs che al momčnt da la resuresiňn i so cuŕrps a saran tant miej di chej ca ŕn bandonŕt al momčnt da la so muŕrt.] 1291 (return) [ Chista cualificasiňn a risňlf, un puc, chel problema chi’ai esponůt in ta la ultima nota: li mŕris, com’che ben si sŕ, a no jňdin i difičs daj so fioj.] 1292 (return) [ A no rivŕvin a sopuartŕlu par via dal so lušňu incandesčnt.] 1293 (return) [ La višiňn di Beatrěs a no včn data da Dante in taj so particulars par via che scju particulars, insičmit a chej di tanti ŕltris višiňns di lasů, a ghi sňn zůs da la memoria.] 1294 (return) [ Ispirŕs da la višiňn di Beatrěs.] 1295 (return) [ Ta un stŕt di beatitůdin pě alt.] 1296 (return) [ A č cussě clar che i ti ju rivistěs dut daj to rŕis, o Elios (= soreli = Diu).] 1297 (return) [ “Fa dubbiar ben saggi” tal originŕl. La sostansa a č la stesa: filňšofos e siensiŕs a’an sempri pensŕt ai mistčris dal cošmo cuant ca’an alsŕt i vuj a li stčlis da la via Latea.] 1298 (return) [ Il sen da la crňus.] 1299 (return) [ Da na punta a l’altra da la strica orišontŕl, e dal punt pě alt a chel pě bas, da la crňus….] 1300 (return) [ Ombrena = zent. (La perŕula chě a ritčn pur il so significŕt normŕl.)] 1301 (return) [ Cussě in tal originŕl; un struměnt mušicŕl coma na viola.] 1302 (return) [ Chej, naturŕl, di Beatrěs.] 1303 (return) [ Dante a si acůša, par scušŕsi, di vej posponůt il plašej di vuardŕ taj vuj di Beatrěs, dišěnt sč cal děs ta li ultimi rěghis.] 1304 (return) [ Sclčt.] 1305 (return) [ Ta la volontŕt ca parta al mal.] 1306 (return) [ Il coru daj beŕs descrěs in tal cjŕnt precedčnt.] 1307 (return) [ La mins a vŕ chě in ta la figura di Diu cal tira e mola li rčdinis su dut sč ca susčit.] 1308 (return) [ Encja comprenděnt la disponibilitŕt di scju beŕs di fŕni fičstis la sů cun lňu, Dante al somča un puc durůt cun chej ca no’an che granda volontŕt di rešisti a li rňbis ca dŕn plašej in ta stu mont—e doma in ta stu mont.] 1309 (return) [ Cu la stesa premurošitŕt da la gema zŕ minsonada.] 1310 (return) [ Secňnt Virgělio, Anchiše al era zůt di corsa a incuntrŕ Enea cuant che stu chě, coma Dante, al veva višitŕt il aldilŕ.] 1311 (return) [ Chel cal parla al č Cjasaguěda, un antenŕt di Dante. I comentatňus a no sňn sigůrs dal parsč che Dante a lu fa parlŕ in latěn. (Ca sedi parsč che, al di fňu di luj stes e pus ŕltris, la lenga “educada” prin di Dante a era il latěn?)] 1312 (return) [ Doventŕnt beŕt, Cjasaguěda al veva za “jodůt” che stu momčnt al sarčs rivŕt.] 1313 (return) [ Beatrěs.] 1314 (return) [ Diu. Tu, al děs Cjasaguida, ti crňdis che il to pensej al vegni rifletůt in me par volontŕt di Diu, che dut al sŕ; e par chčl i no ti mi domŕndis cuj ch’i soj.] 1315 (return) [ I beŕs a pňsin důcjus vuardŕ Diu, cal riflčt, coma un spičli, ducju i nustri pensčis.] 1316 (return) [ Il sintiměnt (afičt) e ’l intelčt (sen).] 1317 (return) [ Cul cjalt dal so amňu e cu la lus dal so infinět savej—al děs Dante—’l intelčt e la caritŕt di scju beŕs a sňn da la stesa intensitŕt.] 1318 (return) [ Par via ca sňn indistinguěbils.] 1319 (return) [ Voja e arguměnt: manifestasiňns dal afičt e dal intelčt, minsonŕs pě’n sů, ca si esprěmin in maničris diferčntis.] 1320 (return) [ Cjasaguěda al esprěn contentčsa di vej Dante coma so disendčnt.] 1321 (return) [ Cjasaguěda al varčs gust se Dante, cu li so ňperis, al rivŕs a scurtŕighi il timp dal Purgatori al so bišŕvul.] 1322 (return) [ Da scju murs antěcs al riva encjamň il sun da li cjampŕnis cal segna il pasŕ da li ňris—coma a San Zuan, po.] 1323 (return) [ La me a’č forsi na pěsula esagerasiňn. Dante, o miej Cjasaguěda, al děs doma che Firense a steva “sobria e pudica”—ca vorčs diši che i so pecjadůs a pňl včju ben vůs.] 1324 (return) [ Al contrari daj timps di Dante stes, cuant che secňnt un so contemporari (citŕt da Vandelli) li frůtis a vegnčvin spošŕdis a dčis ŕis o mancu e a ghi vegnčvin dŕtis dňtis sfarsňšis che i puňrs genitňus a no podčvin permčtisi sensa zi a robŕ!] 1325 (return) [ Divičrsis interpretasiňns pusěbilis: palasŕs cun tanti cjŕmaris vučitis? Vučitis par via daj věsis daj pŕris? Etc.] 1326 (return) [ Encjamň no era rivada a Firense che corusiňn coma in taj timps dal re Asiriŕn Sardanapŕl.] 1327 (return) [ Dut chistu laudŕ da li virtůs da la Firense di na volta a mi parta in mins che rěghis da la Tempest di Shakespeare indulŕ che il puňr Gonzalo, tontonŕt da Antonio e Sebastian, al dŕ la so višiňn di coma cal governarčs l’išula se luj al včs da vej l’oportunitŕt: …Where I king on’t, what would I do? I’the commonwealth I would by contraries Execute all things, no kind of traffic Would I admit, no name of magistrate. Letters should not be known; riches, poverty And use of service, none; contract, succession, Bourn, bound of land, title, vineyard, none;… No occupation—all men idle, all; And women too, but innocent and pure;….] Chej ŕltris, naturŕl, a lu cjňlin inzěru; perň la višiňn di un stŕt ideal a la ŕ lo stes, coma ca la ŕ Cjasaguěda di che sorta di Firense ca era na volta e che (i crňt che Dante al pensi) a podarčs čsi. A pňsia dasi che Shakespeare al sčdi stŕt al curěnt di chistu tocůt da la Comedia?] 1328 (return) [ Usieladňu: un pas di montagna da’ndŕ ca si jňt ben Firense; Montanŕl: un pas da’ndŕ ca si jňt ben Roma.] 1329 (return) [ Pur esěnt siňr, B. Berti a si vistěva a la buna; e la so fčmina pur a no si sbieletava. (Il sugeriměnt chě, perň, al č che in taj timps di Dante li fčminis a si piturŕvin coma vučj!)] 1330 (return) [ Famčis Gučlfis siňris.] 1331 (return) [ Na strančsa. Par me, chi’ai vivůt la pě granda part da la me vita adulta in ta un ambičnt nordamericŕn, chista oservasiňn di Dante a somča na roba metaforica e basta, un par mňut di diši. Par me a č di puc cunfuŕrt savej indŕ ch’i vegnarŕi soterŕt. Cal sedi Ashcroft, Powell River, Vancouver, o cualchi altri post, a fŕ pucja diferensa. A pensŕighila, perň, la zent di San Zuan (sens’altri chč di na volta) a si sěnt solevada dal pensej di vigně soterada tal simeteri di Pardapňs, indulŕ ca si cjatarŕ in compagněa di cussě tancju parěncj’ e cognosěns. Par chista zent l’idea di vigně soterada ta n’altri paěs (no stěn nencja parlŕ di un post lontŕn coma il Canada) a č insopuartŕbil—roba da scumbusulŕti la pas da la tomba! Cussě Dante al č da cjapŕlu a la lčtera.] 1332 (return) [ Cjasaguěda al para via a contŕ coma che in taj timps daj nňnus di Dante, la zent (benestŕnt) di Firense a viveva na vita regolŕr, a la buna; li fčminis contčntis a cjaša cuj so ňmis, che encjamň a no zčvin in Fransa par afŕrs.] 1333 (return) [ Cjanghčla = una di chčs; Saltarčl = un brigŕnt. Chej altri doj a sňn eščmplis di virtůt romana.] 1334 (return) [ Il sigŕ paj dolňus dal part.] 1335 (return) [ Chel di San Zuan (tal mičs di Firense).] 1336 (return) [ Ferara? Parma? Roma?] 1337 (return) [ Corŕt III di Svesia.] 1338 (return) [ Chel pňpul al sarčs il pňpul Maometŕn; i pastňus a sňn i pŕpis. (A č clar che sot il dominio di Bush la crocjata cuntra il mont Musulmŕn a’č stada risusitada e a č plena di salůt!)] 1339 (return) [ Chista perŕula a no č’n tal originŕl, ma il sintiměnt al vŕ d’acňrdu cun chčl esprimůt da Cjasaguěda in ta li so ůltimi perŕulis a la fin dal cjŕnt quindicčšin.] 1340 (return) [ A mi recuardin i comentatňus che’l ušu dal “vu” al veva vůt iněsi e popolaritŕt cuj Romans—e che in sčguit al era stŕt puc ušŕt. Da frut, perň, i eri cussě abituŕt a ušŕ il “vu” cu la zent pě ansiana di me che, na volta stabilět a Powell River, la ušansa a veva continuŕt, fin al punt che par ŕis, conversŕnt cu na me visinŕnt furlana ca veva un dčis ŕis pě di me, i no vevi vůt il coragju di dŕighi dal “tu” e, sicňma ch’i si parlŕvin abastansa di frequčnt, a mi varčs parůt amondi stran il dŕighi dal “vu.” Il rišultŕt di stu dilema al era stŕt che par ŕis i no ghi vevi dŕt nč dal tu nč dal vu. Epůr i eri rivŕt a comunicŕ lo stes. Na maravča!] 1341 (return) [ Na alušiňn, chista, a la storia ca leščvin Pauli e Francesca, chej puňrs diŕus!] 1342 (return) [ Cuant ch’i eri frutůt. (Naturŕl che i “ŕis” chě a sňn da capě coma “condisiňns socjŕls, etc.)] 1343 (return) [ No—no chel nustri, ma chčl di Firense.] 1344 (return) [ Par Cjasaguida, chistu al č il mňut di diši cal era nasůt dal [Footnote 1106]. (Miej dŕighi na ocjada ai comentatňus par capě li sutilčsis di chistu cŕlcul stelŕr—o planetŕr.)] 1345 (return) [ Coma ca děšin i comentatňus, Dante a si contenta di mostrŕ che i so antenŕs a črin di Firense.] 1346 (return) [ Dal Punt Vecju al Batisteri di San Zuan.] 1347 (return) [ Tal sens di “artigjŕn.” I Cjamps, etc., a sňn eščmplis di zent ca vegneva dal di fňu di Firense.] 1348 (return) [ Se Dante (o il so antenŕt Cjasaguida) a la pensava cussě daj contaděns dal la zona di Firense, se’l pensarčsia di nuŕltris puňrs contaděns di San Zuan?] 1349 (return) [ Tal sens di un tipo cualsěasi.] 1350 (return) [ I comentatňus chě a jůdin a capě sti riferčnsis. La sostansa, perň, a č che Cjasaguida al rinfuarsa la so idea che ai so timps Firense al era miej di vučj.] 1351 (return) [ Contrŕdis = sitŕs (coma tal originŕl “citade.”) Sens’altri an d’č di chej che vučj a la pčnsin prňpit cussě cuant ca’an in mins i extracomunitŕris. Par un coma me, perň, cal ŕ vivůt il pě da la so vita in Canadŕ, un paěs cal ŕ na mistura di nasionalitŕs, chistu concčt di Cjasaguida a nol č tant solid.] 1352 (return) [ Sitŕs, chěstis, důtis zůdis in ruvěna.] 1353 (return) [ In cualchi roba, coma na sitŕt, ca dura un bičl puc.] 1354 (return) [ Čco, se Dante al fňs stŕt di San Zuan invensi di Firense, chisti rěghis a sunarčsin cussě: Jodůt i’ai jň’i Culňs e’i Castelarěns, i Bŕitas, Castěgas, Pisěns e Tamajňs, ca črin zent in gamba, da tegni a mins.] 1355 (return) [ Firense.] 1356 (return) [ Ravignŕns, Beluncjňns…famčis di bacŕns di chej timps lŕ.] 1357 (return) [ Coma Cavaličr il Galigŕj al veva tal so stema di cjaša na spada cul mani e pňmul di ňru.] 1358 (return) [ La famča daj Piňj (Pigli) a veva un scudo cu na strica grišulěna ta un sfont ros. (Vandelli)] 1359 (return) [ Staj (= staio): na sorta di caretčl. Secňnt i comentatňus la referensa chě a č che famčis, coma i Gjŕis, ca včvin trufŕt il comůn cun scju caretej di sal che, par via che a cualchidůn di lňu a ghi mancjava na doga, a no včvin la cuantitŕt di sal ca varčsin dovůt vej.] 1360 (return) [ I Lambertos, ca ghi fčvin onňu a Firense.] 