De francicae linguae recta pronuntiatione

The Project Gutenberg EBook of De francicae linguae recta pronuntiatione, by Thťodore de BŤze This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org Title: De francicae linguae recta pronuntiatione Author: Thťodore de BŤze Release Date: August 21, 2007 [EBook #22368] Language: Latin Character set encoding: ISO-8859-1 *** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE FRANCICAE LINGUAE RECTA *** Produced by Laurent Vogel and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net (This file was produced from images generously made available by the BibliothŤque nationale de France (BnF/Gallica) at http://gallica.bnf.fr) DE FRANCIC∆ LINGV∆ RECTA PRONVNTIATIONE. _THEODORO BEZA auctore._ _GENEV∆,_ Apud Eustathium Vignon. _M. D. LXXXIIII._ ILLVSTRI et in primis generoso Domino, Domino Carolo, Baroni ŗ Zerotin, Namestij, Rosicij, BrandaÔsij, Domino, Theodorus Beza S.P. in Domino. _Tuorumne magis in te instituendo sapientiam, an tuam in discendo diligentiam admirer nescio, Illustris Domine Baro. Nam illi profectÚ sapientissimŤ iudicarunt nobilibus prśsertim viris necessariam esse exterarum quoque rerum cognitionem, quś neque certiore vlla ratione, neque gratiore vllo labore, quŗm ipsarum regionum ac gentium inspectione comparatur, modÚ sanum quidem iudicium adhibeatur, tum in ijs fugiendis quś nunquam vidisse prśstiterit, tum in ijs obseruandis quorum notitia pietas, cśterśque virtutes cum śtate adolescant. Tum verÚ vicissim, diuino quodam beneficio, & prśstantissimi viri tuŪque monitoris Venceslai Lauinij consilijs fretus, vsque adeÚ tibi non defuisti, vt paucissimos esse arbitrer, vel ex majoribus etiam natu, tecum in hac adhuc tenera śtate, siue peregrinarum linguarum peritia, siue variarum terra marŪque gentium notitia conferendos. QuÚd sit reducem in patriam tam preciosis vndique conuectis mercibus locupletem cernere vel illi nunquam satis laudato viro illustri tuo parenti, Domino Iohanni procerum Marchionatus Morauiś prścipuo, vel omni virtute multo etiam magis quŗm genere nobilitate patruo itidem tuo D. Iohanni conspicere licuisset, Deus bone, quanta illi te lśtitia, tota ipsis congratulante patria, excepissent? At illos Deus Opt. Max. in meliore nunc quiete collocauit. Patria verÚ te, sat scio, & in ea quidem imprimis illustris ille Dominus, Dominus Fridericus, alter ex tuis duobus patruis adhuc per Dei gratiam superstes, velut intentis in te oculis, expectat: illud nimirum sperans, in quo spem illius (fauente Deo) non modo sustinebis, sed etiam longŤ latťque superabis: fore nimirum vt, peracta tandem vsque adeÚ diuturna peregrinatione, majores illos tuos, splendida Morauiś & vicinarum regionum lumina, prśsertim quod ad pietatem, cśterŠsque veras virtutes, attinet, re diuiuos in te conspiciat: & reipsa, magno cum ornamento & emolumento suo, donis in te singulari Dei beneficio collatis aliquando perfruatur. Et hśc quidem Deus Opt. Max. vtinam rata & firma esse velit. Cśterým cým hanc quoque Ciuitatem & Ecclesiam tum prśsentia tua cohonestaris, tum etiam plurimis honestissimis exemplis illustraris, putaui tibi minimŤ fore ingratum, si te ŗ nobis discedentem aliquo genere officij prosequerer. Prśbuit autem mihi argumentum tua in Franciam suscepta profectio, cuius occasione cým multa mihi ŗ multis jam annis de Francico idiomate meditata in mentem venissent, & te cognoscendś quoque illius linguś summo teneri desiderio animaduertissem: hisce ferijs vindemialibus illa tibi & alijs aliquot nobilibus Germanis priuatim exposui, quś nunc ad te recognita & emendata mitto, vt quum in Franciam veneris, vsu ipso agnoscas, quś quibusdam regulis ŗ me non temerŤ obseruata comperies. QuÚd si quis erit qui scriptiunculam istam, vt neque professioni neque personś meś conuenientem reprehendat, illum cogitare velim, aliud esse, animi gratia, nonnihil exspatiari, quŗm extra viam aberrare. Et prśterquŗm quÚd in homine Franco probandum etiam videtur ruentis Francicś linguś fulciendś studium, possum ego me tum Platonis de literarum elementis in Cratylo tam subtiliter disputantis, tum etiam Cśsaris maximi viri exemplo tueri, cui in maximis etiam occupationibus tantum fuit ocij, vt de recta Latine loquendi ratione accuratissimŤ scriberet. Sed vtcunque ista veluti ludibundi animi commentatio ŗ cśteris accipiatur, augurari libet, futurum vt tibi, cui propriŤ scripta est, totŪque adeÚ Germanorum genti non improbetur. Bene vale Illustris Domine Baro. Iesus ille seruator tuś /eugenei kai exochŰ/ iuuentuti magis ac magis benedicat, tťque spiritu Sancto suo foris ac domi tueatur. Ex musśo nostro, Calendis Septembris anno vltimś Domini DeŪque nostri patientiś, 1584._ DE FRANCIC∆ LINGV∆ RECTA PRONVNTIATIONE. Quam vulgo Gallicam linguam appellant, ego in hoc scripto Francicam voco, non ŗ Francis Germaniś populis ortam, sed ex quo Galliś regnum, omnium gentium velut commune emporium, in Franciś nomen vltro concessit, ex cśterorum penŤ idiomatum commixtione satam, ac tandem sic excultam & auctam, vt ŗ plurimis eius cognitio, tum propter sermonis elegantiam, tum etiam propter commercij vtilitatem hodie expetatur. Eius autem rectam pronuntiationem duo prścipuŤ reddunt exteris hominibus difficilem. Vnum, quÚd vnaquśque gens in natiuo suo idiomate peculiare quiddam obseruet, ad cuius normam dum peregrinas etiam linguas vitiosŤ inflectit, ita fit vt Germani GermanicŤ, Angli AnglicŤ, Franci FrancicŤ, Latinas voces enuntient tam variŤ, vt eruditś quidem aures, quarum superbissimum est iudicium, grauiter offendantur: vulgus autem imperitum totidem linguas audire sibi meritÚ videatur. Alterum, quÚd ita Francica lingua scribi consueuit, vt quanuis exprimendis suis sonis singulś sint propriŤ in omnibus linguis excogitatś literś, tamen pronuntiatio scriptioni in plerisq. vocibus minimŤ respondeat. Nam & plurimś sunt prorsus omittendś, & vnius eiusdťmque literś non idem vbique sonus auditur, cuius rei conabimur suo loco rationem & vsum ostendere. Hś verÚ difficultates aliquatenus quidem regulis quibusdam obseruatis quas mox trademus, sed vsu potissimým ipso superantur, qua in re tamen maximo iudicio & delectu opus est. Etsi enim ex Francici regni prouinciis aliś aliis minus impurŤ loquuntur, nullam tamen in iis ne vrbem quidem inueneris quś suis quibusdam pronuntiationis nśuis non laboret, quos passim etiam deinceps annotabimus. Ac fuit quidem tempus, sub Francisco videlicet illo Rege, quem meritÚ liceat bonarum literarum parentem vocare, quum puram Francicś linguś pronuntiationem ex ipsius aula petere licuit. Ab eius autem obitu sic paulatim vnŗ cum moribus immutatam fuisse Francicam totam linguam constat, vt vix ac ne vix quidem appareat vbi tandem ipsius puritas delitescat. Illius certŤ quidquid hodie superest, partim pauculś seruant antiquum obtinentes familiś, & homines bonis literis exculti: partim adhuc Senatus Parisiensis subsellia sonant, quanuis eÚ quoque paulatim serpat illa vitiosś pronuntiationis contagio: vsque adeÚ nihil est in rebus humanis quod non sit mutationi, ac tandem interitui, necessitate quadam ineuitabili, obnoxium. Me verÚ, quomodo purŤ & eleganter loquentes maiores ab ineunte iuuentute audiui & attentŤ obseruaui, hac etiam in re iuuerit meam in Francos meos pietatem fuisse pro viribus testatum. Rem igitur ipsam aggrediamur. Regulś quśdam generales Francicś discendś pronuntiationis. Primým igitur cognito vero pronuntiandarum literarum sono, reliquś literś scriptś quidem ac minimŤ proferendś, quas quiescentes voco, accuratŤ sunt cognoscendś, & ŗ pronuntiandis dignoscendś, Deinde non modÚ verus singularum literarum tenendus est sonus, sed etiam curandum ne qua putidŤ & duriter sonet, imÚ vt omnes molliter & quasi negligenter efferantur: omnem pronuntiationis asperitatem vsque adeÚ refugiente Francica lingua, vt exceptis *cc* vt *acces*, accessus: *m m*, vt *somme*: *n n*, vt *Annee*, annus: *r r*, vt *Terre*, terra: nullam geminatam consonantem pronuntiet. PostremÚ Italis quidem vt Francicam linguam rectŤ sonent, cauenda est illa in pronuntiando grauitas quś in penultimarum prśsertim syllabarum productione sentitur: Germanis autem multo etiam magis fugienda est tum illa tarditas in singulis penŤ dictionibus vocem sistens, & tandem in extrema periodo quasi pondere quodam delassatam prścipitans, tum etiam in literis nimium fortiter exprimendis asperitas summopere vitanda. Francorum enim vt ingenia valde mobilia sunt, ita quoque pronuntiatio celerrima est, nullo consonantium concursu confragosa paucissimis longis syllabis retardata: eodem tenore denique volubilis: consonantibus, si dictionem aliquam terminarint, sic cohśrentibus cum proximis vocibus ŗ vocali incipientibus, vt integra interdum sententia haud secus quŗm si vnicum esset vocabulum efferatur. Exempli gratia, tota hśc sententia, *Ie parleray demain ŗ vous ŗ bon escient ŗ huict heures du matin*, etsi syllabis nouendecim, tamen breuibus omnibus constat, ťstque vno ac eodem tenore quasi connexis inter se pro celeumaticis enuntianda, in qua linguś volubilitate vt plurimis aliis in rebus mira quśdam est inter Grecum & Francicum sermonem similitudo. Hoc igitur imprimis est Germanis prouidendum & attentissimŤ obseruandum, vt sese huic volubilitati quŗm studiosissimŤ assuefaciant. Sunt autem Francis literś viginti & vna. Nam duarum quś ŗ nonnullis adiiciuntur vna quidem nempe k, nullius est vsus, vt scribi quidem Francica lingua ab omni penŤ śuo consueuit: altera verÚ nempe *y* quam *i* Grścum appellant per inscitiam irrepsit, quum sit duplex *ii* vocale, vt suo loco ostendemus. Harum autem characteres, non ij quibus Typographi vtuntur siue Romani, siue Italici, siue Gotthici quos vocant, sed hi sunt verŤ Francici quos subieci cum Grścis, ŗ quibus manifestŤ sunt plerique desumpti, vt mirari nonnulli desinant repertas ŗ Cśsare in Heluetiorum castris tabulas Grścis literis exaratas. Grści VerŤ Francici characteres. characteres. /A a/ *A a a* /B b/ *B b b* /K k/ *C c c* /D d/ *D d d d d* /E e/ *E e e e* /Ph ph/ *F f* *G g g* *H h h* /I i/ *I i* /L l/ *L l l* /M m/ *M m m m* /N n/ *N n n n* /O o/ *O o* *P p* *Q q* *R r r* /S s/ *S s* /T t/ *T t tt* *V v v u u* /X x/ *X x* /Z z/ *Z z*. De vocalium Francicarum pronuntiatione. In his literis vocales Franci quinque numerant, vt Grści & Latini, de quarum pronuntiatione sic ego quidem, nullo cuiusquam prśiudicio, existimo. *A a a*. Hśc vocalis sono in radice linguś solis faucibus formato, ore hiante clarŤ & sonorŤ ŗ Francia effertur, quum illam Germani obscurius & sono quodam ad quartam vocalem o accedente pronuntient, in eo etiam interdum peccantes quÚd illam intra dictiones quasdam expungant, vt quum *Ieruslem* dicunt tribus syllabis pro *Ierusalem* quatuor syllabarum. *E e e e*. Altera hśc vocalis proprium & vnicum verum habere sonum debuit quem efficit linguś mucro dentibus mediocriter hiantibus, vocem articulatam plectri vice moderans, vt in his vocibus Latinis legere, viuere, docere propriŤ sonat. Franci Grammatici eruditiores *e* clausum vocant alij *e* productum, sed perperam. Nam interdum quoque corripitur vt in penultima dictionis *Alterť* siticulosus: quś dictio est Dactylica, & in aliis quamplurimis. Alter tamen eius sonus est is propriŤ qui est diphthongi *ae* sono ex *a* & *e* temperato: quo modo vsus obtinuit vt LatinŤ quoq. pronuntietur, nescio tamen quam rectŤ, quoties hśc vocalis cum *l* vel *r*, vel *s*, vel *t* cohśret, vt in prima syllaba dictionum Tellus, Fel, Mel, Terra, Ter, Quater, teres, &c. itťmque ante *ct* vt Tectum: & *gm* vt Tegmen, quem sonum Franci *e* apertum vocant, & eodem sono atque diphthongum *aÔ* exprimunt, vt *Estre, Feste, terre, elle*, perinde ac si scriptum sit, *Aistre, Faiste, Tairre, Aille*, vt scribitur & pronuntiatur *maistre, faiste, aise*. Tertius huius vocalis sonus Grścis & Latinis ignotus, is ipse est qui ab Hebrśis tribuitur puncto quod Seua raptum vocant: Galli verÚ *E* foemineum propter imbecillam & vix sonoram vocem appellant, quś litera propterea neque in pentametris quarto loco, neque sexto loco in hexametris versibus admittitur, & versus omnes in illam desinentes hypermetri habentur. Itaque dictionem nunquam hic sonus inchoare potest, vtpote qui semper vel ŗ consonante prścedente pendeat, vel si nulli consonanti subiiciatur, prścedentis vocalis sit veluti productio quśdam: vt *amie* amica: *aimee* amata, *ioue* gena. Dicemus autem in litera *n* & diphthongorum tractatu de peculari quodam huius vocalis vsu in tertiis pluralibus verborum personis. Sunt verÚ tres isti huius literś soni accuratŤ dignoscendi, ne cum Aquitanis vel actiua verba infiniti modi vt *Aimer* amare: *Disner*, prandere: *parler*, loqui: vel pluralis numeri seu nomina, vt *Bont[e]s* bonitates: seu participia passiua, vt *Lass[e]s*, lassati, quś omnia per *e* clausum non autem apertum efferenda sunt, vnde isti duri & Francicis purgatis auribus intolerabiles rythmi ŗ doctissimis etiam poŽtis Aquitanis vsurpati, quibus inter se conferunt *disputer*, & *IupitŤr*: *hiuer* & *arrivŤr*: *parler* & *par lair, lasses* & *VlissŤs*: *asses* & *accŤs*. Quod si obtineri possit vt huic triplici sono triplex hic character attribuatur, nempe *e* pro hac litera clauso sono & masculo efferenda: *e* pro infracto & lenissimo huius literś sono: *e* denique pro diphtongo *ś*, magnopere tum ipsis Francis plerisque tum in primis peregrinis cautum esset. Alij prśterea duo sunt soni huius literś sed prorsus adulterini, & paulatim mutata quidem pronuntiatione, sed eadem manente scriptura, in Francicam linguam inuecti. Coalescens enim *e* in eandem syllabam cum *m*, vt *temporŤl* temporalis, vel *n*, siue sola & sonora vt *i'enten*, ego intelligo: siue adiuncto *d* vt *entend*, intelligit: vel vt *content*, contentus: pronuntiatur vt *a*. Itaque in his vocibus *constant*, constans: & *content*, contentus, *An*, annus, & *en*, in, diuersa est scriptura, pronuntiatio verÚ recta, vel eadem, vel tenuissimi discriminis, & quod vix auribus percipi possit. Excipe quatuor has voculas, *ancien* trissyllabum, antiquus: *lien* vinculum, & *moiien*, medium, *fi[e]nt* fimus, dissyllaba: & *quotidien* quotidianus, quatuor syllabarum: denique omnia gentilia nomina, vt *Parisien* Parisiensis: *SauoÔsien* Sabaudiensis: in quibus *e* clausum scribitur & distinctŤ auditur, *i* & *e* nequaquam in diphthongum conuenientibus. Sed & Picardi veterem hÓc quoque tum scripturam tum pronuntiationem retinuerunt, adeÚ quidem vt etiam scribant & pronuntient *ceens*, hic intus: *dedens*, intus: *leens*, illic intus: quum reliqui Franci scribamus & pronuntiemus *ceans, dedans, leans*: Alter huius literś sonus adulterinus est idem atque literś *i* geminatś duplicis, in vnam tamen syllabam coalescentis, quanuis scribatur *i[e]*, litera *n* sequente atque dictionem finiente. Sic in his monosyllabis rectŤ pronuntiatis accidit, *bien* bonum, vel benŤ: *chien* canis: *Chrestien* Christianus dissyllabum: *mien* meus, *rien* nihil: *sien* suus: *tien* tuus vel tene, cum compositis: *vien* venio, vel veni cum compositis: quś omnia vocabula sic ŗ purŤ pronuntiantibus efferuntur ac si scriptum esset *i* duplici *biien, chiien*, &c. Pictones tamen veterem pronuntiationem per *e* clausum retinuisse videri possent, nisi *e* in *a* mutarent, vt *ils disant, ils parlant*. Sed in earundem vocum foemininis *e* clausum restituitur: scribimus enim & efferimus *chi[e]ne*, canis foemina, *Chrestienť*, Christiana: quanuis *Chrestientť* Christianitas, pronuntiemus *Chrestient[e]: mienť*, mea, *sienť* sua: *tiene*, tua & teneat, *viene* veniat. *I i i*. Hśc litera vt apud Hebrśos & Latinos, sic apud Francos interdum vocalis est, interdum consonans: quanuis illam Hebrśi ante reperta puncta quś vocant, non inter vocales, sed inter palatinas consonantes non temerŤ recensuerint. Cśterum quum hśc litera vocalis est natiuum illum tenuissimum sonum retinet cśteris linguis vsitatum. Quum autem est consonans, idem valet atque *g* nunc solet in Latinis istis vocibus lege & legi (& quidem vitiosŤ) pronuntiari. Neque mihi displicet eorum commentum qui hanc consonantem ŗ vocali, inferiore illius patre producta & hami instar recurua distinguit, sic nimirum illam consonantem pingentes, *ja, je, ji, jo, ju*. *O*. Hśc vocalis in ipsa palati testudine quasi echo quśdam resonat, minus quidem clarŤ quam *a*, non tamen ita obscurŤ vt *ou* diphthongus, qua in re ŗ Bituricensibus & Lugdunensibus, aliŪsque non paucis populis peccatur, qui pro *nostre* noster, *vostre*, vester: *le dos* dorsum, pronuntiant *noustre, voustre, le dous*. Quasdam tamen similes voces vsus obtinuit vt ita proferamus, veluti *col* & *cou*, collum: *fol* & *fou*, stultus: *mol* & *mou*, mollis, licet semper scribamus *col, fol, mol*, vnde *colet* ceruicula, *folle*, stulta & *molle* hśc mollis. At illis contrarij Delphinates & Prouinciales quos vocant, sublata *u* vocali ex diphthongo *ou*, scribunt & legunt *cop*, ictus: *beaucop* multum: *doleur* dolor: *torment* tormentum, pro *coup, beaucoup, douleur, tourment*. Sic Sabaudi pro *oui*, ita pronuntiant *oÔ* per dialysin. Occitani verÚ, nomen etiam inde adepti, ex negante Grśca particula /ouk/, ŗ vicinis fortasse Massiliensibus Grścis accepta, fecerunt (quod mirum est) affirmantem particulam *oc*, pro *oui*, ita: quś omnes pronuntiationes vitiosś sunt, & aures Francorum vehementer offendunt. *V v v u*. Hśc litera, quum est vocalis, est Grścorum ypsilon, quod ipsa quoque figura testatur, effertķrque veluti sibilo constrictis labris efflato, vnde factum vt Hebrśi non inter vocales siue Gutturales quas appellant, sed inter labiales consonantes hanc quoque alteram, ante reperta quś vocant puncta, non immeritÚ numerarint. Sonus autem illius proximŤ ad tenuitatem *i* vocalis accedit: quamobrem etiam promiscuŤ veteres Romani optimus & optumus, Maximus & Maxumus, non illo pingui sono quo Romanum suum *u*, & Grści vetustiores suum /o mikron/ efferebant, sed altero illo tenui scribebant & pronuntiabant. Germani propterea hanc literam solent *u* Gallicum, ab illo crassiore quem Galli per *ou* diphthongum scribunt, distinctum appellare: & ŗ litera *u* in suis minutis characteribus hac imposita nota distinguunt, *[)u]*. Cśterým Franci Latinos grammaticos sequuti ad hanc literam retulerunt etiam ∆olici digammatis sonum, sic vocati quÚd ŗ solis Grścorum populorum ∆olibus vsurparetur, medium videlicet inter *ba* & *pha*, sicut hodie Latini pronuntiant primam syllabam in vado, vetus, vita, volo, vultus. In huius autem literś pronuntiatione cauendum est tum Vasconum vitium qui *b* pro *u* efferunt, vt *bin* pro *vin*: *bache* pro *vache*: *beau* pro *veau*, & contrŗ, *u* pro *b*: qui error passim in veteribus manuscriptis libris occurrit: tum etiam alterum Germanis proprium, quo hanc consonantem pro *ph* siue *f*, & contrŗ *u* pro *ph* siue *f* vsurpant: vt qui pro *vino, viuo, vitulo, vacca* pronuntient *finum, fifo, fitulus, facca*, & contrŗ pro *fallere, vallerť* & similia: qui maximus error quanto est ipsis familiarior, tanto diligentius est illis vitandus. At nostri maiores Franci peculiarem habuerunt characterem ∆olico digammati scribendo tam acutŤ excogitatam, quŗm est imperitŤ ŗ posteris, in mediis syllabis neglectus, & initio dictionum pro *u* consonnante vsurpatus, vt quum scribunt *vu* & *vue*. Quum igitur hos sonos viderent maximŤ affines *ba* & *va*, ŗ plerisque confundi, figura vsi sunt quś hanc affinitatem simul & ostenderet & distingueret, charactere videlicet literś *b* leuiter in sinistram nempe v & *v* ad digammatis ∆olici pronuntiationem significandam inflexo, Ūdque non tantým initio dictionum, vt ŗ FrancicŤ scribentibus adhuc hodie obseruatur, vt *vie, vertu, vertueux*, sed etiam intra ipsas dictiones, vt *vivrť, recevoir, avoir, pouvoir*, qua de re suo rursum loco ŗ nobis dicetur. P. Ramus nostra memoria diligens multarum rerum inquisitor, vt hanc literam vocalem ŗ consonante distingueret, hunc quidem characterem v, consonanti, istum verÚ *u*, vocali attribuit. Laudo institutum, factum probare non possum. Nam illa quidem nota est verum Grścorum /u psilŰn/, id est, hśc ipsa vocalis. At *u* character est, vt ex veteribus etiam manuscriptis codicibus apparet, antiquus Grścus literś betha, non autem digammatis solis ∆olibus noti: quam notam postea librorum descriptores perperam ad hanc literam tum vocalem tum consonantem designandam accommodarunt: hoc tamen discrimine seruato, quÚd illa priore vsi sunt in dictionum initiis, ista verÚ intra ipsius dictiones, aut in earum fine. De consonantium literarum Francicarum pronuntiatione. *B b*. Hśc consonans eundem quidem sonum in Francica lingua retinet, quem & Grści emendatŤ pronuntiantes & Latini obseruant, sed suauitate quadam siccitatem ipsius temperante, quo magis cauendum est Germanis ne hanc cum *p* sicciore etiam litera suo quodam more confundant, vt quum pro scribere & bibere pronuntiant, & quidem non sine densiore quoque flatu scrippere & pippere. De Vasconibus autem hanc literam in ∆olicum digamma transferentibus, paulÚ antŤ est ŗ nobis dictum. *C c c*. Hśc consonans, orto proculdubio ŗ vitiosa Latinś linguś pronuntiatione errore, duplicem habet sonum, qui tamen fallere neminem nisi falli volentem possit. Nam ante *a* & diphthongum *au*. Item ante *o*, & *ou* diphthongum, & *u*, & *ui* diphthongum, sonum suum natiuum, paucissimis exceptis vocabulis seruat, vt *cas*, casus: *cause*, causa: *columne*, columna: *couler*, colare: *curer*, curare: *cuir*, corium. At ante vocales *e* & *i* pronuntiatur sicut, *s* Latinum, vt *cť* & *ci*, ac si scriptum esset *sť* & *si*. Dixi excipi quasdam paucas dictiones in quibus itidem vt *s* Latinum profertur tum ante *a* tum ante *o*, cuiusmodi sunt *ca, deca, faÁon, faÁonner, glaÁon, maÁon, maÁonner, limaÁon, poinÁon, poinÁonner*, & actiua tum prśterita tum participia ab infinitis quś in *cer* desinunt, vt ŗ *commenÁer*, fit *commenÁant* & *commenÁons, commenÁa*: & si qua sunt eiusmodi *s* Latino pronuntianda: quarum dictionum nonnulli quasdam inserta *e* vocali quiescente scribunt, vt *commenÁea commenÁeons*, alij verÚ, quos omnino sequendos arbitror, litera *s* tanquam cauda quadam literś *e* subiecta notant, & hanc literam *c* caudatum, Hispanorum more vocant, vt *Áa deÁa, faÁon, faÁonner*: *maÁon maÁonner*: *poinÁon poinÁonner*: *commenÁay commenÁa*: *commenÁons commenÁent*. Quoties autem huic literś adhśret sequens aspiratio, quścunque vocalis sequatur, tum solet crasso quodam & pingui sono proferri, cuiusmodi est apud Hebrśos literś Schin in dextro latere signatś, non vt Grścorum chi, quod sonant Germani in verbo *machen*, sed vt *ch* pronuntiant in voce *chelme*. Sic igitur FrancicŤ sonant *chat*, catus: *chair*, caro: *chaud*, calidus: *chez*, apud: *cheut*, lapsus: *riche*, diues: *chose*, res: *chou*, brassica. At contrŗ Picardi pleraque ŗ cśteris Francis per *ch* pingue prolata, per *c* siccum efferunt, vt *cat, cauld, cose, rigue*, & plurima Ť contrario per *ch*, proferunt, quś per *s* Latinum cśteri pronuntiant, vt *chechi, chela*, tanta est dialectorum non modÚ varietas, sed etiam repugnantia. *D d d d*. Hśc consonans pronuntiata nullam syllabam claudit in Francica lingua prśter vltimam in quibusdam dictionibus, in quibus perinde pronuntiatur vt *t*, sed ita vt siccitas eius aliquatenus liquefiat. Quod si quis roget, cur non igitur *t* potius quŗm *d* scribatur, respondeo id fieri propter deriuatorum analogiam. Itaque scribimus *gaillard*, hilaris: *paillard*, scortator: *lard*, lardum propter deriuata, *gaillardise, paillarder, larder*, quum alioqui haud secus illa propriŤ efferamus, quŗm si per *t* scriberentur. Sic quamuis tertiś personś singulares prśsentis indicandi modi verborum actiuorum *t* literam regulariter requirant in secunda & tertia coniugationibus, scribimus tamen *entend*, intelligit: *fend, defend, fond, respond*, propter infinita, *entendre, fendre, defendrť, fondrť, respondre*, quibus etiam nonnulli addunt *pleind, peind, craind, feind, estraind, ioind, poind*, sed immeritÚ. Nec enim in eorum infinitis modis, *plaindre, pendre, craindrť, feindre, estraindre, ioindre, poindre*, litera *d* inuenitur vt in illis ex analogia, sed euphoniś causa inseritur, vt in Grśca dictione /andros/ pro /anros/, & in Francica *tendre*, pro *tenre*, ŗ Latina voce tener. Sed nullam excusationem admittit eorum error qui inter *quand* pro quando & *quant* pro quantum nullum discrimen in scriptura statuunt. Et hÓc admonendi sunt Germani ne *t* pro *d* pronuntient, vt suum *das* & *dag*, efferre solent *tas* & *tag*, & LatinŤ pro Doctore Toctorem aut etiam Tocthorem proferre. *F f*. Hanc literam initio fuisse ∆olici digammatis, siue *u* consonantis notam, ipsa figura ŗ Latinis vsurpata, demonstrat, ex vno gammate alteri imposito constructa vt ex Ciceronis etiam quodam loco in oratione pro Flacco manifestŤ liquet. Postea verÚ pro /ph/ Grścorum, id est pro ph vsurpari coepit, vt & ŗ Francis hodie pronuntiatur. Sicut autem dixi de *u* consonante, magnoperŤ cauendum esse Germanis ne illam cum *f* confundant, ita vicissim summoperŤ studeant oportet ne *f* pro *v* consonante vsurpent: quanuis hśc litera dictionem finiens ŗ Francis loco digammatis scribatur, & vt *f* pronuntietur, vt *beuf, bref, cerf, gref, naÔf, nef, nerf, serf, suif, vif*, ŗ Latinis vocibus, bouis, breuis, ceruus, grauis, natiuus, nauis, neruus, seruus, seuum, viuus: restituto in illorum deriuatis digammate, vt *bovine, breverť, cerve, grever, navire, nerveux, servitude, vivacit[e], naivetť*. *G g g*. Hśc consonans ante *a, o*, & *u*, verum suum sonum seruat proximum Cliterś, vt *gale*, scabies: *gaule*, Gallia: *gosier*, guttur: *goutte*, gutta: *aigu*, acutus. At ante *e* & *i*, errore ŗ Latina vitiosa pronuntiatione propagato, idem prorsus plerunque sonat atque *i* consonans in Latinis vocibus, vt ŗ plerisque etiamnum enuntiatur Regere & Regis, vt *gager, regir*, ac si scriptum *gaier et rejir*. Sed neque illud neque istud exceptione caret. Nam & ante *a* & ante *o* interdum vt *j* consonans, & contrŗ ante *e* & ante *i* natiuo suo sono profertur, quś tamen varietas facilŤ discernitur. Quoties enim ante *a* & *o* pro *j* consonante vsurpatur, illi subiici solet *[e]*, non vt proferatur, sed vt silens ostendat *g* in iis dictionibus non aliter efferendum quŗm ante *[e]* consueuit, id est pro *j* consonante, vt *mangeons* comedimus, item *iť mangeay, tu mangeas, il mangea, nous mangeasmes, vous mangeastes, ils mangearent*, comedi, disti, dit, dimus, distis, derunt, perinde ac si scriberetur *manions, manjay, manias*, &c. Sic Germani nonnulli pro Ego perperam pronuntiant Eio, & pro Gallus Iallus. Vnde Bituricenses *Iau* pro Gallo & *Aiacť* pro *Agacť*, id est pica. Sic etiam ante *o* vt *flageol*, fistula pastoritia. At quoties ante *e* vel *i* natiuum suum sonum retinet, solet illi adiici *u* itidem quiescens, & hoc vnum ostendens, quanuis sequatur *e* vel *i*, tamen natiuo suo sono hanc literam esse proferendum vt *langue* & *languir*, in quibus nusquam auditur *u*, sed indicat non esse proferendas istas voces vt si scriberetur *lanje* & *lanjir*. Itali verÚ nescio qua ratione hunc sonum per *gh* scribunt, vt *stringhiť, ghiotto*, & similia. *H h h*. Aspirationem Franci quantum fieri potest emolliunt, sic tamen vt omnino audiatur, at non asperŤ ex imo gutture efflata, quod est magnoperŤ Germanis & Italis prśsertim Tuscis, obseruandum. Deinde cauendum accuratŤ, ne vel vbi quiescit efferatur, (quibus autem in vocabulis quiescat, partim vsus docet, partim etiam suo loco dicemus) vel vbi