1361 (return) [ Cun vena un bičl puc ironica, Cjasaguida al para via cussě a contŕ da la degradasiňn da li ušŕnsis fra i fiorentěns.] 1362 (return) [ La zentůta. Miej dŕighi na ocjada ai comentatňus par vej na idea clara da li relasiňns minsonŕdis ta sti rěghis.] 1363 (return) [ “Incredibil” parsč che, secňnt i comentatňus, daj Pera a no č restŕt sen, fňu che’l nňn da la puarta.] 1364 (return) [ L’insegna dal “gran baron” (Ugo il grant) a č stada vučj (taj děs di Dante) cambiada cu na strica ornamentŕl da Gjŕn da la Bičla. (Par altri a miej zě lŕ daj comentatňus.)] 1365 (return) [ I Bondelmňns, minsonŕs un puc pě’n jů.] 1366 (return) [ Invensi da spošŕ la fia di Amidei, Bondelmňnt al veva spošŕt n’altra zňvina—roba ca veva caušŕt la divišiňn fra Guelfs e Ghibelěns.] 1367 (return) [ Statua mutilada di Marte in banda dal Punt Vecju—indŕ ch’encjamň si jodeva’n ta chej timps . La pŕs a era finida cul sasinaměnt di Bondelmňnt prňpit in ta stu post. A mi včn in mins che—cuj sŕja?—forsi Marte che in chisti nňs di Avňst dal 1368 (return) [ Il gělio—emblema di Firense—al era na volta blanc sů un sfont ros, e cussě al č restŕt, encja se i Guelfs a včvin tentŕt di cambialu da blanc a ros cun un sfont blanc.] 1369 (return) [ Fetňn al ŕ volůt čsi sigůr che so pari al čra il soreli. Apňl al ŕ consentět al dešideri dal fě—cul rišultŕt dišastrňus ca si sŕ. E par chčl i pŕris encja il dě di vučj a si těrin un puc in davňu dal sodisfŕ důtis li vňis daj fioj.] 1370 (return) [ Parsč ca č impusěbul.] 1371 (return) [ Tal purgatori e tal infičr.] 1372 (return) [ Cjasaguida.] 1373 (return) [ Chistu rašonaměnt Toměstic al raprešenta il “scolastic” tentatěf di armonišŕ la libertŕt di asiňn dal individuo cu la “providensa” o onisičnsa di Diu. Il fat che Diu al sŕ belzŕ che jň i zaraj a copŕ Abčl a nol rěnt necesari il me fratricidi: i soj jň chel cal fŕ la decisiňn di copŕ il fradi. Lo stes, perň, a si pňs rašonŕ che Diu al varčs podůt cambiŕ li rňbis prima ca rivŕsin a chel punt crětic lě. Al varčs, par ešempli, podůt acetŕ il regal che Caěn a ghi veva ufrět cu la stesa contentčsa cal veva acetŕt chel dal fradi. Tal cašu da la nŕf ca seguěs la curěnt, a č vera che na volta zuda’n ta la curěnt la nŕf a vegneva strisinada ju—che Diu, ca la jodeva zě jů a nol era luj ca la pocava. A si podarčs diši, encja chě, che prin che la nŕf a si metčs in ta sta curěnt, Diu al varčs podůt calmŕ la curěnt, o fŕ alc di sěmil.] 1374 (return) [ Cjasaguida, cal jňt tal spičli di Diu, indŕ cal č rifletůt dut chel cal ŕ da vigně, al jňt pur sč ca ghi susedarŕ a Dante taj timps ca’an da vigně.] 1375 (return) [ Ipňlit al era stŕt ešiliŕt par čsi stŕt acušŕt di vej tentŕt di sedůši la madrigna, cuant che in realtŕt (o almŕncu secont Ovidio) luj al veva rešistůt a li lušěnghis ca ghi veva fŕt ic. (E ben si sŕ sč che li fčminis a fŕn in ta cŕšus cussě, no? Dopodůt, “hell hath no fury like a woman scorned,” no čše vera?)] 1376 (return) [ ’L ešělio di Dante al era stŕt contemplŕt (a mi pŕr di capi daj comentatňus) a Roma, indulŕ che’l papa Bonifŕs VIII al veva pucja simpatěa paj Blancs di Firense.] 1377 (return) [ Una famča nňbil ca veva simpatěa par Dante.] 1378 (return) [ L’acuila imperiŕl.] 1379 (return) [ Il sens al somča di čsi che a Dante a ghi sarŕ ufrěda asistensa a colp, prin encjamň di domandala.] 1380 (return) [ Cjangrant da la Scjala, Siňr di Verona.] 1381 (return) [ Marte. Ta scju děs chě (vičrs la fin di Avňst dal [Footnote 2003]) sta “stela” a č prňpit fuarta—pě luminoša ca sedi maj stada in taj ultins [Footnote 60: [Footnote 000: ŕis, secňnt chej ca sŕn. Perň, al contrari daj efičs che Marte al ŕ vůt su Cjangrŕnt, in ta scju děs al stŕ creŕnt dišastros ecolňgicos in Europa (incčndios, temperatůris cussě altis che fra l’altri a’an copŕt [Footnote 10: [Footnote 000: di lňu in Fransa) e pur uchě ( [Footnote 30: [Footnote 000: sfolŕs da Kelowna, e un bičl nůmar encja chě a Ashcroft)!] 1382 (return) [ Li sfčris dal firmaměnt.] 1383 (return) [ Encjamň prin che il Papa Clement V al invitŕs Rico VII a vigně in Italia, par dopo zěghi cuntra, Cjangrŕnt, a nňuf ŕis al veva belzŕ mostrŕt li virtůs minsonŕdis. Chě a si pňs notŕ che, coma cal děs Thomas Gray in tal so famňus poema “Elegy Written Upon a Country Churchyard,” a sňn doma i grancj’ ca pňsin mostrŕ disprčs paj bčs. Ai puňrs diŕus daj puarčs a no ghi včn maj data l’oportunitŕt!] 1384 (return) [ Al saveva ben Dante, che la so fama a sarčs durada in taj sčcuj, mentri che chč di chej ca lu’an costrčt a ešiliŕ, s’a ešěst, a ešěst grŕsis a la fama che Dante stes al ŕ.] 1385 (return) [ Coma cal sarčs il so trisnňnu Cjasaguěda.] 1386 (return) [ Un ca si lasa zě, ca si lasa domŕ dal ešělio, al včn distrůt.] 1387 (return) [ S’i no’ai il corŕgju di ricognosi sč ca č veretŕt, na dě, cuant che il preščnt al sarŕ doventŕt timp antěc, i vegnarŕj dismintiŕt dal dut.] 1388 (return) [ Cuanta veretŕt ca č’n ta sti rěghis!] 1389 (return) [ Purgatori.] 1390 (return) [ L’ešělio.] 1391 (return) [ Diu.] 1392 (return) [ Beatrěs a lu sigůra che il plašej celestiŕl cal ŕ vuardŕt taj so vuj al pňl cjatŕlu čncja al di fňu daj so vuj.] 1393 (return) [ La brama di Cjasaguida di discori di nňuf cun luj.] 1394 (return) [ Chčl che Cjasaguida al minsonarŕ a si prešentarŕ svelt coma na sačta.] 1395 (return) [ Un’altri lušňu.] 1396 (return) [ La stesa ambiguitŕt (al eše il falcňn cal svuala o il vuli dal falconičr?) a č encja’n tal originŕl.] 1397 (return) [ Důcjus grancj’ condotičrs medievaj, scju chě; fra di lňu, zent coma Gotfrčit a črin condotičrs da li primi crocjŕtis cuntra i saracčns.] 1398 (return) [ Dante al vuarda in taj so vuj e a ghi par pě bičla di sempri, roba che, considerŕnt i superlatěfs cal ŕ ušŕt fin adčs, a somearčs impusěbul.] 1399 (return) [ Dante a si necuŕrs ca sňn adčs in ta la sfera di Gjove.] 1400 (return) [ Beatrěs.] 1401 (return) [ Pa la so vergogna, na fruta—a ni děs Dante—a cambia colňu, dal ros al blanc, a colp.] 1402 (return) [ La sesta stela a sarčs Gjove, pě temperada di Saturno (frčit) o Mars (cjalt).] 1403 (return) [ La lus stesa a stŕ formŕnt ai so vuj li lčteris da la nustra lenga (ma i no crňt dal furlŕn!).] 1404 (return) [ Una da li Můšis.] 1405 (return) [ Volčighi ben a la gjustěsia vuŕltris ch’i gjudicŕis la cjera.] 1406 (return) [ “Důtis chčs” a si riferěs a li lůcis ca si stŕn pojŕnt sul colm da la “M,” fašěnt la “M” someŕ na sorta di gělio. Pal valňu simbňlic da la “M” i sugerěs i comentatňus, ca la sŕn pě lungja di me.] 1407 (return) [ Diu.] 1408 (return) [ Informa = tal sens daj antěcs scholŕstics: ca ghi conferěs la so vera sostansa o esčnsa.] 1409 (return) [ Il valňu simbňlic al č pě o mancu cussě: i spirs (ca pňsin čsi jodůs coma la zent ca ŕ simpatěa pa la monarchěa fransčša) a cŕmbin cul so sfavilŕ il gělio, cal raprešenta la cjaša franseša, in ta la forma da l’acuila, sěmbul dal Impero, dimostrŕnt cussě che, tal livčl simbňlic la zent a preferěs—o a varčs da preferě—’l Impero al dominio fransčis.] 1410 (return) [ Il sugeriměnt di Dante chě al č che la corusiňn (fun) da la gjustěsia a deriva da la curia papŕl—cun Zuan XXII da Avignňn prin di dut. (Vandelli)] 1411 (return) [ Coma cal veva fŕt il Signňu in tal templi di Gjerušalčm.] 1412 (return) [ La gučra adčs a včn fata daj pŕpis ca ůšin scomůnichis o altri amoniměns cuntra i fedej, e fašěnt cussě a ghi rňbin il pan spirituŕl che il Signňu al voleva prejňdi par důcjus.] 1413 (return) [ Dante chě al stŕ apostrofŕnt, a si pensa, un daj pŕpis (Clement V?) cal era stŕt acušŕt di imponi scomůnichis doma par scancelŕlis se un daj potentŕs al včs vierzůt il so tacuěn!] 1414 (return) [ La Glišia.] 1415 (return) [ Il tu di sti rěghis al č Zuan XXII (o n’altri papa corňt e cěnic). Stu papa a si riferěs a S. Pieri e a S. Pauli in maniera spresŕnt—e chčl ca gh’impuarta a sňn doma i florěns ca tčgnin raprešentada la figůra di San Zuan Batista.] 1416 (return) [ Il splendňu daj beŕs al somča un’acuila—sěmbul che a Dante a ghi stŕ amondi a cňu, par rašňns za prešentŕdis.] 1417 (return) [ I mi cjoj encja jň la libertŕt ca si’a cjňlt Dante tal ušŕ “rostro” (latěn: rostrum = bec, o muša) par significŕ la muša o bec da l’acuila.] 1418 (return) [ La figura da l’acuila che cussě a si stŕ espriměnt a č fata di chej tancju puntěns di lůs ca sňn i beŕs ca ghi dŕn forma.] 1419 (return) [ Li vňus di ducju i beŕs a črin concentrŕdis in ta l’unica vňus da l’ŕcuila.] 1420 (return) [ Taj ňrdins daj ŕnzui.] 1421 (return) [ Il capucjo che il falconej a ghi tčn sul cjaf.] 1422 (return) [ Chel stůpit di un Satanŕs di Lusěfar.] 1423 (return) [ Ogni creatura inferiňu a chč daj ŕnzui (Lusěfar in particulŕr) a č coma un vŕs masa pěsul par capě ’l infinět savej dal creatňu.] 1424 (return) [ ’L intelčt divěn.] 1425 (return) [ ’L intelčt umŕn al č regŕl dal intelčt divěn: regŕl grant, a si sŕ; ma maj cussě grant coma chel da’ndŕ cal cjoj ispirasiňn—coma che se un siňr a ni regala mil dňlars, mil dňlars a sňn tŕncjus, si capěs; ma puc o nuja in confrňnt dal tešoru da’ndŕ ca včgnin.] 1426 (return) [ Cupiditas radix malorum est—in ta ducju i sens.] 1427 (return) [ Puňr’on = puňr omp.] 1428 (return) [ Domanda, chista, che důcjus a si sňn domandŕs, prima o dopo.] 1429 (return) [ Il cjadreňn di un gjudice.] 1430 (return) [ Tal sens di čsi il contrari di sutělis.] 1431 (return) [ S’a si imedešimča cu la volontŕt divěna.] 1432 (return) [ Fin a chel punt chě dal rašonaměnt da l’acuila, il me důbit al restarčs intŕt.] 1433 (return) [ L’acuila.] 1434 (return) [ Vuŕltris umŕns i no sčis bňis di capě li sutilčsis da la gjustěsia divina. A si’č tentŕs di diši, chě, che forsi a no sarčs tant na bruta roba se il creatňu a ni permetčs di capě cualchidůn daj so mistčris. Forsi, s’a ni spalancŕs chel barcňn cal fa jodi sč ca č la di fňu, in tal so ort, par cussě diši, forsi i varčsin encjamň pě amirasiňn par luj e par důtis li rňbis cal ŕ’n tal so ort. Ma i saj ben che luj al č ostinŕt a insisti su la storia da la fede, che sensa di chč i no podarěn maj godi da la bielčsa dal so ort.] 1435 (return) [ Crist. E di che zent ca fŕ mostra di vej sempri Crist in mins a’n d’č tanta, coma ca č tanta la ipocrišěa da la zent.] 1436 (return) [ Danŕs e beŕs a si ju jodarŕ sfilŕ’n ta do filis: chč daj beŕs e chč di chej zůs in malora.] 1437 (return) [ Imperatňu Berto da l’Austria.] 1438 (return) [ Il cugnŕt di Berto al zarŕ a pičrdi l’Austria entri pus ŕis. (Cussě i comentatňus.)] 1439 (return) [ Stu chě al sarčs Filěp il Bičl, da la Fransa, che, secňnt i comentatňus, al veva falsificŕt tanta moneda par podej fŕ na guera. Filěp pě tars al era zůt a murě dopo čsi stŕt ferět da un cinghiŕl.] 1440 (return) [ Ducju scju regnŕns a’an na roba in comůn: la brama di vej e di otegni teritori daj ŕltris—’l inglčis al voleva la Svesia; il spagnňu Gibiltčra (daj Mňrus); etc.] 1441 (return) [ Ca sarčs il stes che diši che par ogni virtůt che stu sučt al ŕ, al ŕ pur mil pčcis.] 1442 (return) [ Di stu re di Sicilia a basta diši puc—al era un omp plen di věsis e basta.] 1443 (return) [ Il barba di Federico al era Jŕcu, re da la Majorca. Jŕcu II, il fradi, al era re da l’Aragona.] 1444 (return) [ Rŕsia: na region ca includeva part da la Bosnia, Croŕsia, Serbia e Dalmŕsia.] 1445 (return) [ Il re di Rŕsia a si veva profitŕt dal fat che la so moneda a ghi someŕva a la moneda venesiana (I “matapan” včnetos).] 1446 (return) [ I Pirenej, ca podčvin difěndi il re di Navŕra da la Fransa.] 1447 (return) [ Il re di Cipro, fransčis, al era un omp corňt e crudčl, secňnt Dante e secňnt i comentatňus.] 1448 (return) [ Chej puntěns di lůcis ca fňrmin il vuli da l’ŕcuila a sňn pě brilŕns (= di mčrit pě grant) daj ŕltris ca ghi dŕn forma al rest da l’ŕcuila.] 1449 (return) [ Re Davide, autňu daj Sŕlmos.] 1450 (return) [ La sostansa di sti rěghis a pŕr ca sedi che il cjantadňu (Re Davide) al cognňs adčs il grant prčmiu risevůt pa li so ňperis.] 1451 (return) [ ’L Imperatňu Trajŕn.] 1452 (return) [ Cf.Purg. X. [Footnote 73: etc.] 1453 (return) [ Il paraděs e ’l infičr.] 1454 (return) [ Ešechičl che, savůt da Zaěja cal sarčs muŕrt di lě a puc, al veva domandŕt di čsi lasŕt vif par encjamň un puc di timp par podej fŕ penitensa. (Robuschi)] 1455 (return) [ Coma tal cašu di Ešechičl.] 1456 (return) [ ’L Imperatňu Costantěn cal veva pasŕt li lčgis di Roma a l’ŕcuila, sen dal Impero, e al veva al stes timp stabilět Bišansio coma capitŕl dal Impero.] 1457 (return) [ Lŕ che la sča dal vuli da l’ŕcuila a taca a zě’n jů.] 1458 (return) [ Gulielmo il Bon, re da la Sicilia, planzůt in taj timps di Dante, pě ’ncjamň pal fat che chej ca lu včvin suseguět, Carlo e Federico, a črin stŕs governŕns da nuja. (Comentatňus)] 1459 (return) [ A si mostra dut risplenděnt e colňu di ňru.] 1460 (return) [ Un daj trojŕns ca včvin lotŕt cuntra i Grecs. Dante, naturŕl, a si necuŕrs a colp di sta straordinaria rivelasiňn: se’l fŕja un ostia di un pagan uchě in tal paraděs?] 1461 (return) [ Cussě Shelley cuant che’n ta la so “To a Skylark” al sěnt tal cjantŕ da la lňdula un segnal di cualchicjůsa cal č cussě tant pě bičl, pě melodiňus di cualsěasi roba ca č di sta cjera, e che di consegučnsa a ghi tocja čsi divěna.] To a Skylark] Hail to thee, blithe Spěrit! Bird thou never wert, That from Heaven, or near it, Pourest thy full heart In profuse strains of unpremeditated art….] Sound of vernal showers On the twinkling grass, Rain-awaken'd flowers, All that ever was Joyous, and clear, and fresh, thy music doth surpass….] What objects are the fountains Of thy happy strain? What fields, or waves, or mountains? What shapes of sky or plain? What love of thine own kind? what ignorance of pain?…] 1462 (return) [ Ogni roba tal mont a č creada in conformitŕt cul volej di Diu (il plašej eterno).] 1463 (return) [ Dante al uša sta espresiňn latina par significŕ la esčnsa di na roba; e cussě i la uši encja jň. In furlŕn na perŕula ca si visinarčs a sarčs “robitŕt,” ca sarčs la sostansa di na roba, coma che in inglčis a si uša la espresiňn “whatness” o “thingness.”] 1464 (return) [ La viva speransa (cal ŕ un omp coma Trojŕn) di zě a cognňsi Diu a vŕ a “vinsi” sul volej (o amňu) divěn, ca ghi scolta a chej ca mňstrin speransa.] 1465 (return) [ Trajŕn (la prima) e Trojŕn (la cuinta) důtis dos colocŕdis ta la sča da l’acuila.] 1466 (return) [ Secňnt i comentatňus, al č stŕt San Gregorio a preŕ par che Trajŕn al tornŕs fra i věfs par fŕ dal ben—cal era il so dešideri.] 1467 (return) [ Voltŕs: tal sens che in ta chistu momčnt al ŕ la nustra atensiňn.] 1468 (return) [ Crist.] 1469 (return) [ Tal vuli da l’ŕcuila, lě cal lus cuj altri beŕs.] 1470 (return) [ Il spěrit di Rifeo il Trojŕn.] 1471 (return) [ Da grŕsia a grŕsia…] 1472 (return) [ (Pur. XXIX. [Footnote 121]-) Li tre siňris minsonŕdis chě a sňn la Fede, la Speransa e la Caritŕt ca črin cun Beatrěs visěn da la roda destra dal so cjar. Chisti virtůs a ghi’an servět coma batičšin al Trojŕn pě di mil ŕis prin dal vigně dal redentňu. Coma ca děs l’ŕcuila sůbit sot, a č inůtil che nuŕltris puora zent i provani a capě il misteri da la predestinasiňn, cal contčn in se li rašňns ca spiegarčsin—se doma i rivŕsin a penetralu—strančsis teolňgichis coma che dal cašu di Trojŕn. Lo stes, perň, si si ategněn al cašu di Rifeo il Trojŕn, a čše necesŕri che un pagŕn, dišěn un indiŕn canadčis da la epoca pre-colombiana, al vedi vůt li virtůs teologŕls (caritŕt, fede, speransa) e vej crodůt al vigně di Crist, etc., par vej podůt čsi acetŕt la sů, tra i beŕs? O misteri da la santa fede!] 1473 (return) [ Diu stes, cal č chel cal tčn in motu duti li rňbis.] 1474 (return) [ Par diši la veretŕt, tal originŕl Dante al ŕ “s’affina,” espresiňn ca mostra un perfčt acňrdu fra il volej daj beŕs e il volej di Diu.] 1475 (return) [ Li sčis daj vůj a si sbŕsin e a si ŕlsin al stes timp, cussě coma l’intensitŕt da li lůcis tal vuli da l’ŕcuila a si alsava o sbasava in perfčta sintoněa cul parlŕ da l’ŕcuila.] 1476 (return) [ Tal originŕl i vuj di Dante a si fěsin su la “mia donna.” Purtrop il furlŕn a nol somča vej l’ecuivalčnt di chista espresiňn. La me fčmina? No. La me siňra? Nencja. La me zovina? La me fruta? La me madona? La me biela? La me ninina? No. No. No. No e no.Il furlŕn a nol ŕ nisůna perŕula ca si visina a la “mia donna.” La “mia donna” tal sens ušŕt da Dante a č espresiňn di gentilesa, di rafinatesa, di galanterěa—cualitŕs di un mont social e romŕntic che, i crňt, a nol ŕ maj parlŕt furlŕn. Il furlŕn, almancu chel parlŕt a San Zuan, al č, in tal scori da la storia, stŕt lenga dal contaděn e lě, a č da amčtilu, espresiňns cavalerčschis coma la “mia donna” a sňn difěsilis da cjatŕlis.] 1477 (return) [ Semele, na amŕnt di Gjove ca veva insistět di jňdilu in tal so splendňu e, in tal jňdilu, a si veva brušŕt e di ic a no era restŕt altri che un grumůt di siněša.] 1478 (return) [ Cualsěasi altra fčmina (fiňla, siňra, zovina, ninůta o fruta ca sedi) a corarčs il riscju di someŕ una di chčs ca si vŕntin da li so bielčsis. Tal cašu di Beatrěs, perň, chistu aseriměnt che la so bielčsa a stŕ doventŕnt sempri pě luminoša a no si pňl clamala vanitŕt. Cussě a no č nencja just “perdonŕ” Beatrěs—coma che al inisi i eri tentŕt di fŕ. (S’a včs vůt un momčnt di comprensěbil debulesa feminěl i la varčs perdonada a colp. Ma chě, sč ca č da perdonŕ?)] 1479 (return) [ Il ridi di Beatrěs.] 1480 (return) [ Il sičtin splendňu al sarčs Saturno, indŕ ca sňn apena rivŕs. Ta la cjera adčs a si sěnt il inflůs di Saturno e da la costelasiňn dal Leňn.] 1481 (return) [ Saturno.] 1482 (return) [ Saturno al era il re da la etŕt dal ňru, cuant che dut a era coma ca varčs da čsi, no coma vučj cuant che dut (o cuaši) a č coma ca č, e par sigůr no coma cal varčs da čsi.] 1483 (return) [ Beatrěs.] 1484 (return) [ Ca jodeva dal jodi di Diu stes.] 1485 (return) [ Dante chistu a ghi lu děs a un daj spěris luminňus ca ghi stŕn in front.] 1486 (return) [ Beatrěs.] 1487 (return) [ Ta ŕltris sfčris celčstis.] 1488 (return) [ Tant il ridi di Beatrěs che il cjantŕ daj beŕs al varčs, uchě, na soavitŕt cussě granda che Dante, in brňut di gjůgjulis, a nol podarčs apresŕ—ma a si insiminarčs dal dut, par sigůr!] 1489 (return) [ Cun che infušiňn di lus ca včn dal alt, la lus ca stŕ parlŕnt a pol jodi in ta la esčnsa di Diu stes.] 1490 (return) [ Il me jodi (inteletuŕl) a si adeguča a la lus divina.] 1491 (return) [ Coma dita sůbit sů, nencja i serafěns a rivarŕn maj a capě ducju i segrčs divěns.] 1492 (return) [ Dante a la mčt cussě: “Tra due liti d’Italia surgon sassi….” I lu amčt: chistu al suna un puc miej dal me mňut di esprěmimi, almancu in ta stu cašu chě. Ma se si’aja da fŕ… A pensŕighila ben encja Dante al varčs aprovŕt il pastrosčs macarňnic da la me riga, cu la so mistura di furlŕn “clŕsic” e furlŕn di San Zuan.] 1493 (return) [ I comentatňus a no sňn sigůrs a cuj ca si riferěs.] 1494 (return) [ Al era cognosůt coma Pieri Pecjadňu tal convčnt di Santa Maria dal Puŕrt.] 1495 (return) [ Uchě i comentatňus a pŕrlin di un anacronišmo (par via che ai timps di San Pieri Damiŕn a no si ušava encjamň chel cjapičl che i cardinaj a pŕrtin vučj. A no č la prima volta, a propňšit, che Dante (encja s’a lu fŕ par bocja di San Pieri Damiŕn) al mostra di čsi crětic di scju miněstros da la Glišia.] 1496 (return) [ Cefŕs = Cephas: San Pieri; il grant vasčl: San Pauli.] 1497 (return) [ Miga mal, Dante, cuant ca si buta a l’ironěa!] 1498 (return) [ Cal sarčs il sflameŕ di San Pieri Damiŕn.] 1499 (return) [ A la mari.] 1500 (return) [ Cf. Par. XXI. 4- [Footnote 12]; [Footnote 57]- [Footnote 62].] 1501 (return) [ Prin da murě.] 1502 (return) [ Ŕnsi, il riguŕrt cal stŕ mostrŕnt Dante di front di scju beŕs, a lu rěnt pě ’ncjamň meritčvul di vigně ricognosůt da Diu—cal č il so objetěf.] 1503 (return) [ Il monastčri cal cjňj il nňn di San Benedčt.] 1504 (return) [ Zent pagana, ca no voleva savčighini da la nova fede.] 1505 (return) [ San Benedčt al veva fondŕt il monasteri di Mont Casěn tal [Footnote 528].] 1506 (return) [ Il pagančšin.] 