pronuntianda est prśtermittatur, quo vitio purgatis auribus molestissimo, Burgundi, Bituricenses, Lugdunenses, & Aquitani penŤ omnes laborant, pronuntiantes *en ault, l'autesse, l'acguenee, l'azard, les ouseaux*, pro *en hault, la haultesse, la hacquenee, le hazard, les houseaux*. Quibus autem in vocibus sonet exquiescentium recensione etsi facilŤ fuerit iudicare, placuit tamen illorum in quibus auditur, plerasque enumerare, quÚ faciliýs sibi quisque ab illo vitio cauere possit. In harum igitur dictionum initiis aspiratio pronuntiatur. *H* ante *a*. *Ha* Interiectio exclamantis & imitantis. *Hache*, hasta. *Halier*, dumetum. *HaÔr*, odisse, cum omnibus deriuatis. *Haire*, cilicium. *Hairon*, ardea. *Hait*, vetus verbum Gallicum quo animi acquiescentis alacritas significatur, vnde *souhait* & *souhaitter*. *Halť*, forum tectum rerum venalium. *Halecret*, thorax ferreus. *Haler*, sursum funibus onus attollere. *Haleter*, anhelare. *Hameau*, viculus. *Hanap*, patera, vetus Gallicum verbum. *Hanche*, coxa. *Hante*, hastile. *Hanter*, frequentare, cum deriuatis. *Haquebute*, gestatoria bombarda. *Haquenee*, gradarius equus. *Hacquet*, species vehiculi. *Harangue*, oratio publicŤ habita. *Haras*, equorum grex. *Harceler*, incessere. *Hardes*, sarcinś. *Hardi*, Audax, cum deriuatis. *Haren*, halec, pro pisciculo marino. *Harer*, incitare, fictitia vox ab interiectione ha. *Harnie*, hernia, cum deriuatis. *Harier*, vrgere, ab eadem interiectione ha. *Harnois*, lorica. *Harpe*, Cithara, cum deriuatis. *Hart*, Laqueus. *Hazard*, periculum incertum, cum deriuatis. *Hasle*, torrens solis śstus, cum deriuatis. *Haste*, veru, pro quo purius loquentes Franci dicunt *vne broche*. *Haubert, haubergeon*, thorax. *Haute*, quantum aliquis potest semel arripere. *Hauet*, vncus. *Hauir*, retorrere. *Hault*, altus, cum deriuatis. *Haye*, sepes. *Haure*, nauale. *H* ante *e e e*. *He*, interiectio vocantis. *Heaume*, galea. *Hector*, nomen proprium. *Hennir*, hinnire. *Herault*, fecialis. *Henri*, nomen proprium. *Herisson*, herinaceus. *Herse*, occa. *Hestoudeau*, pullaster. *Hestre*, cerrus. *Heurt*, Illisio, cum deriuatis. *H* ante *i*. *Hibou*, bubo. *Hideux*, horridus. *Hie*, fistuca. *H* ante *o*. *Ho*, interiectio vocantis. *Hobin*, equus tolutarius. *Hocher*, quatere. *Hochet*, infantile crepitaculum. *Hoguiner*, contrectatione lacessere. *Hola*, Interiectio sistentis. *Hon*, Interiectio cum indignatione recusantis, vnde *hongner*. *Hongre*, Hungarus, Cantherius. *Hongrie*, Hungaria. *Honnir*, dedecorare. *Honte*, pudor, ignominia, cum deriuatis. *Hoquet*, singultus. *Hoqueton*, tunicś species. *Horion*, ictus fuste impactus, vox Picardis peculiaris. *Hors*, foris. *Hote*, corbis dossuaria. *Hou*, interiectio abigentis cum ignominia. *Houbelon*, lupulus. *Houe*, bipalum cum deriuatis. *Houlette*, pedum. *Houppe*, floccus. *Houseau*, ocrea. *Housse*, stragula sellś equestri imposita. *Housser*, pertica abstergere. *Houssine*, virga arbustea. *Houx*, aquifolia. *H* ante *V*. *Huer*, inclamare, fictitia vox. *Huche*, mactra. *Hucher*, voce accersere, dictio Picardis prśsertim familiaris, cum deriuatis. *Hulote*, vlula. *Humer*, sorbere cum deriuatis. *Hupe*, vpupa. *Hurler*, vlulare. *L l l*. *L* natiuum suum sonum singularis retinet tum dictionem inchoans vt *la, le, li, lo, lu*, tum finiens, vt *al, el, il, ol, ul*. Sin verÚ geminetur Ūdque ante *a, e*, vel *o* (quod fieri solet consuetudine potius quŗm necessaria ratione) tum nihilominus pronuntiatur vt simplex, vt *aller, belle, telle, querelle, folle, molle*. Ante *i* verÚ vocalem edit mollem quendam sonum Hebreś, Grścś, & Latinś linguś prorsus insuetum, proximŤ accedentem ad sonum syllabś *li* cum proxima vocali coalescentis, quem Itali quidem per *gl* scribunt, tum in initio, vt in *gli* articulo, tum intra ipsam dictionem, vt *figliuolo*: Hispani verÚ per duplex *ll* initio quoque vocabulorum notant, vt *llamado* quasi *liamado* trissyllaba dictione. Francis autem hic sonus nullam dictionem incohat, prśterquam Bituricensibus qui *gloire* & *glorieux*, & similia efferunt quasi *lioire* dissyllabum, & *liorieux* trissyllabum scribatur. Sic ergo duplex *ll* ŗ Francis enuntiatur, proximŤ prścedente *i*, quś vocalis si sola fuerit, sonum suum seruat, vt *bille*, globulus, *fondrillť*, sordes in fundo hśrentes: *fille*, filia: *grille*, craticula: *fourmiller*, formicarum instar pullulare: *chenille*, eruca: *piller*, populari: *quille*, lignum paruulum pyramidis instar effictum: *siller*, nictare: *sillon*, sulcus in re rustica, siue merges. Excipe dictionem vnicam *ville* pro vrbe, in qua sonat *l* singulare, sic scripta, vt ŗ foeminino adiectiuo *vile*, vilis discernatur. Sin autem vocalem *i* prścedat alia quścunque siue simplex, siue in diphthongo, tum *i* quiescit, & indicat duplex illud *ll* illo molli sono efferendum, vt ante *a bailler*, tradere, *paille*, palea: *saillir*, salire: ante *e, veiller*, vigilare, *treillis*, clathra: ante *ou, mouiller*, madefacere: *grenouille*, rana: *bouillir*, bullire. ante *eu, feuille*, folium: *veuille*, velim. Sic enim hśc arbitror scribenda non vt vulgo solent, *fueille, vueille*. Quod autem Aquitani & eos imitati nonnulli hunc sonum scribunt per *lh* vt *balher, moulher*, & similia, ipsi viderint qua ratione faciant. *M m m*. *M* syllabam inchoans vero & omnibus linguis vsitato sono compressis labiis effertur, vt *ma, me, mi, mo, mu*: syllabam autem finiens siue intra ipsam dictionem, siue in vltima vocabulorum, perinde prorsus pronuntiatur vt *n*, de qua mox dicemus, ita videlicet vt non modÚ labia non occludantur, sed etiam linguś mucro dentium radicem non feriat, vt *temporel*, temporalis, *hymne*, hymnus, *dommage*, damnum, *dam*, damnum, *nom*, nomen, *haim*, hamus, *faim*, fames, *temps*, tempus, perinde efferenda acsi scriptum esset, *tanporel, hinne, donmage, dan, non, hin, fin, tans*. *N n n*. Hśc quoque consonans syllabam inchoans natiuum sonum retinet, vt, *na, ne, ni, no, nu*: intra dictionem autem, vel vltimam dictionis syllabam incipiens, sśpe sonum quendam edit mollem admodum, tum Hebrśis tum Grścis, tum etiam fortasse Latinis ignotum, quamuis Italis quoque & Hispanis familiarem: quem illi quidem vt & Franci per *gn*, isti verÚ per *n* superinducta lineola signatum scribunt, hoc charactere videlicet, *Ů*, vt post *a, gagna*, post *e* clausum *gagner*: post *e* foemineum, *rongne*: post *i, ignorer, guigner*: post *o, rognon*: post *eu, gaigneur*: quś pronuntiatio eadem penŤ est, atque si hśc ita scribas & pronunties vt dissyllaba, *gania, ganier, guinier, ronion, ganieur, et iniorer* trissyllabum. Hinc factum vt nonnulli ante *on* in huiusmodi vocibus *i* quiescens inserant, quod ego quidem non probo, quum potius si occurrerit sit expungendum. Sic enim ŗ nominibus *coin, tesmoin, et besoin*, deducuntur verba, *cogner, tesmogner, et besogner*: quś nonnulli, interiecto altero *n*, scribunt *congner, tesmongner, besongner*. Neque sanŤ temerŤ id faciunt, quum sśpissimŤ sic geminentur *m*, vt pro *home*, homo, vsus obtinuit vt scribatur & pronuntietur *hommť*, & *n* quoque in *bonne, sonner, honneur, honneste* ŗ Latinis vocibus Bona, Sonare, Honor, Honestas: licet dicamus simplici *n honorer & honorable*, ab Honorare & Honorabilis. Sic etiam vel *g* expuncto scribendum est *conoistre, & conoissance* vel in *n* mutato, *connoistre et connoissance*, pro quibus vitiosŤ scribi solet *cognoistre* & *cognoissance*: Cuiusmodi *n* Hebrśi non scriberent geminum, sed per daghes forte quod vocant, aptissimo compendio notarent, cuius exemplum nobis accommodatissimum nostra hśc Francica lingua suppeditat in diuersis dictionibus, quarum prior in *n*, posterior verÚ incipit ŗ vocali: Exempli gratia, FrancicŤ sic rectŤ scripseris, *Pierre s'en est alle*, quod tamen sic efferendum est, *Pierre s'en nest alle*. Sic, *on m'en a parle*, ac si scriptum esset, *on m'en na parle*, illo videlicet prioris dictionis *n* daghessato, & cum vocali sequentem vocem incipiente coniuncta, pro eo quod Parisiensium vulgus pronuntiat, *il sť nest alle, on me na parle*, per *e* foemineum vt in pronominibus *sť* & *mť*. Sed hoc in primis curandum est peregrinis omnibus quod antea in litera *m* monui, nempe hanc literam quoties syllabam finit, quasi dimidiato sono pronuntiandam esse, mucrone videlicet linguś minimŤ illiso superiorum dentium radici, alioqui futura molestissima pronuntiatione: quo vitio inter Francos laborant etiamnum hodie Nortmanni. Grścos autem haud aliter hanc literam ante /k, g, ch/, pronuntiare consueuisse annotat ex Nigidio Figulo Agellius. *P p*. Sicca est admodum huius literś pronuntiatio vt in reliquis linguis, sed in Francico idiomate quantum fieri potest emollitur, syllabam in paucis finiens, vt in interiectionibus *hip* quś saltantis alacritatem indicat, & *hop* aliquem inclamantis, vt apud Aristophanem /batrachois/, & vetere voce iam obsoleta *hanap* pro calice: *cap* promontorium: *coup* ictus: vnde aduerbium *beaucoup*: *sep*, vitis. Germanis verÚ danda est opera ne illam cum *b* confundant, veluti cum brśceptor dicunt pro prśceptor. *Q q*. Hśc consonans syllabam inchoans semper habet *v* vocalem adiunctam, sed quiescentem vt suo loco dicemus, & hoc vnum indicantem, hanc consonantem, quścunque sequatur vocalis, idem valere atque K id est Grścorum Cappa, siue Hebrśorum Coph, vt *quand*, quando: *quant*, quantum: *que*, quod: *qui*, quis: *quotidien* quotidianus: quasi scriptum sit *kand, kant, ke, ki*. Redundat igitur litera C illi ŗ quibusdam prśposita in nonnullis vocabulis, vt *auecques, picquer*, nullo prorsus vsu, quum sufficiat scribere *aueques & piquer*. Syllabam finit quantum possum meminisse in hac vnica dictione *Coq*, gallus gallinaceus: sed desinentia in *c* plurima vocabula scribuntur per *qu* in deriuatis, vt *rebequer, bequer, claquer, choquer, defroquer, greque, fantastique, publique, croquer*, ŗ *rebec, bec, clac, choc, froc, grec, fantastic, public, croc*. Quśdam tamen eiusmodi formant deriuata non in *qu*, sed in *ch*, vt, *duchť, sachet, seche, rocher, deiucher, acrocher*, ŗ nominibus *duc, sac, sec, roc, desiuc, croc*. *R r r*. H∆c litera siue inchoet siue finiat syllabam, natiuo suo sono profertur. ImmÚ quamuis sit omnium literarum asperrima, ideůque apud Hebrśos nunquam daghessetur, & Francicam linguam constet molitiem pronuntiationis in primis captare, tamen quum geminatur, fortiter est efferenda, vna quidem priorem syllabam finiente, altera verÚ sequentem inchoante, vt *barre, beurre, courre, errer, ferrer, fourrer, quarre, verre*. Itaque cauendum est Cenomanorum, Pictonum & Lotharingorum vitium qui duplicem vt simplicem enuntiant: quum tamen contrŗ iidem Cenomani simplicem vt duplicem efferant, vt *fairre*, facere, & *voirre*, verŤ. Parisienses autem, ac multo etiam magis Altissiodorenses & mei Vezelij simplicem etiam in s vertunt, vt *courin, Masie, pese, mese, Theodose* pro *cousin, Marie, pere, mere, Theodore*: quomodo etiam Romani promiscue scripserunt Valesius & Valerius: honos & honor: & flos & mos retinuerunt pro flor & mor, vt ex obliquis floris & moris apparet. Imo etiam veteres honosem pro honorem scribebant, vt Festus testatur. Sed hoc vitium in Francica lingua nullus mos excusat. *S s s*. Hśc consonans suo natiuo sibilo semper profertur dictionem incipiens, vt, *sage, semer, signe, songe, surmonter*. Intra ipsam autem dictionem, si inter duas vocales deprehendatur, vnam videlicet quś syllabam prścedentem finiat, & alteram quś ipsi sigmati adhśreat, tunc lenissimo sibilo vt Zain Hebrśorum & Francorum Zeta, de quo mox dicemus, non autem vt Grścorum /z/, quod respondet Hebrśorum Tsade, pronuntiatur, vt *cause, desir, plaisir, raison, baiser, creuser, priser, chose, oser, vser, excuser*, quś sic efferuntur ac si scriberetur, *cauze, dezir, plaizir, raizon, baizer, creuzer, prizer, choze, ozer, vzer, excuzer*: Ūdque vsque adeÚ perpetuum est, vt etiam hśc litera dictionem finiens, & inter duas vocales deprehensa similiter pronuntietur vt *les ames, les asnes, les engins, les instrumens, les ordures, les vsages,* acsi scriberetur *lez ames, lez asnes, lez engins, lez instrumens, lez ordures, les vsages*. Quod si inter duas vocales duplex scripta comperiatur, tunc prior quidem quiescit, posterior autem perfecto natiuůque suo sibilo profertur, vt *aussi, baisser, laisser, chausse, chasser, dessus, dessoubs, glisser, grossir, toussir*, & similia. Idem statuendum quoties inter consonantem prścedentem & vocalem adhśrentem occurrit, vt *ainsi, transi, apprehension*. Itaque perperam nonnulli *prinse, entreprinse, peinson*, scribunt & pronuntiant. Quibus autem in syllabis quś pluribus consonantibus constant, hśc litera sileat, suo loco dicemus. *T t*. Hśc consonans syllabam inchoans, siue sola vt *ta, te, ti, to, tu*: siue cum *r*, vt *tra, tre, tri, tro, tru*, (nam in Francica lingua vix aliam sibi consonantem adsciscit) natiuum suum sonum retinet ŗ litera *d* distinctum. Hoc obseruandum est Germanis, quibus mos est has duas literas sśpissimŤ permutare. Syllabam verÚ nunquam finit intra dictiones, nisi geminata ac proinde quiescens, vel ali‚s superuacanea, vt *lettre, mettre*. Cśterým in Francicis vocibus ŗ Latinis in *tio* desinentibus desumptis, (in quibus hśc consonans scribitur) nulla certŤ ratione, sed communi errore ab iis qui vitiosŤ Latina pronuntiant, in peregrinas quoque linguas propagato, hśc litera pronuntiatur per *c* siue solum vt *interrogation, disposition*, & similia plurima: siue cum *c*, vt *affection*, affectio, quasi scriptum sit *interrogacÔon, disposicion, affeccion*: prścedente tamen *s*, suum natiuum sonum seruat, vt *combustion*. QuÚd si dictionem finiat, sequente quacunque consonante, quiescit, vt suo loco dicemus. Sed