1507 (return) [ Salt = saldu. I frŕris uchě a ghi’an tegnůt dur a la so fede.] 1508 (return) [ Dante al vňu jodi il sant coma cal era, lěbar da che luminošitŕt ca lu tčn, in ta un bičl sens paradosŕl, platŕt.] 1509 (return) [ ’L Empireo.] 1510 (return) [ La sů tal Empireo dut a č perfčt, coma cal č sempri stŕt.] 1511 (return) [ Tal Empireo il “čsi” a nol č na roba materiŕl, coma cal č’n ta che altri sfčris o uchě in tal nustri puňr mont. I beŕs a pňsin rivŕ fin la sů; roba ca no ghi č pusěbul a un puňr mortŕl coma Dante—almancu no a stu punt.] 1512 (return) [ Cuant ca si veva insumiŕt di vej jodůt na scjala ca si alsava fin tal cjčl, cun ŕnzui ca ghi zčvin sů e jů.] 1513 (return) [ Puňr Svuŕlt! Stu puňr Benedetěn al era prňpit lě, a partada di man, e cussě i lu’ai ušŕt. Colpa so sa’l č saltŕt fňu prňpit cuant chi zčvi in sercja di un Benedetěn cal rimŕs cun salt!] 1514 (return) [ Convčnt, o monastčri.] 1515 (return) [ Chel profitŕsi da li rčnditis da la Glišia. (A si pensarčs che la debulesa umana daj prčdis e frŕris di na volta, coma la debulesa di chej predis dal dě di vučj, acušŕs di abůšus coma chel da la pedofilia—a si pensarčs che sti pčcis a varčsin distrušůt la Glišia sčcuj fa. E invčnsi ic a para via—e abastansa benňn, secňnt sč ca si jňt.)] 1516 (return) [ Se ca custoděs la Glišia a no ghi apartčn nč ai parěncj’ daj frŕris e prčdis, nč a ŕltris ca vňlin scučdi.] 1517 (return) [ San Francesco.] 1518 (return) [ Mirŕcuj běblicos coma il spartě da li ŕghis o’l fŕ l’aga dal Gjordŕn zě cuntra curěnt a črin pě grandi maravčis che un pusěbul intervčnt di Diu di “coreši” la corusiňn ch’i’ai apena descrět.] 1519 (return) [ Par via che Beatrěs a ghi’a permetůt di “vinsi” la so gravitŕt naturŕl e di zě sů svelt, coma un spěrit.] 1520 (return) [ Il sen dal Zodiac cal seguěs il sen dal Toru al č la costelasiňn daj Zěmuj—e a č sot di chistu sen che Dante al era nasůt.] 1521 (return) [ Il firmaměnt.] 1522 (return) [ Il gran pŕs al sarčs la dificoltŕt ca ghi resta a Dante di contŕ da li rňbis ca nol ŕ encjamň descrět dal Paraděs.] 1523 (return) [ I ŕnzui.] 1524 (return) [ Dante al stŕ oservŕnt la luna da che altra banda, la banda che nuŕltris i no joděn maj e ca no’ŕ li mŕcis ca si jňdin da chě—da la cjera.] 1525 (return) [ Pari dal soreli.] 1526 (return) [ Maja e Dion a črin li mŕris di Mercurio e Včnere—ca ghi zěrin atňr e visěn dal soreli.] 1527 (return) [ Gjove al č’n tal mičs di Mars e Saturno; un cjaldňn, e ’l altri frejdůt.] 1528 (return) [ Vandelli al nota che’n taj timps di Dante i astronňmos a riferěvin ai poscj’ indŕ ca črin i piančs coma “cjašis.”] 1529 (return) [ Coma la usičla, Beatrěs a stŕ spetŕnt, duta ansioša, par cualchicjusa di luminňus cal stŕ par spuntŕ da un momčnt a l’altri.] 1530 (return) [ Dut il frut cal včn fňu da la influensa daj cjčlos, cal sarčs dut il insičmit daj sans dal Empireo.] 1531 (return) [ Parsč che li perŕulis a no rěvin a descrivi dut chel splendňu.] 1532 (return) [ Crist.] 1533 (return) [ Miga mal sta teoria medievŕl di coma ca nŕs na sačta!] 1534 (return) [ I si recuardŕn ben che puc prin (Par.XXI.4+ e [Footnote 62: + ) Dante a nol varčs podůt jodi Beatrěs in ta dut il so splendňu; ma adčs cal ŕ jodůt altri rňbis brilŕntis al č pě preparŕt a vuardŕ e apresŕ il ridi luminňus di Beatrěs.] 1535 (return) [ Cuanti vňltis ch’i věn vůt důcjus chista esperiensa chě! Spes a susčit che cuant ch’i si sveŕn a colp, ta mičs di un sun, i dišěn: čco, a bišůgna che stavolta i mi recuardi di sč ch’i mi stevi insumiŕnt. Ma, nonostŕnt il propňšit di recuardŕsi daj particulŕrs dal sun, puc dopo ch’i si sěn ben sveŕs il sun al č zůt sul’ňsti e dut sč ca ni resta a č la certčsa ch’i si sěn insumiŕs di cualchicjusa ca meretava di čsi recuardada. Tal cašu di Dante, a sarčs interesŕnt aplicŕ li teorěis di Freud—o di Schachtel. (Chist’ůltin al č chel cal děs che la rašňn pa la cual i no si recuardŕn daj suns a č par via che i suns di sňlit a pŕrtin a gala li rňbis che prňpit i vorčsin vej—tal cašu di Dante chistu al somča prňpit just—ma ca sarčs cuntra i precčs fondamentŕj da la nustra cultura di podej vej o otčgni.)] 1536 (return) [ Dante a nol rivarčs a descrivi la bielčsa inefŕbil dal ridi di Beatrěs—e dal rest dal so aspičt sant e luminňus—nencja s’al včs la asistčnsa di důcjus i počs ispirŕs da důtis li Můšis.] 1537 (return) [ Ca sarčs la poešia di Dante.] 1538 (return) [ La roša = Maria; i gělios = i apňstui.] 1539 (return) [ Il so vuli a nol era encjamň abituŕt—o dal dut preparŕt—a jodi višions luminňšis coma chč ca stŕ par prešentasi al so vuli.] 1540 (return) [ La cauša a sarčs Crist stes.] 1541 (return) [ La prešensa visěna—e di conseguensa tant luminoša—dal Signňu a ghi varčs impedět a Dante di podej jodi i altri beŕs, lňu stes esěnt luminňus.] 1542 (return) [ Sůbit dopo che il Signňu, cu la so luminošitŕt, a si’a un puc distansiŕt, Dante al pňl concentrŕ il so vuli sul bičl flňu (Maria—la roša městica) reprešentŕt dal lustri pě intčns cal ŕ davŕnt di luj.] 1543 (return) [ In tant e in cuant: in cualitŕt e in intensitŕt.] 1544 (return) [ Chista “flama” a sarčs, secňnt i comentatňus, chč dal ŕnzul Gabričl.] 1545 (return) [ ’L ŕnzul al “coronava” cu la so meloděa chel gjojčl (zefěr) ca era Maria, e ic a so volta a feva dut il cjčl risplěndi coma da la lus di un grant zefěr.] 1546 (return) [ Il Empireo.] 1547 (return) [ Il nonu cjčl, o Prin Motu, cal imbrŕsa dut il rest dal mont. La so visinŕnsa a Diu a ghi permčt di godi pě da li ŕltris sfčris il calňu cal včn radiŕt da Diu e da li so asiňns divěnis.] 1548 (return) [ Maria e la so siměnsa (il Signňu) a sňn zůs in sů cussě a la svelta che il vuli di Dante a nol č rivŕt a seguěju.] 1549 (return) [ Tal originŕl: Sti ŕnimis a črin tal semenŕ “buone bobolce.” Interesanta la nota di Vandelli, cal sugerěs che “bobolce” a deriva da “bifolca,” ca significarčs “cjera” o “cjampŕgna” in ta cers dialčs dal nord. Al spiegarčsia , chistu, il significant di “bifolco,” espresiňn cal ušava me Barba Toni (puarčt) cuant che, da frutůt, i vegnevi da luj butŕt par aria. Ca la vedi ušada (coma cal feva cun ludro) in tal sens di “contadinŕt” o di “vilŕn” o di “salvŕdi” par significŕ che un cal era coma li altri bčstis da la cjera?] 1550 (return) [ San Pieri, cal č stŕt vitoriňus sul mal. Il “concilio” al sarčs il insičmit da li ŕnimis beŕdis dal nňuf e dal vecju Testaměnt.] 1551 (return) [ La nustra fantašěa a no riva a rěndighi gjustěsia a la soavitŕt celestiŕl di chistu cjŕnt.] 1552 (return) [ Cussě a ghi děs San Pieri a Beatrěs.] 1553 (return) [ Viru = Latěn (sanzuanišŕt) par omp.] 1554 (return) [ Dal paraděs.] 1555 (return) [ Coma ca ni recuŕrdin i comentatňus, San Pieri “ambulabat super aquam, ut veniret ad Jesum.” (Matt.XIV. [Footnote 25]-)] 1556 (return) [ Un ca si prepara a afrontŕ un ešŕm ca ghi vierzarŕ la strada al dotorŕt. Chistu baceličr al ŕ di tegnisi pront a provŕ (no a determinŕ) la cuestiňn ca ghi včn proponůda dal mestri.] 1557 (return) [ Mestri—San Pieri; la cuestiňn su la cual al vegnarŕ ešaminŕt: la fede.] 1558 (return) [ San Pauli.] 1559 (return) [ Pal significŕt medievŕl e Toměstic di scju vocabuj i sugerěs i comentatňus.] 1560 (return) [ ’L intensiňn = il crodi (i crňt), cal doventa sostansa, tal sens scolŕstic di veretŕt.] 1561 (return) [ Ca sarčs il jodi in ta li veretŕs etčrnis, aparčntis doma s’a si č in paraděs.] 1562 (return) [ Cun vigňu, cun pasiňn.] 1563 (return) [ Al so stamp.] 1564 (return) [ Gjojčl.] 1565 (return) [ A č fede sensa lěmit chista. I leščvi tal Vecju Testaměnt alsčra che rěghis ca cňntin di chel puňr diŕu cal vŕ’n taj cjamps di domčnia in sercja di stecůs par tčgnisi cjalt. E Diu, avěnt oservŕt ca nol rispetava la domčnia, a ghi děs a Mošč: “Copŕilu. Bišůgna cal včgni lapidŕt.” (Nůmars [Footnote 15]: [Footnote 32]) Čco, a bišůgna vej na fede da leňn (cussě par diši, sicňma ch’i no soj tant sigůr di cuanta fede ca’an i leňns) par crňdighi a la gjustěsia di chistu Diu vecju.] 1566 (return) [ Il Testaměnt vecju e chel nňuf a sňn chě tratŕs coma componěns di un arguměnt silogěstic.] 1567 (return) [ Tal sens di ňpera divěna.] 1568 (return) [ In ta sta metŕfora la natura a č paragonada a un fabri ca nol č bon di scjaldŕ e di dŕighi forma a rňbis ca sňn aldilŕ da li so capacitŕs—ca sarčsin i mirŕcuj.] 1569 (return) [ Che rňbis considerŕdis mirŕcuj.] 1570 (return) [ Il Te Deum laudamus….] 1571 (return) [ Secňnt il Vanzčli di San Zuan, San Zuan al era stŕt il prin a rivŕ in tal sepulcri di Crist, ma San Pieri al era stŕt il prin a entrŕighi e crodi che Crist a si era rifŕt vif.] 1572 (return) [ Tal sens che’l Spěrit Sant su di lňu a si’a fermŕt e cul santificŕju a ghi’a cussě permetůt di risevi la veretŕt.] 1573 (return) [ S’i věn na sincuěna e na cuindišěna, parsč no na trina?] 1574 (return) [ Ta l’analogěa: il siňr = San Pieri; il servo = Dante.] 1575 (return) [ I vegnarŕj incoronŕt poeta, cu la corona di orŕr, tal Batisteri di San Zuan indulŕ chi soj stŕt batiešŕt.] 1576 (return) [ Coma che di fŕt, San Pieri al ŕ fŕt a la fin dal ůltin cjŕnt.] 1577 (return) [ San Jacu al veva il so sepulcri in Spagna (Galisia), indŕ che par jňdilu tŕncjus a pelegrinŕvin.] 1578 (return) [ San Jacu al veva comentŕt su la bondansa di grŕsis dal cjelo (la nustra bašělica—o la cjaša di Diu).] 1579 (return) [ I tre, Pieri, Jacu e Zuan, a včgnin a raprešentŕ la fede, la speransa e la caritŕt.] 1580 (return) [ Cul incoragjaměnt di San Jacu al pňl adčs vuardŕ la granda luminošitŕt daj beŕs che prin i so vuj a no črin rivŕs a sopuartŕ.] 1581 (return) [ Di front di Diu e daj beŕs.] 1582 (return) [ S’al včs rispundůt luj al varčs corůt il rěscju di someŕ vanitňus. Miej lasŕ che ic a ghi fčdi i cumpliměns.] 1583 (return) [ Coma ca děs Beatrěs, a Dante a ghi č concedůt di vigně chě, in ta sta Gjerušalem, par višionŕ la so realtŕt prima di tornŕ’n tal mont e fině il so lotŕ in ta la “Glišia militŕnt.”] 1584 (return) [ Aut `ňus da la Bibia, etc.] 1585 (return) [ David.] 1586 (return) [ Diu.] 1587 (return) [ Salm IX. [Footnote 11]: “Sperent in te qui noverunt nomen tuum,” coma ca leščvin na volta.] 1588 (return) [ La speransa ca ghi č stada istilada da San Jacu e Davide adčs al pol luj stes istilala in ŕltris.] 1589 (return) [ Al sinti li lŕudis di Dante, San Jacu al vŕ prňpit in “brňut di gjugjulis”!] 1590 (return) [ San Jacu al ŕrt di chel amňu ca ghi veva permetůt di afrontŕ il so martěri fin al momčnt da la so muŕrt.] 1591 (return) [ Cuant che un al vŕ in paraděs (da sta cjera) al varŕ sů doj vistěs: il so spěrit e il so cuŕrp.] 1592 (return) [ San Zuan da l’Apocalěs, cuant cal parla da la risuresiňn daj cuŕrps.] 1593 (return) [ Secňnt chej ca s’intěndin, al tramontŕ dal soreli (vičrs la fin di zenŕr) a včn fňu la costelasiňn dal Cancri. E, Dante al děs, se sta costelasiňn a varčs na stela tant luminoša coma cal č chel lustri cal spunta fňu daj beŕs in ta stu momčnt—cal sarčs San Zuan—alňra a sarčs sempri dě par un mčis intej. Chě jo, no volěnt čsi pignňu, i ghi lŕsi i particolŕrs a chej ca sŕn.] 1594 (return) [ ’L usičl = pelicŕn = Crist. (Crist a ni ufrěs se stes coma che—secňnt la storia—il pelican a ghi ufrěs il so cňu ai piciněns sos.)] 1595 (return) [ Dante al tenta di jodi se San Zuan al č dotŕt di cuŕrp. San Zuan al sodisfa la curiošitŕt di Dante cun sč cal děs pě’n jů.] 1596 (return) [ Cuant che il nůmar daj beŕs ca sů al dovčnta compŕj dal nůmar predestinŕt da Diu di vigně “elčt” par rimplasŕ i ŕnzui pierdůs che volta da la rivolta daj ŕnzui capitanada da chel tramŕj di Lusěfar.] 1597 (return) [ Doma Crist e Maria a sňn zůs sů’n tal Empireo cun cuŕrp e spěrit—no San Zuan, al contrari da la legenda.] 1598 (return) [ Par via dal splendňu di San Zuan ca lu tegneva imbarlumět.] 1599 (return) [ Di San Zuan.] 1600 (return) [ Beatrěs a no ghi’č’n tal dě di Dante: a no ghi’č pusěbul jňdila par via cal č encjamň imbarlumět.] 1601 (return) [ Anania a ghi veva ridŕt la vista a San Pauli cul tocjŕlu in taj vuj cu la so man.] 1602 (return) [ Chčl cal fŕ contčns i beŕs uchě al č il prinsěpit e la fin di dut sč che’l Amňu (Diu) a m’insegna.] 1603 (return) [ San Zuan al vou savej in maniera pě particularišada coma che Dante al ŕ imparŕt a volčighi ben al Signňu.] 1604 (return) [ Il ben (amňu) ca si ghi vňu a na roba al včn pě grant se pě granda a č la bontŕt da la roba a la cual a si ghi vňu ben.] 1605 (return) [ Diu stes—l’esčnsa ca’a dut sč ca č di bon.] 1606 (return) [ Aristňtil? Platon? Ŕltris? I studiňus a no sňn sigůrs.] 1607 (return) [ San Zuan.] 1608 (return) [ Secňnt i comentatňus, chista a sarčs na referensa a l’Apocalěs.] 1609 (return) [ Ta l’Apocalěs, l’ŕcuila a č minsonada coma sěmbul di San Zuan. (Apocal. IV.7.)] 1610 (return) [ …Di sč cal voleva ch’i contŕs.] 1611 (return) [ Dal Signňu.] 1612 (return) [ Diu. (“Pater meus agricola est.” Zuan XV.1)] 1613 (return) [ Par děšila justa, il gran Diu prima di Adŕm al veva creŕt i ŕnzui. Ma Adŕm al era sens’altri il prin omp creŕt.] 1614 (return) [ Tal sens di “frut.” Tal originŕl Dante al uša “pomo,” intinděnt diši che Adŕm al č ’l unic frut che ’l amňu di Diu al ŕ creŕt cuant cal era zŕ madůr.] 1615 (return) [ Ogni fčmina a č o fěa di Adŕm o a č so nuŕra par vej spošŕt un daj so fiňj.] 1616 (return) [ Il plašej di Adŕm (il prin spěrit) di contentŕ Dante a si pňl jňdilu sot da la lus ca lu inglůsa.] 1617 (return) [ Diu.] 1618 (return) [ Il paraděs terčstri.] 1619 (return) [ E i ti vůs pur savej, etc.] 1620 (return) [ Il gustŕ dal frut dal ŕrbul proibět. (Se Dante al včs podůt dŕighi na ocjada a che Eva ca ghi stŕ in bras dal Signňu in ta che famoša pitura da la Creasiňn dal Omp, al varčs jodůt che, almancu par Michelangelo, il frut dal ŕrbul proibět a ghi’era sens’altri’n tal vůli di che cocolota di Eva lě, coma che ben a somča da la sberlocjada ca ghi dŕ a chel puarčt di Adŕm.)] 1621 (return) [ La proibisiňn di no tocjŕ il frut, etc.] 1622 (return) [ Adŕm al veva vivůt par [Footnote 930: ŕis. Dopo muŕrt al veva pasŕt in tal limbo [Footnote 4302: ajs. Cul vigně dal Signňu, Adŕm al era zůt sů in tal Paraděs. Cussě chč da la creasiňn dal omp al vigně dal Signňu a črin pasŕs [Footnote 5232: ŕis. S’i ghi metěn insičmit i [Footnote 2004: ŕis pasŕs dal nasi di Crist al dě di vuej, Adŕm al č stŕt creŕt [Footnote 7236: ŕis fŕ. Taj nustri timps, l’aritmetica da l’evolusiňn dal mont a č cambiada un puc pě di un puchitěn.] 1623 (return) [ La lenga di Adŕm a era stada parlada fin in taj timps di chel cuarantavňt di Babčl.] 1624 (return) [ Rašončvul.] 1625 (return) [ “…Mobil, cual piuma al vento” a včn a mins.] 1626 (return) [ A č naturŕl che ’l omp al parli, ma la lenga cal decět di parlŕ a č na roba arbitrŕria ca decět la zent di chě o di lŕ.] 1627 (return) [ Il limbo, cal circonda ’l infičr.] 1628 (return) [ “I” e “El” a sarčsin ducju doj nňns ca si riferěsin a Diu—il prin, secňnt i comentatňus, al dŕ da intindi cualchicjusa di cabalěstic (e il I stes a si riferěs al nůmar un Romŕn); il secňnt al č Ebreo par Diu.] 1629 (return) [ In ta [Footnote 24: ňris il soreli a si moveva tra cuatri cuadrŕns. La “prin’ora” chě a sarčs il prin cuadrŕnt, cussě che Adŕm, esěnt stŕt in tal Eden chel timp cal dura dal prin al secont cuadrŕnt, al sarčs restŕt in tal Eden par puc pě di sčis ňris. (I amčt ch’i saj puc di chisti rňbis arcŕnis! Miej zě lŕ di chej ca san.)] 1630 (return) [ Li mušis di San Zuan, San Jacu, San Pieri e Adŕm.] 1631 (return) [ San Pieri.] 1632 (return) [ Lusěfar.] 1633 (return) [ Tal infičr.] 1634 (return) [ Daj timps da la pasiňn dal Signou.] 1635 (return) [ La Glišia.] 1636 (return) [ Una part: i Guelfs; l’altra: i Ghibelěns.] 1637 (return) [ Il Guascňn: il Papa Clement V; il Caorsěn: Zuan XXII (no il Papa bon—Zuan XXIII—ma chel tristŕt daj timps di Avignon. (Dčit pur n’ocjada ai comentatňus.)] 1638 (return) [ Domanda dut, sensa platŕ nůja.] 1639 (return) [ Cuant che il soreli al č in ta la costelasiňn dal “cuar dal cjavrňn” (Capricorn).] 1640 (return) [ A mi tňcja inchinami al furlŕn di la da l’aga (ma al č doma un prestit).] 1641 (return) [ Miej dŕ na ocjada ai comentatňus par capě chista arcana oservasiňn astrolňgica di Dante. Pal momčnt a basta savej che Dante al stŕ dišěnt ca sňn pasŕdis sčis ňris da cuant cal ŕ par ůltin vuardŕt la jů’n ta la cjera. (Cf. Par XXII. [Footnote 128]—)] 1642 (return) [ Da lě cal č Dante al riva a jodi ta una banda il Stret di Gibiltčra, indulŕ che la nŕf di Ulěs a si veva infondada; ta che altra la spiagja, ta la Fenicja, indŕ che Europa a veva marošŕt cun Gjove. Chel can da l’ostia di Gjove a si veva trasformŕt in toru—toru gentěl, si capěs—e a ic, secont Dante, a no ghi veva displašůt prňpit tant di vej dovůt sopuartŕ il so “dols car’c.”] 1643 (return) [ La nustra cjera.] 1644 (return) [ Una costelasiňn.] 1645 (return) [ “Cjar umana” a riferěs a la natura; “pitura” a riferěs a l’art.”] 1646 (return) [ Leda, coma ca conta la storia, a era stada sedušuda da chel scaltri di Gjove (ca li induvinava důtis). Savěnt che a Leda a ghi plaščvin i cěgnos, a si veva tramutŕt in ta un di chej usičj lě e da bičl usičl cal era doventŕt, al veva fŕt, mah, al veva fŕt sč cal veva fŕt, cul rišultŕt che dal ňuf di Leda a ghi črin nasůs i doj zěmuj che adčs a sňn lasů tra li stčlis. Dante, duncja, a ni stŕ dišint che’n ta stu momčnt la bielčsa divina daj vuj di Beatrěs a lu’a pocŕt a vuardŕ in alt, vičrs il Prin Motu. A č da notŕ, perň, ’l acopiaměnt da la soavitŕt di Beatrěs (e Dante al č mat par ic) a l’atrasiňn cal sěnt pal bičl nět di Leda. Tant par gust i vorčs sugerě che l’atrasiňn sintůda da Dante par Beatrěs a ŕ—o a ŕ vůt—taj timps indavňu cualchicjůsa ca veva in sč almancu un puc di un tacaděs sensual ma che cul zě dal timp chista atrasiňn fišica a si veva sublimŕt in ta che figura spirituŕl che Beatrěs a č doventada, e di conseguensa in tal so viŕs vičrs il Alt. A mi včn in mins—ma cu na spunta un puc diferenta—na poešia di John Donne. Donne a si sinteva torturŕt da che do costŕntis atrasiňns: il spěrit da na banda e il cuŕrp da che altra. Benňn—in ta na poešia al trata di un tipo coma luj, che volěnt sedůši na bičla zovinůta, ma savěnt che luj al varčs da tčgnisi sodisfŕt di na relasiňn spirituŕl, a la fin a si rasčgna di otčgni pur il so cuŕrp, dišěnt che, dopodůt, cuant ca si trata dal spěrit, po, “the body is his book”!] 1647 (return) [ Il Prin motu e il nonu cjčl.] 1648 (return) [ In ta cual post particulŕr di stu cjčl ca mi veva partŕt.] 1649 (return) [ ’L Empireo.] 1650 (return) [ Stu nonu cjčl (il Prin Motu) al č inglusŕt da la lus e dal amňu ca fňrmin il pensej divěn, coma che il nonu cjčl al inclůt in sč stes důcjus i altri vot cjčlos.] 1651 (return) [ “Mant” in tal sens cal inglůsa il nonu cjčl e ducju i ŕltris.] 1652 (return) [ A si jňt che il mestri di Dante a ghi veva insegnŕt ben a jodi i mistčris da la santa aritmetica: il mičs di dčis (= 5) e il cuint di dčis (= 2) a sňn důcjus doj circoscrěs dal nůmar dčis; ma il dčis a nol č inglusŕt da chej ŕltris.] 1653 (return) [ Il timp al ŕ li raděs in ta stu cjčl, che dopo a si manifesta in taj ŕltris vot cjčlos, fin a determinŕ il suseguisi da li rňbis in ta sta nustra cjera. A č da notŕ coma che chistu pensej di Dante (che di sigůr al riflčt il pensej Toměstic) a ghi fa čco a li teorěis modčrnis su la inseparabilitŕt dal timp e dal spŕsiu e dal muviměnt. Fra ’l altri la metŕfora dal timp cal ŕ li so raděs platŕdis ta un vas a ŕ aplicasiňn in ta cussě tanti rňbis di ogni dě. Basta pensŕ ch’i sěn důcjus partŕs a pasŕ juděsis su sč ch’i joděn, ca si trati dal compuartaměnt un puc stran di un nustri aměc o una gueruta come che dal imperatňu Bush, e via dišěnt, sensa tant pensŕ a li raděs di sč ch’i stěn joděnt.] 1654 (return) [ Il prin sen di na barba.] 1655 (return) [ Parsč cal č stuf di sěntila tontonŕ.] 1656 (return) [ Se chisti tre rěghis a’an un significŕt un puc misteriňus, a sňn pě’ncjamň in tal originŕl. I studiňus a no sňn tant sigůrs sul coma interpretŕ il significŕt da la “fia.” A pčnsin, perň, ca si trati di Circe—che ostia di na maga ca varčs tant afasinŕt il Ariosto cualchi sčcul dopo di Dante—che Circe, fia dal “Sol” (chčl ca si fa jodi a la matěna e al sparěs cul scur da la sera) ca fa aparě cussě bičlis li rňbis dal mont che, par via di chčs, un puc a la volta a si resta důcjus imbrojŕs. I blancs (o inocčns) a dovčntin nčris (o corňs). A propňšit, Dante al finěs la riga di mičs cun “figlia.” Jň, encja par esigensa di rima, i la finěs cun strea. Fašěnt cussě i ghi cjoj via un puc dal mistčri da la tersina, che forsi a no č tant na bičla roba. Ma se si ŕja da fa?] 1657 (return) [ A mancja la guida da la Gloria e dal Impero.] 