huic literś mirum quiddam accidit, nempe vt, vbi nusquam apparet, tamen euphoniś causa pronuntietur, vt si scribas *parle-il*, loquitķrne? pronuntiandum erit interposito *t*, etiam seruato *e* foemineo, *parlet-il*. Sic in tertiis personis singularibus futuri indicatiui *ira-il, parlera-il*, & prśsentis etiam indicandi in quibusdam verbis, vt *va-il*, scribitur quidem, sed pronuntiatur *irat-il, parlerat-il*, quam pronuntiationem recentiores quidam ad normam scripturś exigunt: sed hoc certŤ facere saltem non possunt in tertia persona singulari prśsentis temporis indicatiui primś coniugationis vt *aime il*? Veteres autem maiores nostros tertias personas singulares desinentes in a, vt *va* vadit, & tertias singulares tum prśteritorum perfectorum, vt *aima* amauit, tum futurorum vt *aimera*, scripsisse & pronuntiasse addito, *t* quod scribi paulatim desierit, indicat Burgundorum dialectus, qui adhuc hodie scribunt & pronuntiant, *Iť va, tu vas, il vat*, & *i'aima, tu aimas, il aimat*, & *iť parlera, tu parleras, il parlerat*. *X x*. Hśc litera in peregrinis dictionibus, necessitate quadam Francicś linguś suauitati veluti vim afferente, pronuntiatur pro duplici *cc* vt *xerxes, Artaxerxes*, sic tamen vt in posteriore istorum nominum syllaba audiatur alterum *c* duntaxat, quasi scribatur *xerces Artaxerces*. Sic etiam syllabam finiens effertur, vt *exercer, exemplť, executer*, etiam vbi *c* redundat, vt *exces, excessif*. In extremis verÚ dictionibus idem sonat prorsus atque s, & partim vsu potius quŗm firma ratione vsurpatur, vt in dictionibus *noix*, nux: *paix*, pax: *poix*, pix: & in nominibus numeralibus *six*, sex, & *dix*, decem, & eorum deriuatis, vt *sixiesme, dixiesme*: partim etiam ratione. Quum enim in litera quotidiana & verŤ Francica quam manu scriptam cursiuam vocant, vix ac ne vix quidem discerni possent *n* & *u*, (quś causa etiamnum hodie cogit Germanos literam *u* ab *n* imposito quodam apice distinguere) vsurpari cśpit x pro s prścedente diphthongo *au* vel *eu*, ne in pronuntiatione hallucinaretur, vt *ceux, dieux, lieux, mieux*, ne quis si s adhibitum esset, legeret *cens, diens, liens, miens*. Itidťmque vsus obtinuit vt scriberetur *cheuaux, maux*, & similia, ne quis legeret *cheuans et mans*. De *y* quod u Grścum falsÚ vocant. Quum hanc literam viderem non modÚ promiscuŤ & nulla prorsus ratione inscribenda Francica lingua vsurpari, sed etiam falsÚ *i* Grścum vocari, quum /u/ Grścorum non sit *i*, sed *u* illud exile crassś diphthongo *ou* oppositum, videor mihi tandem comperisse quod res est: nunquam videlicet maiores illos nostros de isto *i* Grśco cogitasse, sed duplex /i/ vocale scripsisse, vt nunc quoque Germani scribunt, hac nimirum forma *ij*: quś facilŤ postea in *y* degenerarit, & *u* Grścum vocari coepit, quod eius formam, Latinis descriptoribus familiarem, imitaretur. Sic etiam corrupta iampridem Grśca pronuntiatione factum vt /u/ cum iota confundatur. Vsus autem istius duplicis *ij* fuit duntaxat post *ai* & *oi* diphthongos occurentibus diphthongis aliis ab *i* incipientibus, puta *ia*, vel *ie*, aut triphtongis *iau* vel *ieu*, vt *plaije*: *aije*: *loijal: roijal: loijautť: ioije: ioijeux: loijaux*: in cuiusmodi dictionibus vitio scripturś tripliciter vitiata fuit pronuntiatio. Nam alij sic ista efferunt posteriore *i* eliso, acsi scriptum esset *joi,eux: loi,al: moi,en: plai,e*. Alij, vt Aurelij, corruptissimŤ posterius *i* pronuntiant, vt consonantem, priore *i* expuncto, *a,iť: jo,je: io,jeux: lo,jal*: quas prolationes omnes constat vitiosas esse, & illam veram prolationem retinendam in qua diphthongus gemina, aut diphthongus & triphthongus distinctŤ audiuntur, nempe *plai,iť: ai,iť: pai,ier: pai,iement: ioi,iť: ioi,ieux: moi,ien: loi,ial: loi,iautť: roi,ial: monnoi,ieur*. Sic maiores nostri primas personas singulares prśt. imper. tum indicatiui modi, vt *ai,moi,ie*, tum optandi, vt *ai,me,roi,iť*, enuntiabant, quod vsurpauit etiam Marotus Psalmo 23. nempe *vien,droi,ie*, & *craindroi,ie*, trissyllaba: pro quibus postea vsus obtinuit, vt, extrita diphthongo *ie*, scribamus & efferamus *aimoi, aimeroi, viendroi, craindroi*: sśpe etiam addito *s*, quś tamen est propria, Grścorum more, secundś personś singularis nota, nempe *aimois, aimerois, viendrois, craindrois*. Sic enim etiam Marotus in quadam Epistola vsum potius quŗm rationem sequutus, *O noble Roy FranÁois, Pardonnť moi, car ailleurs iť pensois.* Sed & iidem nostri maiores eandem rationem olim sequebantur in tertiis pluralibus personis, per *e* tantum foemininum in vltima syllaba efferendis, puta *aimoi,ent: ai,me,roi,ent*: quś pronuntiatio dupliciter postea corrumpi coepit. Quidam enim expuncto *i* pronuntiant, *aimoent*: & *aimeroent*, per *[e]* clausum, sicut Pictones adhuc hodie tertias personas plurales, *aiment, disent*, sic efferunt vt participia *aimant, disant*. Aliquj verÚ, vt Tholosates & alij plerique Aquitani, extrito *e* pronuntiant *ai,moint*, & *ai,me,roint*, diphthongo *oi* suo natiuo sono prolata vt in his vocibus, *soin, besoin, tesmoin*. At nunc Franci rectŤ pronuntiantes: quanuis verere manente scriptura, sic ista efferunt, vt plures personś, *aimoÔent, aimeroÔent*, non sono sed solo accentu circumflexo differant ŗ singularibus, *aimoit, aimeroit*, vt si scribatur, *aimŰit, aimerŰit*. Leuis autem erit huius literś emendatio, charactere minimŤ immutato, sed duplici tantum apice huic formś *ij* imposito, vt iam omnes nullum hic esse Grścum /u/ norint, sed duplex iJ, nusquam alibi scribendum quŗm post diphthongos *ai* vel *oi*, sequentibus quas dixi, vel diphthongis vel triphthongis. *z*. Hśc litera respondens Hebrśorum zain, non autem eorundem Tsade, nec Latinorum Zetś, dictiones aliquas peregrinas inchoat vt *zephire, zacinthe*. Vsus etiam obtinuit necessitate quadam vt in nomine numerali *vnze*, scribatur, quia si *s* scriberetur, tum integro sibilo pronuntiaretur *vnsse*, nempe *s* inter consonantem prścedentem & vocalem sequentem deprehensa, sicuti in sigmate diximus. At vsus postea, non eadem ratio, effecit vt similiter scribatur, *douze, trezť, quatorze, quinze, seze*, sicut etiam scribimus *ozeille*, oxalis. CommodŤ verÚ mihi facere videntur qui personas secundas plurales verborum, vt ŗ pluralibus rectis nominum substantiuorum distinguantur, hac litera finiunt in *[e]* clausum desinentes, vt *aimez, aimerez*. De diphthongis Francicis. Hactenus de simplicium literarum pronuntiatione disseruimus. Nunc de syllabis quś ex duabus vocalibus coalescentibus conficiuntur dicemus, quas diphthongos, id est, geminisonas appellant. Sunt autem eś in duplici differentia. Nam in vnis neutra vocalis auditur, sed tertius quidem sonus ex vtraque conflatus: in aliis verÚ vtraque profertur, sed in vnicam syllabam coÔens. Sunt autem nouem numero, nempe, *ai, au, ao, ei, eu, oi, ou, ue, ui*. *Ai*. Hanc diphthongum maiores nostri, vt & Grści omnes, quibus nulla est diphthongus ex *a* & *e* constituta, & veteres Latini sic efferebant vt *a* & *i*, raptim tamen & vno vocis tractu prolatam, quomodo efferimus interiectionem incitantis *hai, hai*, non dissyllabam, vt in participio *hai*, exosus, sed vt monosyllabam sicut Picardi interiores hodie quoque hanc vocem *aimer*, pronuntiant. Sicut autem posteriores Latini Aulai & Pictai dissyllaba, quś poetś per /dialysin/ trissyllaba fecerunt, mutarunt in Aulś & Pictś, ita etiam Franci, licet seruata vetere scriptura, coeperunt hanc diphthongum per *ae* pronuntiare: sic tamen vt in eius prolatione neque *a* neque *[e]* audiatur, sed mixtus ex hac vtraque vocali tertius sonus, is videlicet quem *e* aperto attribuimus. Quum enim vocalis *[e]* propriŤ penŤ coniunctis dentibus enuntietur, (qui sonus est *[e]* quem clausum vocauimus) in hac diphthongo adiectum *a* prohibet dentes occludi, & vicissim *e* vetat ne *a* claro illo & sonoro suo proferatur. Exemplo sunt hś voces, *parfaite* & *Prophete*, quarum penultimś non vno modo scribuntur, sed eodem penitus sono enuntientur. Sic prior syllaba in *maistre* & media in *permettre*, non sono sed sola quantitate differunt. Nam in illa quidem longa est per *s* quiescens notata, ista verÚ breuis est, in qua prius *t* quiescit, ostendens *e*, non esse clausum, sed apertum. Sed duo sunt prśterea in hac diphthongo notanda. Vnum, interdum per /dialysin/ esse pronuntiandam: vt in verbo *hair*, odisse, dissyllabo, & aliquot huius verbi personis, vt *haÔsse*, odissem: *haissoie*, oderam: quum tamen in themate dicamus *hai, hais, hait*, monosyllaba, & in nomine verbali *haine*, dissyllabum: quś vsu discuntur. Alterum, in hac diphthongo nonnunquam *a* penitus quiescere, & solým *i* audiri, sicut dicemus in literarum quiescentium tractatu. Neque hÓc mihi dissimulandum videtur vulgi Parisiensium vitium, qui *faisant*, |--| participium pronuntiant *fesant*, |u-| Spondśo in Iambum mutato. Denique & illud notandum est, hanc diphthongum interdum scribi quidem, sed pronuntiatione cum diphthongo *ei* confundi. Nam scribimus quidem *bain*, balneum: & *gain*, lucrum: & *plain*, planus: quś tamen sic efferimus vt si scriptum esset *bein, guein, plein*: integra tamen in deriuatis restituta diphthongo, vt *plaine*, plana: *baigner*, balneare, pro quo tamen extrito *i* multi pronuntiant *bagner*. Sic etiam ŗ voce *gain* deducitur verbum *gaigner*, vt ŗ Picardis adhuc hodie profertur. Purius autem loquentes hodie, eliso *i* pronuntiant *gagner*. Idem contigit in his vocibus *guairir*, & *guairison*, quas plerique extrito *i* proferunt, *guarir* & *guarison*. Mihi tamen illa vetustior pronuntiatio magis probatur. *Au* & *ao*. Hśc quoque diphthongus aliter pronuntiatur quŗm scribatur: sic nimirum vt vel parum vel nihil admodum differat ab *o* vocali, vt, *aux*, allia: *paux*, pali: *vaux*, valles: quś vix aliter mihi videntur sonare quŗm in *os*, ossa: *vos*, vestri: *propos*, propositum. Normanni verÚ sic illa sonorŤ pronuntiant vt *a* & *o* audiatur, vt qui dicant *autant*, perinde penŤ acsi scriptum esset *a, o, tant*: fiķntque fortasse antiqua & vera huius diphthongi tum prolatio tum scriptura quś in pauculis adhuc dictionibus ŗ nonnullis seruatur, nempe in *paon*, pauo: *faon*, foetus, in quibus nunc *o* quiescit. Pronuntiamus enim *pan*, & *fan*. At in verbo *faonner*, quod de ceruarum partu dicitur, mansit & scriptura & pronuntiatio huius diphthongi integra. Sic veteres Franci scribebant & pronuntiabant *paour*, pauor. At nunc sic quidem plerunque hśc dictio scribitur, sed tamen effertur per *eu* diphthongum, acsi scriberemus *peur*. In duobus autem istis vocabulis *paoure*, pauper, & *paovretť*, paupertas, videtur *o* insertum ne quis pronuntiare *pou,rť*, & *pou,rŤ,tť*, per *ou*, diphthongum. Sed vitari facilius hoc potuit, si vel vt maiores nostri vsurpato charactere *v* consonantis scriberetur, *povre*, & *povretť*, vel per *au* diphthongum *pauvre* & *pauvretť*, vt hodie nonnulli scribunt. Itaque vt ad diphthongum *au* reuertar, quum initio scriberetur & efferretur per *ao*, quam prolationem Normanni retinent, *o* paulatim in *u* mutatum fuit: vnde tandem tertia hodie vsitata prolatio nata est, *a* extrito, & hac diphthongo vt *o* simplex pronuntiata. Sed hÓc obseruandum est si hanc scripturam proximŤ sequatur aliqua vocalis, tunc nullum esse huic diphthongo locum, sed *v* esse consonans quam digamma ∆olicum vocauimus, & eum illa proximŤ sequente vocali cohśrere, vt *avare*, auarus: *avanture*, euentus fortuitus: *aviron*, remus: *avorter*, abortire: *avoir*, habere: *Auvergnť*, Aluernia. Prśterea istud quoque prśtereundum non est, hanc diphthongum sśpissimŤ nasci ex *al* syllaba in deriuatis ŗ Latino sermone deductis, vt *aultre*, ab alter: *hault*, ab altus, & alia plurima: sic tamen vt si occurrerit in vltima syllaba, seruetur in recto singulari, mutetur autem in *au* in plurali, vt *mal*, malum: *maux*, mala: *cheual*, caballus: *cheuaux*, caballi. PostremÚ & illud est obseruandum, errore factum vt in futuro indicatiui, prśterito imperfecto coniunctiui, ab infinito modo verbi habere, *u* consonans, tanquam vocalis in hanc diphthongum *au* coiens, pronuntiari coeperit, nempe vt *au,rai: au,ras: au,ra: au,rons: au,rez: au,ront*: quum & infinitus modus ŗ quo futurum indicandi modi formari consueuit, nempe *avoir*, & ipsum etymon Latinś dictionis, manifestŤ conuincant *v* consonantem esse in hoc toto verbo, in quam *b* litera fuit mutata: sicut *p* mutata etiam est in eandem consonantem in verbo Recipere, *recevoir*, vnde deducitur futurum *recevrai*. Itaq. non dubium est quin maiores nostri pronuntiarent *a,vrai: a,vras*: & sic deinceps, vt Itali hauero, hauerai, hauera, haueremo, hauerete, haueranto. Vsus autem postea obtinuit vt extrito *u* dici coeperit, *arai, aras, ara, arons, arez, aront*, quod quidem illi per manifestam inscitiam inuectś pronuntiationi anteposuerim. *Ei*. Hśc diphthongus non profertur nisi mox sequente *n*, & ita pronuntiatur vt paululum prorsus ab *i* simplici differat, vt *gueine*, vagina: *plein*, plenus: cuius tamen foemininum *plene*, vsus obtinuit vt absque *i* scribatur & efferatur, Picardis exceptis, qui vt sunt vetustatis tenaces, scribunt & integro sono pronuntiant *pleine*. Idem autem vsus effecit, vt in Francicis non paucis dictionibus ŗ Latinis per *i* simplex scriptis deductś, hśc diphthongus scribatur expresso etiam *[e]*, sed vsque adeÚ obscurŤ & correptŤ, vt vix eius sonus sentiatur, vt *sein*, sinus: *ceindre*, cingere: *feindrť*, fingere: *peindre*, pingere: *teindre*, tingere: *veincre*, vincere: cum deriuatis. Prśterea obseruandś sunt dictiones quś nonnisi per /dialysin/ scribuntur & efferuntur, vt *reiterer*, reiterare, quatuor syllabarum: & *obeir*, trissyllabum, cum suis deriuatis. Denique ante duplex *ll* scribitur quidem *ei* sed *i* quiescente, & solo *e*, aperto pronuntiato, vt *treillť*, pergula: *treillis*, cancelli: *corneille*, cornix: *corbeille*, corbis: *veille*, vigilia: *veiller*, vigilare. *Eu*. In hac diphthongo neutra vocalis distinctŤ, sed sonus quidem ex *e* & *u* temperatus auditur, quem & Grścis & Latinis ignotum vix liceat vlla descriptione peregrinis exprimere, vt *beuf, ceux, eux, feu, ieu, ieux, ioiieux, alleu*, allodium: *neuf*, nouem: *peu*, paucum: *seur*, soror: *veu*, votum: & similia, in quorum nonnullis Picardi nescio quo modo elidunt *e*, vt quum pronuntiant *diu*, & *iu*, pro *Dieu* & *ieu*. Sic apud eos qui purius FrancicŤ loqui existimantur vsus obtinuit vt *e* exteratur, primum in quibusdam nominibus & verbis quś vsu potius quŗm vllis regulis dignoscuntur, vt *seur*, securus. (Nam in *seur* pro sorore diphthongus integra auditur: *sur* verÚ pro austero gustu, & pro Super, simplici *u* scribitur) vnde *seurtť*, securitas: *asseurer*, & *asseurance*, quasi assecurare, & assecurationem dicas: *meuretť*, maturitas: *meur*, maturus. Et in genere per *u* vocalem simplicem ŗ rectŤ pronuntiantibus efferuntur quścunque verbalia desinunt in *eure*, longum, vt *blesseure*, lśsura: *casseure*, fractura: *naureure*, vulneratio: *rompeure*, ruptura ab infinitis, *blesser, casser, naurer, rompre*. Idem obseruandum est in omnibus participiis prśteriti temporis passiuis, tum masculinis tum foemininis in hanc diphthongum terminatis, vt *eu*, habitus, *eue*, habita, (quas voces Aurelij & vicini Carnutes, vitiosissimŤ efferunt per /dialysin/ eŁ, vt dissyllabum) *beu, beue*, bibitus, ta: *receu, receue*, receptus, ta: *creu, creue*, creditus, ta: *deu, deue*, debitus, bita: *leu, leue*, lectus, lecta: *meu, meue*, motus, mota: *seu, seue*, scitus, scita: *teu, teue*, tacitus, ta: *veu, veue*, visus, visa, & alia eiusmodi. Idem obseruandum in subiunctiui modi tempore imperfecto, vt *seusse*, scirem: *eusse*, haberem: quś tamen omnia tum nomina tum participia, Carnutes, (vt dixi) & Normanni hac integra diphthongo proferunt vt & Aquitani interiores apud quos poetas sśpe inuenias falsa /homoiteleuta/ hac diphthongo, vt *heur* & *dur*: *engrauure* & *figure*: *heure*, & *nature*. Quod autem diximus de diphthongo *au*, est etiam in ista obseruandum, nempe vocali proximŤ sequente nullum esse huic diphthongo locum: sed *v* consonantem esse, & cum illa vocali cohśrere, vt *severitť*, seueritas quatuor syllabarum: *rece,vrai*, recipiam: *aperce,vrai*, percipiam. *Oi*. Hśc diphthongus natiuo suo sono, id est, vtraq. correptŤ prolata vocali profertur, quoties cum illa cohśret *n*, vt *moins*, minus: *moindre*, minor: *soin*, sollicitudo: *loin*, longŤ: *besoin*, necessitas: *tesmoin*, testis, quibus dictionibus extremis imperitŤ nonnulli *g* adiiciunt. Sin minýs, id est, nisi *n* habeat adiunctum, non amplius diphthongi, sed triphthongi sono pronuntiatur, nempe vt *oai*, & diphthongus *ai*, pro ś siue pro *e* aperto, vt *loi*, lex: *loix*, leges: *moi*, ego: *mois*, mensis: *roi*, rex: *soi*, se: *toi*, tu: *voi*, video, quas dictiones vulgo vitiosŤ per falsum *y* Grścum scribunt, vt suo loco diximus. Huius autem diphthongi piguiorem & latiorem sonum nonnulli vitantes, expungunt *o*, & solam diphthongum *ai*, id est *e* apertum retinuerunt, vt Normanni, qui pro *foi*, fides, scribunt & pronuntiant *fai*: & vulgus Parisiensum *parlet*, loquebatur: *allet*, ibat: *venet*, veniebat, pro *parloit, alloit, venoit*, & Italo-franci pro *Anglois, FranÁois, Escossois*, pronuntiant, *AnglŤs, FrancŤs, EscossŤs*, per *e* apertum ab Italis nominibus Inglese, Francese, Scosese. Nam ab hac triphthongo sic abhorret Italica lingua vt *toi, moi*, & similia per dialysin, producto etiam *o* pronuntient *fo,i*, & *mo,i* dissyllaba. CorruptissimŤ verÚ Parisiensum vulgus Dores /plataizontas/ imitati, pro, *voirre*, vitrum: siue vt alij scribunt, *verre, foirre*, palea farracea: scribunt & pronuntiant *voarre*, & *foarre*: itidťmque pro *trois*, tres, *troas*, & *tras*. *Ou*. In hac diphthongo neque *o* sonorum neque *u* exile, sed mixtus ex vtroque sonus auditur, quo Grści quidem veteres suum /ou/ Romani verÚ suum v vocale, vt & nunc Germani, efferebant: vnde illud accidit, vt nunquam in Latina lingua hśc diphthongus scriberetur. Sed hÓc, vt antŤ admonui cauendum est, ne vel Lugdunensium qui *ou* pro *o*, vt *noustrť, voustre*, pro *nostre, vostre*, vel Delphinatum & Sabaudorum vitium sequamur, qui errore contrario *o* pro *ou* proferunt, vt *cop, beaucop, oi, torment, dolour*, pro *coup, beaucoup, oui, tourment, douleur*. *Ie*. Hśc etiam vtraque vocalis raptim pronuntiata coalescit in vnicam syllabam, vt *biere*, zytum vel sandapila: *tiede*, tepidus dissyllaba: & foeminina omnia adiectiua ŗ masculinis in *ier*, vt *entiere, merciere, chambriere*: tum post diphthongos *ai*, vt *plaije, joi*, vt *ioije, eu*, vt *ioijeux, ui*, vt *Essuijer, ennuijer*: tum ante *u* simplex, vt *ieux*, oculi, *vieux*, veteres, monosyllaba: tum ante *d*, in vnico nomine *pied*, pes, vt scribunt & pronuntiant integrŤ Picardi: tum ante *l*, vt, *ciel, fiel, miel, viel*. Itidem ante *n* vel cum ipsa diphthongo coalescens, vt *bien, chien*, in quibus tamen vocibus diximus *[e]* vt *i* proferri acsi scriptum sit *biin, chiin*, vel separatim vt *chiene, miene*, dissyllaba: *Estienne*, trissyllabum. Item ante *r*, siue in prima syllaba, vt *tiercement*, trissyllabum: siue in fine, vt *acier* chalybs, *cordier*, & *fier, hier*, monosyllaba, *cheualier*, trissyllabum: *premier, panier, tripier*: *requier*, requiro: *brasier*, prunś: *chaussetier*. Excipe infinitos omnes modos verborum actiuorum in *ier* desinentes, qui omnes per /dialysin/ proferuntur, vt *fier*, fidere: *nier*, negare, dissyllaba: quod valet etiam in verbalibus inde deductis, vt *renieur, ennvieux*, ab infinitis *renier, ennuier*, & nominibus in *ieux*, quś ŗ Latinis in osus oriuntur, vt *curieux*, curiosus: trissyllabum, & similia. *ui.* In hac quoque diphthongo merŤ Grśca vtraque auditur vocalis vno tractu pronuntiata, vt *buis*, buxus, *huis*, hostium: *lui*, ipse: *mui*, modius: *nuict*, nox: *nui*, noceo: *puis*, post: *sui*, sequor: *suis*, sum: *ruis*, antiquum Francicum nomen pro riuo, vnde *ruisseau*, riuulus: quś omnes dictiones, vt & similes aliś, sunt monosyllabś. Sic *huistre*, ostrea dissyllabum est, *destruire*, trissyllabum *reconduire*, tetrassyllabo: & alia quamplurima. Sed obseruanda est syllaba *vi* per digamma ∆olicum efferenda, & ab hac diphthongo prorsus diuersa, vt *vivre, vie, victoire, vin*. Nam ab hac diphthongo nulla Francica dictio inchoatur. Sic etiam *envie* & *envieux*, & alia similia non hac diphthongo, sed ∆olico digammate siue *v* consonante pronuntiantur. De falsis diphthongis duabus *ea* & *eo*. FalsÚ inter diphthongos ŗ grammaticis nostris nonnullis istś vocalium coniunctiones refertur quum *e* in vtraque quiescat, sicut in *g* litera diximus: nec aliam ob causam adhibeatur, quŗm vt significet *g* in his dictionibus non sicut ante *a* & *o* consueuit, suo natiuo sono, sed pro *j* consonante proferendum, vt *mangea* & *flageolet*, quasi scribatur *manja* & *flajolet*. Species tamen quśdam est prioris diphthongi in *oui dea*, vt maiores nostri loquebantur, pro eo quod nunc dicimus *oui da*, affirmationem augentes: quam particulam subtiliter nonnulli volunt esse Grścorum /dÍ/ DoricŤ mutatum. Hoc verÚ ne cui videri possit inane commentum, sciat adhuc apud Aurelios vsitatissimum esse iurisiurandi speciem *ma dia*, id est /ma dia/, & *ni da*, quod est manifestŤ Grścorum /nÍ dia/. De Francicis triphthongis. Habent etiam triphthongos Franci, alias quidem veras & legitimas, nempe *eau*, & *ieu*, alias vero falsÚ sic appellatas, nempe *iei veu, oui*: alias denique mutata pronuntiatione non modÚ iam superfluas, sed etiam noxias, ac meritÚ, si pati posset linguś consuetudo, expungendas, cuiusmodi sunt *iei, ueu, oui*. *Eau*. In hac triphthongo auditur *[e]* clausum cum diphthongo *au*, quasi scribas *eo*, vt *eau*, aqua: (quam vocem maiores nostri scribebant & proferebant addito *e* foeminino *eaue*) *seau*, situla: *ruisseau*, riuulus: *veau*, vitulus: *beau*, bellus, sequente consonante, vt *vn beau manteau, vn beau garÁon*. Nam sequente vocali dicimus *bel*, vt *vn bel homme, vn bel accord*: vnde oritur foemininum *belle*, bella. Vitanda est autem vitiosissima vulgi Parisiensis pronuntiatio in hac triphthongo, nempe *liaue*, & *liau*, pro *leau, beau, ruisseau*, & similia. *Ieu*. Auditur etiam in hac triphthongo *i* vocalis cum diphthongo *eu*, raptim pronuntiata, vt *cieux*, coeli: *Dieu*, Deus: *dieux*, dij: *lieu*, locus: *lieux*, loci: *ieux*, oculi, ŗ singulari obsoleto, *ieul*, quo vulgus Parisiensum adhuc vtitur. Est autem hśc dictio ŗ vocabulo *jeux*, ioci, discernenda, in qua *i* non est vocalis, sed consonans. Et hÓc monendi sunt Germani vt paulatim huic triphthongo raptim pronuntiandś assuefiant, vtpote qui *Dieu* quasi dissyllabum, & quidem priore *e* producta, proferre consueuerint. Et hś quidem sunt verś diphthongi: quś verÚ sequuntur sunt adulterinś, nempe, *iei, ueu*, & *oui*. *Iei*. Sic scribitur hśc vox *vieille*, vetula, in qua vocalis *i* apponitur, non vt proferatur, sed vt ostendat duplex *ll* esse molliter enuntiandum, sicut in *l* litera docuimus. Nam alioqui pronuntiaremus *viele* per simplex *l*, & prius *e* apertum, quod est instrumenti cuiusdam musici nomen. *ueu*. Ne hśc quidem est triphthongus, quum in hac trium vocalium congerie, sola *eu* diphthongus audiatur: *u* vocali prśposita, non vt efferatur, sed vt ostendat, *c* vel *g* literam, quum ante *e* soleat, illa quidem vt *s*, ista verÚ vt *j* consonans pronuntiari, natiuo suo sono vbi hśc diphthongus occurrit esse proferendam: vt *cueur*, quasi, *keur* scribas: *gueule*, gula: *gueux*, mendicabulum. Sic etiam scribitur vetus Gallicum vocabulum, *queux*, coquus. *Oui*. Scribi solent hś tres vocales in quibusdam dictionibus ante *ll* molle, ideoque triphthongum non constituunt, quum *i* non sit adiecta vt pronuntietur, sed vt mollem sonum illum duplicis *ll* significet, vt *mouiller*, madefacere: *rouille*, śrugo: qua etiam ratione, nempe & situ & pronuntiatione, hśc syllaba differt ab *oui* dissyllabo, vt *oui*, ita, & auditus: *iouir*, frui: *esiouir*, lśtari, & similia. *Oeu*. Huius triphthongi vt & duarum sequentium vsus planŤ nullus est in pronuntiatione, quś tamen peregrinos torquere possit. Nam scribimus quidem *oeuvre*, opus: *voeu*, votum: *oeuf*, ouum. Sic etiam adhuc nonnulli scribunt *boeuf*, bos: in quibus tamen omnibus *o* penitus quiescit. Pronuntiamus enim, *euure, euf, beuf*: neque video cur *o* adscribatur, nisi fortasse propter Latinas voces ŗ quibus deducuntur, nempe opus, votum, ouum, bos: vel quoniam in horum deriuatis *e* mutatur in *o*, vt *ouvrier*, operarius: *over*, oua parere per *v* consonans: *bouvier*, bubulcus. Sed neutra hśc ratio vllius est momenti: neque causam iustam huius scribendś triphthongi video, nisi fortassis in hoc vnico verbo *coeuure* & *coeurre*, quibus vtebantur veteres pro *couure*, cooperit: & *courir*, currere: in quo vocalis *o* quiescens ostendit *c* literam esse non pro *s*, sed natiuo suo sono efferendam, quo modo etiam plurimi hodie scribunt *coeur*, cor. *Oei*. Hś tres voces sic scribi plerunque solent in vnica voce *oeil* oculus, quś scriptura si est germana, ostendit maiores nostros pronuntiasse *oel* pro oculo, singulari numero. Sed suspicor potius *u* alteram *eu* diphthongi vocalem fuisse ab imperitis extritam, & veteres scripsisse *oeul*, prśposito *o* quiescente, sicut in proximŤ prścedente triphthongo diximus, ad ostendendum Latinś vocis, oculus, etymon. Eadem autem inscitia factum est, vt *i* vocalis quiescens, huic dictioni insereretur, nempe propter deriuatum *oeuillade*, quo significatur oculorum in rem aliquam coniectio: in qua dictione *i* adiicitur de more: non vt proferatur, sed vt mollem illum sonum duplicis *ll* designet, sicut aliquoties iam repetiuimus. Vtcunq. sit, oculum vocamus *eul, eu*, diphthongo purŤ & integrŤ prolata. *Vei*. Hś tres vocales nusquam nisi ante duplex *ll* scribuntur, inserta rursus vocali *i* non vt proferatur, sed vt mollis ille duplicis *ll* sonus ostendatur. Nec tamen in *ue*, auditur *u* & *e*, sed diphthongus *eu* plenŤ & sonorŤ prolata. Sic enim pronuntiamus *cueillir*, colligere, cum deriuatis & compositis: *fueillť*, cum deriuatis, folium: *vueille*, velim, ac si *i* quiescente, & duplex illud molle *ll* designante, scribatur *feuille, veuille*: & *o* quiescente, & natiuum sonum *c* literś indicante, scribatur *coeuille*. Cur igitur, inquies, non sic scribitur, & pronuntiatur? certŤ propter characterum inopiam, quoniam maiores nostri solis Latinis literis siue potiýs Grścogallicis contenti, exprimere tamen illos peculiare quosdam suos sonos nequiuerunt, veluti *e* foeminini, & *e* aperti, duplicis *ll*, & *n* mollis. Itaque necessitas quśdam huc eos adegit, vt vocales *eu* diphthongi ad hunc de quo nunc agimus in illis vocibus exprimendum sonum transponerent, ne quis nimirum per *v* consonantem pro *fueille*, pronuntiaret *fe,vi,llť*: pro *veuillť, ve,vi,llť*: pro *cueuillť, cue,vi,llť*. Sed haud scio an hśc ratio satis magni fuerit momenti. Scribimus enim *fouiller*, scrutari: *mouiller*, madefacere: *grenouille*, rana: *quenouille*, colus: & similia: neq. veremur nequis ista pronuntiet *fo,vi,ller*: *mo,vi,ller*: *gre,no,ville*: *que,noville*. Sed ego quidem videre me non posse profiteor, cur scribendum sit *dueuil*, luctus: & *vueil*, volitum: quum nullus hÓc sit prorsus locus, *i* vocali, neque vt prolatś, neque vt quiescenti. Nam clarŤ ac sonorŤ pronuntiamus *deul* & *veul*: in quibus *eu* diphthongus vsitatŤ mutatur in *ou* in deriuatis, vt *douloir, vouloir*, sicut