1658 (return) [ Zenŕr = la nčjf dal unvičr. In altri perŕulis, prin che ’l unvičr al sedi dut finět.] 1659 (return) [ Chel centčšin dal dě cal vegneva pierdůt prima ca si fčs avŕnt il calendŕri gregoriŕn.] 1660 (return) [ Adventus veltri qui debe extirpare cupiditate de mundo. (Tal Vandelli.) Il Veltro al č stŕt zŕ minsonŕt in tal Infičr.] 1661 (return) [ Da la Glišia—che a la fěn a zarŕ pa la diresiňn justa.] 1662 (return) [ Cu la veretŕt.] 1663 (return) [ Tal originŕl: “che’mparadisa.” Sta perŕula inventada da Dante a mi plŕs—e a ghi vŕ prňpit ben encja al furlŕn.] 1664 (return) [ Chistu puntěn di lus (Diu) al č par nuŕltris fŕsil da capě—abituŕs coma chi sěn a magěis coma la lus dal lašer, ca č buna da svuarbŕ un ca la vuarda fěs par via da la so intensitŕt.] 1665 (return) [ Chel puntěn di lus (Diu) metůt visěn di na stela, coma che na stela a ghi stŕ visěn di n’altra stela, al somearčs, in paragon, na luna.] 1666 (return) [ Il concčt, chě, al č dal sercli che ogni tant a si jňt atňr da la luna—e il soreli al č tant višěbil cuant ca č l’intensitŕt dal splendňu da la luna. (Prňpit do sčris fa i’ai jodůt un sercli biel e grant atňr da la luna di Ashcroft. I sěn a metŕt mars. Il sercli al era na roba da jodi. Jň i’ai pensŕt, “Se’l vňlia diši?” E cuant ch’i mi soj levŕt la matina dopo il tre di mars dal [Footnote 04], lŕ di fňu i’ai jodůt un cuatri centěmetros di nčif. Che il sercli al vedi volůt diši chč? O cal vedi volůt diši che Lolli (la me cagna) a varŕ fra do setemŕnis na sgaravana di bičj cjanůs? Cuj lu sŕja.] 1667 (return) [ Il mont, in ta stu cašu, al č chel cal inclůt ducju i cjčlos che, concčntrics, a zěrin atňr da la cjera, fin al Prin Motu. Cussi chč il sercli atňr dal puntěn di lus (Diu) al zira pě svelt di důcjus.] 1668 (return) [ L’arcobalčn (Iris).] 1669 (return) [ Tal so splendňu, chistu sercli a ghi somča pě daj ŕltris a la lus divěna par via di čsighi pě visěn. E chě, coma ca ni děšin chej ca sŕn, i sčrclis apena descrěs a rapreščntin i ňrdins daj ŕnzui, tacŕnt cuj Serafěns, seguěs dai Cheruběns, i Trňnos, li Dominasiňns, li Virtůs, i Potentŕs, i Principŕs, i Arcŕnzui e par ůltin i Ŕnzui (puarčs).] 1670 (return) [ Beatrěs a ŕ sůbit jodůt che Dante al era penserňus, ca nol veva dut ben capět.] 1671 (return) [ Diu. (La fišica moderna a ghi č d’acordu a l’idea che dut a’a tacŕt da un puntěn.)] 1672 (return) [ Il centro, cal sarčs la cjera secňnt il sistema di Tolomčo.] 1673 (return) [ Ešempli: il modčl; ešemplŕr: il modelŕt. Il modčl al sarčs chel mont di la sů—’l Empireo; il modelŕt: il mont di ca jů—chel sensěbil. Cussě a la pčnsin i studiňus—e jň i ghi soj d’acňrdu.] 1674 (return) [ Stu ’ntorgulaměnt di metŕforis a nol č doma colpa me; un puc di colpa a bišugna pur dŕighila a che benedeta di Beatrěs.] 1675 (return) [ “Stu chě” al č il Prin Motu che, coma ca č clar dal so nňn, a ghi da muviměnt ai altri cjčlos. E chistu a ghi corispůnt pě di dut al sercli daj Serafěns.] 1676 (return) [ A ogni cjčl a ghi corispůnt il so sercli ang člic. Cussě al nonu cjčl a ghi corispůndin i Serafěns; al otŕf, i Cheruběns, e via dišěnt.] 1677 (return) [ I comentatňus a ni děšin che Borča a soflava cun tre curěns: il Maestrŕl, da destra; il Tramontŕn, dal mičs; e il Grecŕl da la banda sinistra. ěn ta stu cašu al tira il Maestrŕl, il vint pě dols daj tre.] 1678 (return) [ In tal sens, i crňt, che il fičr cul cjalt dal cjarbňn arděnt al doventa incandesčnt.] 1679 (return) [ ’L efičt chě al č chčl di mostrami il stragrŕnt nůmar di sintělis ca dŕn fňu i sčrclis celestiŕj.] 1680 (return) [ A tčntin pě ca pňsin di someŕighi a Diu (il punt) in tal so splendňu.] 1681 (return) [ Tersina.] 1682 (return) [ Il ver al včn par prin comprendůt dal intelčt e in sčguit dal amňu—ca lu seguěs coma che na onda a ghi va davňu da n’altra. (Dante al uša la metŕfora dal “secondŕ” par esprimi chista idea.)] 1683 (return) [ Il mčrit al č generŕt da la grŕsia divina e da la buna volontŕt da la creatura.] 1684 (return) [ Sempri pě’n sů, secňnt il mčrit .] 1685 (return) [ La grŕsia a para via a flurě encja’n tal secňnt grup (di tre) ta la gerarchěa daj ŕnzui—e a no svaněs, coma che invensi a smčtin di flurě i flňus cul vigně dal autůn chě di nu, cuant ca si fa jodi la costelasiňn dal Aričt.] 1686 (return) [ I prins—chej che par prin a cjantusčjn sul fině dal unvičr.] 1687 (return) [ Scju ňrdins a sňn nominŕs in ta la tersina ca seguěs.] 1688 (return) [ Dioněs l’Aeropagita, che na volta a crodčvin cal včs scrět il libri De coelesti hierarchia. (Comentatňus.)] 1689 (return) [ San Pauli.] 1690 (return) [ Apol e Diana (soreli e luna).] 1691 (return) [ La sostansa di chisti rěghis a č che Beatrěs a stŕ sidina par un momentůt—chel tant che soreli e luna, o li dos costelasiňns nominŕdis, a sňn in ecuilibri. Pasŕt il ecuilibri, la luna a vŕ jů e il soreli al včn sů. E a stu punt Beatrěs a taca di nňuf a parlŕ.] 1692 (return) [ Beatrěs a ŕ vuardŕt in ta la mins di Diu, in ta la cual a si jňt ogni post e ogni timp. E, i dišarčs, chě a si uněsin idčis medievŕlis e modčrnis tal ricognňsi la sěnteši dal spŕsiu e dal timp e la impusibilitŕt di separŕju.] 1693 (return) [ La bontŕt di Diu a si’a cussě espandůt. A bišugna ameti, perň, che in ta la solitůdin da la so pre-angelica eternitŕt, encja stu bon Diu al veva bišugna di un pu’ di compagněa. Ma a bišugna sinti se cal děs Dante in ta li rěghis ca seguěsin: prima da la creasiňn Diu al ešisteva in ta un “ambičnt” ca nol veva nč un prin nč un dopo—un ambičnt cal era na eternitŕt fňu dal timp. Roba, chista, ch’i faj un pu’ di faděja a capila, ma che perň—coma apena minsonŕt—a somča ca si visěni a li teorěis di astrofišica modčrnis, ca děšin che il timp e il spŕsiu a sňn leŕs ’l un cun ’l altri; e che tant ’l un che ’l altri a’an vůt inisi al momčnt dal Big Bang, coma che il timp e il spŕsiu, secňnt Dante, a’an tacŕt tal momčnt da la creasiňn.] 1694 (return) [ Coma zŕ sugerět, a somča che prin da la creasiňn Diu a nol vedi vůt il timp di stufasi.] 1695 (return) [ Li tre frčcjs a corispůndin a scju tre eleměns: la forma sostansiŕl, la materia in sč stesa, e il insičmit “perfčt” da la forma e materia. A una mins medievŕl coma che di San Tomŕs chista fušiňn a sarčs stada comprensěbil e naturŕl. Par me, chi’ai doma cualchi vansaděsa dal medievŕl, a mi’č fŕsil capě stu concčt s’i la pensi coma cal fŕ me fradi Flavio cuant cal vŕ a sarpě in ta la vigna. Il so impegnu al consist in tre fŕšis: prin l’idea di coma cal vňu ca sedi la vit na volta sarpěda; dopo, il sarpě stes—tac tac cu li fuŕrfis di vit; e par ultin la contemplasiňn da la vit che a stu punt a contčn in se la forma e la materia e, tant par děšila pě a la lungja, il potensiŕl (il bon vin cal vegnarŕ da l’ůa da li věs cussě sarpědis). Prňpit cussě al fŕ chel lasů. Ma chistu a mi mčt in mins i me milusŕrs lŕ di fňu ca ŕn encja chej bisůgna di una buna doše di chel tipo di forma lě. Cussě a č miej ch’i lŕsi la pena e ch’i cjoli su li fuŕrfis di vit! A mi tocja amčti che chel tipo di creasiňn chě al č un bičl puc diferčnt di chel ca si stŕ preparŕnt di fŕ la me puňra cagna Lollipop, ca’č cussě rotonda e sglonfa che o vučj ( [Footnote 17: mars [Footnote 2004]) o domŕn a ti farŕ una sgaravana di cjanůs. E a pensŕ ch’an d’č di chej ca pčnsin che la creasiňn a fňs doma roba di na volta!] 1696 (return) [ La pura forma, la pura materia, e la uniňn pura da li primi dos, coma za spiegŕt.] 1697 (return) [ La configurasiňn, il insičmit da li sostŕnsis (tal sens Aristotčlic) che in ta stu cašu a sarčsin i ŕnzui.] 1698 (return) [ Sot da la sfera da la luna, indulŕ che dut a č corutěbil. Chě la materia a pol risevi forma dal di sů.] 1699 (return) [ Ta sta zona di mičs a č la uniňn da la materia e dal pur ŕt divěn, ca si brŕmin il un cun l’altri e si tčgnin sempri leŕs. Chiscjus a sarčsin i cjčlos. Un bičl puc pě tars a mi par che Pico da la Mirandula al veva da vigně fňu cun l’idea che ’l omp, esěnt tal pě alt da la zona corutěbil, al ŕ il podej di zě in jů o di zě in sů cuj ŕnzui. Mentri ch’i staj scrivěnt, perň, a rěvin nuvitŕs (che par děšila justa a’an puc di nuvitŕt) che a Bagdad a si sěnt bombardŕ di nňuf. Chista nuvitŕt a seguěs la nuvitŕt da la distrusiňn di un hotel a Bagdad doj děs fa, e dal masŕcri di [Footnote 200: spagnňi l’altra dě a Madrid, e via dišěnt, ad nauseam. E chista, naturŕl, a mi fa vigně in mins ch’an d’č pě di na frigůja di ironěa tal clamani “potensa pura” nuŕltris puora zent ch’i stěn garegjŕnt par jodi cuj cal mostra pě furběsia in tal distruši e copŕ. Encja Pico, i crňt, al sarčs tentŕt di rivišionŕ li so idčis—se pě ca nol včs da vigně a jodi la me cagna Lolli che stanňt pasada a’a vůt sičt Lolůs. Ic, besňla, mentri ca ti vegnčvin fňu a ti’u lecava e sburtava e rodolava fin ca ti vierzčvin la bocjůta e a tacŕvin a cainŕ—i no saj prňpit se cun contentesa par čsi rivŕs in ta stu mont, o cu na lamentčla, ca sarčs comprensěbi, par čsi stŕs intrometůs in ta’un mont cal ŕ důtis ches asurditŕs ca ghi dŕn cussě tant da fŕ a li CNN di stu mont. Ma encja s’a včn da pensŕ che i cjanůs a si stčdin lagnŕnt, una roba a no’č da dubitŕ—e chč a č il compuartaměnt di Lolli che in ta la straordinaria maniera ca stŕ tegněnt cont i so cjanůs a si stŕ sul seriu levŕnt da “potensa pura” a cualchicjusa di angčlic.] 1700 (return) [ San Tomŕs, secňnt Vandelli, al děs perň che San Geronimo a si basava suj včcjus antěcs ca diščvin che “angeli sunt ante mundum corporeum creati.”] 1701 (return) [ Tant par da un ešempli: “In principio creavit Deus caelum et terram….”] 