ŗ *douleur* & *langueur* formamus *douloureux*, & *langoureux*. Sic imperitŤ scribitur *orgueil*, superbia, pro *orgueul, u* quiescente & duntaxat ostendente *g* literam esse natiuo suo sono (non autem pro *j* consonante) pronuntiandam, vt in *langueur, rigueur*, & similibus. Inserta autem fuit illi voci, *orgueil*, per inscitiam litera *i*, propter eius deriuatum *orgueilleux*, vbi tamen quiescit, & mollem sonum illum duplicis *ll* demonstrat. De literis quiescentibus. Literas quiescentes habet Gallica lingua Hebrśorum more, quarum plerasque tamen probabile est olim fuisse pronunciatas, & paulatim vsu quodam veluti attritas, vt ex eo liquet quÚd vix vlla est Galliś prouincia cuius dialecto nonnullś literś non sileant, quś in aliis efferuntur. Quiescentes autem istś in nonnullis vocibus idcirco retinentur, vt discrimen aliquod constituatur inter voces alioquin similiter prorsus enunciatas, vt quum scribimus *fust*, esset: vt distinguatur ŗ *fut*, fuit: itidťmque *fist*, faceret: vt discernatur ŗ *fit* fecit, in quibus tamen vtrisque eadem prorsus auditur pronunciatio, eo excepto quÚd in *fust* & *fist* auditur tonus circumflexus: aliorum verÚ duorum puta *fut* & *fit*, breuis est pronunciatio: quod discrimen typographi imperiti non obseruant. Subseruiunt etiam litterś quiescentes indicandś etymologiś, vt quum scribimus *pŤtits*, inserta litera *t*, quod tamen quiescit: nempe vt sciamus hunc numerum pluralem non deduci ŗ nominatiuo *peti*, sicut dicimus *ami* num. singulari, & numero plur. *amis*: sed ŗ nominatiuo *pŤtit*: & vt moneamur foemininum adiectiuum non esse *pŤtie*, sicut ŗ masculino *ami* deducitur foemininum *amie*: sed *pŤtite*. Verým vt hśc ratio in nonnullis dictionibus valeat, sŪtque diligenter obseruanda, non tamen consequitur tantam esse habendam etymologiś rationem, vt necesse sit temere quasuis literas ad illam declarandam requiri: vt interim non dissimulem plus hÓc sśpe valuisse infelicissimam seculorum barbariem quŗm rationem. Itaque fatendum est multas hodie in Gallico scribendo sermone literas quiescentes scribi, quas omitti prśstiterit, si modÚ posset istud ab imperitis, quorum longŤ maximus est numerus, impetrari. Dicemus autem priore loco de quiescentibus vocalibus. De *A*, quiescente. *A* si occurrat geminatum, prius quiescit, quod in paucissimis vocabulis euenit, vt *baailler*, oscitare, vt distinguatur ŗ *bailler*, tradere. Item in hac voce *aage*, śtas, quŗm nonnulli scribunt *eage*, & videntur Galli veteres hac in re imitati veteres Romanos, quos ait Fabius, consueuisse productas vocales scribere geminas, sicut etiam Grścorum /Í/ duo epsila, & /Ű/ duplex /o/ refert. Voces autem istś Isaac, Aaron, Baal, vt Hebrśa sunt, sic etiam integro suo duplicis vocali sono Hebraico pronunciari debent. II. Quiescit coniunctum cum *o*, vt nonnulli scribunt *saoul*, satur, quum pronunciemus *soul*, immÚ etiam *sou*, quiescente litera *l*. Sic quoque scribitur *paoure*, pro quo pronunciamus *povrť*, digammate videlicet ∆olico, cuius characteris neglectus vsus Francicś linguś scripturam multis literis alioqui minimŤ necessariis onerarunt. III. Quiescit coeunte vocali *i* & *u*, ad constituendam syllabam eandem, vt *pain*, panis: *ainsi*, ita: *sainct*, sanctus: in quibus *a* non auditur. Campanorum verÚ istud est proprium, quÚd in his vocabulis pronuntiant diphthongum *ai*, id est *Ť*, quod apertum vocauimus: vt *pŤn, mŤn*, pro quo Itali per *a, pan*, & *man*. Sed si *n* sese adiungat sequenti vocali, tunc diphthongus *ai* tota pronunciatur. Sic dicimus in adiectiuo masculino *vain*, quasi scriptum sit *vin, a* vocali vel prorsus quiescente, vel exiliter admodum sonante: at in foeminino dicimus *vaine*: & similiter *serain*, serenus quiescente *a*, in foeminino verÚ *seraine*, serena: sic *sain*, sanus: in foem: *saine*, sana. De *E*. *E* quiescit similiter in diphthongo *ei*, sequente *n*, in eadem syllaba, vt *plein*, plenus, quasi scriptum sit *plin*: contrŗ verÚ in foem. exteritur *i*. Pronunciamus enim & scribimus, *plene*. II. Superflua est hśc litera meritÚ, si ratio vsui dominaretur, expungenda in quibusdam vocabulis vt *sein*, sinus: *peindre*, pingere: *ceindre*, cingere: *veincre*, vincere: *feindre*, fingere. Docente etymo temere & per abusum litera *e* in hśc vocabula irrepsisse. III. Quiescit sequente *a*, vel *o*, post *g*, vt *mangea*, manducauit: *gagea*, pignus deposuit: *flageol*, calamus agrestis: in quibus vocibus scribitur *e*, non vt proferatur, sed vt ostendat *g* in illis non retinere natiuum suum sonum, ante *a*, & *o*, sed pronunciandum esse vt *j*, consonantem. IIII. Quiescit prścedente *c*, & sequente *o*, vel *a*, vt *commanÁea*, incoepit: vel *o*, vt *commanceons* incipiamus, vbi rursus scribitur *e*, vt significet literam *c*, non retinere suum natiuum sonum ante *a*, & *o*, in illis dictionibus, quasi scriptum esset *commenka, commenkons*, sed pronunciari per duplex *s*, sicuti diximus in *s*, litera, vt si scriptum sit *commanssa*, & *commanssons*. V. Quiescit sśpe in diphthongo *eu*, in qua auditur tantum *u*. Huius rei exemplum habemus duplex in hac voce *heureux*, in cuius priore syllaba Galli rectŤ pronunciantes, omittunt literam *e*, quasi scriptum sit *hureux*: in posteriore verÚ totam diphthongum sonant, quamuis hśc vox oriatur ŗ monosyllaba dictione *heur*, in qua diphthongo *eu* tota auditur. Locum autem habet hśc regula sine exceptione in participiis omnibus passiuis hac diphthongo terminatis, vt *eu*, habitum: *sceu*, scitum: *receu*, receptum: *veu*, visum, & similibus, quasi scriptum sit, *u, su, ressu, vu*, vitiosŤ totam in his diphthongum efferentibus Aureliis, & Carnutibus, atque adeÚ Normanis. De *I*. *I* quiescit ante duplex *l*, quod molle vocauimus, prścedente vel *a*, vt *caille*, coturnix: vel *e*, vt *oreille*, auris: vel diphthongo *eu*, vt *feuille* folium: (sic enim scribendum arbitror hanc vocem & alias similes, non vt vulgo solent, *fueille, vueille*,) vel *ou*, vt *mouiller*. Non quiescit autem etiam ante duplex *ll* molle quando finit prścedentem syllabam, vt *bille, fille, famille, chenille, piller*, cum deriuatis. De *O*. Hśc vocalis quiescit in diphthongo *ao*, vt *paon*, pauo, *faon*, foetus. Est enim Gallis molestissimus concursus vocalium *o* & *a*, etiam extra diphthongum, & interposito *n*, vt *on a dit*, quod pronunciamus quasi daghessata *n*, Hebrśorum more scribatur *on na dit*. Bituricensium certŤ mos in hoc sono efferendo per simplex *n*, molestissimus est Francorum purŤ loquentium auribus. Sed & quum prścedit *a* finiens dictionem, si sequens dictio incipiat ab *o*, interponitur *t*, quamuis non scribatur. Scribunt enim Galli *dira-on*, dicetķrne: & *ira on*, ibitķrne: pronunciant autem *dirat-on: irat-on*, nisi malimus dicere *dira-lon, ira-lon*. Sed de hoc dicemus in litera *t*. Item quiescit in triphthongo *oeu*, vt *oeuure*, opus: *boeuf*, bos: *oeuf*, ouum, quś pronuntiantur vt si scriptum esset *euvre, beuf, euf*, in quibus certŤ scribendis vocibus *o*, prśtermitti potuit, vt suo loco diximus. De *V*. *V* vocalis quiescit post *g* sequente *e*, vt *langue*, lingua: vel diphthongo *eu*, vt *gueule*, gula: vel *i*, vt *languir*, languere: idcirco tantum adscriptam, vt significetur *g*, quod ante *e*, & *i*, pronunciari solet vt *i*, consonans, natiuum suum sonum in illis vocibus retinere. Item quiescit post *c*, sequente *eu*, vt *cueur*, cor: quomodo etiam scribunt *cueuillir*, & *recueul*, sic pronunciato, acsi per *k*, scriberetur *keur, keuillir, rekeul*. Item quiescit post *q*, quścunque vocalis sequatur, nempe vel *a* vt *Quand*, vel *e*, vt *que*: vel *i*, vt *qui*. PostremÚ quiescit in quibusdam temporibus verbi Habeo, nempe in futuro modi indicandi, & imperfecto modi subiunctiui. Nam hśc tempora incipiunt ŗ vocali *a* & *u* consonante, quś consonans *v* paulatim est extrita, ac proinde perperam ŗ nonnullis pro *u* vocali accipitur, ad constituendam dipht. *au*. Itaque sic quidem scribitur futurum *i'aurai*, habebo: *tu auras*, habebis: *il aura*, habebit: *nous aurons*, habebimus: *vous aurez*, habebitis: *ils auront*, habebunt: imperfectum verÚ subiunctiui *i'auroi*, haberem: *tu aurois*, haberes: *il auroit*, haberet: *nous aurions*, haberemus: *vous auriez*, haberetis: *ils auroient*, haberent, quś omnia extrita, vt vsus obtinuit, consonante *v*, pronuntianda sunt per simplex *a*, ac si scriptum esset, *arai, aras, ara*, non autem per diphthongum *au*. Nam *v* esse in his vocibus consonantem siue digamma, non autem vocalem, ostendit infinitus modus *avoir*, habere, & analogia. Mutatur enim *b* in *v* digamma, non in *u* vocalem: ac proinde dubium non est veteres Gallos pronuntiasse *i'auroi*, & cśteras personas, per *v* consonantem *i'avrai*, & *iavroi*. Sicut Itali pronuntiant hauero, & hauerei. De consonantibus quiescentibus. Regulś generales duś. I. Nulla consonans quiescit inchoans syllabam, prśter *g*, ante *n*, molle, sicut in *h*, dicemus, & *s* in plurimis vocibus, sicut suo loco declarabimus. II. Quoties scribitur duplex consonans, prior quiescit, exceptis *cc: mm: nn: rr*: quarum neutra quiescit, sed prior syllabam prścedentem terminat, posterior verÚ syllabam inchoat: vt *acces*, accessus: *homme*, homo: *bonne*, bona: *guerre*, bellum. Duplex enim *ll* non pronunciatur vt duplex: sed vel vt simplex, vt *femelle*, foemina: *belle*, bella: vel molli illo sono, de quo sśpissimŤ iam ŗ nobis dictum est. Itidťmque duplex *s*, non pronunciatur vt duplex, sed vt simplex natiuo suo sono, vt *chausse*, caliga. Seruanda autem est in primis hśc regula in adiectiuis pluralibus, in quibus formatiua litera numeri sing. seruata, asperiorem redderet pronunciationem, vt *cs*, in *secs*, ŗ singulari *sec*: *fs*, in *griefs*, ŗ *grief*: *ls*, in *tels*, ŗ *tel*: *ps*, in *seps*, ŗ *sep*: *ts*, in *petits*, ŗ *petit*: in quibus omnibus aut prior consonans quiescit, aut ita molliter pronuntiatur, vt vix sentiatur. De *B*. *B* nullam Gallicam dictionem claudit, vt neque Grścam neque Latinam, excepta vnica Latina propositione AB, quś est ŗ Grścorum /apo/ deducta: vt Grśca rursus ab Hebrśa voce AB, quś originem notat. Sed Hebrśas duntaxat aliquot voces finiens, vt Iacob, Nadab. Finiens autem syllabam intra ipsam dictionem, nunquam scribitur nisi vel ante *s* simplex, vt *absent*, absens: *obseques*, exequiś, & tunc non quiescit: vel ante *sc* & tunc pronuntiatur quidem, sed ita vt eius literś siccitas mitigetur, quantum fieri potest, vt *obscur*, obscurus, cum deriuatis: perinde penŤ ac si scriptum sit *oscur*. Vel antŤ *st*, & tunc vel quiescit prorsus, vt in his vocibus *obstinť*, obstinatus: & *obstination*, obstinatio: quś pronuntiamus *ostinť, ostination*: vel quantum fieri potest lenitur, vt *abstenir*, abstinere, *abstinencť*, abstinentia: vel antŤ *j* consonantem, vt *object*, obiectum, & tunc pleno suo sono effertur. Ante digamma verÚ aliquantulum lenitur vt in *obuier*, occurrere: sic ferŤ efferendo vt si scriberetur *ovier*. Inde hemistichion illud Gallico-latinum, _Omnia malo vie_, *on i a mal obuiť*. PostremÚ quiescit in propositione *soubs*, & *dessoubs*, quś pronuntiantur *sous* & *dessous*. De *C*. *C* quiescit antŤ q vt *acquerir, acquest, acquiter*, & similia, in quibus & si propter etymon scribitur, potuit tamen optima ratione prśtermitti. Item ante *t* proximŤ sequens in fine dictionis, vt *ject*, iactus: *object*, obiectum: *faict*, factum: quś perinde pronunciantur ac si scriptum esset, *jet, objet, fait*, &c. Sic etiam scribuntur & pronunciantur participia passiua, vt *dict*, dictum: *faict*, factum: nempe vt distinguantur ŗ tertiis personis singularibus *dit*, dicit: *fait*, facit. Intra dictionem autem hśc syllaba *ct*, integra pronunciatur vt *actť*, actus: *action*, actio: *actif*, actiuus: *affŤction*, affectio: *detracteur* detractor. Excipe *traicter*, tractare, cum deriuatis: & *dicton*, dictum siue sententia iudicis, in quibus *c* quiescit. Finiens autem dictionem hśc litera, quścunque vel vocalis vel consonans sequatur, integra pronunciatur, vt in his vocibus *broc, froc, soc, sec, suc*, & similibus. De *D*. *D* quiescit in hac voce *pied*, quamuis ŗ Picardis exprimatur quasi per *t*, scribatur: vnde *pieton*, pedester: Item quiescit *d*, litera ante *j*, consonantem, vt *adjuger*, adiudicare: *adjurer*, adigere iureiurando: *adjourner*, diem dicere: *adjouster*, addere, &c. cum deriuatis. Item ante *m*, vt *admonester*, cum deriuatis. Excipe *admirer*, admirari, cum deriuatis. Item ante *v*, consonantem, vt *adviser*, deliberare: *advis*, sententia. Finiens autem dictionem quiescit quścunque consonans sequatur, vt ante *b*, vt *quand bon temps viendra*: & ante *c*, vt *quand cela se fŤra*: ante *f*, vt *quand faudra le monde*, sic pronunciantis ac si scriptum esset, *quan bon temps: quan cela: quan faudra*: quod in cśteris consonantibus sine exceptione seruatur. De *F*. Diximus antea hanc literam apud Gallos idem valere atque /PH/ Grścorum, & PH, Latinorum. Ideo in Gallicis dictionibus quś desinunt propriŤ in Digamma ∆olicum, id est *v*, consonantem, scribitur hśc litera vt pronuntianda, vt *bref*, breuis: *gref*, grauis: *nef*, nauis. Sed in foemininis quś ab illis masculinis adiectiuis formantur restituitur Digamma, vt *breve, greve*: Sic etiam ŗ *vif*, viuus, deducitur foemin. *vive*, & ŗ *naif*, natiuus, formatur foem. *naive*. Vsus autem obtinuit, vt in quibusdam eiusmodi vocabulis *s*, seruetur cum ipso Digammate. Scribunt enim vulgo non pauci *brefue, grefue*, ne videlicet hś voces per diphthongum *eu* pronuncientur, nempe *greu,e: breu,e*. Sed omnino vitiosa est hśc scriptura, cui vitio mederetur restitutus vetus ille character Digammatis Gallici, nempe *v*, tam initio dictionum, quŗm intra ipsas dictiones, vt *vive, naÔve, grevť, brevť, neuve*. De *G*. *G* quiescit ante *n* molle vt *gagner*, lucrari. Vsus tamen obtinuit, vt excipiantur quśdam, vt *signe*, signum, cum deriuatis: vt *signer* signare: *resigner*, resignare: *regne*, regnum: & *regner*, regnare: in quibus *g*, quiescit, & *n*, natiuo suo sono, & non illo molli effertur, quasi scriptum sit *sinť: siner: resiner: rŤnť: rener*. Quod autem nonnulli imperiti hanc literam scribunt in his vocibus *vng*, vnus: *tesmoing*, testis: *soing*, cura: *besoing*, opus: vitiosŤ scribitur. Nam quÚd in deriuatis *tesmoigner*, testari: *soigner*, curam habere: *besongner*, laborare: adscribitur *g*, id fit propter *n* molle, ac proinde in illis thematibus nullus est ei locus. ImÚ etiam non debuit etymologia efficere vt scribatur *cognoistre* & *cognoissance*, vt alibi diximus. Scribitur autem meritÚ & quiescit in voce *hareng*, pro halece, ŗ quo deriuatur *harengere*, & *harengerie*. De *H*. Aspirationis nota in vocibus Grścis & Latinis aspiratis, & in Francicam linguam traductis, scribitur quidem sed quiescit. Vt *habiter*, habitare, cum deriuatis: *habit*, habitus, pro veste, cum deriuatis: *habitude*, consuetudo: *habituer*, consuefacere: *halene*, halitus: *halener*, afflare: *heresie*, hśresis, cum deriuatis: *Hebrieu*, Hebrśus, cum deriuatis: *Hercules*: *Helas*, heu: *Helene*: *Helicon*: *Heleborť*: *heur*, sors prospera: *heureux*, foelix: *heure*, hora: *heriter*, consequi hśreditatem, cum deriuatis: *Herodes*: *Hilaire, histoire, hoir*, hśres cum deriuatis: *homme*, homo, cum deriuatis: *honneur*, honor, cum deriuatis: *horologe*, cum deriuatis: *horoscope*: *horreur*, horror, cum deriuatis: *enhorter*, cum deriuatis: *hoste*, hospes: *Hospital*, Nosodochium, cum deriuatis: *humble*, humilis, cum deriuatis: *humeur*, humor, cum deriuatis: *hiuer*, hyems: *hydromel*: *hydropisie*, &c. quś omnes voces partim ŗ Latinis, partim ŗ Grścis vocibus aspiratis oriuntur, in quibus tamen aspiratio quiescit. Excipiuntur autem ab hac regula *hachť*, ŗ Latina voce hasta: Item *hareng*, ŗ voce hales cum deriuatis. Item *Hector* & *Henri*. Item *harpe*, ŗ Grśca voce /harpÍ/. Similiter etiam aspiratio quiescit in his dictionibus, *huis*, ostium cum deriuatis: *huile*, oleum cum deriuatis: *huict*, octo: *huistre*, ostrea: sed aliam ob causam nempe quoniam alioqui legi sic possent hś dictiones, quasi *v*, esset digamma non vocalis, nempe pro *huis, vis*: sic etiam pro *huile, vile*, &c. Contrŗ verÚ in vernaculis Gallicis scribitur simul & pronunciatur aspiratio, vt in illis quś ŗ Latinis non aspiratis deducuntur. Sic ab altus deducuntur Gallicś voces aspiratś *hault, haultain, haultesse, haulteur, haultement, hausser*. Hśc autem vocabula vernacula Gallica obseruaui in quibus aspiratio & scribitur & auditur: *halier*, vepretum: *hair*, odisse, cum deriuatis: *hait*, animi inclinatio, gratum aliquid habens: vnde compositum *souhait*, & *souhaiter*: item, *halbarde, hasle, hasler, haleter*, crebrum anhelitum ducere: *hameau, hameÁon, hanche, hanter, hantise, hacqueboute, haquenee, hardi, hardiesse, harnieux, honte, hotee, hober, harier, hazard, hibou, huer, hucher, huche, honte, hocher, hochepot, hacquet, hocquet, hocqueter, haster, haste, hastif*: *hauet*, fuscina: *haure*, nauale: *haye*, sepes: *heaume*, galea: *houe*, ligo: *houer*, fodere: *humer*, sorbere. Quiescit autem post *c* sequente *r*, vt *Iesus Christ, Chrestien, Chrestientť, Sepulchre*. Item in *Iehan*, & *Iohan*, ŗ Iohane. De *L l l l*. *L* quiescit post diphthongum *eu* sequente *x*, vt *mieulx, ceulx*: & sequente *t*, vt *peult*. Item post diphthongum, *au*, sequente *t*, vt *aultre*, alius: *espeaultre*, spelta: in quibus dictionibus interseritur ne *u*, pro *n* legatur. Item quiescit in dictione *sould*, pro solido siue asse, quod pronunciatur ŗ Picardis acsi scriberetur *sout*. Item in dictione *saoul*, satur, quam pronunciamus *sou*. Additur autem *l* quamuis non pronuncietur, propter deriuata, vt *saouler*. Item in his duabus dictionibus *fol*, & *col*, quas pronunciamus per *ou*, diphthongum *fou* & *cou*. Sed finiens dictionem hśc litera, quścunque consonans sequentem vocem inchoet, sonum suum seruat. De *M*. *M* nunquam quiescit, sed vt suo loco diximus, finiens syllabam vel dictionem, non aliter pronunciatur quŗm *m*, illo de quo diximus sono imperfecto. De *N*. *N* quiescit in tertiis personis verborum desinentibus in *e*, foemininum cum *nt*, vt *aimŤnt, aimerŤnt, aimeroiŤnt, aimassŤnt*. De *P*. *P* quiescit in his duabus dictionibus *temps* & *compte*, computum, vt differat ŗ *conte*, comes. Item in *sept*, septem: & *loup*, lupus: & eius plurali *loups*, lupi: quas voces pronunciamus *lou* & *lous*. Contrŗ non quiescit in *coup*, ictus: & *sep*, vitis: singularibus. Verým in earundem vocum plur. nempe *coups*, & *seps*, quiescit, quas dictiones pronunciamus *cous* & *ses*. Cśterým scribi etiam consueuit ŗ nonnullis, inter *e*, & *v*, consonantem ne confundantur cum *eu* diphthongo: vt *ensepvelir*, sepelire, pro *ensevelir*, in quibus vocibus si scribatur, quiescet: verým prśstiterit expungi vt superuacaneum: sicut in hac voce *escripre*, scribere, vt ineptŤ aliqui olim scribebant. De *Q* & *R*. Hś literś nunquam quiescunt. De *S*. Hśc litera finiens dictionem, quścunque consonans proximŤ sequentem dictionem incipiat, quiescit, vt ante *b, lŤs bons hommŤs*: ante *c, lŤs cas*: ante *d, lŤs damŤs*: ante *g, lŤs gens*: ante *l, lŤs lunŤs*: ante *m, lŤs mechants*: ante *n, lŤs nouuŤllŤs*: ante *p, lŤs partiŤs*: ante *q, lŤs questions*: ante *r, les rois*: ante *t, lŤs tŤstŤs*: ante *v*, consonantem *lŤs vieillŤs*: in quibus omnibus in hac dictione *lŤs, s* litera quiescit. Intra ipsam autem dictionem nunquam iungitur hśc litera cum *b*, vel *d*, vel *f*, vel *g*, vel *l*, vel *r*, vel *v*, consonante. Supersunt autem *sl, sm, sn, sp, sq*, & *st*, quas literas antecedens interdum quiescit, interdum pronuntiatur, quod vsu potius discitur quŗm vlla regula. Possumus tamen aliquid de his quoque syllabis tradere, sed ita intelligendum vt exceptiones ab vsu petantur. Ergo *s* in *sc* quiescit, vt *escu, sÁauoir*, vt nonnulli scribunt. Nec enim desunt qui *s* omittant. Sic etiam pronuntiamus *sciencť, s* quiescente. In *sm* etiam quiescit, vt *blŤsme, quarŤsme, blasme*: in quibus videtur *s* scribi ad producendam duntaxat syllabam, Ūdque non paruo abusu, quum literś non sint inuentś vt pronuntiationis quantitatem significent. Sic pronuntiamus correptŤ *creme* pro cremore lactis: pro chrismate verÚ longa penultima scribimus *crŤsme*. In *sn* itidem quiescit, vt *chŤsne*, quercus. Sic nonnulli scribunt *Rosne* pro Rhodono. Veteres scribebant, & integrŤ sonabant *isnŤl*, velox. In *sp* plerunque non quiescit, vt *esperer, esperance, esprit, especť, respirer*: imÚ nunquam quiescit dictionem inchoans, vt *specialement spirituel*. Dicimus tamen *s* quiescente, *espee, espŤron, escrire*, cum deriuatis: *espouser*, vxorem ducere, cum deriuatis: *respondre*, respondere, cum deriuatis, quś ipso vsu discuntur. In *sq* aut semper aut certŤ plerunque pronuntiatur, vt *jusques, morisque*, prścedente *i* vel *v* vocalib. Prścedente verÚ *e* quiescit, vt *euŤsque*. In *st*, prścedente *a* quiescit: aut semper aut plerunque, vt *gaster*, vastare, *gasteau*, libum: *rasteau*, rastrum: *paste, paticier, empaster, bast*, clitellś asini, *bastir*, śdificare (vnde vox Prouincialium *bastide*, expressa litera *s*) *baston*, vnde vocabulum Italico Gallicum *bastonade*, in qua *s* sonat. Prścedente vero dipht. *ai* quiescit, vt *maistre, paistre*. Sed tamen dicimus *pasteur, s* expresso, pro quo in Aluernia dicunt, *s* quiescente, *pastre*. Sic quiescit in *pastoureau*, & in *pastorelle* auditur. Prścedente *e s* quiescit, vt *Ťstre, estť, bŤste, fŤste, arrŤste*, spina piscis, *arrŤster, prŤste, apprŤster, tŤste*. Excipe *gŤste, pŤste, rŤste, molŤste*. Prścedente *i* pronuntiatur, vt *miste*, homo elegans, lautus, concinnus, *mistere, mistion, histoire, Legiste, Sophiste*, & similia. Excipe *ils* pronomen plurale, in quo semper quiescit, siue sequatur vocalis seu consonans, vt *ils ont droit, ils disŤnt*, quś sic efferuntur ac si scriptum esset *il on dit*, & *i disŤnt*, etiam *l* quiescente. Excipe itidem *giste*, quod dicitur propriŤ de loco vbi iacet lepus seu cubile leporis. Item excipiuntur omnes secundś personś plurales prśteriti perfecti simplicis, desinentis in *istŤs*, vt *fistŤs, ouistŤs*, & similia. Prścedente *o* quiescit, vt *oster, hoste, coste, nostre, vostre*. Excipe *poste, poster, postillon, ostade*, quś est species texturś. Item quiescit prścedente *ou*, vt *couster, crouste, gouster*. Prścedente *u* pronuntiatur, vt *iuste, iustice, iustifier, rustre*, quś vox est vetus Gallica, & significat hominem temerŤ ruentem, vagum & temerarium. De *T*. Hśc litera finiens dictionem, ŗ quacunque consonante incipiat sequens dictio, semper quiescit. Sed videndum imprimis vt si sequens dictio incipiat ŗ vocali, hśc litera prścedentem finiens cum illa vocali coniungatur, quasi ad illam dictionem sequentem pertinens, vt *ils sont ŗ moi*, quod pronuntiandum est quasi scriptum sit *i son ta moi*. Sed in copula *et* sicut alibi diximus, *t* semper quiescit, siue consonans siue vocalis sequatur. De Francicś linguś accentibus. Franci nullos accentus notant, nec veteres etiam Grści notabant, ac ne nunc quidem Latini. Est igitur mos iste ŗ Grammaticis Grścis, Hebrśorum, opinor, imitatione excogitatus, maximo certŤ cum fructu, ex quo disci ŗ nutricibus illś linguś desierunt: si modÚ verus illius consuetudinis vsus seruaretur. Sed de hoc longŤ maximo abusu ali‚s. Sunt qui contendant in Francica lingua nullum esse accentibus locum. Sunt contrŗ qui in Francica lingua tonos perinde vt in Grśca lingua constituant. Magnus est vtrorumque error quod mihi facilŤ concessuros arbitror quicunque aures suas attentŤ consuluerint. Dico igitur Francicś linguś, vt & Grścś & Latinś, duo esse tempora, longum vnum, alterum breue: itidťmq. tres tonos, nempe, acutum, grauem, circunflexum, non ita tamen vt in illis linguis obseruatos. Acuunt enim Grści syllabas tum longas tum breues, & Latinos idem facere magno consensu volunt Grammatici, quibus planŤ non assentior. Sed hac de re ali‚s. Illud autem certÚ dixerim, sic concurrere in Francica lingua tonum acutum cum tempore longo, vt nulla syllaba producatur quś itidem non attollatur: nec attollatur vlla quś non itidem acuatur, ac proinde sit eadem syllaba acuta quś producta, & eadem grauis quś correpta. Sed tonus vocis intentionem, tempus productionem vocalis indicat. Nihil autem accidere potest auribus magis ingratum quŗm si breuem producas, longam corripias, quod ij experiuntur qui peregrinos, aut Galliś populos FrancicŤ minus purŤ loquentes audiunt: veluti quum Turonenses aut Pictones audimus pronuntiantes *mestrŤsse* |u-u| pro *maistrŤsse* |-uu| aut *mŤsse* |-u| pro *mŤsse* |uu| vel Sabaudos pro *faicte*, |uu|, proferentes *fŤste*, |-u| pro *Prophete* |uuu|, *prophŤste* |u-u| pro *misericorde* quinque syllabarum natura breuium *misericorde* penultima longa: vel Italos proferentes *parole* |u-u| pro *parole* |uuu| quoniam suum *parola* sic pronuntiant. Illa verÚ productio in Francica lingua etiam in monosyllabis animaduertitur, quś est propria vis accentus circunflexi. Sic productŤ circunflectuntur: *ie veu, tu veux, il veut*, volo, vis, vult, quod deprehenditur si prioribus illis opponas *ve[)u]*, votum: & *veux*, vota: quś corripiuntur. Sic corripitur *beuf* & *neuf* singulari numero: quorum recti plurales, *beŻfs* & *neufs*, quiescente *f* litera, circunflectuntur: vt *eŻlx* & *ceŻlx*. Item *fit*, fecit, & *fut*, fuit: & *eut*, habuit: corripiuntur: *fist*, faceret, & *fŻst*, esset: & *eŻst*, haberet, circunflectuntur, vt planŤ pudendus sit error tum scriptorum tum typographorum qui hoc discrimen scripturś & pronuntiationis non obseruant. Sic etiam *Íst, rŰst, tŰst*, circunflectuntur itidťmque *pl‚ist*, placet: *plŻst*, plueret, quibus opponuntur correpta *et* coniunctio copulatiua: *plaid*, contentio iudicialis, *pleut*, placuit: *plut*, pluit. Itidťmque circunflectuntur *je meŻr*, morior: *tu meŻrs*, moreris: corripiuntur autem *meur*, maturus: & *meurs*, maturi: foemininum autem *meŻre*, matura, est trochaÔcum: quś vsu non regulis discuntur. Cśterś verÚ syllabś, id est quś neque acuuntur neque circunflectuntur, natura breues censentur, exceptis monosyllabis, quś quoties enclitica secum trahunt, producuntur, vt *si ie di* dactylum sonat: |-uu| *qui est ce*, amphibrachum |u-u|, qua de re in encliticis. Sunt autem hoc loco mihi admonendi peregrini paucissimas esse longas syllabas in Francica lingua, prś innumerali breuium multitudine: ac proinde verendum illis esse potius ne breues producant, quŗm ne longas corripiant, prśsertim vbi falli possunt Latinś linguś quantitate: sic exempli gratia, Natura, Vectura, Fortuna, Persona, & similia, LatinŤ penultimam producunt: at Francicś voces, *nature, voiture, fortune, personne*, eandem corripiunt. Operś pretium etiam fecerint, si hoc quoque diligenter obseruarint, maximum esse in Francica lingua vitium penultimam natura breuem producere, quotcunque & quścunque consonantes illius pronuntiationem remorentur. Sic in *desordre, rŤtordre, discorde, misericorde, noblŤsse, parŤsse, aborder, dormir, endormir, porte, apporter, enhorter, exhorter*, & infinitis aliis penultimś positione longś, natura tamen corripiuntur. Sic etiam breues priores in *comme, sommeil*: *dormir, endormir*: *bonnť, donne, belle*, nunquam nisi vitiosissimŤ producuntur, ne in metris quidem: qua in re grauiter ab iis peccari video qui Francicos versus non tantým syllabarum numero, & /homoioteleutois/, quś rythmos vocamus, śstimant, sed etiam pedibus Grścorum & Latinorum more metiuntur: audax & nobile certŤ inuentum, sed quod maxima difficultate non caret, tum propter longarum syllabarum penuriam, tum quÚd, vt modÚ dixi, in Francica lingua nulla positio penultimam natura breuem sine maxima aurium offensione producat. Etsi verÚ breuium & longarum discrimen vsu potius quŗm arte discitur, tamen paucas istas regulas mihi libuit in peregrinorum gratiam ŗ me obseruatas subiicere. Prima Regula. Non paucś dictiones Francicś solis breuibus constant, vt *misericorde*, quś vox quinque breuibus natura syllabis constat. At nulla constat pluribus productis: minimŤ id quidem quasi non inueniantur voces in quibus plures sint syllabś natura longś: sed quoniam, vel antepenultima longa, si penultima sequens breuis fuerit: vel penultima longa sic dominatur, vt reliquś prścedentes syllabś, quanuis natura longś, nec acuantur tamen, nec verŤ producantur. Exempli gratia, Hśc dictio *[e]nt[e]ndŤment* constat ex duabus prioribus natura longis, vt in proxima regula ostendemus, prior tamen est śquali tenore proferenda, tono & quantitate in syllabam antepenultimam reiectis. Quod si huic dictioni subieceris enclyticam, vt *entendŤment bon*, tunc sola eius vltima acuetur, reliquis velut in ordinem redactis. Sic in hac voce *entendre*, quanuis tres priores sint natura longś, sola tamen penultima acuitur & producitur, ex tertia regula quam mox trademus. Sic in hac voce *envie*, inuidia, etiam diuisa, vt, *en, vie*, in vita, auditur amphibrachus |u-u|, propter penultimam longam: at in nomine *envieux*, propter penultimam breuem auditur amphimacrus |-u-| producta antepenultima quś in *envie* corripitur. Secunda Regula. Omnis syllaba desinens in literam *m* vel *n*, non geminatam, sed sequente alia consonante, est natura longa. Est igitur *endormir* dactylica vox |-uu| *feindre, teindre* trochaicś, |-u| *bontť*, spondaica: |--|: *temporel*, dactylica |-uu| quod etiam in diuersis dictionibus accidit, vt *bon pais* |-uu|. Sed quid si *m* vel *n* geminetur? tunc syllaba corripitur, vt *somme, comme, donne, bonne, sonne, tonne,* |uu| *consomme, ordonne, resonne, estonne* |-uu|: quamobrem etiam *songer, besongne*, & similia penultima breui proferuntur, quoniam videlicet in illis quidem dictionibus non tam est *n* duplex quŗm vnicum daghessatum, vt apparet ex dictionibus Latinis vnde deducuntur, dono, bona, sono, tono, ordino, resono. In istis verÚ *gn* ponitur pro altero *n*, quod molle vocauimus. Excipe *ennemi* |-uu|. Tertia Regula. Omnes dictiones terminatś per *e* foemininum, proximŤ prścedente vocali, producunt penultimam, vt *aimee, fondue, velue* |uu-| *mue, nue, due, fie, lie, amie, joue, loue, moue, noue, aije, plaije, ioije, voije* |-u| *enuoie* |u-u|. Quod si illud *e* foemininum mutetur in *e* masculinum, tunc eśdem illś penultimś corripiuntur, vt *nuer, muer, fier, lier, iouer, louer, nouer, enuoijer* |-uu|. Quarta Regula. Diphthongus *au* semper producitur siue in penultima, vt *aultre* |-u|, *autant* |--| *haultain* |-u|: siue in antepenultima, vt *haultement* |-u-|, *haultaine* |-uu|: siue in vltima trahente secum sequentem dictionem, vt *hault et droict* |-uu|. Quinta Regula. *S* inter duas vocales deprehensa, ac proinde, sicut suo loco diximus, per *z* pronuntiata, & vocalem singularem & diphthongum antecedentem producit, vt *iaser, braise, saison, plaisir, cause, bise, mise, prise, oser, chose, poser, choisir, loisir, noise, toise, vser, ruse, muse, cuise, frise*, |-u|: & in antepenultima, vt *causera, osera, embrasera, reposera, choisira, prisera, cuisine, vsera, accusera, excusera, vsage, visage* |-uu| *camuse* |u-u|: nisi obstet penultima alia ratione longa. Tunc enim penultima dominatur, vt *prisee* |u-u|, *accusee, excusťe* |u--u|. Excipe *e* foemininum occurrens, quod nunquam producitur, vt *peser, gesir*, |uu|: *gesine*, |uuu|. Item *treze* |uu|. *quatorze*, |uuu| *moisi* |u-|, *cramoisi* |uu-| *voisin, cousin* |uu|: *voisine, cousine*, |uuu|. Quinta Regula. A cum *i* quiescente ante duplex *ll* molle cum *e* foeminino dictionem finiente est longum, vt *aille, baille, caille, faille, maille, paille, saille, taille, vaille* |-u|. Sexta Regula. Personś verborum desinentes in *asse* vel *isse* producuntur, vt *passe, aimasse, ouisse*. Septima Regula. Omne *s* sequente consonante quiescens (quibus autem in syllabis quiescat suo loco diximus) vocalem prścedentem producit, vt ante *sl, hasle, isle* |-u|: ante *sm blasme* |-u|, *aimasmes*, |u-u|, *esmeutť, esmouuoir*, |-uu|: *blesme, mesme* |-u|, *caresme, baptesme*, |u-u| *escriuismes* |uu-u|: *seusmes* |-u|: *receusmes* |u-u|: *vismes, fismes*, |-u|: *entendismes* |uu-u|: *cosme* |-u|: ante *sn*, vt *asne* |-u|: *alťsne* |u-u|: *rosne* |-u|: ante *sp*, vt *esperon* |-uu|: *esperonnť* |-uu|: *espier*, |-uu|: ante *st*, vt *ost, rost, tost, fust, fist, eust*, circunflexa *haste, taste, tŤste, bŤste: Ťstre, maistre, naistre: fŤste, giste, viste, crouste, vouste* |-u|: etiam in polysyllabis, vt *desuoijer*, |-uu|. Excipe *estť* pro verbo esse, & pro śstate |u-u|: *rotir, roti*, contra naturam sui primitiui *rost*. Pronomina verÚ *nostre* & *vostre* ancipitem habent priorem: breuem videlicet si nomini cui adhśrent prśponantur, vt *nostre maison, vostre raison*, |uu-u|: sin postponantur, longam, vt *iť suis vostrť, patenostre* |uu-u|. Octaua Regula. Omnis syllaba ante geminatum *rr*, producitur, vt *catairre*, |u-u| *catairrŤux* |u--|: *fŤrrer, guerre, tŤrre, pourrir* |-u| *entŤrrer* |u-u|. De encliticis dictionibus. Encliticś dictiones vocantur, quś ŗ prścedentis dictionis tono pendent, de quibus hśc regula certissima est. Omnis dictio monosyllaba longa vel polysyllaba in longam desinens acuitur, & breuem proximŤ sequentem dictionem, siue monosyllabam siue etiam dissyllabam suo tono subiicit, quasi cum ea coiens: quod valde optarim in peregrinorum gratiam notari accentu acuto, sicut Grści consueuerunt. Exemplum monosyllabarum, *c'Ťstī moi, c'Ťstī vous: c'Ťstī lui: cela Ťstī bon, c'Ťst biťn dict: sera biťn faict: on s'ťn va*. Exemplum dissyllaborum, *vn bůn paÔs: vne chose biťn dicte, vne chose biťn faicte: on s'ťn ira*. De accentu interrogante. Accentus interrogans eo differt ŗ dictione enclitica quod ipsa vltima syllaba orationis per interrogationem conceptś, quścunque & quantacunque illa sit natura, in Francico sermone acuitur, vt *que dites vous? ferez-vous cela? ne vous repentirez-vous iamais?* cuius pronuntiationis vsque adeÚ sunt obseruantes Normanni, vt etiam si nihil interrogent, sed duntaxat negent aut affirment aliquid, sermonis finem acutŤ, non sine aurium offensione pronuntient. De Subunione. Subunionem coeperunt accuratiores typographi notare linea diuersas dictiones interiungente quam Hebrśi Raphe appellant, vt *di-ie, dit-il, fit-il, sais-iť, diras-tu*, quibus sic vtuntur Galli, vt Latini suis illis inquam & inquit, & aliquantulum ab encliticis ista differunt. De Apostropho. Apostrophon, id est, aduersś siue elisś vocalis notam coeperunt vtiliter iidem Typographi Grścos imitati adscribere, at non vbique, quod tamen factum velim, eorundem Grścorum exemplo. De hac autem nota certś sunt sequentes regulś. Prima Regula. Omne *e* foemininum sequente quacunque vocali, eliditur in pronuntiatione, vt *l'auaritieux, l'espee, l'ingrat, l'ouurier*, & sequente *h* quiescente *l'homme: l'huis: la femm'auaritieuse, la fauls'obeissance, la mauuais'inuention, ce qu'on dit*. Magnum igitur vitium est istam elisionem non obseruare, quod in versibus inprimis sine exceptione obseruatur: in quibus nullus est *e* foemineo locus, vel in quarta syllaba, si versus decem fuerint syllabarum, vel in sexta si fuerint Hexametri, quos vulgo Alexandrinos appellant. Et generaliter in omni Francicorum carminum genere *e* foemineum in vltima versus syllaba pro nihilo habetur. Secunda Regula. *a* in articulo *la* ante eandem vel aliam vocalem eliditur, vt *l'auarice, l'espee, l'ignorance, l'auenture, l'vmbre, l'hostŤsse*. Idem maiores nostri faciebant in possessiuis pronominibus *ma, ta, sa*, vt *m'espee, s'espee*, vt adhuc loquuntur Sabaudi. Sic in veteribus sepulchris sśpissimŤ legitur *s'ame*. ImmÚ adhuc hodie dicitur *m'amie, s'amie, m'amour*. Sed vsus obtinuit vt in cśteris dictionibus potius vsurpetur solścismus, substitutis pronominibus masculinis, *mon, ton, son*, vt *mon espee, mon hostŤsse, son auarice, son ignorance*. Tertia Regula. *i* nunquam eliditur nisi ante pronomen *il*, vt *s'il vient* pro *si il*. MalŤ igitur Lugdunenses *ce qu'est*, pro *ce qui est, s'on* pro *si on*, quo tamen abusus sum ego licentia poŽtica in Psalmorum interpretatione. V verÚ & *u* nunquam eliduntur. Sic Marotus, *s'ainsi* pro *si ainsi*. Obseruandum est autem peculiariter foemininum adiectiuum *grande*, in quo *e*, consueuit etiam ante consonantes elidi, vt *vne grand besongne, vne grand' chose, vne grand' femme, vne grand' meschancetť*. De Aphśresi, Syncopa & Apocopa. Aphśresi non vtuntur Franci, quantum nunc quidem possum meminisse. Illam enim Prouincialium Aphśresim *Dieu nous pelle, s* quoque putidŤ pronuntiata pro *Dieu nous appelle*, nemo Francus emendatŤ loquens patienter tulerit. Syncopa in nonnullis vocabulis est vsitata, vt *donra*, pro *donnera, amŤrra* pro *amŤnera*: *emprise* pro *entreprise*: *ouent*, pro *osteuent*. Sed *baurra* pro *baillera*, proprium est Parisiensium vulgo. Sic in quibusdam futuris verborum exteritur *e*, vt *envoÓrai, ennuÓrai, essuÓrai, loŻrai,* pro integris *enuoijerai, ennuijerai, essuijerai, louerai*, quś regularia sunt ab infinitis, *envoier, ennuier, essuier, louer*. Neque mihi dubium est quin futura *recevrai, apercevrai, aurai*, ab infinitis *recevoir, apercevoir, avoir*, fuerint initio *recevrai, appercevrai, averai*, et siqua sunt alia huiusmodi. Apocopa verÚ vtimur etiam vulgo in quibusdam, vt *a'vous*, pro *auez-vous? sa'vous*, pro *savez-vous?* Illud autem *aga* pro *regarde*, & *agardez* pro *regardez* Parisiensum vulgo relinquitur. Sed de istis hactenus. -------------------------- NOTES SUR LA TRANSCRIPTION Conventions On a indiquť entre signes _ le texte en italiques, entre / les caractŤres grecs, entre | les indications de rythme (sillabes brŤves et longues), et entre signes * le texte composť en ęlettres franÁoisesĽ (police cursive dite aussi ęCivilitťĽ). On a rťsolu les abrťviations par symboles conventionnels. Les e caudata et ligatures ae sont reprťsentťs par le mÍme caractŤre ś. On a utilisť les conventions suivantes pour les cursives: Pour les e: Normalement en Civilitť la lettre e a une forme diffťrente (e final) lorsqu'elle figure en fin de mot. Cet e final placť en fin de mot est transcrit simplement par 'e'. L'auteur a ťgalement utilisť cet e final en dťbut ou milieu de mot comme une convention (pour reprťsenter un son 'e' ouvert?), et dans ce cas il est transcrit par 'Ť'. ņ l'inverse, on a transcrit par 'ť' le e ordinaire placť en fin de mot, y compris dans les rares cas (inattention de l'imprimeur?) oý ce 'e' ne correspond probablement pas ŗ un 'e' fermť. Enfin un troisiŤme 'e' a ťtť reprťsentť par [e]. Convention pour les i/j: On a transcrit par 'i' les deux variantes de i cursif (i court et i long) utilisťes apparemment indiffťremment. On a rťservť le 'j' pour reprťsenter le ęi consonneĽ notť dans l'original par un 'j' en caractŤre romain. Les autres variantes de la police Civilitť, qui nous ont semblť purement esthťtiques, sont transcrites toutes par la mÍme lettre (ce qui explique les rťpťtitions figurant dans la transcription, l'original comportant diffťrentes variantes pour la mÍme lettre). Corrections On a corrigť les coquilles probables suivantes: p. 9: inuentute > iuuentute PPrimým > Primým p. 13: *gn* > *gm* aperrum > apertum p. 15: *Ceens* > *leens* p. 20: *commeneÁa* > *commenÁea* p. 24: *langiir* > *lanjir* p. 29: natium > natiuum articuculo > articulo p. 32: cousueuisse > consueuisse interiectioninibus > interiectionibus p. 34: verť > verŤ floc > flor p. 42: nonosyllaba > monosyllaba p. 47: *len* > *leu* p. 48: ante *i* > ante *u* p. 53: *biele* > *viele* p. 55: *g* > *c* p. 62: sciptum > scriptum verteres > veteres p. 66: scribunt > Scribunt p. 67: *herologe* > *horologe* *horocospe* > *horoscope* p. 72: Italibo > Italico *bastonrde* (peu lisible) > *bastonade* uua > qua sinat > sonat p. 76: /homoiotleutois/ > /homoioteleutois/ p. 77: untc > tunc p. 78: *consomue* > *consomme* *iotter* > *iouer* p. 79: *su* > *sn* *alťsne* |u-u-u| > *alťsne* |u-u| p. 83: Lud unenses > Lugdunenses p. 84: sa'vez-vous > savez-vous Les problŤmes de ponctuation et de lettres imprimťes ŗ l'envers ont ťtť corrigťs sans mention particuliŤre. Par ailleurs on signale que les mots suivants, trŤs peu lisibles, sont d'une reconstitution hypothťtique. p. 22: *rigue* p. 68: *hotee* p. 69: une lettre illisible (t?) aprŤs *sou* p. 82: *son auarice* End of the Project Gutenberg EBook of De francicae linguae recta pronuntiatione, by Thťodore de BŤze *** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE FRANCICAE LINGUAE RECTA *** ***** This file should be named 22368-8.txt or 22368-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/2/2/3/6/22368/ Produced by Laurent Vogel and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net (This file was produced from images generously made available by the BibliothŤque nationale de France (BnF/Gallica) at http://gallica.bnf.fr) Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE *** THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://gutenberg.org/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email [email protected]. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director [email protected] Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: http://www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.