1702 (return) [ I ŕnzui, esěnt i “motňus” daj cjčlos, a no podarčsin čsi perfčs s’a ghi mancjŕs chel stes ca sňn stŕs creŕs par movi. Di conseguensa, ŕnzui e cjčlos ( e dut il rest ca ghi dipěnt) a’an di čsi stŕs creŕs tal stes timp. QED.] 1703 (return) [ Ca sarčs il stes che diši, cun pi o mancu precišion, che chej osteŕs di ŕnzui malcontčns a sňn vignůs chě a rňmpini li scjŕtulis.] 1704 (return) [ Di zighi atorotňr di chel punt cal č Diu.] 1705 (return) [ Coma ca nňtin i comentatňus, la supiŕrbia di Lusěfar a č metůda in opošisiňn a la modčstia daj ŕnzui ca sňn restŕs fedej a Diu.] 1706 (return) [ Par grŕsia divina e par mčrit so, a no pňsin pě vigně corňs dal mal. (E a Lusěfar se ghi včvia mancjŕt? Forsi nůja. Forsi il contrari. Forsi Diu al veva vůt na debulesa par luj, pensŕnt cal fňs stŕt miej di chej altri ŕnzui—forsi al splendeva un puc di pě par luj che paj ŕltris, se sŕju jň. Roba chista ca sarčs comprensěbil. Dopodůt a susčit spčs che un pari o na mari a vedi un preferět fra i so fijňj. Chista preferensa, perň, a pol vej vůt un efičt negatěf: la geneši da la supiŕrbia di Lusěfar a pol ben derivŕ da lě.)] 1707 (return) [ E chistu afičt Lusěfar al ŕ di včilu sintůt mancu daj ŕltris—par via, forsi, da la rašňn chi’ai apena sugerět.] 1708 (return) [ Daj insegnaměns fŕs ta li “scučlis” minsonŕdis sůbit sů.] 1709 (return) [ Par via ca děšin il fals savěnt di diši il fals.] 1710 (return) [ In altri perŕulis, dal momčnt ca no pňl dŕsi che na eclěs a sčdi susedůda par dut, il scurisi dal soreli al ŕ di čsi stŕt dovůt a un mirŕcul.] 1711 (return) [ Secňnt i comentatňus, Lŕpos e Běndos a črin nňns ca si’u cjatava par dut ta la Toscana daj timps di Dante.] 1712 (return) [ “Ignorance,” a si děs in inglčis, “is bliss.” Ta stu cašu a somča ca sedi il contrari—almancu secňnt Dante. Ma jň i no soj cunvěnt al sent par sent che la pošisiňn di Dante a č che justa. I staj pensŕnt a un puňr contaděn di chej timps lŕ che, sensa nisůna scuela, dut sč cal sŕ al sŕ par via dal plevŕn dal so paěs e di sč ca ghi conta. Se stu plevŕn a ghi děs che s’a nol vňu che la so ŕnima a zčdi a finila in ta chel fňr cal č ’l infičr, alňra a bisůgna ca ghi fedi na ofčrta al plevŕn e cal otčgni stu tocůt di tela che il plevŕn a lu sigůra ca č un tocůt da la vela da la barcja di San Pieri, e che chistu tocůt di tela a bišugna ca lu impici insěma dal so armŕr e ogni sera a ghi diši un paternoster o doj. In ta stu cašu se ’l ŕja da fŕ stu puňr contaděn? Al crompa la tela e ogni sera a ghi děs il so paternostri o avemaria. Adčs, secňnt Dante e, i crňt, secňnt chej san Tomŕs prima di luj, stu contadinŕt a nol vŕ a pičrdi doma i bčs ca ghi’a dŕt al plevŕn, ma encja la so puňra ŕnima. A mi pŕr che chistu puňr disgrasiŕt al včn—par děšila cun delicatčsa—freŕt do vňltis, e a la granda!] 1713 (return) [ Cal sarčs, com’che ben si sŕ: “Euntes in mundum universum praedicate evangelium omni creaturae.” (Grasie, Vandelli.)] 1714 (return) [ A včn in mins una da li storiůtis di Chaucer (“The Pardoner’s Tale”) ca conta di un di scju predicjadňus cal fa sglinghinŕ li mončdis di arzčnt ta li so sachčtis contŕnt strambolňs dal zčnar.] 1715 (return) [ Scju frŕris (di Sant’Antoni) e ŕltris a si profitŕvin da la semplicitŕt da la zent cul včndighi “indulgčnsis fŕlsis.” (“Ca jodi chě, sjňra: chistu vuesůt—che in realtŕt al era un vuesůt di na puňra bestia apena pursitada—al č na relěcua di San chistu o di San chel altri. Chčl che, furtunŕt, a lu ŕ al zarŕ a pasŕ di sigůr cualchi bičl ŕn di mancu tal purgatori. Ca lu crompi, su, pa la salvasiňn da la so puňra ŕnima.” E la sjorůta, benedčta, coma fŕja a rešistilu?) A propňšit, la me puora mari a ghi voleva un ben dal mont a Sant’Antoni, chel di Padova e chel di Versuta. A ghi voleva cussě tant ben che cuant che, da pěsul, me fradi Esio—puarčt—al sufriva di epilčsia, a lu’a vistět cul ŕbit di un frarůt di Sant’Antňni e tegnůt vistět cussě par un ŕn a pat che Sant’Antňni a lu vuarěs. E Sant’Antňni a lu veva vuarět. Che volta lě la “moneda” a no somča ca sedi stada falsa, par via che fin in ůltin il barba Esio a no si veva pě malŕt. Puňra mari e puňr barba Esio—requiescat in pacem!] 1716 (return) [ Il timp esěnt curt, i věn da sigurasi che il discňrs a si lěmiti al timp ca ni vansa.] 1717 (return) [ La mins dal omp a no riva fin la sů.] 1718 (return) [ “Miŕrs e miŕrs a lu servěvin; dčis mil vňltis dčis mil a ghi stevin in front.” (Daničl 7: [Footnote 10].)] 1719 (return) [ La infinitŕt di ŕnzui za minsonada.] 1720 (return) [ Trňnos, chě, al č da intěndisi in tal sens coletěf di ŕnzui.] 1721 (return) [ ’L amňu che i ŕnzui a esprěmin pa la prima lus (Diu) ca ju iradiča a vŕria, dipenděnt da la capacitŕt di amŕ dimostrada daj ŕnzui—che coma ch’i věn jodůt a no sňn důcjus compŕis.] 1722 (return) [ Encja s’a si divět in ta un nůmar infinět di spičlis ang člics, al resta sempri un—coma prin ca ju včs creŕs.] 1723 (return) [ Il misdě.] 1724 (return) [ Cul rivŕ da l’aurora cualchi stela la sů a stŕ svaněnt.] 1725 (return) [ L’aurora. Pě ca dovčnta dě e pě il cjčl a si’mpaliděs, fašěnt scomparě li stčlis, fin a la pě luminoša.] 1726 (return) [ Il insičmit daj ŕnzui—i nňuf ňrdins ca zěrin atorotňr dal punt.] 1727 (return) [ Tal sens di imbarlumět.] 1728 (return) [ Il punt (Diu) al era inglusŕt da chčl che luj stes al inglusava—tal sens ca ghi conferiva il so splendňu.] 1729 (return) [ La bielčsa di Beatrěs a vŕ cresěnt cussě tant che encja si ušŕsin důtis li lŕudis ch’i ghi věn fŕt fin chě, a no sarčsin asŕj par descrivi nencja na pěsula part da la so luminoša bielčsa.] 1730 (return) [ Da chel ch’i mi recuardi jň, cuant che a San Zuan i jodčvin na biela fruta e i volčvin ušŕ il pě grant cumpliměnt par laudala, i vegnčvin fňu cul superlatěf “Ma a č prňpit na roba da jodi!” Chistu i diščvin—si rivŕvin a sierŕ la bocja ca ni restava spalancada in tal jňdila.] 1731 (return) [ Comic o tragic: un scritňu di na comčdia o di na tragedia.] 1732 (return) [ Un cal ŕ la vista debulůta.] 1733 (return) [ In realtŕt, che il suridi di na fantasuta al insiminěsi un fantŕt a no’a di pari roba strana. Tal cašu di Dante, perň, ’l insiminiměnt al č adiritura un turbo-insiminiměnt.] 1734 (return) [ ’L Empireo (il cjčl di pur lušňu).] 1735 (return) [ Tal Empireo Dante al jodarŕ i beŕs e i ŕnzui (li do milěsis). I beŕs a ghi vegnarŕn mostrŕs coma ca somearŕn tal dě dal juděsi universŕl, cuant che li ŕnimis a cjolarŕn sů di nňuf i so cuŕrps.] 1736 (return) [ A si č necuŕrt che adčs al veva na capacitŕt di jodi tant pě granda da la so sňlita capacitŕt.] 1737 (return) [ S’i si recuardŕn coma che la Comedia a taca, cun Dante pierdůt in ta la foresta, sensa pě la capacitŕt di cjatŕ la strada justa, alňra i poděn ben capě cal ŕ a la fin cjatada sta strada.] 1738 (return) [ Il flun, li falěscjs, i flňus in ta li rěvis—dut chistu al č un preavěs di sč cal vňu diši.] 1739 (return) [ L’idea, sedi sč ca sedi, a č chč di un cal ingropa li sčis cuant cal fa il sfuŕrs di pensŕ, o di jodi sč ca no č normŕl di jodi.] 1740 (return) [ A stu punt a ghi’a parůt che l’onda a no fňs pě dreta e lungja coma un flun, ma ca včs forma circolŕr.] 1741 (return) [ Se un a si gjava la so mascara al somča sč cal era prin di meti sů la mascara.] 1742 (return) [ I ŕnzui e i beŕs.] 1743 (return) [ I comentatňus a ni recuŕrdin che il sěrcul al č, tra ’l altri, sěmbul da l’eternitŕt, di na roba ca no’a nč iněsi nč fin.] 1744 (return) [ Clif = rivňn di culina = clivo tal taliŕn di Dante (Vocabolario della lingua friulana, di Maria Tore Barbina). ’L interesŕnt chě al č il fat che encja in inglčis a si děs “cliff” par significŕ un straplňmp, o rivňn. A pňl dasi che la etimologěa da li do perŕulis a sedi diferenta. Il inglčis “cliff,” al deriva dal inglčis antěc, mentri che i pensi che il clif furlŕn (= clivo taliŕn) al derivi dal latěn. Ma i no esclůt che tant ’l un che ’l altri a včdin la stesa raděs.] 1745 (return) [ Beatrěs a ghi mostra il grant nůmar daj beŕs ca fňrmin sta roša.] 1746 (return) [ Il paraděs.] 1747 (return) [ Il nůmar daj beŕs al č cuaši complčt. A mancja puc post in taj scjalěns di stu empěreo.] 1748 (return) [ Il zě in paraděs al č paragonŕt al zě a na fiesta di nňsis.] 1749 (return) [ Rico VII al ŕ, di fat, intivŕt di vigně in Italia cun l’intensiňn di regolŕ li rňbis, ma, secňnt i comentatňus, al ŕ cjatŕt tanta ostilitŕt tra i Guelfs e ŕltris che i so bňis propošis a sňn zůs a mont.] 1750 (return) [ Ta stu periodo il papa al sarŕ Clement V che, par di fňu, al farŕ fenta di zě d’acňrdu cun Rico VII; ma di sot al farŕ coma il vičr, cal guasta sč che ’l imperatňu al vorčs fŕ.] 1751 (return) [ Simon Magu a si veva meretŕt un postůt tal sercli otŕf dal infičr; cussě tant Clement V che Bonifŕs VIII (chel d’Alagna) a vegnarŕn butŕs encja pě’n sot!] 1752 (return) [ I beŕs.] 1753 (return) [ La compagněa daj ŕnzui.] 1754 (return) [ Descrět chě al č un sbušighčs di ŕs ca vŕn e včgnin daj flňus e daj poscj’ indŕ ca lŕsin la so mičl.] 1755 (return) [ Diu.] 1756 (return) [ Pě di chel tant dovůt a li variasiňns dal mčrit.] 1757 (return) [ A mi včn in mins la situasiňn dal Iraq che, mentri chi scrif ( [Footnote 16: di Avrěl dal [Footnote 04]) a somča ca stedi doventŕnt sempri pešu. Tant par dŕ un par di eščmplis: un daj cuatri ostŕgjus taliŕns al č stŕt gjustisiŕt qualchi dě fa e i ŕltris a pňl dŕsi ca včgnin fŕs fňu in taj prňsins děs; i mericŕns a’an pierdůt na otantěna di soldŕs in ta li ůltimi dos setemŕnis, sensa contŕ chel nůmar amondi pě alt di irachčns ca sňn stŕs fŕs fňu in tal stes timp—un milesincsčnt, pě o mancu. Čco, la comunitŕt internasionŕl a vorčs ristabilě ’l ňrdin, la pas, in ta sta nasiňn disgrasiada e introduši libertŕt e democrasěa. Ma libertŕt e democrasěa—un vivi pě o mancu normŕl e goděbil, insoma—a nol č pusěbul fin ca no včgnin ristabilědis il ňrdin e la pas. A č par na rašňn coma chista che Dante al děs che il “gjoldi” in tal post celestiŕl cal stŕ descrivěnt al pol čsi realtŕt doma se il post stes al č “sigůr.”] 1758 (return) [ Ta stu nustri mont—in particulŕr, Firense.] 1759 (return) [ Eněs = la orsa granda; so fě = l’orsa pěsula. Sti dos costelasiňns a si li jňdin sempri insičmit ca fŕn il so ziru atňr da la stela polar.] 1760 (return) [ Roma di bielčsis di stu mont a’n d’aveva pě di ogni altri post.] 1761 (return) [ Di Diu.] 1762 (return) [ Stu pari al č San Bernart di Clairvaux. Al č chě coma sěmbul da la contemplasiňn.] 1763 (return) [ Beatrěs a č metůda in tal ters scjalěn. Tal pě alt a č Maria, tal secont Eva, tal ters Rachel, e cun ic Beatrěs. Chě—secont i comentatňus—a si jňt dut un incrošaměnt di aritmetica simbolica. (Il tre al č la raděs dal nňuf; e sta raděs a raprešenta la trinitŕt, e Beatrěs a ghi fŕ part dal nňuf, che in ta stu intresaměnt al ŕ tanti corispondčnsis ca sugerěsin la perfesiňn.)] 1764 (return) [ Il paragňn chě al č che luj al č tant lontŕn da la višiňn di Beatrěs la sů in tal alt di luj, coma che un sprofondŕt tal mar al č visěn dal mont indŕ ca “tona.”] 1765 (return) [ Tal Limbo, prin sercli dal Infičr, a era zuda par suplicŕ Virgělio di judŕ Dante.] 1766 (return) [ Serf dal pecjŕt.] 1767 (return) [ Encjamň.] 1768 (return) [ San Bernart di Clairveaux.] 1769 (return) [ Coma ca ni děšin chej che di latěn e di grec a s’intěndin, Veronica a vňu diši “figura vera.” Si chč, la Veronica a sarčs chel sudŕri, ušŕt da Crist zěnt sů’n tal Calvari, cal ŕ ritegnůt la imŕgin da la muša dal puňr Signňu, imŕgin ca č encja il dě di vučj conservada in ta la bašilica di San Pieri. La Croŕsia ta chej timps lŕ a era un post na vura lontŕn. Vučj, par significŕ la stesa roba a si dišarčs, forsi, che par jodi sta Veronica a včgnin fin “da li ’mčrichis.”] 1770 (return) [ A ešěst na storiuta ca děs che na dě un al ŕ scuntrŕt San Bernŕrt cal cjaminava besolůt ta la banda di un bičl lac. “Bun dě, Siňr Bernŕrt,” a ghi veva dět stu chě. “A nol eše amondi bičl stu lagůt?” San Bernart al veva scjasŕt il cjaf e vigněnt fňu da li nůlis al veva rispundůt: “Lagůt? Cual lagůt?”] 1771 (return) [ Maria.] 1772 (return) [ Ca sarčs il post indŕ cal va jů il soreli.] 1773 (return) [ Una part dal scjalěn pě alt, indŕ che Dante al jňt il splendňu di Maria.] 1774 (return) [ Stu post indŕ ca stŕ par spuntŕ Maria al č pě luminňus di cualsěasi altra banda dal scjalěn, o almancu cussě a mi pŕr di capě.] 1775 (return) [ Chista, a mi par a mi, a č una da li rari vňltis che Dante al uša un paragňn ca nol somča adŕt a la situasiňn. Tal cašu di Maria il lustri al č una roba da dešiderŕ; tal cašu di Fetňn, il lustri cal ilůmina il timňn al č un lustri cal parta il puňr Fetňn a la so distrusiňn.] 1776 (return) [ I comentatňus a jňdin sta oriflama coma na antica bandiera di combatiměnt fransčsa, colorada di ros e di zal. In ta stu cašu, la lus di Maria.] 1777 (return) [ Ca č doma just, par via che Bernart al era partŕt a la contemplasiňn. A č da notŕ da l’ůltima riga che encja Dante al stŕ otegněnt chista capacitŕt.] 1778 (return) [ Grŕsis a Maria, la ferida lasada in tal omp dal pecjŕt originŕl a č stada metuda in via di redensiňn.] 1779 (return) [ Eva.] 1780 (return) [ Il cjantňu (o cjantadňu) al č David, cal veva cometůt il fŕl di fa copŕ Uriah par imposesŕsi da la so fčmina, Betseba. La bišŕvula di David a era Ruth.] 1781 (return) [ La roša.] 1782 (return) [ Il mur cal divět i ňrdins daj beŕs—chej dal Vecju Testaměnt e chej dal Nňuf Testaměnt.] 1783 (return) [ Plen, complčt.] 1784 (return) [ Scju poscj’ a no sňn encjamň stŕs ocupŕs da beŕs ca ŕn da vigně.] 1785 (return) [ La separasiňn a č tra chej—inclůšis li fčminis ebrčis—che crodůt a ghi včvin a un Crist futůr e chej, sot di lňu, ca ghi včvin crodůt a un Crist zŕ vegnůt.] 1786 (return) [ San Zuan Batista e i sans ca vegnarŕn sůbit nominŕs a sčgnin la granda separasiňn no doma fra il Vecju e Nňuf Testamins, ma a mňstrin pur la corispundensa fra li fčminis e i ňmis.] 1787 (return) [ Ta chel intervŕl di doj ŕis fra la so muŕrt e la muŕrt di Crist, San Zuan al veva lambicŕt—se lambicŕ a era pusěbul—in tal limbo.] 1788 (return) [ An d’č di comentatňus ca si grŕtin il cjaf pensŕnt a stu pensej. A eše pusěbul che il nůmar daj “elčs” al sedi il stes tant par chej ca’an vivůt prin di Crist che par chej ca’an vivůt dopo la muŕrt di Crist—e ca pŕrin via a nasi e a vivi in nůmars sempri pě als? Jňi i crňt che scju comentatňus a’an ogni rašňn di gratŕsi il cjaf, ma i’ai il timňu che cul tant gratŕ a pierdarŕn ducju i so cjavičj, e a la fin a no ghi’n savarŕn nč pě nč mancu di prima.] 1789 (return) [ Par via di esi muŕrs prin di vej savůt distěnguj fra ben e mal.] 1790 (return) [ Chej che pě’n bas a sarčsin chej muŕrs da frutůs che se di mčrit a’n d’ŕn, a lu’an par via daj genitňus.] 1791 (return) [ I varčs preferět il paragon cal fa Dante fra la inevitabilitŕt e gjustěsia di dut sč ca č cu la curispundensa fra dčit e ančl. Ma stu paragon a nol ŕ curispundůt a li me ešigčnsis di rima. E alňra a bisůgna contentŕsi di cussě.] 1792 (return) [ Di latiněšmos ’l originŕl a’n d’ŕ encjamň di pě! (La zent imprimurida—“festinada” par Dante—a sarčs che rivada chě prima dal so timp: i frutůs.)] 1793 (return) [ Sta perŕula i no l’ai cambiada par nůja: il furlŕn a ghi č cňmut encja a Dante ogni tant!] 1794 (return) [ Diu, al spiega San Bernŕrt, al conferěs li so grŕsis coma cal vňu luj. Li so rašňns a sňn sč ca sňn. A Dante—e al rest di nuŕltris—a ghi basta jodi ’l efičt da li grŕsis conferědis: a no ocňr cal savedi li rašňns.] 1795 (return) [ Ešau e Jacu (Gen. XXV: [Footnote 25]) a včvin mostrŕt di odiŕsi cuant ca črin encjamň dentri di so mari.] 1796 (return) [ Ta la prima etŕt—chč di Adŕm a Abrŕm.] 1797 (return) [ Coma che la circuncišiňn a ghi conferěs virtůt ai mŕscjus a mi’č difisilůt capě.] 1798 (return) [ ’L Arcŕnzul Gabričl.] 1799 (return) [ Maria, chě clamada Augusta pal fat che ic a regna’n ta stu impero. I doj minsonŕs a sňn Adŕm e San Pieri.] 1800 (return) [ San Pieri, sintŕt a la destra di Maria, al včn fŕt rišaltŕ da Dante pě di Adŕm, sintŕt a la so sinistra.] 1801 (return) [ San Zuan il Evangelista, cal veva vůt la višion daj momčns brus che la Glišia a varčs vůt da frontŕ in taj timps da vigně.] 1802 (return) [ Visěn di San Pieri.] 1803 (return) [ Mošč, sintŕt visěn di Adŕm.] 1804 (return) [ Ana, la mari di Maria.] 1805 (return) [ Lůsia a ghi veva racomandŕt di judŕ Dante in tal so momčnt di pě grant aviliměnt.] 1806 (return) [ Vůt = risevůt. Il sartňu a si adŕta a fŕ’l so induměnt cu la stofa ca ghi včn data. Cussě San Bernŕrt a si adŕta a la capacitŕt di scoltŕ e capě cal ŕ Dante.] 1807 (return) [ Maria.] 1808 (return) [ Su li cualitŕs di Maria, descrětis chě taj tre paradňs di stu tersčt, i sugerěs di consultŕ i comentatňus.] 1809 (return) [ Tu i ti sňs chč che….] 1810 (return) [ N’altri paradňs: il fatňu di Maria a si a fŕt fŕ da chč che luj al ŕ fat.] 1811 (return) [ La “roša cŕndida” dal Empireo.] 1812 (return) [ Tal sens di lus dal misdě, cuant che il soreli al č’n tal punt pě cjalt.] 1813 (return) [ Pal me jodi. San Bernŕrt, coma ca si jňt, al fŕ dut il pusěbul par judŕ Dante.] 1814 (return) [ Ta la so maniera sidina, encja Beatrěs e i ŕltris beŕs a stŕn suplicŕnt Maria, coma cal stŕ fašěnt San Bernŕrt.] 1815 (return) [ I pensi che Dante al intindi diši che Maria a graděs il preŕ di důcjus—no doma daj beŕs. Ma a pensala ben, nuŕltris ca jů cuant ch’i preŕn i preŕn par l’intercesiňn di chistu o di chel altri sant o beŕt. Cussi chč, a la fin daj cons, i no sěn prňpit tant lontŕns ’l un dal altri. Sinň a no ni resta che sperŕ che cualchi sant o beŕt la sů a ni perdoni.] 1816 (return) [ Tal alt di Diu stes.] 1817 (return) [ La lus di Diu a č sostansa in se stesa, mentri che ogni altra lus a no č che riflesiňn di chista.] 1818 (return) [ I orŕcuj da la Sibila, scrěs su fučis, a vegnčvin spierdůs dal vint.] 1819 (return) [ S’interna…si scuaderna: stes vocŕbuj dal originŕl. La metŕfora a funsiona tant ben in tal furlŕn che’n tal taliŕn.] 1820 (return) [ Espresiňns toměstichis: sostŕnsis = sč ca č in se stes; acidčns = manifestasiňns (variŕbilis) da li sostŕnsis.] 1821 (return) [ La “naf” daj argonŕutos a ghi veva fŕt ombrena al oceano, roba ca veva lasŕt Netůn a bocja vierta. Che tersina chě a č comentada a lunc da Vandelli e ŕltris. Jň i interpreti l’espresiňn “letargu” coma na maniera di diši di Dante che’n ta stu momčnt, joděnt la conesiňn universŕl fra sostŕnsis e acidčns, roba che nencja i pě grancj’ filňsofos a jňdin cun claresa, a si sěnt cussě ešaltŕt da restŕ sensa perŕulis, a bocja vierta, coma cal era restŕt Netůn stes in tal jodi, pa la prima volta, n’ombrena insima di luj. E par via da la straordenaria importansa di sta visiňn, Dante al pensa che un istŕnt (punt) e basta di straviaměnt (letargu) al sarčs ’l ecuivalčnt di vincjasěnc sčcuj di straviaměnt da chel altri straordinŕri momčnt, chel di Netůn e Argos.] 1822 (return) [ Diu al restava il stes in ta la so eterna imutabilitŕt; ma jň, cul vuardalu, i rivavi a jňdighi aspičs ch’i no vevi maj jodůt prin di adčs.] 1823 (return) [ Iris = il arcobalčn. (Iris = il Fě; ir’s = iris = il Pari.)] 1824 (return) [ ’L altri ziru (il ters) al sarčs il Spěrit S End of Project Gutenberg's La Divina Comčdia, Complete, by Dante Alighieri *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA DIVINA COMČDIA, COMPLETE *** ***** This file should be named 16190-8.txt or 16190-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/1/6/1/9/16190/ Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. This particular work is one of the few individual works protected by copyright law in the United States and most of the remainder of the world, included in the Project Gutenberg collection with the permission of the copyright holder. Information on the copyright owner for this particular work and the terms of use imposed by the copyright holder on this work are set forth at the beginning of this work. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you'll have to check the laws of the country where you are located before using this ebook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that * You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." * You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. * You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. * You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director [email protected] Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.